Innowacyjne Instrumenty Finansowe w politykach UE

Transkrypt

1 FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI ROLNEJ ul. Wspólna 30, Pokój 338 tel. (+48 22) Warszawa Innowacyjne Instrumenty Finansowe w politykach UE Dotychczasowe doświadczenia i wnioski dla projektowania PROW WARSZAWA, PAŹDZIERNIK 2012 R.

2 Spis treści: Wstęp Przegląd instrumentów finansowych stosowanych w Wieloletnich Ramach Finansowych UE na okres Definicja, przesłanki i korzyści stosowania IIF Najważniejsze pojęcia oraz klasyfikacja IIF IIF w przyszłych Wieloletnich Ramach Finansowych Innowacyjne Instrumenty Finansowe w sektorze rolnictwa i na obszarach wiejskich Finansowanie obszarów wiejskich rozwój instrumentów i doświadczenia Propozycje legislacyjne w odniesieniu do IIF we wsparciu obszarów wiejskich Wnioski i rekomendacje do projektowania PROW w Polsce Bibliografia ANEKS

3 Wstęp Dotychczasowe doświadczenia UE w wykorzystywaniu innych niż granty instrumentów transferu środków finansowych z budżetu, czyli tzw. innowacyjnych instrumentów finansowych, nie są rozległe i dotyczą przede wszystkim polityk sektorowych. Potwierdzają jednak istnienie ważnych korzyści płynących z ich zastosowania. Coraz większe zainteresowanie KE wdrażaniem innowacyjnych instrumentów finansowych znalazło odzwierciedlenie w dokumencie Wieloletnie Ramy Finansowe , w którym proponuje się rozszerzyć wykorzystanie IIF w innych politykach unijnych z nadzieją na uzyskanie podobnych, co w politykach sektorowych korzyści. KE proponuje całościowe redefiniowanie instrumentów w nadchodzącej perspektywie, wskazując na potrzebę ich doskonalenia, uproszczenia i koncentracji na kluczowych celach strategicznych. Europejskie oceny co do szans powodzenia tej inicjatywy są podzielone od pozytywnych, zawartych w komisyjnych Impact assessments and evaluations, po sceptyczne, przedstawione m.in. przez Trybunał Obrachunkowy. Celem raportu było dokonanie przeglądu podstawowych pojęć związanych z IIF oraz doświadczeń z dotychczasowego wdrażania w politykach europejskich (rozdział 1), ze szczególnym uwzględnieniem WPR (rozdział 2). Ponadto, w aneksie zamieszczono przykład JEREMIE, innowacyjnego mechanizmu z sukcesem stosowanego w Polsce. Przeprowadzona analiza stanowi podstawę do dyskusji nad zasadnością stosowania IIF w polityce rozwoju obszaru wiejskich oraz kształtem tych rozwiązań. 3

4 1 Przegląd instrumentów finansowych stosowanych w Wieloletnich Ramach Finansowych UE na okres Definicja, przesłanki i korzyści stosowania IIF Pojęcia Innowacyjne instrumenty finansowe (IIF), używa się w nomenklaturze unijnej dla określenia instrumentów finansowych wykorzystywanych przy transferze środków z budżetu unijnego, innych niż dotacje (m.in. pożyczek (loans), poręczeń (guarantees), inwestycji kapitałowych (equity or quasi-equity investments or participations) lub innych instrumentów wysokiego ryzyka (risk-bearing instruments), stosowanych również w połączeniu z dotacjami. Celem ich wprowadzania jest zwiększenie dostępu przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych oraz innych organizacji do różnych źródeł i form finansowania. Można wnioskować, że Komisja Europejska wprowadziła nazwę innowacyjne instrumenty finansowe, którą posługuje się w dokumentach, w celu odróżnienia od technicznej terminologii związanej z instrumentami finansowymi (instrumenty finansowania, kapitały, finansowanie dłużne, partnerstwo publiczno-prywatne, instrumenty inżynierii finansowej, nowa generacja instrumentów finansowych) i podkreślenia specyficznego znaczenia. Jako IIF traktowane są zarówno pojedyncze produkty występujące na rynku finansowym, jak również mechanizmy łączące kilka produktów i stwarzające możliwości ich opcjonalnego wykorzystania. W okresie funkcjonuje 13 instrumentów polityki wewnętrznej i 11 instrumentów polityki zewnętrznej, które dotyczą przedsiębiorczości i przemysłu, szczególnie sektora MSP w zakresie energii, zmian klimatu, zatrudnienia, badań i innowacji. Z IIF korzystają następujące sektory (wg klasyfikacji KE - departamenty i dyrekcje): Badania i Innowacje, Przedsiębiorczość, Środowisko, Energia, Zatrudnienie, Sprawy Socjalne i Zapobieganie Wykluczeniu, IT, Rozwój Regionalny, Transport, Ekonomia i Finanse oraz ostatnio także (wprowadzają lub planują w najbliższym czasie) Rolnictwo i Rozwój Obszarów Wiejskich, Zmiany Klimatu, Kultura i Edukacja. W procesie wdrażania i stosowania instrumentów uczestniczą: Komisja Europejska, Europejski Bank Inwestycyjny (EIB), Europejski Fundusz Inwestycyjny (EIF), inne banki, pośrednicy oraz prywatne przedsiębiorstwa. Fundusze publiczne w budżecie UE przeznaczone dla poszczególnych polityk były dotychczas tradycyjnie realizowane poprzez wydatki operacyjne w postaci płatności dla beneficjentów albo alokacji dotacji na zasadach konkurencyjnych ofert. IIF ukształtowały się w drodze praktyki w sektorach, gdzie okazało się, że mogą być bardziej efektywne niż tradycyjne instrumenty dotacyjne. Pierwotnie były stosowane na mniejszą skalę, zazwyczaj regionalną i wdrażane za pomocą lokalnej administracji, stąd trudno o wskazanie jednolitych wzorców w zakresie ich konstrukcji. Początkowo UE zastosowała IIF takie jak poręczenia i inwestycje kapitałowe dla małych średnich przedsiębiorstw (MSP) na podstawie budżetu UE 4

5 z poprzedniego okresu programowania (SMEG i GIF). W bieżącym okresie ( ) KE we współpracy z EIB oraz EIF wprowadziła nową generację instrumentów w zakresie badań i innowacji, transportu i komunikacji, energii, środowiska oraz transferu technologicznego. Środki pochodzące z budżetu UE zostały połączone z funduszami pochodzącymi z innych publicznych lub prywatnych źródeł jak np. EIB, międzynarodowe instytucje finansowe czy też instytucje finansowe krajów członkowskich (dwustronne). Zostało to zrobione w celu zachęcenia prywatnych banków i pośredników finansowych oraz prywatnych przedsiębiorstw do udziału w tym przedsięwzięciu, a jednocześnie stało się sposobem na dostarczenie zachęt kredytowych albo uzyskanie efektu mnożnikowego dla ograniczonych źródeł budżetu unijnego. Wiele instrumentów odznacza się tym, że wytwarzają zwroty środków do budżetu UE, które mogą być ponownie wykorzystane do tych samych celów (instrumenty zwrotne). IIF wprowadzono, aby zachęcić do inwestowania w zasoby strukturalne lub zapewnić mikrokredyt. Zostały one umiejscowione w funduszach strukturalnych w celu wsparcia przedsiębiorstw, MSP, rozwoju miast oraz efektywności energii poprzez ustanowienie funduszy odnawialnych (rewolwingowych). Unia Europejska stosuje IIF, ponieważ są sprawdzonymi i efektywnymi narzędziami w świecie inwestycji, stosowanymi przez wiele lat z sukcesami w sektorze publicznym w przypadkach niewydolności i słabości rynku. Przyczyniają się one do rozwoju sektora prywatnego, budowy infrastruktury, jak również uatrakcyjnienia inwestycji w badania i innowacje. Jednocześnie sprzyjają poprawie realizacji zadań i dyscypliny finansowej oraz dostarczaniu dóbr publicznych. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń związanych ze stosowaniem IIF do dystrybucji środków z funduszy strukturalnych można wskazać następujące korzyści tych instrumentów: zapewnienie większego finansowego wpływu niż w przypadku dotacji, dzięki efektowi dźwigni, promocja zrównoważonego rozwoju i długoterminowej odnawialności funduszy publicznych; oczekuje się, że środki inwestowane za pomocą tych instrumentów, trafiające do ostatecznych odbiorców dostarczą zwrotów środków, które będą mogły być ponownie inwestowane, budowanie możliwości instytucjonalnych poprzez partnerstwo sektora publicznego i prywatnego, poszerzanie zaangażowania pośredników i instytucji finansowych we wdrażanie polityki regionalnej, zwiększona efektywność działania ostatecznych odbiorców, uzyskanie wysokiej wartości publicznych środków. Do czynników stymulujących wykorzystanie IIF zaliczyć należy: Ograniczony budżet i rosnące zadania wzrost udziału wydatków operacyjnych w budżecie UE został spowodowany m.in. ustanowieniem jednolitego rynku europejskiego, a tym 5

6 samym nasileniem aktywności związanej z działaniami rynkowymi m.in. w zakresie badań i rozwoju technologicznego, sieci energetycznej i telekomunikacyjnej, szkoleń i edukacji. Współfinansowanie budżet UE jest z zasady współfinansowany przez środki krajowe (np. projekty rozwoju regionalnego). Kraje członkowskie czynią tak nie tylko ze względu na efekt dźwigni dla budżetu UE, ale również po to, aby zakomunikować swoje zaangażowanie w aktywność unijną. Ograniczenia pożyczkowe w zbilansowanym budżecie działalność pożyczkowa realizowana ze środków budżetowych była ograniczona warunkami prawa unijnego i dbałością o brak deficytu. EBI od początku istnienia (1957) oraz Europejska Wspólnota Węgla i Stali aż do rozwiązania ( ) prowadziły działalność pożyczkową (czynną i bierną, tj. jako pożyczkodawca i pożyczkobiorca) w ramach ograniczeń traktatowych i uprawnień, ale trzy źródła finansowania (budżet UE, EIB, ECSC) pozostały w dużej mierze operacyjnie oddzielne ze swoimi procedurami. Kolejne Wieloletnie Ramy Finansowe z ograniczonym wzrostem budżetu ograniczenia funduszy w rocznym budżecie UE w ramach bieżących Ram Finansowych zwiększyły nacisk na zasoby, które są głównie wykorzystywane do projektów inwestycyjnych. Kryzys bankowy i zadłużeniowy zawęziły dostęp do publicznych i prywatnych funduszy w czasie, gdy spadek koniunktury ekonomicznej wskazuje na potrzebę zwiększenia inwestycji w celu uzyskania wzrostu. Organizacje biznesowe odczuwają skutki takiej sytuacji i poszukują środków dla odwrócenia tej niekorzystnej spirali. 1.2 Najważniejsze pojęcia oraz klasyfikacja IIF Partnerstwo publiczno-prywatne (public-private partnerships), czyli współpraca pomiędzy jednostkami administracji publicznej i samorządowej a podmiotami prywatnymi w sferze usług publicznych. IIF są często wdrażane za pomocą spółek publiczno-prywatnych, co wiąże się z potrzebą łączenia różnych, unijnych i krajowych zasad i doświadczeń w jednym projekcie. Pozytywne przykłady szeroko zakrojonych projektów publiczno-prywatnych w ramach funduszy regionalnych odnotowano w Portugalii, Grecji, Francji i Irlandii, natomiast kraje takie jak Francja, Niemcy czy Wielka Brytania mają nikłe doświadczenia na tym polu. Dźwignia finansowa - pierwotnie oznaczała spekulacje finansowe na pożyczonym kapitale w celu osiągnięcia zysku większego niż to wynikało z oprocentowania. Obecnie termin ten opisuje nadzwyczajne fundusze uzyskane dzięki wkładowi początkowemu z budżetu UE i EBI, jednakże nie odpowiada definicji wg międzynarodowych standardów sprawozdawczości finansowej (International Financial Reporting Standards), która wskaźnik dźwigni (leverage ratio) opisuje jako stosunek kapitału akcyjnego spółki do jej zadłużenia. Termin efekt mnożnikowy jest czasem stosowany zamiennie z dźwignią, występuje wtedy, kiedy w pewnych warunkach stosunkowo niewielkie zmiany wkładu (np. w inwestycje) 6

7 przynoszą odpowiednio duże zmiany wyniku. IIF zostały zaprojektowane po to, aby przysporzyć efektu mnożnikowego dla budżetu UE poprzez uatrakcyjnienie innych prywatnych i publicznych funduszy dla potrzeb projektów unijnych. Efekt mnożnikowy jest mierzony ilościowo jako zwrot z wydatków przewyższający same wydatki. Ryzyko - zarówno dotacje jak i IIF są narażone na ryzyko finansowe, jednakże w różnym stopniu. Występują trzy typy ryzyka: ryzyko alokacji budżetowej i zaangażowania instrumentów finansowych dotacje i IIF są równorzędnie ryzykowne, ponieważ udział funduszy UE jest ograniczony; ryzyko nieadekwatnego zwrotu poniżej utraconych korzyści z kapitału nie ma zastosowania do dotacji, natomiast do IIF tak; wymagania efektywnego zarządzania portfelem IIF (struktura, wycena); ryzyko słabych wyników w realizacji wyznaczonych celów zarówno dotacje, jak IIF są narażone na to ryzyko, obecnie wskazuje się na mniejsze tego typu ryzyko w przypadku IIF, ponieważ te instrumenty z natury są dokładniej nacelowane, a zaangażowanie publiczno-prywatne dodatkowo wyrównuje interesy stron; natomiast dotacje powodują wypchnięcie kapitału prywatnego z przedsięwzięć. Realizacja budżetu unijnego poprzez stosowanie instrumentów finansowych nie oznacza narażenia tego budżetu na większe ryzyko niż w sytuacji stosowania dotacji. Konstrukcja oraz klauzule umowne stosowane w IIF ograniczają ryzyko dla budżetu UE do wysokości udziału budżetowego. Fundusze unijne zainwestowane poprzez IIF mogą przynieść zyski odsetkowe albo zyski z kapitału. W przypadku, kiedy korzyści ekonomiczne i społeczne przedsięwzięcia nie są dokładnie zidentyfikowane, a przewidywane korzyści finansowe są niskie, wtedy ryzyko dla budżetu jest wysokie i wskazane jest zastosowanie dotacyjnej formy finansowania. Mechanizm mieszany - forma, w której pożyczki i dotacje z różnych źródeł są połączone w celu finansowania tego samego projektu czy programu, co praktycznie występowało wtedy, gdy Komisja Europejska, agencje realizujące pomoc krajową oraz inne organizacje upatrywały korzyści w połączeniu środków w celu realizacji dużych przedsięwzięć rozwojowych. Łączenie pożyczek i dotacji stało się dźwignią finansową dla zasobów dotacyjnych jak również sposobem wzmocnienia wsparcia dla polityk zewnętrznych UE oraz promocji inicjatyw regionalnych. Mechanizmy mieszane mogą przynieść więcej korzyści zarówno dla beneficjentów jak też fundatorów w postaci szybszego dostępu do finansowania (łącznie z efektem mnożnikowym) oraz większą elastyczność adaptacyjną do zmieniających się warunków. Mechanizmy mieszane łączą dotacje z budżetu UE, Europejskiego Funduszu Rozwoju oraz dodatkowe, dobrowolne zaangażowanie krajów członkowskich z pożyczkami z działających na różnych polach europejskich banków rozwoju, jak Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Rada Europejskiego Banku Rozwoju czy też krajowych banków oraz agencji w krajach członkowskich. Te mechanizmy dostarczają produkty ułatwiające inwestycje infrastrukturalne i wsparcie prywatnego sektora, np. dotacje na inwestycje bezpośrednie, mechanizmy pożyczkowo-poręczeniowe, finanse 7

8 wysokiego ryzyka i strukturyzowane, pomoc techniczną i badania wstępne oraz subsydia oprocentowane. Ostatni dokument KE 1 dzieli IFF na dłużne i kapitałowe (debt and equity platforms), co odzwierciedla ogólną klasyfikację instrumentów finansowych. Tabela 1. Klasyfikacja instrumentów finansowych stosowanych w politykach Finansowanie kapitałowe Finansowanie dłużne (ze środków własnych) Finansowanie kapitału początkowego Kapitał wysokiego ryzyka Finansowanie mezaninowe (po zakończeniu fazy rozruchu) Dotacje Kapitał własny prosty (niewymienny) Papiery udziałowe zamienne Cechy Zapewnienie własności i zarządzania Ryzyko wyłącznie kapitału zainwestowanego Uznaniowe możliwości i procedury wyjścia Łagodzenie ryzyka poprzez inwestycje portfelowe i współ-inwestowanie sektora prywatnego Możliwe wysokie zwroty inwestycyjne Mikrokredyt Obligacje Obligacje z prawem pierwszeństwa Długi podporządkowane Pożyczki Poręczenia Cechy Zapewnienie harmonogramu spłat Ryzyko i stopa zwrotu zależne od kapitału, charakteru spłat oraz zdarzeń kredytowych Najczęściej dobra płynność finansowa obligacji i pożyczek Łagodzenie ryzyka przez inwestowanie portfelowe z użyciem innych IIF Zarządzanie przez podmioty zewnętrzne (jeśli nie zastrzeżone) Źródło: DIRECTORATE GENERAL FOR INTERNAL POLICIES, POLICY DEPARTMENT D: BUDGETARY AFFAIRS; Overview of financial instruments used in the EU multiannual financial framework period and the Commission s proposals for analytical study, European Parliament, Katalog IIF stosowanych w ramach polityki wewnętrznej UE obejmuje zarówno pojedyncze produkty jak również mechanizmy czy rozwiązania systemowe, umożliwiające korzystanie z różnych produktów i przedstawia się następująco: SMEG SME Guarantee Facility - System poręczeń dla MSP instrument dłużny na szczeblu unijnym służący do udzielania kontrgwarancji krajowym systemom gwarancji, a także gwarancji bezpośrednich pośrednikom finansowym w celu zwiększenia i rozszerzenia podaży finansowania dłużnego dla MSP. GIF - High Growth and Innovative SME Facility Instrument na rzecz wysokiego wzrostu i innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach instrument kapitału wysokiego ryzyka, 1 Komunikat Komisji do parlamentu Europejskiego i Rady Ramy dla nowej generacji innowacyjnych instrumentów finansowych unijnych platform instrumentów kapitałowych i dłużnych, Bruksela , KOM(2011)662 wersja ostateczna 8

9 który ma na celu poprawę dostępu do finansowania fazy rozruchu i rozwoju MSP w celu wspierania inwestycji w działalność innowacyjną, w tym ekoinnowacje. TTP - Technology Transfer Pilot Project Projekt pilotażowy w zakresie transferu technologii. EPMF - European Progress Microfinance Facility Europejski instrument mikrofinansowy Progress instrument łączący wsparcie kapitałowe i dłużne; składa się z dwóch części: 1)instrumentu gwarancyjnego dla podmiotów udzielających mikrokredytów oraz 2)instrumentu przeznaczonego do dokonywania strukturyzowanych inwestycji Europejskiego Funduszu Mikrofinansowania Progress oferującego pożyczki uprzywilejowane, pożyczki przyporządkowane, pożyczki na zasadzie podziału ryzyka oraz udziały kapitałowe. LGTT - Loan Guarantee Instrument for TEN-T (Trans-European Network Transport) projects Gwarancja kredytowa dla projektów transeuropejskich sieci transportowych instrument dłużny nakierowany na zwiększenie udziału sektora prywatnego w finansowaniu projektów infrastrukturalnych w ramach transeuropejskiej sieci transportowej; instrument częściowo pokrywa ryzyko utraty dochodów i wpływa na poprawę rentowności tego rodzaju projektów. Marguerite Fund European Fund for Energy,Climate Change and Infrastructure Europejski Fundusz Inwestycyjny na rzecz Energii, Zmian Klimatu i Infrastruktury 2020 instrument kapitałowy, fundusz kapitałowy na rzecz inwestycji infrastrukturalnych w sektorze transportu, energii oraz odnawialnych źródeł energii. RSFF - Risk-Sharing Finance Facility Mechanizm finansowania oparty na podziale ryzyka instrument dłużny oparty na podziale ryzyka nakierowany na wspieranie finansowania projektów obarczonych ryzykiem w dziedzinie badań, rozwoju i innowacji przez sponsorów, którzy nie dysponują łatwym dostępem do rynków kapitałowych, opracowany przez UE i EBI. EEEF - European Energy Efficiency Fund Europejski Fundusz na rzecz Efektywności Energetycznej instrument łączący wsparcie kapitałowe i dłużne, ustanowiony w 2011 r. na bazie niewykorzystanych funduszy pochodzących z Europejskiego programu energetycznego na rzecz naprawy gospodarczej; ustrukturyzowany instrument finansowy nacelowany na dokonywanie bezpośrednich inwestycji w projekty lokalne o niewielkiej skali w dziedzinie efektywności energetycznej oraz energii odnawialnej. Instrumenty wykorzystujące zasoby funduszy strukturalnych nakierowane na wsparcie inżynierii finansowej: JASMINE - Joint Action to Support Microfinance Institutions in Europe - wspólne działanie na rzecz wspierania instytucji mikrokredytowych w Europie. JESSICA - Joint Action to Support Sustainable Investment in City Areas - wspólne działanie na rzecz wspierania trwałych inwestycji na obszarach miejskich. JEREMIE - Joint European Resource for Micro to Medium Enterprises wspólne europejskie zasoby dla MSP. 9

10 ELENA - European Local Energy Assistance europejskie wsparcie dla energii na poziomie lokalnym. JASPERS - Joint Assistance to Support Projects in European Regions - wspólna inicjatywa na rzecz wsparcia projektów w regionach europejskich (wstrzymana realizacja). Tabela 2. Zasięg geograficzny dotychczasowych IIF polityki wewnętrznej UE Zasięg Regiony krajów UE 27 Kraje UE27 Kraje EU27, EEA (Europejski Obszar Gospodarczy), kraje kandydujące Instrument Tabela 3. Główne zakresy tematyczne IIF polityki wewnętrznej UE JASMINE, JEREMIE, JESSICA TTPP, EPMF, LGTT, Marguerite Fund, EEEF GIF, SMEG, RSFF, ELENA, JASPERS Zakres tematyczny Tworzenie małych i średnich przedsiębiorstw Wzmacnianie rynku kapitałowego podwyższonego ryzyka w Europie Oferowanie mikrokredytu, pomoc mikroprzędsiębiorstwom Poprawa infrastruktury transportowej, rozwój miast Wsparcie efektywności energetycznej, odnawialne źródła energii Lepszy dostęp do badań Ułatwianie transferu innowacji i technologii Pomoc techniczna Instrument GIF, SMEG, TTP, JEREMIE GIF, JEREMIE SMEG, EPMF, JASMINE LGT, Marguerite Fund, JESSICA Marguerite Fund, ELENA, EEEF, JESSICA RSFF GIF, SMEG, TTPP JASPERS, JASMINE Tabela 4. IIF polityki wewnętrznej UE w sektorach budżetu UE Instrument Sektor budżetowy GIF Program Ramowy Konkurencyjność i Innowacje (1.1) oraz Działania przygotowawcze promocja przyjaznego środowiska dla rozwoju mikrokredytu w Europie (1.20 SMEG j.w. TTP Przedsiębiorczość (1.1) EPMF Zatrudnienie i Sprawy Socjalne (1.1) LGTT Sieć Transeuropejska (1.1) Marguerite Fund Transport i Energia (1.1) RSFF 7. Program Ramowy Badania Naukowe i Rozwój Technologiczny (1.1) JASMINE Spójność (1.2) JESSICA jw. JEREMIE jw. ELENA Energia (1.1) EEEF jw. JASPERS Spójność (1.2) 10

11 1.3 IIF w przyszłych Wieloletnich Ramach Finansowych WRF będą realizowały cele strategii Europa 2020 dotyczące modernizacji europejskiej gospodarki, co będzie wymagało ogromnych inwestycji. Wykorzystanie IIF może stanowić sposób na pozyskanie znaczącego źródła finansowania i pomóc w zachowaniu płynności funduszy inwestycyjnych. Większe zastosowanie IIF w nadchodzącej perspektywie spowoduje tzw. efekt dźwigni dla dodatkowego finansowania pochodzącego z prywatnych i publicznych źródeł, w celu wspierania strategicznych inwestycji. Uproszczone sposoby implementacji za pomocą usprawnionych procedur są niezbędne do tworzenia jasnych i dedykowanych ram. Natomiast propozycja KE dotycząca tworzenia platformy dłużnej i kapitałowej (debt and equity platform) powinna poprawić spójność i trwałość między instrumentami oraz zwiększyć ich zrozumienie (oczywistość) i przejrzystość. Pożądane będą też tendencje do zmniejszania liczby instrumentów w celu zapewnienia ich optymalnej (wystarczającej) liczby i zminimalizowania dysproporcji między nimi. Mimo wszystko w nadchodzącej perspektywie, płatności i dotacje z budżetu UE nie będą w żadnym razie zastąpione przez IIF. Przy wysokim ryzyku i niskich ekonomicznych i społecznych świadczeniach, dotacje i subsydia unijne pozostaną raczej najchętniej stosowane. W przeciwnej sytuacji (niskie ryzyko i wysokie świadczenia) mogą być preferowane rozwiązania mieszane - połączenie dotacji i pożyczek. Wdrażanie IIF wymaga czasu, wysokich kwalifikacji w zakresie inwestowania, dobrze przygotowanych procedur projektowych, znajomości rynku jak również wrażliwości na zmiany prawne i ścisłej współpracy między KE a EBI. Zabezpieczenie elastyczności instrumentu w celu łatwego dostosowania do nieprzewidzianych potrzeb rynku powinno być zrównoważone przez zapewnienie odpowiedniego raportowania i przejrzystości. Na uwagę zasługuje również pilotażowa inicjatywa KE w postaci obligacji projektowych Europa 2020, przeniesiona w następstwie do propozycji legislacyjnych z r. Celem inicjatywy jest przegląd rynku obligacji projektowych i wsparcie promocji indywidualnych projektów strukturalnych w celu przyciągnięcia długoterminowych funduszy dłużnych sektora prywatnego. Obligacje projektowe mają być emitowane przez instytucje biznesowe na potrzeby projektów, infrastruktury albo działań, które mogłyby być finansowo możliwe, ale do tej pory nie zaangażowały odpowiednich funduszy ze źródeł rynkowych. Intencją KE, pod względem wsparcia budżetu UE poprzez IIF, jest zwiększanie możliwości prywatnego sektora w oddziaływaniu na wzrost gospodarczy, tworzenie miejsc pracy, innowacje, zapobieganie wykluczeniu społecznemu, budowanie infrastruktury za pomocą celowego strumienia przychodów (wpływów) wykorzystującego odpowiednie struktury finansowe (jak PPP 2 ) i mechanizmy wspierające, które pobudzają prywatne inwestycje do dostarczania dóbr publicznych w zakresie klimatu i ochrony środowiska. Jednocześnie te obligacje nie powinny 2 Partnerstwo publiczno-prywatne 11

12 zakłócać rynku ani wpływać na pogorszenie efektywności struktur rynkowych, czy też utrzymywanie nierentownych firm w zgodzie z zasadami bieżącej pomocy państwa 2 Innowacyjne Instrumenty Finansowe w sektorze rolnictwa i na obszarach wiejskich 2.1 Finansowanie obszarów wiejskich rozwój instrumentów i doświadczenia Prowadzenie działalności na obszarach wiejskich charakteryzuje się często utrudnionym dostępem do różnych źródeł finansowania, co wynika z wielu przyczyn, m.in. kryzysu ekonomicznego i jego następstw, regresu podaży środków finansowych oraz braku odpowiednich ofert jak również specyfiki sektora. Odzwierciedleniem tych negatywnych zjawisk jest sytuacja firm sektora MSP działających na obszarach wiejskich, spośród których zaledwie połowa korzysta z zewnętrznego finansowania, realizowanego głównie w postaci pożyczek bankowych. Natomiast alternatywne źródła finansowania są wykorzystywane jedynie w niespełna 10% firm 3. Poprawa sytuacji i stworzenie nowych możliwości w ramach finansów wiejskich wymaga przede wszystkim diagnozy w zakresie wyzwań i ograniczeń, a następnie upowszechniania dobrych praktyk. W ramach projektu Europejskiej Sieci Obszarów Wiejskich powstał raport pt. Finanse obszarów wiejskich, w wyniku którego udało się zestawić aktualne sposoby finansowania obszarów wiejskich w niektórych krajach (Tabela 5). Należy zaznaczyć, że zestawione poniżej dane nie stanowią kompletnej listy rozwiązań, ani nie odnoszą się do ich liczby. Stanowią podstawę do dalszej analizy i wypracowywania regularnych systemów, w szczególności systemów dla innowacyjnych instrumentów finansowych. W tabeli zaznaczono na szaro pozycje krajów, gdzie już finansowano instrumenty z EFRROW działania wyprzedzające obecne propozycje i rekomendacje. Tabela 5. Zestawienie zidentyfikowanych sposobów finansowania obszarów wiejskich aktualnie stosowanych w niektórych krajach (objętych badaniami sondażowymi) Kraj członkowski Nazwa systemu/projektu Rodzaj finansowania Typ instrumentu Finlandia Midinvest Management Ltd Regionalno-lokalne (nie EFRROW) Francja Modulisomir Krajowe (nie EFRROW) Francja Territorial Guarantee Nord actif Regionalne (nie EFRROW) Francja Acquisition of equity Krajowe (nie EFRROW) Niemcy XperCapital Regionalno-lokalne (nie EFRROW) Fundusz kredytowy Fundusz kredytowy Fundusz poręczeniowy Kapitał wysokiego ryzyka Kapitał wysokiego ryzyka 3 Wg raportu Rural Finance, ENRD 12

13 Niemcy Regionalwert AG Regionalno-lokalne Kapitał wysokiego ryzyka Burgeraktiengesellschaft (nie EFRROW) Węgry Różne instrumenty finan-sowe oferowane przez Węgierski Bank Krajowe (nie EFRROW) Fundusz poręczeniowy; zaawansowany kredyt Rozwoju Węgry Fundusz Poręczeniowy Kredytu Krajowe Fundusz poręczeniowy Rolnego (ACGF) Włochy ISMEA (system gwarancji Krajowe + EFRROW Fundusz poręczeniowy płatnych na pierwsze żadanie, FCGS first call guarantee scheme) Łotwa Europejskie wsparcie rolnictwa, EFRROW Fundusz kredytowy rozwój obszarów wiejskich i rybactwa na rzecz ustanowienia funduszu kredytowego Łotwa Fundusz Poręczeniowy dla Krajowe Fundusz poręczeniowy Przedsiębiorców Wiejskich Łotwa Fundusz kapitału prywatnego SIA Euro Energy Biogaze Latvija Krajowe (nie EFRROW) Fundusz kapitałowy wysokiego ryzyka Łotwa Fundacja Rezeknes novada mikrouznemeju atbalstam Regionalno-lokalne (nie EFRROW) Fundusz kredytowy (mikrokredyty) (fundacja wsparcia Mikroprzedsiębiorstw Powiatu Rzeżyckiego) Łotwa Fundusz Wsparcia Przedsiębiorczości Kobiet Wiejskich Krajowe Fundusz kredytowy (unia kredytowa) Łotwa Unia kredytowa (Coopertive Credit Union) Związek Lokalne Fundusz kredytowy (unia kredytowa) Współpracy Kredytowej) Szwecja Flyinge bygdebolag Lokalne Kapitał wysokiego ryzyka Szwecja Heligholm Utveckling AB Lokalne Inne fundusze Szwecja Vireserum Invest Ltd Lokalne Inne fundusze Szwecja Ramkvilla foretagsutveckling ekfor Lokalne Fundusz kapitałowy wysokiego ryzyka i inne fundusze Rumunia Fundusz Gwarancji Kredytowych Krajowe z EFRROW Fundusz poręczeniowy dla Obszarów Wiejskich (RCGF NFI S.A.) Polska ARiMR Krajowe Fundusz kredytowy Polska Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej Brak danych 4 Kredyty i inne (również dotacje) Polska Fundacja na rzecz Rozwoju Brak danych 5 Brak danych Polskiego Rolnictwa Polska Fundacja Rozwoju Obszarów Brak danych 6 Kredyt i mikrokredyt Wiejskich Portugalia Castello Branco Finicia Lokalne Brak danych 4 Brak danych w raporcie Rural Finance; Fundacja EFRWP prowadzi programy pożyczkowe i kredytowe dla samorządów, przedsiębiorców w oparciu m.in. o współprace z bankami spółdzielczymi oraz dotacje 5 Brak danych w raporcie Rural Finance; Fundacja FDPA w ramach współpracy z różnymi instytucjami uruchomiła fundusze pożyczkowe, również w oparciu o środki z Regionalnych Programów Operacyjnych województw oraz w ramach inicjatywy JEREMIE, patrz 6 Np. Lubelska Fundacja Rozwoju Obszarów Wiejskich Fundacja Rozwoju Obszarów Wiejskich w Pawłosiowie, 13

14 Portugalia IAPMEI FINICIA Brak danych Brak danych Portugalia IEFP Krajowe Kredyt (mikrokredyt) Portugalia ANDC Brak danych Kredyt (mikrokredyt) Powyższa lista obejmuje mocno zróżnicowane instrumenty ze względu na różne czynniki (prawne, operacyjne, socjo-ekonomiczne), jednakże można je sklasyfikować w dwóch głównych kategoriach jako: systemy/inicjatywy oddolne instrumenty szeroko dostępne, realizowane lokalnie w oparciu o lokalne ograniczone zasoby, przeznaczone dla lokalnych społeczności; systemy/inicjatywy odgórne instrumenty ogólnokrajowe lub regionalne, angażujące odpowiednio duże fundusze, realizowane w oparciu o formalnych pośredników finansowych jak również przy wykorzystaniu funduszy unijnych (np. EFRROW, FRR), środków pomocy krajowej, dotacji sponsorów prywatnych albo ich połączenia; w systemach wykorzystujących środki z EFRROW, główny nacisk jest położony na korzyści dla ostatecznych odbiorców beneficjentów programów rozwoju obszarów wiejskich (Łotwa, Rumunia). Polityka unijna w odniesieniu do instrumentów finansowych dla rolnictwa i obszarów wiejskich ma na celu przede wszystkim zapewnienie lepszego i łatwiejszego dostępu do kapitału i źródeł finansowania dla różnych podmiotów: rolników, przedsiębiorstw MSP, organizacji pozarządowych, itp. oraz bardziej efektywnego wykorzystania funduszy w odpowiedzi na wyzwania w dobie ekonomicznego i finansowego kryzysu. Wprowadzanie tego rodzaju narzędzi w nowym okresie powinno być prostsze i łatwiejsze dzięki doświadczeniom płynącym z dotychczasowych programów i możliwości ich kontynuowania, wspólnym ramom prawnym, podobnym do poprzednich obowiązujących dla Funduszu Spójności i Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz dzięki pomocy technicznej Komisji Europejskiej. Dotychczas jedynie 4 kraje członkowskie UE: Włochy, Rumunia, Litwa i Łotwa, stosowały instrumenty finansowe w swoich programach rozwoju obszarów wiejskich i finansowały (współfinansowały) je ze środków EFRROW. Wydatki na ten cel nie przekraczały jednakże 0,3% całkowitych wydatków publicznych na te programy (Rysunek 4). IIF znajdowały zastosowanie w działaniach 121 (Modernizacja gospodarstw rolnych), 123 (Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej), 312 (Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw), 313 (Odnowa i rozwój wsi), a były to głównie fundusze kredytowe i dopłaty do odsetek. Jednakże w większości krajów nie wprowadzono tego rodzaju instrumentów finansowych do programów. Przyczyny takiego stanu rzeczy dotyczyły przede wszystkim potrzeby zaangażowania dodatkowych źródeł finansowych, skomplikowanych zasad i niepewności co do systemów kontroli w tym zakresie, cięć finansowych i stosowanych sankcji oraz słabych możliwości pozyskiwania środków z rynków finansowych. Podsumowanie dotychczasowych doświadczeń wskazuje, że konieczne są prostsze i bardziej 14

15 elastyczne zasady oraz większa wiedza na temat rynków finansowych na obszarach wiejskich. Rysunek 4. Wydatki z EFRROW na IIF w programach rozwoju obszarów wiejskich obecne i planowane (dane w mln euro) *dla Bułgarii dane prognozowane, obecnie modyfikowane Żródło: Komisja Europejska DG AGRI, wg stanu na 2010 r. za N.Noev Łotwa Na Łotwie pożyczki bankowe są najbardziej popularną formą finansowania przedsiębiorstw sektora MSP, mimo to wartość pożyczek jest na poziomie niższym niż średnia w UE (w 2010: Łotwa 5,62% PKB, UE 6,2% PKB). Ponadto obserwowana jest tendencja zniżkowa w samej liczbie pożyczek - całkowita liczba udzielonych pożyczek w 2010 (89% w stosunku do liczby złożonych wniosków) była niższa niż w 2007 r. (63,5% w stosunku do liczby złożonych wniosków) 7 Jednakże istnieją duże rozbieżności w zakresie wskaźników szczegółowych i takie właśnie zostały zaobserwowane w odniesieniu do sektora rolnego i obszarów wiejskich. Alokacje środków z łotewskiego EFRROW na działania związane z tworzeniem i rozwojem przedsiębiorstw (oś 3) są relatywnie dużo wyższe niż odpowiednie w odniesieniu do wyników całej UE (Łotwa 6%, UE 2%). PROW dla Łotwy wskazuje na zaangażowanie środków EFRROW np. w ramach działania 312 (tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw), jako uzupełnienie działania Fundusze powiernicza dla inwestycji w gwarancje, pożyczki wysokiego ryzyka, kapitały wysokiego ryzyka i inne instrumenty finansowe (w ramach narzędzia nr Dostęp do źródeł finansowych Programu Operacyjnego Przedsiębiorczość i Innowacje EFRR). Celem tego działania jest umożliwienie dostępu do źródeł finansowych firmom sektora MSP z przeznaczeniem na rozpoczęcie lub rozwój działalności. Wsparcie z funduszu EFRROW nie 7 Dane Eurostat 2011 za Access to finance-latvia 15

16 pokrywa się ze wsparciem z EFRR (który jest przeznaczony tylko dla tych beneficjentów, których nie obejmują działania EFRROW). W 2010 r. powołano Fundusz Pożyczkowy dla Rolnictwa (Loan Fund for Agriculture), uruchomiony przez ALTUM 8 jednostkę Banku Hipotecznego Łotwy (spółka skarbu państwa) w celu kredytowania przedsięwzięć i udzielania różnych form wsparcia dla działań w ramach krajowych i europejskich programów promocyjnych (w odróżnieniu od tradycyjnych, komercyjnych usług bankowych). Z tego Funduszu są finansowane projekty inwestycyjne, które jednocześnie korzystają ze wsparcia w ramach PROW albo EF Rybackiego w zakresie m.in. takich działań jak: modernizacja gospodarstw, zwiększanie wartości dodanej produkcji rolnej, tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej oraz rozwój turystyki wiejskiej. Rumunia największe nominalne alokacje EFRROW w IIF Fundusz Gwarancji Kredytowych dla Obszarów Wiejskich (The Rural Credit Guarantee Fund RCGF) jest instytucją pozabankową, działającą w formie spółki akcyjnej, zarządzaną w systemie prywatnym, a korzystającą z funduszy publicznych. Oferuje poręczenia dla kredytów udzielanych na finansowanie prywatnej działalności rolniczej i przetwórstwa rolnego, jak również udzielanych jednostkom administracji lokalnej na rozwój infrastrukturalny. Poręczenia obejmują 80% wartości kredytu i nie mogą przekroczyć poziomu 2,5 mln euro; są udzielane wtedy, gdy zapewnione jest również poręczenie dla pozostałych 20%. Warunki dostępu dla beneficjentów obejmują również wykazanie, że nie występują kłopoty finansowe, niewypłacalność czy też postępowanie upadłościowe. System poręczeń obejmuje przedsięwzięcia dla rolnictwa dla beneficjentów działań PROW 121 i 123 oraz dla przedsiębiorstw MSP na obszarach wiejskich, beneficjentów działań PROW 312, 313 i 123. Alokacje środków wg stanu na czerwiec 2012 (w okresie ) wynoszą: dla rolnictwa (121,123) 190 mln euro i obejmują 466 kontraktów, dla MSP (123, 312, 313) 30 mln euro i obejmują 322 kontrakty. Litwa - Fundusz Kredytowy i Fundusz Gwarancji Kredytowych dla Obszarów Wiejskich Fundusz Gwarancji Kredytowych dla Obszarów Wiejskich (Rural Credit Guarantee Fund) jest instytucja państwową, a swoją działalnością obejmuje: poręczenia dla instytucji kredytowych, zarządzanie środkami krajowej pomocy publicznej oraz zarządzanie Funduszem Kredytowym (Credit Fund). Fundusz Kredytowy został powołany w 2009 r. na mocy rozporządzenia Ministra Rolnictwa, a menadżerem Funduszu ustanowiono RCGF. Środki Funduszu są przeznaczone na kredyty preferencyjne w ramach działań 1 osi PROW (121, 123), tj. wsparcie realizowane w formie kredytów. Pożyczki preferencyjne są udzielane jedynie na projekty inwestycyjne, a warunki dostępu są takie same jak warunki korzystania z ww. narzędzi PROW. W 2010 r. pośrednicy finansowi (banki i unie kredytowe) zawarli

17 umów na kredyty preferencyjne o wartości 96,5 mln LTL (ok. 29 mln euro), w tym 341 w ramach działania 121. Ponad połowa projektów (54%) dotyczyła obszaru produkcji roślinnej, 28% hodowli, 16% przetwórstwa rolnego, natomiast pozostałe dotyczyły usług na rzecz działalności rolniczej. RCGF w 2010 r. udzielił poręczeń dla kredytów inwestycyjnych finansowanych ze środków unijnych w liczbie Propozycje legislacyjne w odniesieniu do IIF we wsparciu obszarów wiejskich Zasady dotyczące wdrażania instrumentów finansowych zostały objęte wspólnymi regulacjami dla wszystkich funduszy, co oznacza postanowienia również w odniesieniu do EFRROW. Jednocześnie wiele rozwiązań stosowanych w ramach funduszy strukturalnych może znaleźć zastosowanie dla instrumentów w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich, które dla nich będą miały charakter innowacyjny jak np. fundusze powiernicze. Spośród istotnych zmian należy również podkreślić konieczność przeprowadzania analiz exante, ułatwienia implementacyjne dla instytucji zarządzających oraz nowe zasady płatności środków do funduszy, mające zapewnić zabezpieczenie przed nadmiernymi nieuzasadnionymi alokacjami, a tym samym zredukować ryzyko niewykorzystania środków. Ponadto trzeba zauważyć, że w regulacjach prawnych dotyczących rozwoju obszarów wiejskich nie znajdujemy zasad dotyczących innowacyjnych instrumentów finansowych. Tabela 6. Zestawienie dotychczasowych zasad i proponowanych zmian Specyficzne zasady dla rozwoju obszarów wiejskich IF wdrażane na poziomie krajowym Brak zasad szczególnych dotyczących integracji różnych form wsparcia: dotacje, poręczenia/gwarancje, subsydia odsetek. Subsydia odsetek nie są zintegrowane z IF. Wspólne zasady na podstawie wspólnych przepisów dotyczących wszystkich funduszy w ramach WRS Możliwości tworzenia instrumentów finansowych w formie funduszy powierniczych Ocena ex-ante Różne możliwości wdrażania IF: instrumenty na poziomie UE instrumenty na poziomie krajowym gotowe, opracowane przez KE ustanowione na poziomie krajowym bezpośrednie zarządzanie przez instytucję zarządzającą Szczególne zasady integracji różnych form wsparcia: dotacji, poręczeń/gwarancji, subsydiów odsetek. Subsydia odsetek zintegrowane z IF. Koszty zarządzania i opłaty dodatkowe dla instrumentów kapitałowych i mikrokredytów płatne w okresie 5 lat po zakończeniu 17

18 Płatności dla funduszy księgowane jako wydatki pośrednie. Na koniec okresu programowania Instytucja Zarządzająca jest zobowiązana wykazać, że środki zostały całkowicie wykorzystane na płatności dla beneficjentów programu PROW Środki przypisane powinny być wykorzystane na świadczenia dla gospodarstw indywidualnych po zakończeniu programu w czasie nieokreślonym. programu, księgowane jako wydatki kwalifikowane Płatności dla funduszy księgowane jako wydatki pośrednie, jednakże każda płatność ograniczona do wielkości środków planowanych na płatności dla beneficjentów w okresie 2 lat. W przypadku niewykorzystania środków z upływem 2 lat, konieczna korekta planu kosztów. Środki przypisane powinny być wykorzystane na cele zgodne z przepisami w okresie 10 lat po zakończeniu programu. 3 Wnioski i rekomendacje do projektowania PROW w Polsce 1. Innowacyjne instrumenty finansowe (IIF) rozwijają się i znajdują coraz większe zastosowanie w ramach różnych polityk i programów UE. Ich najważniejsze cechy to: rewolwingowy charakter oraz efekt dźwigni finansowej. 2. Nowa perspektywa finansowa umożliwia i propaguje zastosowanie IIF również w programach rozwoju obszarów wiejskich ze źródłem finansowania z EFRROW. Wspólne zasady (dla wszystkich funduszy) regulujące te kwestie będą dużym ułatwieniem i uproszczeniem oraz zachętą do wdrażania tych instrumentów. 3. Dotychczasowe doświadczenia ze stosowania IIF zostały ocenione pozytywnie, zarówno z poziomu UE jak i Polski. 4. Priorytety Unii w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, które potencjalnie są najbardziej predestynowane do realizacji poprzez wykorzystanie IIF to: Priorytet 1 Ułatwienie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich; Priorytet 2 poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych; Priorytet 6 zwiększanie włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. 5. Wymienione priorytety obejmują zasięgiem merytorycznym działania PROW (121, 123, 312, 313), które były wspierane za pomocą IIF w innych krajach europejskich. Wydaje się wskazane skorzystanie z tych doświadczeń i w pierwszej kolejności odpowiednie zaprojektowanie instrumentów podobnych lub analogicznych, natomiast ewentualne pomysły na zastosowanie w obszarze innych 18

19 działań i priorytetów należy pozostawić na przyszłość (np. kolejna perspektywa finansowa). 6. Należy wykorzystać dotychczasowe doświadczenia innych PCz, zarówno dotyczące IIF finansowanych ze środków europejskich (np. inicjatywa JEREMIE) jak też w ramach pomocy krajowej (kredyty i poręczenia ARiMR), szczególnie uwzględniając specyfikę polskiego beneficjenta i jego skłonność do korzystania z szeroko pojętych instrumentów finansowych. 7. Wydaje się, że wdrażanie IIF powinno być realizowane wg modelu z wykorzystaniem funduszu powierniczego, głównie z tego powodu, że polskie doświadczenia w tym zakresie są pozytywne (BGK menadżerem funduszu w ramach inicjatywy JEREMIE patrz Aneks). 8. Dopuszczone jest łączenie różnych środków w celu tworzenia odpowiednich instrumentów. W obszarze polityki dotyczącej rolnictwa i obszarów wiejskich nie wskazano z nazwy konieczności czy też sugestii stosowania IIF, natomiast podkreślono dużą swobodę państw członkowskich w zakresie opracowywania działań odpowiadających na krajowe i regionalne potrzeby. Oznacza to, że finansowanie działań PROW powinno uwzględniać stosowanie IIF poprzez konstrukcje łączone, m.in.: łączenie IIF z dotacją (np. wspólne warunki dostępu do płatności i kredytu). Wspólne przepisy dotyczące wszystkich funduszy objętych zakresem WRS umożliwiają i ułatwiają stosowanie takich instrumentów. 9. Rekomendowane jest łączenie źródeł finansowania (z różnych funduszy i polityk), zapewniając jednocześnie synergię pomiędzy polityką rozwoju obszarów wiejskich i pozostałymi unijnymi funduszami rozwojowymi. W tym zakresie pożądanym przykładem jest wykorzystanie w PROW środków na badania i innowacje poza II filarem WPR przeznaczonych na badania i innowacje w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego, biogospodarki i zrównoważonego rolnictwa. 10. Pożądanym jest łączenie źródeł finansowania (środków publicznych - unijnych i krajowych oraz prywatnych) zapewniające zwiększenie poziomu i możliwości wsparcia (przyciągnięcie kapitału prywatnego) oraz bardziej efektywne wykorzystanie środków unijnych. 11. Projektowanie instrumentów wdrażania PROW, a szczególnie wprowadzanie nowych instrumentów finansowych powinno uwzględniać następujące zagadnienia: sytuację ekonomiczną rolników, korzystanie z usług bankowych; aktywność rolników w pozyskiwaniu wsparcia w ramach środków unijnych oraz zróżnicowanie tej aktywności; sytuację ekonomiczną i modele zarządzania finansami w firmach sektora MSP; 19

20 uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, zadłużenie i działalność inwestycyjna. 12. Potrzeba przeprowadzenia szczegółowych badań w tym zakresie wynika zarówno z obowiązku analiz ex-ante wprowadzonego przepisami UE, jak również konieczności uwzględnienia aktualnych uwarunkowań lokalnych. 13. Uwzględnienie specyfiki polskich warunków jest szczególnie ważne przy planowaniu zasięgu wdrażania instrumentów i odpowiedniej alokacji środków, żeby zapewnić jak najbardziej efektywne ich wykorzystanie. Doświadczenia KE ( ) wskazują na częste nadmierne alokacje, niezgodne z rzeczywistymi potrzebami i możliwościami absorpcji (JEREMIE w Europie). Wprawdzie obserwacje te nie znalazły odzwierciedlenia w warunkach polskich, ale należy sprawdzić i ocenić czy preferencje firm sektora MSP w skali kraju mogą być wprost zastosowane w przypadku firm sektora MSP na obszarach wiejskich, a tym bardziej w odniesieniu do rolników. 20