MATERIAŁY DO PRZEDMIOTU: PORADNICTWO I DORADZTWO

Transkrypt

1 MATERIAŁY DO PRZEDMIOTU: PORADNICTWO I DORADZTWO I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE Konieczność świadczenia profesjonalnej pomocy doradczej wynika ze zmienności i destabilizacji współczesnego świata, globalizacji gospodarki oraz swobodnego przepływu kapitału i zasobów ludzkich pomiędzy narodami. Dynamiczny rozwój struktur i oddziaływań doradczych wynika z potrzeby orientacji zawodowej i poradnictwa karier, nie tylko w trakcie edukacji szkolnej, ale przez całe życie człowieka (life on learning); powstawania nowych zawodów, co wpłynęło na rozwój różnych ścieżek edukacyjnych i tym samym poszerzyło obszary kształcenia; właściwości wolnego rynku, który otworzył możliwość pracy na własny rachunek; Konkurencji, która wyzwoliła konieczność zdobywania wiedzy i umiejętności; prowadzących do efektywnego poszukiwania zatrudnienia. Organami realizującymi zadania poradnictwa zawodowego są: Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Głównymi instytucjami w ramach MEN są poradnie psychologiczno - pedagogiczne oraz Szkolne Ośrodki Kariery. W obszarze rynku pracy usługi poradnictwa zawodowego są realizowane przez publiczne służby zatrudnienia na poziomie wojewódzkim i powiatowym, Ochotnicze Hufce Pracy; agencje zatrudnienia. Każdy z sektorów niezależnie zarządza swymi służbami doradczymi i odrębnie je finansuje w oparciu o Ustawę o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 roku Specyfika roli doradczej dotyczy wszystkich osób pełniących tę funkcję, niezależnie od instytucji czy resortu. KRYTERIA KWALIFIKACYJNE: doradcą zawodowym może być osoba, która ukończyła studia psychologiczne, pedagogiczne lub socjologiczne, bądź posiada inne kierunkowe wykształcenie oraz studia podyplomowe z zakresu doradztwa zawodowego; nowe możliwości edukacyjne pozwalają też osobom zainteresowanym pracą na tym stanowisku kształcić się na studiach wyższych o kierunku: doradztwo zawodowe. Doradca zawodowy udziela pomocy młodzieży i osobom dorosłym w formie indywidualnych i grupowych porad zawodowych dotyczących wyboru zawodu oraz kierunku kształcenia i szkolenia zawodowego, uwzględniając: - możliwości psychofizyczne, - sytuację zawodową i bytową, - potrzeby rynku pracy; - możliwości systemu edukacyjnego.

2 W procesie orientacji zawodowej uczniów i dorosłych doradca zawodowy wykorzystuje wiedzę o świecie zawodów, znajomość technik psychologicznych, pedagogicznych i socjologicznych, wiedzę o analizie rynku pracy; techniczne środki przekazu informacji zawodowej. Specyfika zawodu polega na tym, że doradca zawodowy powinien legitymować się szeroką wiedzą merytoryczną z różnorodnych dziedzin i dyscyplin naukowych, doświadczeniem zawodowym, predyspozycjami osobowymi do pracy z ludźmi, tj. umiejętnościami społecznymi. Osobom wykonującym ten zawód stawia się wysokie wymagania psychologiczne. Doradcy zawodowi muszą posiadać: dużą odporność emocjonalną, cierpliwość i wytrwałość, elastyczność i inicjatywność, samodzielność i niezależność oraz umiejętności: nawiązywania kontaktów interpersonalnych; przełamywania oporów klientów w mówieniu o swoich problemach; kontroli negatywnych emocji w kontaktach międzyludzkich; współdziałania z innymi (klientami, współpracownikami, instytucjami zewnętrznymi; empatii. Doradcy biorą współodpowiedzialność społeczno-moralną za swoich klientów oraz ich procesy decyzyjne. Odpowiedzialność doradcy wynika z etyki zawodowej, na którą składają się następujące elementy: rozumienie siebie i sposobu, w jaki osobiste cechy i działania doradcy mają wpływ na jego kontakt z klientem, świadomość własnych możliwości i ograniczeń, a także gotowość skierowania klienta do innej instytucji, ciągły rozwój we wszystkich dyscyplinach związanych z doradztwem zawodowym, współpraca z instytucjami i organizacjami działającymi w obszarze rynku pracy, w szczególności na poziomie lokalnym, propagowanie wysokich standardów zawodowych i dobrych warunków pracy, dostarczanie istotnych i pomocnych informacji innym osobom, które zawodowo pomagają również klientom, przestrzeganie tajemnicy zawodowej w odniesieniu do informacji uzyskanych od klienta; ujawnianie ich jedynie za jego zgodą w ramach obowiązującego prawa i przepisów, przestrzeganie zasad etyki zawodowej oraz zasad etyki przestrzeganych przez daną instytucję. Poradnictwo nie jest psychoterapią, udzielaniem wskazówek czy rozmową kwalifikacyjną. Jest natomiast procesem uczenia się, jak należy radzić sobie z problemami zawodowymi oraz brakiem zatrudnienia. Doradca znajduje powiązania pomiędzy istniejącym a potencjalnymi kwalifikacjami, stanowiskami pracy, ogólnymi dziedzinami pracy i potrzebami szkoleniowymi radzącego się. Zgodnie z definicją Raya

3 Lamba (1998, s.9): poradnictwo zawodowe jest to proces, w którym doradca pomaga klientowi (osobie poszukującej) w osiągnięciu lepszego zrozumienia siebie samego w odniesieniu do środowiska pracy, aby umożliwić mu realistyczny wybór lub zmianę zatrudnienia lub też osiągnięcie właściwego dostosowania zawodowego. Poradnictwo zawodowe stanowi zatem formę profesjonalnej pomocy, ułatwiającej ludziom dokonywanie zmian. Pomoc może być świadczona w różnorodnych miejscach i okolicznościach i może być adresowana do indywidualnych osób bądź grup osób. Poradnictwo może obejmować także rozmaite strategie działania (MurTatroyd S., 2000, s. 16). Usługi poradnictwa zawodowego powinny być ukierunkowane na realizację trzech podstawowych funkcji: a) profilaktycznej która polega na otoczeniu ludzi właściwym wsparciem w celu zapobiegania negatywnym skutkom problemów zawodowych oraz zagrożeń płynących z niemożliwości radzenia sobie w warunkach otaczającego świata. Działalność doradcza dotyczy informowania o mogących pojawić się problemach i sposobach ich przezwyciężania oraz uświadamiania stałej niepewności i odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Ten rodzaj opieki doradczej dotyczy tych osób, które stoją w obliczu zagrożenia sytuacją problemową (np. próg edukacyjny, wejście na rynek pracy, przygotowanie do zmiany zatrudnienia lub zawodu); b) edukacyjnej pomoc doradcza w tym zakresie ma na celu informowanie, wyjaśnianie oraz wyposażanie ludzi w nowe umiejętności dotyczące poszerzania wiedzy klientów na ich własny temat (poznanie swojego potencjału, m.in. zdolności, cech charakteru, potrzeb i wartości, preferencji zawodowych), na temat świata zewnętrznego (jego uwarunkowań społeczno-gospodarczych i politycznych, rynku pracy, możliwości zatrudnienia i kształcenia, informacji o zawodach); c) terapeutycznej która łączy w sobie częściowo powyższe działania ma ułatwić radzenie sobie z już istniejącymi problemami, trudnościami poprzez uświadomienie ewentualnych przyczyn pojawienia się danego problemu. Funkcja ta może być realizowania w działaniach interwencyjnych (np. utrata pracy, choroba zawodowa, wypadek przy pracy). Szczegółowe zadania doradcy zawodowego obejmują: gromadzenie, opracowywanie i aktualizowanie informacji o zawodach, drogach uzyskania kwalifikacji zawodowych oraz potrzebach rynku pracy, udzielanie informacji indywidualnych i grupowych o zawodach, instytucjach kształcenia oraz o aktualnej sytuacji na rynku pracy, prowadzenie zajęć grupowych z młodzieżą i dorosłymi związanych z planowaniem kariery zawodowej i aktywnym poszukiwaniem pracy,

4 wykonywanie diagnostycznych badań przydatności zawodowej przy wykorzystaniu metod i technik psychologicznego i pedagogicznego pomiaru, opracowywanie diagnoz przydatności zawodowej na podstawie zebranego materiału badawczego oraz badań lekarskich, udzielanie indywidualnych porad zawodowych, na podstawie przeprowadzonych badań specjalistycznych, osobom niezdecydowanym, posiadającym ograniczenia w wyborze zawodu lub pragnącym się przekwalifikować, przekazywanie wiedzy i informacji o zawodach, możliwości uzyskania kwalifikacji zawodowych, sytuacji na rynku pracy w formie cyklicznych szkoleń, spotkań i konsultacji, utrzymywanie współpracy z innymi instytucjami i pracodawcami, prowadzenie dokumentacji osób zgłaszających się po poradę. Na istnienie potrzeby usług poradnictwa zawodowego mogą wskazywać następujące sygnały: 1. WYBÓR ZAWODU. Klient: posiada wybitne umiejętności w jednej lub kilku dziedzinach i ma trudności z podjęciem decyzji zawodowej; posiada ograniczone doświadczenie lub w ogóle go nie posiada, nie posiada wyraźnych zainteresowań, umiejętności lub wykształcenia, które mogłoby pomóc mu w ustaleniu odpowiedniej dziedziny zawodowej; posiada psychiczne lub fizyczne ograniczenia, które trzeba wziąć pod uwagę przy wyborze zawodu; nie dostrzega własnych umiejętności i zainteresowań lub ma sprzeczne zainteresowania; pracował w wielu różnych miejscach, lecz w każdym przez krótki czas i żadne z tych zajęć specjalnie go nie interesowało 2. BŁĘDNY WYBÓR ZAWODU. Klient: dokonał wyboru zawodu, który wydaje się błędny: np. nie odpowiada jego kwalifikacjom; wybrał dwa nie związane ze sobą stanowiska zawodowe, które wymagają innego przygotowania; nie znajduje satysfakcji w zawodzie, do którego został przygotowany; został przygotowany do zawodu, w którym nie ma wolnych miejsc pracy. 3. ZMIANA ZAWODU. Klient: chce lub musi dokonać zmiany zawodowej lub rozważa taką możliwość ze względu na okoliczności zewnętrzne; uzyskał dodatkowe przeszkolenie lub doświadczenie, którego aktualnie nie może bezpośrednio wykorzystać - potrzebuje pomocy przy zmianie zawodowej; posiada doświadczenie w dziedzinie zawodowej, która ulega drastycznym zmianom na skutek postępu technicznego lub w ogóle zanika; posiada umysłowe lub fizyczne ograniczenia, które wymagają zmiany zawodowej. 4. POTRZEBA SZKOLENIA. Klient: poszukuje lub wymaga szkolenia i potrzebuje pomocy w ocenie swoich potrzeb i wyborze odpowiedniej dziedziny zawodowej i rodzaju szkolenia; jest zainteresowany

5 dalszym szkoleniem, ale nie jest zdecydowany co do dziedziny zawodowej; musi przerwać naukę ze względów finansowych, ale jest zdecydowany kontynuować ją w trybie wieczorowym lub w miejscu pracy; jest zainteresowany szkoleniem w dziedzinie, która budzi wątpliwości; wykazuje potencjał do wykonywania zawodu wymagającego wyższych kwalifikacji. 5. POTRZEBA USŁUG INNYCH INSTYTDCJI. Klient: wymaga usług innych instytucji, aby zwiększyć swoje szanse zatrudnienia, nie dostrzega potrzeby korzystania z usług innych instytucji, nie wie jednak, z jakich usług korzystać albo trudno mu jest ustalić odpowiednią instytucję, do której powinien się zwrócić. 6. PRZYSTOSOWANIE ZAWODOWE. Klient: potrzebuje pomocy przy przezwyciężaniu problemów z przystosowaniem zawodowym - znajduje się w odpowiedniej dziedzinie zawodowej i napotyka na trudności związane z sytuacją zawodową, a nie z obowiązkami zawodowymi; cechy osobiste klienta lub jego zachowanie w pracy utrudniają zatrudnienie lub utrzymanie zatrudnienia; postawa klienta wobec samego siebie, pracy lub współpracowników utrudnia mu zatrudnienie lub utrzymanie zatrudnienia i sprawia, że podejmuje on pracę powyżej lub poniżej swoich widocznych możliwości lub domaga się nierealnych warunków płacowych lub socjalnych; utracił lub porzucił kilka miejsc pracy ze względu na konflikty z przełożonymi lub współpracownikami; przejawia niedojrzałe podejście do zatrudnienia; nie chce zaakceptować ograniczeń wynikających z poważnej choroby lub niepełnosprawności; jest na zwolnieniu warunkowym lub niedawno opuścił zakład karny albo szpital zamknięty i potrzebuje pomocy przy wyborze zawodu lub zmianie zawodowej; jest zniechęcony, apatyczny lub zrezygnowany, a jego morale oraz motywacja są niskie z uwagi na istniejące lub spodziewane bezrobocie, spowodowane postępem technicznym lub zanikiem zawodu. 7. ZMIANA MIEJSCA ZATRUDNIENIA. Klient: jest zainteresowany pracą w innej miejscowości i potrzebuje pomocy przy tworzeniu odpowiedniego planu zatrudnienia. Potrzebuje pomocy przy podjęciu decyzji, czy przemieszczenie się do nowego miejsca jest korzystne; potrzebuje pomocy przy ustaleniu, w jaki sposób jego umiejętności lub zainteresowania mogą być najlepiej wykorzystane w miejscu pracy w innej miejscowości; szanse klienta na znalezienie zatrudnienia na danym terenie są tak małe, że powinien rozważyć zmianę miejscowości zatrudnienia. Weryfikacja omówionych sygnałów może stanowić źródło wiedzy dla samego doradcy dotyczącej ustalenia, na ile zgłaszający się do niego klient faktycznie wymaga pomocy doradczej, a na ile wsparcia ze strony innych instytucji. Doradca zawodowy może być zatrudniony w: poradniach psychologicznopedagogicznych, urzędach pracy, agencjach zatrudnienia, szkołach, organizacjach

6 pozarządowych przy realizacji programów i projektów przeciwdziałających bezrobociu, a skierowanych do różnorodnych grup beneficjentów. PODMIOT DZIAŁANIA PORADNICZEGO Biorąc pod uwagę osobę radzącą się, doradcę i problem, który staje się przyczyną uruchomienia działania (społecznego) poradniczego, trudno wskazać na jeden z nich jako podmiot. Nie można bowiem mówić o jednostronnym zmienianiu wspomaganego wskutek działania doradcy ani o problemie jako czymś autonomicznym. Relację, w jakie wchodzą doradca i radzący się określamy jako współdziałanie, a więc relacje wywołującą wzajemne zmiany. Głównie chodzi w niej o zwiększenie ogólnej psychologicznej kondycji radzącego się, dzięki takim zachowaniom doradcy, które można jednocześnie zinterpretować jako wspomagające. Stąd dwuczłonowy układ: doradca radzący się. Przyjmuje się, że doradcą jest zarówno ten, kto podejmując role zawodową, wypełnia zadania przypisane temu stanowisku pracy, polegające zazwyczaj na udzielaniu porad, rad, informacji, jak i ten, kto kierując się altruizmem, odruchem serca, ludzka solidarnością, podejmuje podobne działania. TRZY RODZAJE PORADNICTWA Poradnictwo dyrektywne - instrumentalne sterowanie radzącym się przez doradcę (w tej koncepcji behawioralnej - radzący się może być uznany za przedmiot poradnictwa) Poradnictwo liberalne - polega na zapewnieniu przez doradcę radzącemu się (podmiotowi) poczucia bezpieczeństwa w samodzielnym dochodzeniu do zmian, poprzez korzystanie z zabiegów stymulujących rozwój jego wewnętrznej świadomości i zwiększanie odwagi bycia dorosłym. Poradnictwo dialogowe - jest wspólnym rozwiązywaniem problemu w partnerskim dialogu doradcy i radzącego się dialogu opartym na refleksyjnej analizie sytuacji, niejednokrotnie ujawniającej źródła opresji i ograniczeń, dotykających obu partnerów oraz na dochodzeniu do konsensusu i zbliżenia stanowisk. MODELE DZIAŁALNOŚCI DORADCÓW Model dyrektywnego eksperta i informatora - jest oparty na behawioralnej koncepcji człowieka; określa poradnictwo dyrektywne. Działania doradcy w zakresie wyboru zawodu przez radzącego się jest aktem jednorazowym. Doradca prezentuje stanowisko diagnostyczne. Model partnerskiego konsultanta - jest oparty na poznawczej koncepcji człowieka. Określa poradnictwo dialogowe. Działania doradcy w zakresie wyboru zawodu przez

7 radzącego się jest procesem specyficznym dla fazy rozwojowej człowieka. Doradca prezentuje stanowisko diagnostyczno - wychowawcze. Model spolegliwego opiekuna i lesferysty - jest oparty na psychodynamicznej i humanistycznej koncepcji człowieka. Określa poradnictwo liberalne. Działania doradcy w zakresie wyboru zawodu przez radzącego się jest procesem trwającym dłuższy okres życia. Doradca prezentuje stanowisko wychowawcze. Radzący się jest jednostką charakteryzującą się pewnymi trudnościami w regulowaniu swoich stosunków ze światem zewnętrznym lub ze sobą samym, lub z jednym i drugim. Ma on obniżoną umiejętność samodzielnego wyjścia z określonej sytuacji życiowej, dla niej trudnej, nowej lub niepewnej, ale która wobec związanym z tym problemów przyjmuje postawę aktywną. Nie umiejąc samodzielnie poradzić sobie z nimi, poszukuje pomocy i współpracuje z doradcą w ich rozwiązywaniu. Radzący się jest jednostką psychicznie zdrową, normalną w aspekcie rozwoju psychicznego, a jego bezradność ma charakter przejściowy lub/i dotyczy określonego życiowego problemu lub jest stanem, który pojawia się w określonej sytuacji i jest położeniem życiowym. Różnorodność zachowań w sytuacji poradniczej zależy od tożsamości samego doradcy; tożsamości obu partnerów, od poziomu wzajemnego zaufania; umiejętności podtrzymywania relacji przez oba podmioty; społecznej rangi problemu, jego głębi, podłoża; dotychczasowych sukcesów i porażek ponoszonych w rozwiązywaniu problemu; od sposobu postrzegania poradnictwa jako formy pomocy przez samych uczestników współdziałania; od wielu innych czynników natury psychologicznej, kulturowej, społecznej. PRZEDMIOT DZIAŁANIA PORADNICZEGO Przedmiotem działania poradniczego jest PROBLEM, który jest udziałem (dotyczy) radzącego się i który prowadzi do zaburzenia jego stosunku do siebie lub/i otoczenia. SYTUACJA PROBLEMOWA Jest to sytuacja wymagająca rozwiązania problemu. Jest to sytuacja psychiczna osoby radzącej się, która jest przez nią najczęściej oceniana jako negatywna. Sytuacja problemowa może być trudna, wstydliwa, stresująca, niejednokrotnie traumatyzująca. Często jednak jest to sytuacja mobilizująca, a jedynie wybór sposobu jej rozwiązania stwarza problemy i wymaga pomocy doradcy. ROZWIĄZANIE PROBLEMU W najogólniejszym ujęciu polega na takim przekształceniu stosunku radzącego się do przeżywanych trudności, aby poczuł się on zmobilizowany do działań aktywnych, pozytywnych, społecznie akceptowanych; okazał się zdecydowany na wprowadzenie zmian w swoim życiu.

8 W wyniku współdziałania z doradcą, radzący się powinien odczuwać swoja sytuację jako zadaniową, niebudzącą lęku, nieprzerastającą jego możliwości dokonania zmiany, nienastręczającą za dużych trudności w wyborze środków działania. Ze względu na rodzaj problemów przeżywanych przez radzących się w różnych obszarach ich życia (przedmiot poradnictwa) wyróżniamy: Poradnictwo rodzinne (w szerokim rozumieniu): przedmałżeńskie, małżeńskie, rodzinne w wąskim rozumieniu, wychowawcze, seksualne). Poradnictwo zawodowe: szkolno zawodowe, poradnictwo pracy (dla osób dorosłych). Poradnictwo dla osób uzależnionych od: alkoholu, narkotyków, telewizji, pracoholików, siecioholików, osób dotkniętych konsumeryzmem, osób osamotnionych, współuzależnionych, itd. Podejście psychologiczne zwraca uwagę na tożsamościowe uwarunkowania problemów przeżywanych przez osoby korzystające z poradnictwa. Stąd też, mając na uwadze indywidualną sytuację poszczególnych jednostek, wyróżnia się dwa rodzaje problemów występujących w rodzajach poradnictwa. Problemy instrumentalne, dotyczące sprawności, wiedzy, umiejętności czy kompetencji społecznych. Są to problemy, które człowiek stara się rozwiązywać głównie w sposób racjonalny. Problemy egzystencjalne, rozumiane w szerokim ujęciu jako poszukiwanie sensu życia, a w węższym jako odniesienia do bytów idealnych, wartości absolutnych, poznawczych czy estetycznych, możliwych do rozwiązania. ŚRODKI DZIAŁANIA W PORADNICTWIE Mimo rozwoju poradnictwa i specjalizowania się doradców w rozwiązywaniu określonych problemów, należy stwierdzić, że poradnictwo nie dopracowało się odrębnych środków działania. Doradcy używają najczęściej narzędzi psychologicznych, pedagogicznych, socjologicznych kwestionariuszy ankiet czy wywiadu, testów, inwentarzy, skal ocen oraz urządzeń technicznych do pomiaru różnych sprawności. METODY DZIAŁANIA PORADNICZEGO Z prakseologicznego punktu widzenia, w poradnictwie jako specyficznym działaniu przeważa metoda werbalna, stosowana w bezpośrednim kontakcie radzącego się z doradcą. Socjolodzy określają tą metodę mianem pozytywne nakłanianie, zaś pedagodzy metodą wpływu osobistego. Doradca, wchodząc w sytuacje poradniczą i czynnie w niej uczestnicząc, oddziałuje całą swoja osobowością na osobowość radzącego się. Wpływa na jego emocje, motywacje, system wartości. Starając się dotrzeć do

9 samego sedna tożsamości zachęca do jej świadomego przetwarzania, wzbogacania i podtrzymywania w procesie refleksyjnych eksperymentów. II. PORADNICTWO I INFORMACJA ZAWODOWA METODY PORADNICTWA ZAWODOWEGO: Poradnictwo indywidualne proces podczas którego doradca zawodowy w sposób świadomy i celowy wykorzystuje procedury i techniki rozmowy doradczej motywując klienta do swobodnego wypowiadania się oraz aktywnego współdziałania w rozwiązaniu jego problemów PORADA INDYWIDUALNA Cel: pomoc w rozwiązywaniu problemu zawodowego klienta poszukującego pracy: uzyskanie informacji dotyczącej problemu zawodowego klienta, uzyskanie informacji umożliwiających, zhierarchizowanie innych problemów klienta, umożliwienie dokonania oceny klienta, umożliwienie podjęcia decyzji co do dalszego postępowania. INDYWIDUALNA OCENA ZAWODOWA Krok 1 Określenie rodzaju problemu stojącego przed klientem, Krok 2 Wytworzenie sobie pełnego obrazu klienta jako osoby, Krok 3 Doradca zgłębia sposób widzenia siebie przez klienta, czynniki indywidualne i czynniki środowiskowe, przy użyciu poprzednio nakreślonych metod i technik rozmowy. (R.Lamb: Poradnictwo zawodowe w zarysie - zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego Nr 9, 1998, KUP) PORADA INDYWIDUALNA - PROCEDURA POSTĘPOWANIA

10 METODY PORADNICTWA ZAWODOWEGO: Poradnictwo grupowe sposób pracy z ludźmi, którzy jako członkowie grupy, w atmosferze akceptacji i otwartości, mają możliwość zbadania i zdefiniowania własnego problemu zawodowego, dokonania adekwatnej oceny siebie oraz rozwijania umiejętności podejmowania decyzji dotyczących planowania własnej kariery zawodowej.

11 Badanie psychologiczne jest to badanie, którego celem jest określenie przydatności zawodowej do pracy/zawodu, kierunku szkolenia albo ze względu na szczególne wymagania stawiane przez pracodawcę, a nie uregulowane odrębnymi przepisami resortowymi. Badanie to przeprowadza doradca zawodowy z wykształceniem psychologicznym, z wykorzystaniem standaryzowanych testów psychologicznych. INDYWIDUALNA OCENA ZAWODOWA Główne dziedziny badania i oceny: 1. Zainteresowania i cele 2. Doświadczenie zawodowe 3. Wykształcenie i przebyte szkolenia 4. Sposób spędzania wolnego czasu 5. Uzdolnienia 6. Czynniki społeczno-ekonomiczne 7. Cechy charakteru i usposobienie 8. Możliwości fizyczne

12 III. PEDAGOGICZNE PORADNICTWO INSTYTUCJONALNE Literatura: Jarosz E. (2001), Wybrane problemy diagnozowania pedagogicznego, Katowice. Jarosz E., Wysocka E. (2006), Diagnoza psychopedagogiczna podstawowe problemy i rozwiązania, Warszawa. Barnes K. (2005), Wywieranie wpływu. Ćwiczenia, Gdańsk. SIEĆ PUBLICZNYCH PORADNI PSYCHOLOGICZNO -PEDAGOGICZNYCH O dostępności pomocy psychologiczno pedagogicznej w znaczący sposób decyduje sieć poradni - je zakres, gęstość oraz równomierność rozmieszczenia. Poradnie są placówkami oświatowymi działającymi w ramach systemu oświaty. Finansowanie ich działalności jest obowiązkiem jednostek samorządu lokalnego (organów prowadzących). Merytorycznie podlegają właściwym kuratoriom oświaty oraz Ministerstwu Edukacji Narodowej i Sportu. Ze względu na obszar działania przyjęło się dzielenie poradni na miejskie i powiatowe. Niewiele jest powiatów, które nie miałyby żadnej poradni, w licznych działa ich kilka. Zdecydowana większość (około 97% publicznych poradni) ma zapisane w statutach wypełnianie wszystkich obowiązków, jakie nakłada na placówki tego typu Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologicznopedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46). Poradnie świadczą usługi: dzieciom i młodzieży, rodzicom uczniów I nauczycielom. Korzystanie z usług poradni publicznych jest dobrowolne i bezpłatne, natomiast niepublicznych dobrowolne i odpłatne. Każda poradnia publiczna ma wyznaczony teren działania. Usługami objęte są dzieci i młodzież ze szkół i pozostałych placówek oświatowo wychowawczych funkcjonujących na danym terenie, ich rodzice/opiekunowie prawni oraz kadra pedagogiczna. Jeżeli dziecko nie uczęszcza do żadnej placówki oświatowej obowiązek udzielenia pomocy ma poradnia właściwa ze względu na miejsce zamieszkania. Około 3% jednostek, to poradnie specjalistyczne, zajmujące się specyficznymi problemami jednego rodzaju, np.: poradnie logopedyczne, poradnie dla dzieci niedowidzących i niedosłyszących, poradnie terapii dysleksji, poradnie mające na celu zapobieganie uzależnieniom, inne. Poradni specjalistycznych jest bardzo mało, jednak wiele powiatowych wykonuje również zadania specjalistyczne w określonym zakresie. Praktyka funkcjonowania takich poradni jest następująca: zapewniają pomoc w pełnym zakresie dzieciom ze swojego

13 terenu oraz dodatkowo zajmują się dziećmi z całego regionu, które mają specyficzne potrzeby. Zgodnie z zapisami Rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych (w tym publicznych poradni specjalistycznych), zadaniem publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych jest: udzielanie dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym pomocy logopedycznej; pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu; udzielanie rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży. Najważniejsze zadania poradni to wspomaganie w zakresie: wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży, efektywności uczenia się; nabywania i rozwijania umiejętności negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów; kształtowania innych umiejętności z zakresu komunikacji społecznej. profilaktyka uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży; udzielanie pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom i młodzieży z grup ryzyka. terapia zaburzeń rozwojowych i zachowań dysfunkcyjnych; pomoc uczniom w dokonywaniu wyboru kierunku kształcenia, zawodu i planowaniu kariery zawodowej. prowadzenie edukacji prozdrowotnej wśród uczniów, rodziców i nauczycieli; pomoc rodzicom i nauczycielom w diagnozowaniu i rozwijaniu możliwości oraz mocnych stron uczniów; wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji rodziny; wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji szkoły. PORADNICTWO ZAWODOWE jest to proces dostosowany do planu życiowego szkolnych i poszkolnych losów, mający na celu pomaganie w podejmowaniu decyzji przez dostarczanie przydatnej wiedzy i zaznajamianie praktyczne z trudnościami dróg zawodowych. Zadania doradcy zawodowego obejmują: 1) Systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na informacje edukacyjne i zawodowe oraz na pomoc w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej. 2) Gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych danemu poziomowi kształcenia. Wskazywanie uczniom, rodzicom i nauczycielom dodatkowych źródeł informacji na poziomie regionalnym, ogólnokrajowym, europejskim i światowym dotyczących: rynku pracy, trendów rozwojowych w świecie zawodów i zatrudnienia, wykorzystania posiadanych uzdolnień

14 i talentów przy wykonywaniu przyszłych zadań zawodowych, instytucji i organizacji wspierających funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w życiu codziennym i zawodowym, alternatywnych możliwości kształcenia dla uczniów z problemami emocjonalnymi i dla uczniów niedostosowanych społecznie, programów edukacyjnych Unii Europejskiej. 3) Udzielanie indywidualnych porad uczniom i rodzicom. 4) Prowadzenie grupowych zajęć aktywizujących, przygotowujących uczniów do świadomego planowania kariery i podjęcia roli zawodowej. 5) Koordynowanie działalności informacyjno-doradczej prowadzonej przez szkołę. 6) Wspieranie w działaniach doradczych rodziców i nauczycieli poprzez organizowanie spotkań szkoleniowo-informacyjnych, udostępnianie informacji i materiałów do pracy z uczniami. 7) Współpraca z radą pedagogiczną w zakresie: tworzenia i zapewnienia ciągłości działań wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego oraz realizacji działań z zakresu przygotowania uczniów do wyboru drogi zawodowej, zawartych w programie wychowawczym szkoły i programie profilaktyki. 8) Współpraca z instytucjami wspierającymi wewnątrzszkolny system doradztwa zawodowego, w szczególności z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi (w tym z poradniami specjalistycznymi) oraz innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo i specjalistyczną pomoc uczniom i rodzicom. Rola poradnictwa zawodowego polega obecnie na tym, aby pomóc jednostce w konstruowaniu przebiegu jej kariery zawodowej i w rozumieniu jej jako projektu życiowego i to nie tylko w określonych fazach życia, jak na przykład w okresie przejścia od nauki do życia zawodowego, lecz przez całe życie. Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej jest centralną, ogólnopolską instytucją, prowadzoną przez Ministerstwo Edukacji Zawodowej i Sportu. KOWEZiU ma na celu między innymi doskonalenie zawodowe nauczycieli kształcenia zawodowego oraz nauczycieli ze szkół dla dorosłych. Jeden z wydziałów KOWEZiU Wydział Poradnictwa Zawodowego ma za zadanie przygotowanie programów kształcenia i dokształcania doradców zawodowych oraz opracowywanie dla nich materiałów metodycznych. Z tych form pomocy korzystają również doradcy zawodowi z poradni psychologiczno-pedagogicznych. Uczestniczą oni w szkoleniach organizowanych przez KOWEZiU, a w pracy z uczniami, rodzicami i nauczycielami wykorzystują materiały metodyczne opracowane w Ośrodku. Zgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r Nr 99., poz. 1001, z późn. zm.), poradnie psychologiczno-pedagogiczne (poprzez dokonanie wpisu do odpowiedniego rejestru prowadzonego przez marszałka województwa) - stają się agencjami zatrudnienia lub

15 instytucjami szkoleniowymi. Jednak dotychczas tylko nieliczne skorzystały z tej możliwości. IV. NIEPUBLICZNE PORADNICTWO Poradnie niepubliczne stanowią alternatywę dla poradni publicznych w systemie wolnorynkowym. Placówki te zapewniają krótszy okres oczekiwania na świadczone przez siebie usługi, a ich oferta jest dostosowana przede wszystkim do zgłaszanych potrzeb klientów. Niepubliczne poradnie wydają opinie na podstawie badań diagnostycznych oraz zapewniają klientom różne formy pomocy bezpośredniej. Z uwagi na odpłatność usług z oferowanej przez nie pomocy korzystają przede wszystkim dzieci dobrze sytuowanych rodziców. Są to głównie mieszkańcy dużych miast. Poradnie niepubliczne zatrudniają wykwalifikowaną kadrę. Działalność niepublicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych nie jest konkurencją dla poradnictwa publicznego. Stanowi jego uzupełnienie, zwiększając dostęp do możliwości uzyskania specjalistycznej diagnozy (opiniowanie) oraz udziału w różnych formach pomocy bezpośredniej, w tym specjalistycznych zajęciach. Poradnie niepubliczne w większości funkcjonują w dużych miastach. Obserwowany profil usług wiąże się z tym, że z placówek niepublicznych korzystają głównie dzieci, których rodziców stać jest na wykupienie drogich świadczeń. Są oni gotowi ponosić wydatki na zajęcia wspomagające kształcenie dzieci i na opinie, które ukierunkowują pracę nauczyciela oraz chronią dzieci przed nadmiernymi wymaganiami w szkole i w sytuacji sprawdzianu lub egzaminu zewnętrznego. V. WYBRANE ZAGADNIENIA PORADNICTWA ZAWODOWEGO W 2004 roku Ochotnicze Hufce Pracy rozpoczęły budowę ogólnopolskiego systemu informacji zawodowej i poradnictwa zawodowego. Pierwszym etapem tworzenia systemu było utworzenie w ramach Centrów Edukacji i Pracy Młodzieży Mobilnych Centrów Informacji Zawodowej (MCIZ). Drugim natomiast utworzenie w 2005 r. (21) Młodzieżowych Centrów Kariery (MCK) podległych Wojewódzkim Komendom OHP. Kolejnym etapem tworzenia systemu było tworzenie współpracy ze szkołami, w których powstały Szkolne Ośrodki Kariery (SzOK). Podstawowe filary działań ogólnopolskiego systemu informacji zawodowej i poradnictwa zawodowego OHP stanowią obecnie: kluby pracy, Mobilne Centra Informacji Zawodowej, Młodzieżowe Centra Kariery, Platforma Programowa OHP dla Szkoły, Centralny Ośrodek Metodyczny Informacji Zawodowej.

16 Funkcję koordynującą tworzenie ogólnopolskiego systemu poradnictwa w OHP pełni Centralny Ośrodek Metodyczny Informacji Zawodowej (COMIZ), który usytuowany jest w strukturze organizacyjnej Biura Rynku Pracy KG OHP. Stanowi on równocześnie zaplecze metodyczne dla doradców zawodowych w MCIZ i MCK oraz inicjuje i prowadzi działania z zakresu projektu Platforma Programowa OHP dla Szkoły. Kluby pracy Kluby pracy w Polsce istnieją już od ponad 10 lat. Pierwsze powstały na początku lat 90. ubiegłego wieku, jednak faktyczny ich rozwój nastąpił od 1997 roku. Kluby pracy są usytuowane zarówno w siedzibach Centrów Edukacji i Pracy Młodzieży, jak i poza nimi. Na koniec czerwca 2006 roku w strukturze OHP działało 113 klubów pracy. Kluby pracy działają w ramach struktur Ochotniczych Hufców Pracy jako część Centrów Edukacji i Pracy Młodzieży. Są jednostkami wyspecjalizowanymi w działaniach na rzecz aktywizacji osób bezrobotnych poszukujących zatrudnienia. Prowadzą zajęcia dla wszystkich ustawowo określonych klientów OHP, tj. młodzieży pomiędzy 15 a 25 rokiem życia. Do kategorii tej należą: osoby bezrobotne do 25 r.ż. i poszukujące pracy, uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz uczestnicy OHP. Celem działania klubów pracy jest umożliwienie osobom bezrobotnym i poszukującym pracy nabycia umiejętności poszukiwania i uzyskiwania zatrudnienia. Szkolenie w ramach klubu pracy przeznaczone jest przede wszystkim dla osób, które nie mają żadnego doświadczenia w poszukiwaniu pracy, albo są zniechęcone dotychczasowym brakiem pozytywnych efektów swoich działań. Ich poczuciu niepewności i rozgoryczeniu towarzyszą często wątpliwości dotyczące: słuszności dokonywanych wyborów, poczucie niewiary w skuteczność własnych poczynań, skłonność do przerzucania odpowiedzialności za swoją sytuację na warunki zewnętrzne. Podczas szkolenia w klubie pracy uczestnicy mają możliwość: poznać podstawowe zagadnienia dotyczące rynku pracy i mechanizmy, które nim rządzą, dokonać analizy lokalnego rynku pracy, określić swoją sylwetkę zawodową oraz dokonać bilansu swoich mocnych i słabych stron, dopasować swoje kwalifikacje, umiejętności oraz predyspozycje do oferty rynku pracy, podjąć decyzję dotyczącą swojej przyszłości zawodowej, nabyć wiedzę z zakresu technik i metod poszukiwania pracy oraz przekonać się o potrzebie ich stosowania oraz skuteczności, nawiązywać kontakty pomocne w znalezieniu zatrudnienia.

17 Mobilne Centra Informacji Zawodowej Powstały w 2003 roku na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach II edycji Rządowego Programu Aktywizacji Zawodowej Absolwentów Pierwsza Praca, jako ogólnopolska sieć nowoczesnych Centrów świadczących usługi z zakresu informacji i poradnictwa zawodowego w formie stacjonarnej i mobilnej. Są one pomocne młodzieży w wieku lat zagrożonej marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Umożliwiają zwiększenie dostępu do usług informacji i poradnictwa zawodowego dla młodych ludzi mieszkających z dala od większych miast. Umożliwiają wyrównanie szans rozwojowych młodzieży mieszkającej na wsi. Przeciwdziałają bezrobociu zgodnie z przyjętymi standardami rozwiązywania tych problemów w Unii Europejskiej. Mobilne Centra Informacji Zawodowej, zgodnie z zapisami Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, kierują swoją działalność do młodzieży w wieku lat, w tym: młodzieży zaniedbanej, o zmniejszonych szansach życiowych, pochodzącej ze środowisk niedostosowanych społecznie i wymagającej oddziaływań wychowawczych, uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, absolwentów szkół ponadgimnazjalnych zagrożonych bezrobociem i bezrobotnych, młodych ludzi, którzy wypadli z systemu edukacji przed ukończeniem szkoły i nie mają wyuczonego zawodu, uczestników stacjonarnych i mobilnych form aktywizacji prowadzonych przez jednostki istniejące w ramach systemu Ochotniczych Hufców Pracy. Młodzieżowe Centra Kariery Młodzieżowe Centra Kariery (MCK) powstały dzięki środkom przyznanym przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy w 2005 r. Są, w uzupełnieniu do Mobilnych Centrów Informacji Zawodowej w strukturach OHP, stacjonarnymi placówkami poradnictwa i informacji zawodowej dla młodzieży. Wypełniają one luki terytorialne w rozlokowaniu tego typu jednostek na terenie kraju. Merytoryczne aspekty ich działania obejmują poradnictwo i informację zawodową: usługi doradcze i informacyjne, projektowanie indywidualnych planów działania, przedsiębiorczość, pośrednictwo pracy (nawiązywanie kontaktów z pracodawcami, organizacja targów i giełd pracy oraz innych zbiorowych przedsięwzięć przyczyniających się do nawiązania kontaktów z pracodawcami), inne działania to gromadzenie, opracowywanie i aktualizacja lokalnej informacji edukacyjno-zawodowej. Docelowe grupy odbiorców usług Młodzieżowych Centrów Kariery to przede wszystkim młodzi ludzie poszukujący pracy lub informacji na temat możliwości zdobycia zatrudnienia. Są to: bezrobotni i osoby poszukujące pracy do 25 r.ż., absolwenci szkół ponadgimnazjalnych, podopieczni placówek opiekuńczo-wychowawczych, świetlic

18 środowiskowych itp., penitencjariusze opuszczający zakłady poprawcze i karne, żołnierze kończący służbę, uczniowie i studenci zainteresowani podjęciem krótkoterminowego zatrudnienia.