WYSTĘPOWANIE WIRUSÓW BRODAWCZAKA LUDZKIEGO -HPV W WYCINKACH Z POLIPÓW I RAKA JELITA GRUBEGO

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "WYSTĘPOWANIE WIRUSÓW BRODAWCZAKA LUDZKIEGO -HPV W WYCINKACH Z POLIPÓW I RAKA JELITA GRUBEGO"

Transkrypt

1 MED. DOŚW. MIKROBIOL., 2009, 61: Beata Młynarczyk*, Magdalena Malejczyk*, Jacek Muszyński**, Sławomir Majewski* WYSTĘPOWANIE WIRUSÓW BRODAWCZAKA LUDZKIEGO -HPV W WYCINKACH Z POLIPÓW I RAKA JELITA GRUBEGO *Katedra i Klinika Dermatologii i Wenerologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: prof. dr hab. S. Majewski **Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii Kierownik: prof. dr hab. W. Karnafel Przedstawiono wyniki badań wycinków z jelita grubego, pobranych od pacjentów z polipami i rakiem, w kierunku obecności onkogennych i nieonkogennych genitalnych typów HPV metodą PCR. Stwierdzono częstsze występowanie HPV w wycinkach ze zmian patologicznych niż w zdrowej błonie śluzowej z otoczenia zmian pobranej od tych samych pacjentów. Wirusy brodawczaka ludzkiego HPV (human papilloma virus) zaliczane do rodziny Papillomaviridae posiadają materiał genetyczny w postaci dwuniciowego DNA. Obecnie znanych jest ponad 100 typów HPV. Zależnie od różnic i podobieństw w sekwencji materiału genetycznego rodzina Papillomaviridae jest podzielona na grupy alfa, beta i gamma(9). W przypadku HPV wykazujących powinowactwo do błon śluzowych narządów płciowych wyróżniamy typy onkogenne (wysokiego ryzyka) i nieonkogenne (niskiego ryzyka)(9). HPV zakażają głównie naskórek lub nabłonek wielowarstwowy płaski, powodując zależnie od typu wirusa wiele różnych objawów chorobowych. Onkogenne typy HPV są odpowiedzialne za niemal wszystkie przypadki raka szyjki macicy (ponad 99%) a także za 50-70% przypadków raka sromu, 50% raka pochwy i % raka prącia oraz 85% raka odbytu. Materiał genetyczny HPV często wykrywany jest również w raku głowy i szyi, jamy ustnej, przełyku i niektórych postaciach raka skóry (13, 16, 20). W karcynogenezie związanej z HPV główną rolę odgrywają wytwarzane przez te wirusy białka E6 i E7. E6 łączy się z białkiem p 53- prowadząc do jego degradacji przez układ proteolityczny związany z ubikwityną. Zaliczane do antyonkogenów białko p53 odpowiada za indukcję programowanej śmierci komórki (apoptozy), m.in. w sytuacji znacznego uszkodzenia materiału genetycznego komórki (8). Innym mechanizmem warunkującym onkogenne działanie E6 jest przyłączanie się i przyśpieszanie degradacji białek zawierających domenę PDZ tj. hdlg, hscrib, MAGI-1, MUPP-1. Jest to grupa białek odpowiedzialnych za organizację przestrzenną receptorów i kanałów jonowych w komórce oraz uczestniczących w połączeniach między komórkami nerwowymi (synapsy) i między komórkami nabłonka. Degradacja tych białek jest dodatkowym, niezależnym od p53, czynnikiem ułatwiającym

2 192 B. Młynarczyk i inni Nr 2 transformację nowotworową. Wykazano że zahamowanie działania hdlg i hscrib prowadzi do pobudzenia proliferacji komórek (14, 18). E7 łączy się z prb (retinoblastoma susceptible protein) co prowadzi do odblokowania związanego z nim czynnika transkrypcyjnego E2F i w konsekwencji do rozpoczęcia podziału komórki(8).zwiększone ryzyko transformacji nowotworowej jest również związane z integracją DNA wirusowego z DNA komórkowym. Wszystkie powyższe mechanizmy są związane z pobudzeniem proliferacji i zahamowaniem apoptozy. Prowadzi to do unieśmiertelnienia zakażonych komórek i nagromadzenia ważnych uszkodzeń DNA prowadzących do transformacji nowotworowej. Materiał genetyczny HPV był wykrywany w innych tkankach niż naskórek lub nabłonek wielowarstwowy płaski, w tym, w nabłonku gruczołowym wyściełającym kanał szyjki macicy i w nabłonku gruczołowym jelit (17). Możliwość zakażania przez HPV tkanki nabłonkowej jelit nasuwa pytanie o udział tych potencjalnie onkogennych wirusów w patogenezie raka i innych procesów rozrostowych w obrębie jelita grubego. Istnieje coraz więcej danych, że zakażenie HPV 16 i/lub HPV 18 wiąże się ze zwiększonym ryzykiem raka jelita grubego. MATERIAŁ I METODY W pracy wykorzystano wycinki pobrane endoskopowo ze zmian chorobowych i zdrowej tkanki je otaczającej od 9 pacjentów z rakiem jelita grubego w wieku lat: 6 kobiet i 3 mężczyzn oraz 29 pacjentów z polipami jelita grubego w wieku od 30 do 87 lat - 10 kobiet i 19 mężczyzn. Materiał był przechowywany od momentu pobrania w temperaturze -70 C. Następnie z próbek izolowano DNA. Do reakcji PCR wykorzystywano jednorazowo 10 ml DNA. Reakcję przeprowadzano z użyciem mieszaniny o całkowitej objętości 50 ml zawierającej 1x bufor PCR, 2,5 mm MgCl 2, 0,2 mm USA) oraz 20 pm każdego z primerów: sensownego i antysensownego (Invitrogen, Szkocja) Do badania HPV 6 i HPV11wykorzystano startery o sekwencji: 5 ATGTTATGGCAGCACAGTTA3 i 5 TTG- CACTATAGGCGTAGCTG3, a do badania HPV16 5 GTGGACCGGTCGATGTATGT3 i 5 CATGCAATGTAGGTGTATCT3. Jako kontrolę dodatnią zastosowano reakcję z użyciem starterów swoistych dla beta-globiny o sekwencji 5 CAACTTCATCCACGTTCACC3 i 5 GAAGAGCCAAGGACAGGTAC3 Amplifikację DNA przeprowadzano używając aparatu AB Applied Biosystem. Masę produktów amplifikacji sprawdzano poddając je elektroforezie w 1,5% żelu agarozowym zawierającym 0,25 mg/ml bromku etydyny w buforze TBE. Jako punktu odniesienia użyto wzorców masowych DNA (Gibco). Żel fotografowano w świetle UV. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE DNA HPV 16/18 wykryto w wycinkach ze zmian chorobowych u 17 z 29 badanych pacjentów z polipami jelita grubego (59%) i u 6 z 9 badanych pacjentów z rakiem (67%). W wycinkach ze zdrowej tkanki od tych samych chorych wynik badania PCR w kierunku HPV16/18 był dodatni u 8 chorych z polipami (28%) i 4 z rakiem jelita grubego. W przy-

3 Nr 2 Występowanie HPV w materiale klinicznym 193 padku HPV 6/11 dodatnie wyniki PCR stwierdzono w wycinkach z polipów od 6 (24%) i w wycinkach ze zdrowej tkanki od 7 (28%) spośród 29 chorych. W 2 na tych 7 przypadków DNA HPV 6/11H wykryto w zdrowej tkance u pacjentów, u których wynik badania wycinków z polipów w kierunku HPV6 był ujemny (Tabela I). Tabela I. Zakażenie HPV 6/11 i 16/18 w wycinkach ze zmian i zdrowej śluzówki u pacjentów z polipami i rakiem jelita grubego Rozpoznanie Rak jelita grubego Polipy jelita grubego łącznie Adenoma tubulare Adenoma tubulovillosum Adenoma villosum Polipy hiperplastyczne A tubulare + tubulovillosum lub + polipy hiperplastyczne Liczba przypadków HPV6/11 w wycinkach ze zmian HPV6/11 w wycinkach z tkanki zdrowej HPV16/18 w wycinkach ze zmian HPV16/18 w wycinkach z tkanki zdrowej St. zapalny w badaniu histpat W zmianach patologicznych w obrębie jelita grubego częściej występował DNA HPV 16/18 niż DNA HPV6/11. HPV 16/18 występowało również częściej w wycinkach ze zmian, niż w wycinkach z otaczających je tkanek zdrowych. Podobnej zależności nie stwierdzono w przypadku HPV 6/11. Powyższe wyniki sugerują, że infekcja HPV 16/18 może odgrywać rolę w patogenezie raka, oraz, nierzadko będących stanami przednowotworowymi, polipów jelita grubego. Nie wykazano korelacji między obecnością i typami HPV a wiekiem i płcią badanych pacjentów. Nieonkogenne typy HPV 6 i 11 nie występowały u badanych przez nas pacjentów z gruczolakami kosmkowymi i cewkowo- kosmkowymi a wykryto je u około połowy chorych z gruczolakami cewkowymi. Zakażenie onkogennymi typami HPV 16 i 18 dotyczyło obydwu badanych pacjentów z gruczolakami kosmkowymi a także 6 spośród 11 pacjentów z gruczolakami cewkowymi i 4 z 9 pacjentów z gruczolakami cewkowo-kosmkowymi. Do stwierdzenia, czy istnieje zależność między histopatologicznym obrazem polipów a zakażeniem HPV konieczne byłoby zbadanie większej grupy chorych. DYSKUSJA Istnieje wiele udowodnionych czynników ryzyka rozwoju raka i przednowotworowych stanów jelita grubego. Należą do nich m.in. rak jelita grubego w rodzinie, polipowatości ro-

4 194 B. Młynarczyk i inni Nr 2 dzinne-zespół Gardnera i zespół Turkota, dieta, otyłość, alkohol, palenie tytoniu. Zakażenie onkogennymi typami HPV mogłoby być dodatkowym czynnikiem ryzyka rozwoju nowotworów jelita grubego działającym niezależnie lub synergistycznie z wymienionymi powyżej. Jednoznaczne potwierdzenie udziału HPV w patogenezie części przypadków nowotworów złośliwych i stanów przednowotworowych jelita grubego wymaga dalszych badań. Uzyskane dotychczas wyniki znacząco różnią się między sobą, chociaż w większości opublikowanych badań stwierdzono większy odsetek zakażeń onkogennymi typami HPV w wycinkach pobranych z raka i polipów jelita grubego niż w wycinkach ze zdrowej tkanki. Różnice między poszczególnymi wynikami mogą wynikać z różnej czułości i swoistości stosowanych metod (immunohistochemia, PCR, nested-pcr) oraz z różnic populacyjnych w występowaniu onkogennych typów HPV. W jednym z badań przeprowadzonym metodami immumohistochemicznymi onkogenne typy HPV wykryto w 97% przypadków raka okrężnicy, 60% łagodnych polipów i 23% wycinków z prawidłowej śluzówki (12). Jednak później przeprowadzane w tym samym ośrodku badania przy użyciu PCR dały niższe wartości -wyniki pozytywne odpowiednio w 32, 38 i 8% (15). Badania przeprowadzone metodami immunohistochemicznymi w innym ośrodku wykazały obecność HPV6/11 lub 16/18 zaledwie 0,85% z 2351 badanych wycinków z raków jelita grubego (1).Może wynikać to z niskiej czułości tej metody. Na potencjalną rolę HPV jaką może odgrywać w patogenezie raka jelita grubego, wskazują inne badania przeprowadzone metodą nested PCR obejmujące grupę 72 pacjentów z rakiem okrężnicy i 30 osób bez zmian nowotworowych. Różne typy HPV wykryto u 83,3% osób z rakiem i u żadnej osoby z grupy kontrolnej. Większość osób (68,3% ) była zakażona HPV16 (7). Inne badania przeprowadzone metodą nested PCR w grupie 55 chorych z rakiem jelita grubego wykazały obecność HPV wysokiego ryzyka w 51% przypadków. Najczęściej wykrywanym wirusem był HPV16, rzadziej wykrywano zakażenie HPV18 i HPV45 (2). W badaniach przeprowadzonych metodą PCR i Southern blotting w innej grupie pacjentów wykazano obecność HPV 18 w 84% wycinków z raka okrężnicy i odbytnicy i w 53% wycinków z tkanki zdrowej. Różnica była istotna statystycznie (11). Znaczącą statystycznie różnicę wykazano również w badaniach przeprowadzonych metodą nested PCR, obejmujących 54 wycinki z raka gruczołowego okrężnicy i 30 wycinków ze zdrowej tkanki jelitowej. Zakażenie różnymi typami HPV (6, 11, 16, 18, 33, 34 i 51) stwierdzono częściej w tkance nowotworowej niż w zdrowej (17). W badaniach przeprowadzanych na 109 wycinkach od pacjentów z polipami jelita grubego wykazano obecność różnych typów HPV w 28% przypadków. Częstość występowania DNA HPV różniła się zależnie od wyniku badania histopatologicznego i dotyczyła 21% gruczolaków cewkowych, 33% cewkowo-kosmkowych i 32% kosmkowych. Wszystkie przypadki zakażeń HPV 6/11 lub 11 stwierdzano w gruczolakach cewkowych lub cewkowokosmkowych a większość zakażeń onkogennnymi HPV w kosmkowych. Jeszcze wyraźniejsze różnice występowały zależnie od stopnia dysplazji stwierdzanej w badanych wycinkach. HPV wykryto u 8% chorych z dysplazją niewielkiego stopnia, u 25% z umiarkowaną dysplazją i 58% z ciężką dysplazją. Wyniki te sugerują możliwość udziału HPV w rozwoju zmian dysplastycznych i w konsekwencji raka jelita grubego w obrębie gruczolaków (4). W przeprowadzanych przez tę samą grupę badaniach dotyczących pacjentów z rakiem jelita grubego, DNA HPV wykryto u 52,9% osób wśród 70 badanych chorych (6).

5 Nr 2 Występowanie HPV w materiale klinicznym 195 Częstsze wykrywanie wirusa w wycinku z nowotworu lub stanu przednowotworowego niż w tkance zdrowej nie zawsze musi świadczyć o jego udziale w kancerogenezie. Innym wyjaśnieniem częstszej obecności wirusa może być większa podatność patologicznej tkanki proliferującej na zakażenie HPV. Również brak materiału genetycznego wirusa w tkance nowotworowej nie jest jednoznacznym dowodem, że nie odgrywa on żadnej roli w onkogenezie. Opisano przypadki w których wirus (np. HBV) powodował transformację nowotworową zakażonych komórek a następnie był z nich całkowicie eliminowany. Zjawisko to jest określane mianem uderzenia i ucieczki (hit and run) (10). Nasze badania potwierdziły częstsze występowanie onkogennych typów HPV w polipach i raku jelita grubego. Sugeruje to udział tych wirusów w patogenezie części przypadków nowotworów i przednowotworowych stanów przewodu pokarmowego. Do pełnego potwierdzenia tego udziału konieczne jest wykazanie, że w zakażonym onkogennymi typami HPV nabłonku jelitowym dochodzi do ekspresji mrna dla E6/E7 oraz, że zachodzą procesy prowadzące do pobudzenia proliferacji i zahamowania apoptozy podobne lub analogiczne do zachodzących w zakażonym nabłonku szyjki macicy. Istnieją dane sugerujące że takie procesy zachodzą. W jednym z badań wykazano mniejszą ilość mutacji w obrębie genu kodującego p53 w wycinkach z tkanki nowotworowej od chorych z rakiem okrężnicy zakażonych onkogennymi typami HPV niż u chorych nie zakażonych tymi wirusami (3). Sugeruje to pośrednio, że w patogenezie raka okrężnicy u osób wysokiego ryzyka zakażonych HPV odgrywa rolę inaktywacja p53 przez wirusowe białko E6 (p 53 jest blokowane na poziomie białka i nie musi być blokowane na poziomie genu). Podobna korelacja nie występowała w przypadku częstej w raku jelita grubego mutacji w K-ras, onkogenie na który nie ma wpływu infekcja HPV (4) W innych badaniach przeprowadzanych na grupie pacjentów z rakiem jelita grubego zakażonych HPV 16/18 stwierdzono większą ekspresję wirusowego białka E7 w tkankach nowotworowych niż w tkankach otaczających (19). B. Młynarczyk, M. Malejczyk, J. Muszyński, S. Majewski THE OCCURRENCE OF HUMAN PAPILLOMAVIRUS HPV IN THE BIOPSIES FROM COLON POLYPS AND CANCER SUMMARY Human papillomaviruses (HPV) infection can be associated with benign (warts) and malignant (precancer and cancer) genital, perianal and oral lesions. The role of HPV in the pathogenesis of colonorectal cancer and adenomas is still undetermined. We investigated the occurrence of nononcogenic HPV 6/11 and oncogenic 16/18 DNA in colon cancer, polyps and normal tissue using PCR. HPV 16/18 were detected more frequently in colon cancers (67%) and adenomas (56%)than in normal colon mucosa (28%). In case of HPV6/11 the differences were not significant. The results suggest the possible role of HPV 16/18 in pathogenesis of colon cancers and polyps. PIŚMIENNICTWO 1. Audeau A, Han HW, Johnston MJ i inni. Does human papilloma virus have a role in squamous cell carcinoma of the colon and upper rectum? Eur J Surg Oncol 2002; 28:

6 196 B. Młynarczyk i inni Nr 2 2. Bodaghi S, Yamanegi K, Xiao SY i inni. Colorectal papillomavirus infection in patients with colorectal cancer. Clin Cancer Res 2005; 15: Buyru N, Budak M, Yazici H, Dalay N. p53 gene mutations are rare in human papillomavirus-associated colon cancer. Oncol Rep 2003; 10: Buyru N, Tezol A, Dalay N. Coexistence of K-ras mutations and HPV infection in colon cancer. BMC Cancer 2006; 6: Cheng JY, Sheu LF, Lin JC, Meng CL. Detection of human papillomavirus DNA in colorectal adenomas. Arch Surg 1995; 130: Cheng JY, Sheu LF, Meng CL i inni. Detection of human papillomavirus DNA in colorectal carcinomas by polymerase chain reaction. Gut 1995; 37: Damin DC, Caetano MB, Rosito MA i inni. Evidence for an association of human papillomavirus infection and colorectal cancer. Eur J Surg Oncol 2007; 33: de Oliveira DE. DNA viruses in human cancer: An integrated overview of fundamental mechanisms of viral carcinogenesis. Cancer Letters 2007, 242: de Villiers E.-M., Fauquet C., Broker T. R. i inni. Classification of papillomaviruses. Virology 2004; 324: Hessein M, Saad el G, Mohamed AA. i inni. Hit-and-run mechanism of HBV-mediated progression to hepatocellular carcinoma. Tumori 2005; 91: Kirgan D, Manalo P, Hall M, McGregor B. Association of human papillomavirus and colon neoplasms. Arch Surg 1990; 125: Lee YM, Leu SY, Chiang H i inni. Human papillomavirus type 18 in colorectal cancer.j Microbiol Immunol Infect 2001; 34: Majewski S, Jablonska S. Immunology of HPV infection and HPV-associated tumors. Int J Dermatol 1998; 37: Massimi P, Gammoh N, Thomas M, Banks L. HPV E6 specifically targets different cellular pools of its PDZ domain-containing tumor suppressor substrates for proteasome-mediated degradation. Oncogene 2004; 21: McGregor B, Byrne P, Kirgan D i inni. Confirmation of the association of human papillomavirus with human colon cancer. Am J Surg 1993;166(6): Paavonen J. Human papillomavirus infection and the development of cervical cancer and related genital neoplasias. Int J Infect Dis 2007; 11 Suppl 2: Perez LO, Abba MC, Laguens RM, Golijow CD. Analysis of adenocarcinoma of the colon and rectum: detection of human papillomavirus (HPV) DNA by polymerase chain reaction. Colorectal Dis 2005; 7: Yuan H, Fu F, Zhuo J, Wang W i inni. Human papillomavirus type 16 E6 and E7 oncoproteins upregulate c-iap2 gene expression and confer resistance to apoptosis. Oncogene 2005, Zhang J, Ding Y, Zhou Z i inni. Expression of human papillomavirus 16 E7 DNA in patients with colorectal adenocarcinoma. Sheng Wu Yi Xue Gong Cheng Xue Za Zhi 2005; 22: zur Hausen H. Papillomaviruses in the causation of human cancers - a brief historical account. Virology 2009; 384: Otrzymano: 30 III 2009 r. Adres Autora: Warszawa, ul. Koszykowa 82a, Katedra i Klinika Dermatologii i Wenerologii WUM

Występowanie wirusów brodawczaka ludzkiego u pacjentów z polipami jelita grubego

Występowanie wirusów brodawczaka ludzkiego u pacjentów z polipami jelita grubego MED. DOŚW. MIKROBIOL., 2017, 69: 49-54 Występowanie wirusów brodawczaka ludzkiego u pacjentów z polipami jelita grubego The prevalence of human papillomaviruses in patients with colon polyps Beata Młynarczyk-Bonikowska

Bardziej szczegółowo

ROZPRAWA DOKTORSKA STRESZCZENIE

ROZPRAWA DOKTORSKA STRESZCZENIE Uniwersytet Medyczny w Lublinie Katedra i Zakład Patomorfologii Klinicznej ROZPRAWA DOKTORSKA STRESZCZENIE Lek. Joanna Irla-Miduch WERYFIKACJA HISTOPATOLOGICZNA I OCENA EKSPRESJI BIAŁKA p16 INK4A ORAZ

Bardziej szczegółowo

HPV - wirusem brodawczaka ludzkiego

HPV - wirusem brodawczaka ludzkiego HPV - wirusem brodawczaka ludzkiego 1. Zakażenia HPV u ludzi są powszechne. 2. HPV powoduje nabłonkowe zmiany na skórze narządów płciowych i błony śluzową. 3. Większość zakażeń jest łagodna i samoograniczająca

Bardziej szczegółowo

Wirus HPV przyczyny, objawy i leczenie

Wirus HPV przyczyny, objawy i leczenie Wirus HPV przyczyny, objawy i leczenie Spis treści: 1. 2. 3. 4. 5. Informacje ogólne Przyczyny Objawy Leczenie Rodzaje HPV Informacje ogólne Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV Human Papilloma Virus) stanowi

Bardziej szczegółowo

PILOTAŻOWY PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) W GMINIE ZAGNAŃSK NA LATA 2013-2017

PILOTAŻOWY PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) W GMINIE ZAGNAŃSK NA LATA 2013-2017 Załącznik nr 1 do Uchwały nr 68/2013 Rady Gminy Zagnańsk z dnia 26 sierpnia 2013 roku PILOTAŻOWY PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) W GMINIE ZAGNAŃSK NA LATA 2013-2017 Autor

Bardziej szczegółowo

Odpowiedź układu immunologicznego na zakażenie wirusami brodawczaka ludzkiego wpływ na kancerogenezę i wyniki leczenia przeciwnowotworowego

Odpowiedź układu immunologicznego na zakażenie wirusami brodawczaka ludzkiego wpływ na kancerogenezę i wyniki leczenia przeciwnowotworowego Odpowiedź układu immunologicznego na zakażenie wirusami brodawczaka ludzkiego wpływ na kancerogenezę i wyniki leczenia przeciwnowotworowego Beata Biesaga Zakład Radiobiologii Klinicznej, Centrum Onkologii

Bardziej szczegółowo

Materiał i metody. Wyniki

Materiał i metody. Wyniki Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).

Bardziej szczegółowo

Badania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN)

Badania. przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego. zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Badania przesiewowe stosowane w celu wczesnego wykrycia raka jelita grubego zalecenia National Comprehensive Cancer Network (NCCN) Badania przesiewowe stosowane w celu wykrycia raka jelita grubego Ocena

Bardziej szczegółowo

Co mogę zrobić, aby ochronić się przed rakiem szyjki macicy i innymi chorobami powodowanymi przez HPV*? Wszystko, co mogę

Co mogę zrobić, aby ochronić się przed rakiem szyjki macicy i innymi chorobami powodowanymi przez HPV*? Wszystko, co mogę Co mogę zrobić, aby ochronić się przed rakiem szyjki macicy i innymi chorobami powodowanymi przez HPV*? Wszystko, co mogę Mam tyle marzeń co zrobić, aby je ochronić? Wszystko, co mogę. Marzenia są po to,

Bardziej szczegółowo

Manjari Goyal-Stec Centrum Diagnostyki i Leczenia Chorób Przenoszonych Drogą Płciową w Warszawie

Manjari Goyal-Stec Centrum Diagnostyki i Leczenia Chorób Przenoszonych Drogą Płciową w Warszawie autor(); Prof. dr hab. n. med. Sławomir Majewski Dr n. med. Magdalena Malejczyk Lek. med. Manjari Goyal-Stec Centrum Diagnostyki i Leczenia Chorób Przenoszonych Drogą Płciową w Warszawie keywords (); z

Bardziej szczegółowo

r Vlp/. 2012-09- '1 2

r Vlp/. 2012-09- '1 2 to PROJEKT UCHWAL y Uchwala nr. Rady Miasta Katowice z dnia. I BIURO RADY MIASTA KATOWICE f;'.:.;~_i r Vlp/. 2012 09 '1 2 BRM w sprawie przyjęcia "Programu profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego

Bardziej szczegółowo

Infekcja HPV a rak szyjki macicy

Infekcja HPV a rak szyjki macicy Infekcja HPV a rak szyjki macicy Intensywne badania ostatnich trzydziestu lat potwierdziły rolę infekcji wirusem brodawczka ludzkiego (HPV) w patogenezie raka szyjki macicy. Jest to jedna z najsilniejszych

Bardziej szczegółowo

Rak jelita grubego. Ewelina Piasna 1

Rak jelita grubego. Ewelina Piasna 1 Rak jelita grubego Ewelina Piasna 1 Epidemiologia Rak jelita grubego jest trzecim co do częstości występowania nowotworem złośliwym u mężczyzn i drugim u kobiet 15 000 nowych zachorowań rocznie w Polsce

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 3. Amplifikacja genu ccr5 Homo sapiens wykrywanie delecji Δ32pz warunkującej oporność na wirusa HIV

Ćwiczenie 3. Amplifikacja genu ccr5 Homo sapiens wykrywanie delecji Δ32pz warunkującej oporność na wirusa HIV Ćwiczenie 3. Amplifikacja genu ccr5 Homo sapiens wykrywanie delecji Δ32pz warunkującej oporność na wirusa HIV Cel ćwiczenia Określenie podatności na zakażenie wirusem HIV poprzez detekcję homo lub heterozygotyczności

Bardziej szczegółowo

Program wczesnego wykrywania zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego HPV Łódź, 2013 roku

Program wczesnego wykrywania zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego HPV Łódź, 2013 roku Załącznik do Uchwały nr Zarządu Województwa Łódzkiego z dnia Program wczesnego wykrywania zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego HPV Łódź, 2013 roku Diagnoza problemu Nowotwory złośliwe stanowią zarówno

Bardziej szczegółowo

Streszczenie wykładu AUTOSTOPEM DO JĄDRA KOMÓRKOWEGO CZYLI MECHANIZMY ZAKAŻENIA WIRUSEM HPV16

Streszczenie wykładu AUTOSTOPEM DO JĄDRA KOMÓRKOWEGO CZYLI MECHANIZMY ZAKAŻENIA WIRUSEM HPV16 Dr n. biol. Małgorzata Bieńkowska-Haba Streszczenie wykładu AUTOSTOPEM DO JĄDRA KOMÓRKOWEGO CZYLI MECHANIZMY ZAKAŻENIA WIRUSEM HPV16 Podstawowym celem każdego wirusa jest bezpieczne dostarczenie genomu

Bardziej szczegółowo

Epidemiologia raka szyjki

Epidemiologia raka szyjki Epidemiologia raka szyjki W 2004 roku na raka szyjki macicy (kanału łączącego trzon macicy z pochwą) zachorowało blisko 3 500 Polek, a prawie 2 000 zmarło z jego powodu. Wśród wszystkich zachorowań kobiet

Bardziej szczegółowo

Poznań, ul. Przybyszewskiego 49 tel Recenzja

Poznań, ul. Przybyszewskiego 49 tel Recenzja UNIWERSYTET MEDYCZNY IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU ZAKŁAD DERMATOLOGII I WENEROLOGII WNOZ 60-355 Poznań, ul. Przybyszewskiego 49 tel. 61 8691285 e-mail: ryszardzaba@gmail.coml Poznań, dnia 27.04.2019

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 2. Identyfikacja płci z wykorzystaniem genu amelogeniny (AMGXY)

Ćwiczenie 2. Identyfikacja płci z wykorzystaniem genu amelogeniny (AMGXY) Ćwiczenie 2. Identyfikacja płci z wykorzystaniem genu amelogeniny (AMGXY) Cel ćwiczenia Amplifikacja fragmentu genu amelogeniny, znajdującego się na chromosomach X i Y, jako celu molekularnego przydatnego

Bardziej szczegółowo

WSKAZANIA DO LECZENIA CHIRURGICZNEGO W CHOROBACH ZAPALNYCH JELIT. Zuzanna Kaszycka Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii

WSKAZANIA DO LECZENIA CHIRURGICZNEGO W CHOROBACH ZAPALNYCH JELIT. Zuzanna Kaszycka Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii WSKAZANIA DO LECZENIA CHIRURGICZNEGO W CHOROBACH ZAPALNYCH JELIT Zuzanna Kaszycka Klinika Chirurgii Gastroenterologicznej i Transplantologii Choroba Crohna Zapalenie przewodu pokarmowego w chorobie Crohna

Bardziej szczegółowo

Wirus HPV w ciąży. 1. Co to jest HPV?

Wirus HPV w ciąży. 1. Co to jest HPV? Wirus HPV w ciąży Czy zdajesz sobie sprawę z tego, że rak szyjki macicy jest drugą, najczęstszą chorobą nowotworową u kobiet na świecie a piąta wśród kobiet i mężczyzn łącznie? W samej Polsce, jak donosi

Bardziej szczegółowo

HPV......co to jest?

HPV......co to jest? HPV......co to jest? HPV- wirus brodawczaka ludzkiego Wirus z rodziny papillomawirusów. Szacuje się, że istnieje od 100 do 200 typów tego wirusa, które wywołują różne choroby. CHOROBY WYWOŁYWANE PRZEZ

Bardziej szczegółowo

Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne

Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne Świerblewski M. 1, Kopacz A. 1, Jastrzębski T. 1 1 Katedra i

Bardziej szczegółowo

Ocena ekspresji genów proangiogennych w komórkach nowotworowych OVP-10 oraz transfektantach OVP-10/SHH i OVP-10/VEGF

Ocena ekspresji genów proangiogennych w komórkach nowotworowych OVP-10 oraz transfektantach OVP-10/SHH i OVP-10/VEGF Agnieszka Gładysz Ocena ekspresji genów proangiogennych w komórkach nowotworowych OVP-10 oraz transfektantach OVP-10/SHH i OVP-10/VEGF Katedra i Zakład Biochemii i Chemii Klinicznej Akademia Medyczna Prof.

Bardziej szczegółowo

IMMUNOHISTOCHEMICZNA OCENA MERKERÓW PROLIFERACJI KOMÓRKOWEJ W RAKU JELITA GRUBEGO

IMMUNOHISTOCHEMICZNA OCENA MERKERÓW PROLIFERACJI KOMÓRKOWEJ W RAKU JELITA GRUBEGO IMMUNOHISTOCHEMICZNA OCENA MERKERÓW PROLIFERACJI KOMÓRKOWEJ W RAKU JELITA GRUBEGO EWA STĘPIEŃ ZAKŁAD PATOMORFOLOGII OGÓLNEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W BIAŁYMSTOKU KIEROWNIK I OPIEKUN PRACY: Dr KATARZYNA GUZIŃSKA-USTYMOWICZ

Bardziej szczegółowo

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg

starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg STRESZCZENIE Przewlekła białaczka limfocytowa (PBL) jest najczęstszą białaczką ludzi starszych na półkuli zachodniej. Typową cechą choroby jest heterogenny przebieg kliniczny, zróżnicowane rokowanie. Etiologia

Bardziej szczegółowo

Szczepienia ochronne elementem zaleceń Europejskiego Kodeksu Walki z

Szczepienia ochronne elementem zaleceń Europejskiego Kodeksu Walki z Szczepienia ochronne elementem zaleceń Europejskiego Kodeksu Walki z Irena Rakiem Przepiórka Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie XXXV Sympozjum:

Bardziej szczegółowo

. Nosicielstwem mutacji genów, których normalna funkcja jest związana z kontrolą wierności replikacji DNA (głównie MLH1, MSH2 i MSH6

. Nosicielstwem mutacji genów, których normalna funkcja jest związana z kontrolą wierności replikacji DNA (głównie MLH1, MSH2 i MSH6 Załącznik 2a Zadania programu Program opieki nad rodzinami wysokiego, dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe. Moduł 2: Wczesne wykrywanie i prewencja nowotworów złośliwych

Bardziej szczegółowo

Profilaktyka raka szyjki macicy

Profilaktyka raka szyjki macicy Profilaktyka raka szyjki macicy Rak szyjki macicy jest szóstym, co do częstości, nowotworem u kobiet w Polsce. Każdego roku odnotowuje się ok. 3500 nowych przypadków zachorowań. Rocznie ok. 1700 kobiet,

Bardziej szczegółowo

Wojewódzki Program Edukacyjny w zakresie profilaktyki HPV i raka szyjki macicy

Wojewódzki Program Edukacyjny w zakresie profilaktyki HPV i raka szyjki macicy WYBIERZ śycie PIERWSZY KROK Wojewódzki Program Edukacyjny w zakresie profilaktyki HPV i raka szyjki macicy POWSTANIE PROGRAMU Rada programowa programu edukacyjnego Wybierz śycie Pierwszy Krok, w skład

Bardziej szczegółowo

Nowe możliwości diagnostyczne zmian nowotworowych szyjki macicy. Ewa Zembala-Nożyńska Zakład Patologii Nowotworów

Nowe możliwości diagnostyczne zmian nowotworowych szyjki macicy. Ewa Zembala-Nożyńska Zakład Patologii Nowotworów Nowe możliwości diagnostyczne zmian nowotworowych szyjki macicy. Ewa Zembala-Nożyńska Zakład Patologii Nowotworów Historia badań cytologicznych 1926- Aurel Babes (1886-1961) Bukareszt, Rumuniaodkrycie

Bardziej szczegółowo

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,

w kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego, 1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i

Bardziej szczegółowo

Profilaktyka raka szyjki macicy

Profilaktyka raka szyjki macicy Profilaktyka raka szyjki macicy Lek. Dominika Jasińska-Stasiaczek Katowice, 04.07.2015 Co to jest szyjka macicy? Macica zbudowana jest z trzonu i szyjki. Szyjka macicy składa się z części brzusznej i z

Bardziej szczegółowo

Analiza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym

Analiza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym Analiza mutacji genów EGFR, PIKCA i PTEN w nerwiaku zarodkowym mgr Magdalena Brzeskwiniewicz Promotor: Prof. dr hab. n. med. Janusz Limon Katedra i Zakład Biologii i Genetyki Gdański Uniwersytet Medyczny

Bardziej szczegółowo

ZAPRASZAMY Rodziców uczniów. klas VII na spotkanie

ZAPRASZAMY Rodziców uczniów. klas VII na spotkanie ZAPRASZAMY Rodziców uczniów klas VII na spotkanie PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) ósma edycja 2017-2018 Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna we Wrocławiu Dolnośląskie

Bardziej szczegółowo

WYBIERZ ŻYCIE PIERWSZY KROK EDYCJA 2015 / 2016

WYBIERZ ŻYCIE PIERWSZY KROK EDYCJA 2015 / 2016 WYBIERZ ŻYCIE PIERWSZY KROK EDYCJA 2015 / 2016 Opracowanie: mgr Barbara Szlendak Samodzielne Stanowisko Pracy ds. Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia PSSE w Głogowie HPV (Human Papilloma Virus) to skrócona

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 3 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki raka szyjki macicy

Załącznik nr 3 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki raka szyjki macicy Program profilaktyki raka szyjki macicy 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI RAKA SZYJKI MACICY, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego Rak szyjki macicy jest drugim,

Bardziej szczegółowo

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego

Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób

Bardziej szczegółowo

CHOROBY NOWOTWOROWE. Twór składający się z patologicznych komórek

CHOROBY NOWOTWOROWE. Twór składający się z patologicznych komórek CHOROBY NOWOTWOROWE Twór składający się z patologicznych komórek Powstały w wyniku wielostopniowej przemiany zwanej onkogenezą lub karcinogenezą Morfologicznie ma strukturę zbliżoną do tkanki prawidłowej,

Bardziej szczegółowo

DIGITAL MEDICINE IN THE FUTURE

DIGITAL MEDICINE IN THE FUTURE 1 I Gdańskie prezentacje kolposkopowe- atlas multimedialny XIV. Konrad Florczak, Janusz Emerich, Ewa Żmudzińska Wcześnie wykryty rak szyjki macicy w zdecydowanej większości przypadków jest wyleczalny.

Bardziej szczegółowo

Styl życia a nowotwory złośliwe w świetle Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Jadwiga Zapała

Styl życia a nowotwory złośliwe w świetle Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. Jadwiga Zapała Styl życia a nowotwory złośliwe w świetle Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem Jadwiga Zapała CHOROBY CYWILIZACYJNE Nowotwory Choroby układu krążenia Choroby metaboliczne Schorzenia układu nerwowego EUROPEJSKI

Bardziej szczegółowo

Profilaktyka raka szyjki macicy poprzez szczepienia przeciwko wirusom HPV 16 i 18

Profilaktyka raka szyjki macicy poprzez szczepienia przeciwko wirusom HPV 16 i 18 Profilaktyka raka szyjki macicy poprzez szczepienia przeciwko wirusom HPV 16 i 18 Program edukacyjny Razem powiedzmy STOP rakowi szyjki macicy przeznaczony dla mieszkanek miasta Zielonka Program Przed

Bardziej szczegółowo

Testy DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe

Testy DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe Grzegorz Kurzawski, Janina Suchy, Cezary Cybulski, Joanna Trubicka, Tadeusz Dębniak, Bohdan Górski, Tomasz Huzarski, Anna Janicka, Jolanta Szymańska-Pasternak, Jan Lubiński Testy DNA umiarkowanie zwiększonego

Bardziej szczegółowo

Weronika Dmuchowska I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie w Starogardzie Gdańskim

Weronika Dmuchowska I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie w Starogardzie Gdańskim Weronika Dmuchowska I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie w Starogardzie Gdańskim Szeroko rozpowszechniony wirus, który występuje w około 100 typach, z czego 30 może być niebezpieczne

Bardziej szczegółowo

Profilaktyka chorób nowotworowych jelita grubego w celu zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności na terenie podregionu lubelskiego

Profilaktyka chorób nowotworowych jelita grubego w celu zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności na terenie podregionu lubelskiego Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki im. Jana Bożego Profilaktyka chorób nowotworowych jelita grubego w celu zmniejszenia zachorowalności i śmiertelności na terenie podregionu lubelskiego Monika Mitura

Bardziej szczegółowo

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS 19 Human papilloma virus and p53 protein expression in patients with laryngeal squamous cell carcinoma: correlation between human papilloma virus and p53 protein expression 1 1, Agnieszka Korolczuk 3 2

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) W GMINIE WILKÓW NA LATA

PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) W GMINIE WILKÓW NA LATA Załącznik do uchwały Nr 14 Rady Gminy w Wilkowie z dnia..2014 r. GMINA WILKÓW PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) W GMINIE WILKÓW NA LATA 2013-2015 Wilków 2013 1 Program obejmuje

Bardziej szczegółowo

Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej

Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej Pytania z zakresu ginekologii i opieki ginekologicznej - 2017 1. Proszę wymienić zagrożenia zdrowotne dla kobiety jakie mogą wystąpić w okresie okołomenopauzalnym. 2. Proszę omówić rolę położnej w opiece

Bardziej szczegółowo

[logo Rządu Walii] www.cymru.gov.uk. Twój poradnik na temat szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) Pokonać raka szyjki macicy

[logo Rządu Walii] www.cymru.gov.uk. Twój poradnik na temat szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) Pokonać raka szyjki macicy [logo Rządu Walii] www.cymru.gov.uk Twój poradnik na temat szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) Pokonać raka szyjki macicy Co to jest rak szyjki macicy? Ten typ raka rozwija się w

Bardziej szczegółowo

Konsekwencje złych nawyków zdrowotnych dzieci i młodzieży dla rozwoju chorób nowotworowych w wieku dorosłym. Marzena Wełnicka-Jaśkiewicz

Konsekwencje złych nawyków zdrowotnych dzieci i młodzieży dla rozwoju chorób nowotworowych w wieku dorosłym. Marzena Wełnicka-Jaśkiewicz Konsekwencje złych nawyków zdrowotnych dzieci i młodzieży dla rozwoju chorób nowotworowych w wieku dorosłym Marzena Wełnicka-Jaśkiewicz Profilaktyka onkologiczna Pierwotna - zmniejszenie narażenia na czynniki

Bardziej szczegółowo

www.aotm.gov.pl Agencja Oceny Technologii Medycznych

www.aotm.gov.pl Agencja Oceny Technologii Medycznych Agencja Oceny Technologii Medycznych www.aotm.gov.pl Rekomendacja nr 171/2013 z dnia 9 grudnia 2013 r. Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych w sprawie objęcia refundacją produktu leczniczego Silgard,

Bardziej szczegółowo

Onkogeneza i zjawisko przejścia nabłonkowomezenchymalnego. Gabriel Wcisło Klinika Onkologii Wojskowego Instytutu Medycznego, CSK MON, Warszawa

Onkogeneza i zjawisko przejścia nabłonkowomezenchymalnego. Gabriel Wcisło Klinika Onkologii Wojskowego Instytutu Medycznego, CSK MON, Warszawa Onkogeneza i zjawisko przejścia nabłonkowomezenchymalnego raka jajnika Gabriel Wcisło Klinika Onkologii Wojskowego Instytutu Medycznego, CSK MON, Warszawa Sześć diabelskich mocy a komórka rakowa (Gibbs

Bardziej szczegółowo

Chemoprewencja raka jelita grubego u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego Dr n med. Piotr Albrecht

Chemoprewencja raka jelita grubego u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego Dr n med. Piotr Albrecht Chemoprewencja raka jelita grubego u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego Dr n med. Piotr Albrecht Klinika Gastroenterologii i Żywienia Dzieci WUM Plan wykładu Jelitowe powikłania WZJG Rak

Bardziej szczegółowo

Rak Płuca Epidemiologia i Czynniki Ryzyka

Rak Płuca Epidemiologia i Czynniki Ryzyka Rak Płuca 2014 Epidemiologia i Czynniki Ryzyka Dariusz M. Kowalski Klinika Nowotworów Płuca i Klatki Piersiowej Centrum Onkologii Instytut w Warszawie Warszawa, 16. 09. 2014 EPIDEMIOLOGIA Epidemiologia

Bardziej szczegółowo

i uczestnika programu o udzieleniu i otrzymaniu danego świadczenia.

i uczestnika programu o udzieleniu i otrzymaniu danego świadczenia. Załącznik nr 19 Zestawienie stawek jednostkowych dla Ogólnopolskiego programu nowotworów głowy i szyi Stawki jednostkowe określone poniżej dotyczą świadczeń zdrowotnych, które będą udzielane w ramach wdrażania

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XV RADY GMINY W WILKOWIE. z dnia 28 kwietnia 2016 r.

UCHWAŁA NR XV RADY GMINY W WILKOWIE. z dnia 28 kwietnia 2016 r. UCHWAŁA NR XV.102.2016 RADY GMINY W WILKOWIE z dnia 28 kwietnia 2016 r. w sprawie uchwalenia programu polityki zdrowotnej pod nazwą Program profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w Gminie

Bardziej szczegółowo

Program edukacyjny Razem powiedzmy STOP rakowi szyjki macicy przeznaczony dla mieszkanek Miasta Poznań. Program realizowany przez NZOZ Konsyliarz na

Program edukacyjny Razem powiedzmy STOP rakowi szyjki macicy przeznaczony dla mieszkanek Miasta Poznań. Program realizowany przez NZOZ Konsyliarz na dla mieszkanek Miasta Poznań. Program realizowany przez NZOZ Konsyliarz na zlecenie UM Poznań. Przed erą szczepień każdego roku choroby zakaźne zagrażały życiu i zdrowiu dziesiątkom tysięcy dzieci i dorosłych...

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr II/25/2018 RADY GMINY KOBYLNICA z dnia 29 listopada 2018 roku

UCHWAŁA Nr II/25/2018 RADY GMINY KOBYLNICA z dnia 29 listopada 2018 roku UCHWAŁA Nr II/25/2018 RADY GMINY KOBYLNICA z dnia 29 listopada 2018 roku w sprawie przyjęcia gminnego programu zdrowotnego pn.: Program Profilaktyki Zakażeń HPV w Gminie Kobylnica na lata 2019-2022 Na

Bardziej szczegółowo

Zakażenie HPV w onkologii. Nowe wezwania

Zakażenie HPV w onkologii. Nowe wezwania Gorący temat: Zakażenie HPV w onkologii Nowe wezwania W. T. Olszewski LAO Warszawa 11 08 2016 RAK SZYJKI MACICY RAK JAMY USTNEJ I GARDŁA ( oropharynx ) POLSKA Populacja 38 milionów Rak szyjki macicy Zachorowalność

Bardziej szczegółowo

prof. Joanna Chorostowska-Wynimko Zakład Genetyki i Immunologii Klinicznej Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie

prof. Joanna Chorostowska-Wynimko Zakład Genetyki i Immunologii Klinicznej Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie prof. Joanna Chorostowska-Wynimko Zakład Genetyki i Immunologii Klinicznej Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie Sekwencyjność występowania zaburzeń molekularnych w niedrobnokomórkowym raku płuca

Bardziej szczegółowo

Program zdrowotny w zakresie profilaktyki zakażeń wirusami brodawczaka ludzkiego (HPV) typu 6, 11,16,18 w Gminie Trzebnica na lata 2014-2016

Program zdrowotny w zakresie profilaktyki zakażeń wirusami brodawczaka ludzkiego (HPV) typu 6, 11,16,18 w Gminie Trzebnica na lata 2014-2016 Program zdrowotny w zakresie profilaktyki zakażeń wirusami brodawczaka ludzkiego (HPV) typu 6, 11,16,18 w Gminie Trzebnica na lata 2014-2016 Wstęp Samorząd Gminy wykonuje zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt. 5

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA / /2015 RADY MIEJSKIEJ W OPALENICY

UCHWAŁA / /2015 RADY MIEJSKIEJ W OPALENICY UCHWAŁA Nr / /2015 RADY MIEJSKIEJ W OPALENICY z dnia kwietnia 2015 r. w sprawie Programu profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) na lata 2015 2018, realizowanego przez Gminę Opalenica

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) Okres realizacji: wrzesień 2012 grudzień 2015

PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) Okres realizacji: wrzesień 2012 grudzień 2015 PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) Okres realizacji: wrzesień 2012 grudzień 2015 Autor programu: Miasto Kielce, ul. Rynek 1, 25-303 Kielce 1 I. Opis problemu zdrowotnego Rak

Bardziej szczegółowo

Uratuj swoje zdrowie i życie!

Uratuj swoje zdrowie i życie! PRZECZYTAJ, PRZEKONAJ SIĘ! Zrób badanie cytologiczne. Uratuj swoje zdrowie i życie! MATERIAŁY INFORMACYJNE NA TEMAT PROFILAKTYKI RAKA SZYJKI MACICY www.wok.wroclaw.pl W wielu krajach dzięki zorganizowanym,

Bardziej szczegółowo

Program profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w mieście Radom na 2014 rok - kontynuacja programu zdrowotnego w latach

Program profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w mieście Radom na 2014 rok - kontynuacja programu zdrowotnego w latach Program profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w mieście Radom na 2014 rok - kontynuacja programu zdrowotnego w latach 2015-2016 Okres realizacji: 2015-2016 Autor programu: Gmina Miasta

Bardziej szczegółowo

Powiedz rakowi: NIE!!!

Powiedz rakowi: NIE!!! Powiedz rakowi: NIE!!! Internetowe wydanie gazetki ekologicznej NR 5- wrzesień 2015 W V numerze naszej gazetki poruszymy: Nawyki żywieniowe dzisiejszych nastolatków, czyli domowe pizzerki Kleszcze, czyli

Bardziej szczegółowo

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Agencja Oceny Technologii Medycznych Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 75/2012 z dnia 7 maja 2012 r. o projekcie programu zdrowotnego Program profilaktyki raka jelita grubego realizowanego

Bardziej szczegółowo

Europejski kodeks walki z rakiem

Europejski kodeks walki z rakiem Europejski kodeks walki z rakiem Dlaczego walczymy z rakiem? Nowotwory są drugą przyczyną zgonów w Polsce zaraz po zawałach i wylewach. Liczba zachorowao na nowotwory złośliwe w Polsce to ponad 140,5 tys.

Bardziej szczegółowo

SpiS TreśCi chirurgia narządowa 51. nowotwory układu pokarmowego VII

SpiS TreśCi chirurgia narządowa 51. nowotwory układu pokarmowego VII Spis treści CHIRURGIA NARZĄDOWA... 1005 51. Nowotwory układu pokarmowego... 1007 51.1. Nowotwory przełyku Andrzej W. Szawłowski... 1007 51.1.1. Wstęp... 1007 51.1.2. Patologia... 1008 51.1.3. Rozpoznanie...

Bardziej szczegółowo

Ocena genotypów wirusów brodawczaka ludzkiego u kobiet z nieprawidłową cytologią

Ocena genotypów wirusów brodawczaka ludzkiego u kobiet z nieprawidłową cytologią Ginekol Pol. 2015, 86, 541-546 P R A C E O R Y G I N A L N E Ocena genotypów wirusów brodawczaka ludzkiego u kobiet z nieprawidłową cytologią Human papilloma virus genotyping in women with abnormal cytology

Bardziej szczegółowo

Human Papillomavirus (HPV) and cervical cancer

Human Papillomavirus (HPV) and cervical cancer MED. DOŚW. MIKROBIOL., 2016, 68: 73-84 Wirus brodawczaka ludzkiego (Human Papilloma Virus - HPV) a rak szyjki macicy Human Papillomavirus (HPV) and cervical cancer Sebastian Wardak ALAB laboratoria Sp.

Bardziej szczegółowo

Testy DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe

Testy DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe Testy DNA umiarkowanie zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe DNA tests for variants conferring low or moderate increase in the risk of cancer 2 Streszczenie U większości nosicieli zmian

Bardziej szczegółowo

Epidemiologia. Czynniki ryzyka. Predyspozycje genetyczne. Polipy gruczołowe. Predyspozycje genetyczne. Rak jelita grubego. Zachorowalność w 2003 roku:

Epidemiologia. Czynniki ryzyka. Predyspozycje genetyczne. Polipy gruczołowe. Predyspozycje genetyczne. Rak jelita grubego. Zachorowalność w 2003 roku: Epidemiologia Rak jelita Szkolenie dla lekarzy rodzinnych 2007 Igor Madej Oddział Chirurgii Onkologicznej II Dolnośląskiego Centrum Onkologii Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Onkologicznej Akademii

Bardziej szczegółowo

PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO HPV

PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO HPV PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO HPV NAGRODA NOBLA 2008 http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2008/ PROF. DR. MED. DR. H. C. MULT. HARALD ZUR HAUSEN Nowotwory związane

Bardziej szczegółowo

NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r.

NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. Najczęstsza postać raka trzustki Gruczolakorak przewodowy trzustki to najczęstsza

Bardziej szczegółowo

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XXXIII/321/17 RADY GMINY I MIASTA ODOLANÓW. z dnia 13 listopada 2017 r.

UCHWAŁA NR XXXIII/321/17 RADY GMINY I MIASTA ODOLANÓW. z dnia 13 listopada 2017 r. UCHWAŁA NR XXXIII/321/17 RADY GMINY I MIASTA ODOLANÓW z dnia 13 listopada 2017 r. w sprawie przyjęcia programu Profilaktyka zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego HPV na lata 2018-2020 Na podstawie art.

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1. OPIS PROGRAMU Cel główny: Zmniejszenie umieralności z powodu raka jelita grubego.

Załącznik nr 1. OPIS PROGRAMU Cel główny: Zmniejszenie umieralności z powodu raka jelita grubego. Załącznik nr 1 OPIS PROGRAMU Cel główny: Zmniejszenie umieralności z powodu raka jelita grubego. Cele szczegółowe: - zwiększenie odsetka raków wykrywanych we wczesnych stadiach zaawansowania (A i B wg

Bardziej szczegółowo

Europejski Tydzień Walki z Rakiem

Europejski Tydzień Walki z Rakiem 1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie

Bardziej szczegółowo

Program polityki zdrowotnej Program profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w mieście Radom Okres realizacji: 2019

Program polityki zdrowotnej Program profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w mieście Radom Okres realizacji: 2019 Program polityki zdrowotnej Program profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w mieście Radom Okres realizacji: 2019 Autor programu: Gmina Miasta Radomia ul. Jana Kilińskiego 30 26-600 Radom

Bardziej szczegółowo

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Agencja Oceny Technologii Medycznych Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 151/2012 z dnia 30 lipca 2012 o projekcie programu Profilaktyka oraz wczesne wykrywanie raka narządu rodnego

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 3 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki raka szyjki macicy

Załącznik nr 3 do zarządzenia Nr 38/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki raka szyjki macicy Program profilaktyki raka szyjki macicy 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI RAKA SZYJKI MACICY, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego Rak szyjki macicy jest drugim,

Bardziej szczegółowo

Ryzykowne zachowania seksualne aspekt medyczny

Ryzykowne zachowania seksualne aspekt medyczny Konferencja naukowa Wychowanie seksualne w szkole cele, metody, problemy. Lublin, 10 marca 2014 r. Ryzykowne zachowania seksualne aspekt medyczny dr n.med Ewa Baszak-Radomańska Gabinety TERPA ryzykowne

Bardziej szczegółowo

PCR bez izolacji testujemy Direct PCR Kits od ThermoFisher Scientific

PCR bez izolacji testujemy Direct PCR Kits od ThermoFisher Scientific PCR bez izolacji testujemy Direct PCR Kits od ThermoFisher Scientific Specjalnie dla Was przetestowaliśmy w naszym laboratorium odczynniki firmy Thermo Scientific umożliwiające przeprowadzanie reakcji

Bardziej szczegółowo

Agencja Oceny Technologii Medycznych

Agencja Oceny Technologii Medycznych Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 121/2013 z dnia 13 maja 2013 r. o projekcie programu Program profilaktyki nowotworowej w Gminie Gogolin na lata

Bardziej szczegółowo

ZWIĄZKI REHABILITACJI I PROFILAKTYKI CZY MOŻNA ZAPOBIEGAĆ RAKOWI CZYLI SŁÓW KILKA O PREWENCJI PIERWOTNEJ I WTÓRNEJ

ZWIĄZKI REHABILITACJI I PROFILAKTYKI CZY MOŻNA ZAPOBIEGAĆ RAKOWI CZYLI SŁÓW KILKA O PREWENCJI PIERWOTNEJ I WTÓRNEJ ZWIĄZKI REHABILITACJI I PROFILAKTYKI CZY MOŻNA ZAPOBIEGAĆ RAKOWI CZYLI SŁÓW KILKA O PREWENCJI PIERWOTNEJ I WTÓRNEJ CELE ZADANIA REHABILITACJA PROFILAKTYKA METODY ŚRODKI WPŁYW RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA ZDROWIE

Bardziej szczegółowo

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak

Promotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie

Bardziej szczegółowo

Kobieta współczesna - O CZYM WIEDZIEĆ POWINNA BEZPŁATNE BADANIE CYTOLOGICZNE DLA KAŻDEJ POLKI

Kobieta współczesna - O CZYM WIEDZIEĆ POWINNA BEZPŁATNE BADANIE CYTOLOGICZNE DLA KAŻDEJ POLKI POPULACYJNY PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA RAKA SZYJKI MACICY Kobieta współczesna - O CZYM WIEDZIEĆ POWINNA KAMPANIA SPOŁECZNA BEZPŁATNE BADANIE CYTOLOGICZNE DLA KAŻDEJ POLKI w wieku od 25-59

Bardziej szczegółowo

Uchwala nr. Rada Miasta Katowice. z dnia. w sprawie przyjęcia "Programu profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV)".

Uchwala nr. Rada Miasta Katowice. z dnia. w sprawie przyjęcia Programu profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). PROJEKT Uchwala nr. Rady Miasta Katowice z dnia. UCHWAL y I BIURO RADY MIASTA KATOWICE \' [,;1pl. 2012-10- 1 5 I ;.._--------... ; ~r vị ---- -J w sprawie przyjęcia "Programu profilaktyki zakażeń wirusem

Bardziej szczegółowo

Dr n.med. Mirosław Śnietura. Zakład Patologii Nowotworów

Dr n.med. Mirosław Śnietura. Zakład Patologii Nowotworów AUTOREFERAT Dr n.med. Mirosław Śnietura Zakład Patologii Nowotworów Gliwice 2019 Autoreferat Mirosław Śnietura Strona 1 1. Imię i nazwisko Mirosław Śnietura 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe/ artystyczne

Bardziej szczegółowo

DAJ SOBIE SZANSĘ PROGRAM PROFILAKTYCZNY NOWOTWORÓW GŁOWY I SZYI

DAJ SOBIE SZANSĘ PROGRAM PROFILAKTYCZNY NOWOTWORÓW GŁOWY I SZYI DAJ SOBIE SZANSĘ PROGRAM PROFILAKTYCZNY NOWOTWORÓW GŁOWY I SZYI współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i wdrażany w ramach Programu Operacyjnego Wiedza

Bardziej szczegółowo

1. Materiał chirurgiczny: brodawka Vatera, Ŝołądek, głowa trzustki, dwunastnica, przewód Ŝółciowy wspólny, pęcherzyk Ŝółciowy, inne (wymień)

1. Materiał chirurgiczny: brodawka Vatera, Ŝołądek, głowa trzustki, dwunastnica, przewód Ŝółciowy wspólny, pęcherzyk Ŝółciowy, inne (wymień) RAK BRODAWKI VATERA (carcinoma of the ampullary region) Krzysztof A. Bardadin 1. Materiał chirurgiczny: brodawka Vatera, Ŝołądek, głowa trzustki, dwunastnica, przewód Ŝółciowy wspólny, pęcherzyk Ŝółciowy,

Bardziej szczegółowo

mgr Ewa Bukowska Promotor: dr hab. n. med. Magdalena Malejczyk Katedra Dermatologii i Wenerologii

mgr Ewa Bukowska Promotor: dr hab. n. med. Magdalena Malejczyk Katedra Dermatologii i Wenerologii mgr Ewa Bukowska Współistnienie objawowego i bezobjawowego zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) u pacjentek z innymi zakażeniami i chorobami przenoszonymi drogą płciową (kiła, HIV, Chlamydia trachomatis,

Bardziej szczegółowo

Lek.Marta Wojciechowska-Zdrojowy Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

Lek.Marta Wojciechowska-Zdrojowy Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu Lek.Marta Wojciechowska-Zdrojowy Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu Ekspresja podoplaniny w rakach skóry oraz w rogowaceniu słonecznym Rozprawa

Bardziej szczegółowo

Personalizowana profilaktyka nowotworów

Personalizowana profilaktyka nowotworów Personalizowana profilaktyka nowotworów Prof. dr hab. med. Krystian Jażdżewski Zakład Medycyny Genomowej, Warszawski Uniwersytet Medyczny Centrum Nowych Technologii, Uniwersytet Warszawski Warsaw Genomics,

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) W GMINIE DRZEWICA NA LATA 2013-2016

PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) W GMINIE DRZEWICA NA LATA 2013-2016 PROGRAM PROFILAKTYKI ZAKAŻEŃ WIRUSEM BRODAWCZAKA LUDZKIEGO (HPV) W GMINIE DRZEWICA NA LATA 2013-2016 Okres realizacji: wrzesień 2013 czerwiec 2016 Autor programu: Gmina i Miasto Drzewica, ul. Stanisława

Bardziej szczegółowo

Uchwała nr XXV/206/2013 Rady Gminy Stawiguda z dnia 21 maja 2013 r.

Uchwała nr XXV/206/2013 Rady Gminy Stawiguda z dnia 21 maja 2013 r. Uchwała nr XXV/206/2013 Rady Gminy Stawiguda z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie przyjęcia Programu profilaktyki zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego HPV na lata 2013 2018 Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt

Bardziej szczegółowo

STATYSTYKI DOTYCZĄCE RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO

STATYSTYKI DOTYCZĄCE RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO bioprognos OncoPROSTATE Nieinwazyjne badanie krwi umożliwiające zasugerowanie diagnozy u pacjentów z podejrzeniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego oraz ograniczenie liczby nieadekwatnych badań diagnostycznych,

Bardziej szczegółowo

CENNIK DIAGNOSTYKA NIEPŁODNOŚCI MĘSKIEJ

CENNIK DIAGNOSTYKA NIEPŁODNOŚCI MĘSKIEJ CENNIK DIAGNOSTYKA NIEPŁODNOŚCI MĘSKIEJ AZOOSPERMIA badanie wykrywa delecje w regionie długiego ramienia chromosomu Y w fragmencie zwanym AZF, będące często przyczyną azoospermii lub oligospermii o podłożu

Bardziej szczegółowo