Wprowadzenie do metodologii badań nieeksperymentalnych*
|
|
- Kazimiera Dziedzic
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Czas. Stomatol., 2009, 62, 7, Polish Dental Society Wprowadzenie do metodologii badań nieeksperymentalnych* Introduction to the methodology of non-experimental studies Tomasz Konopka Z Katedry Periodontologii Akademii Medycznej we Wrocławiu Kierownik: prof. dr hab. M. Ziętek Summary Introduction: Evidence-based medicine (EBM) is the practice of assessing medical literature to answer clinically important questions about, for example, the relationship between two pathologies. In nonexperimental studies there exists the traditional, hierarchical model of finding the connection between factors and the disease, which consists of case reports, case-control studies, cohort and intervention studies. Basing on the quality of these studies criteria for grading recommendations have been elaborated. Aim of the study: To evaluate different nonexperimental methods and their power of evidence to the independence and significance of some determinants as risk factor, the kind of recommendations according to given study methodology, and to discuss on a particular case the most frequent mistakes made in periodontal research. Conclusion: Such evidence should provide better information for the national health system and promote evidence-based health prevention. Streszczenie Wstęp: medycyna oparta na dowodach (EBM) jest sposobem oszacowania piśmiennictwa medycznego w celu odpowiedzi na ważne pytania klinicznie, na przykład o związek pomiędzy dwiema patologiami. W badaniach nieeksperymentalnych istnieje tradycyjny hierarchiczny model dowodzenia związku pomiędzy czynnikami a chorobą, obejmujący opisy przypadków, badania kliniczno-kontrolne, kohortowe i interwencyjne. Na podstawie oceny jakości tych badań opracowano odpowiednie kryteria rekomendacyjne. Cel pracy: ocena różnych badań i siły ich dowodu na niezależność i istotność danego uwarunkowania jako czynnika ryzyka, rodzaju rekomendacji wypływającej z różnej typologii badań oraz omówienie na konkretnym przykładzie najczęstszych błędów popełnianych przy wykonywaniu badań z zakresu periodontal medicine. Podsumowanie: zebrane dowody powinny przynosić lepszą informację dla narodowego systemu zdrowia i promować profilaktykę opartą na faktach. KEYWORDS: non-experimental studies, methodology, risk factor, periodontal medicine vs. systemic diseases HASŁA INDEKSOWE: badania nieeksperymentalne, metodologia, czynnik ryzyka, związki chorób przyzębia z chorobami ogólnoustrojowymi *Pracę wygłoszono na spotkaniu ekspertów, którego tematem był: związek chorób przyzębia z chorobami ogólnoustrojowymi ( r.). 597
2 T. Konopka Czas. Stomatol., Wstęp Offenbacher [11] w 1996 roku wprowadził pojęcie periodontal medicine jako obszar badań nad dwukierunkową interakcją pomiędzy chorobami przyzębia a chorobami układowymi. W ostatniej dekadzie wykonano wiele różnych typologicznie badań nieeksperymentalnych nad wpływem periodontopatii na chorobowość i zachorowalność na choroby sercowo-naczyniowe, mózgowo-naczyniowe, cukrzycę, przedwczesne porody noworodków z niską masą urodzeniową, zapalenia płuc i zaostrzenia przewlekłych i obturacyjnych chorób płuc. Badano także wpływ zapaleń przyzębia na umieralność z powodu zawałów serca, udarów mózgu i śmiertelność okołoporodową. Ciągle aktualne pozostają pytania, dla których z tych chorób periodontopatie są niezależnym i istotnym czynnikiem ryzyka ich powstania i dla których leczenie periodontologiczne będzie elementem profilaktyki pierwszo- i/lub drugorzędowej. Lekarz zmuszony jest codziennie do podejmowania wielu decyzji. Ciągłe innowacje w medycynie mogą stwarzać sytuacje, w których decyzje te jako zbyt rutynowe będą w niezgodzie z aktualnymi dowodami naukowymi. Medycyna oparta na dowodach (ang. Evidence Based Medicine-EBM) to system wyszukiwania, oceny i wdrażania współczesnych wyników badań naukowych do procesu podejmowania decyzji klinicznych [3, 25]. EBM daje zatem każdemu lekarzowi, a w szczególności stomatologowi, szanse weryfikacji tradycyjnego sposobu myślenia i wypełniania paradygmatu pomocy pacjentom według najlepszej wiedzy. Głównym sposobem weryfikacji hipotez użytecznych klinicznie pozostaje wykonanie poprawnych metodologicznie randomizowanych badań z odpowiednią grupą (grupami) odniesienia. Każde działanie realizowane zgodnie z wytycznymi EBM powinno składać się z czterech etapów [2]: 1) sformułowania jednoznacznego pytania klinicznego (np. czy pacjenci z zapaleniem przyzębia mają większe prawdopodobieństwo rozwoju chorób będących powikłaniami miażdżycy naczyń lub czy leczenie periodontologiczne zapaleń przyzębia u mężczyzn poniżej 50 roku życia w istotny sposób redukuje umieralność na zawały mięśnia sercowego)? 2) wyszukanie odpowiedniego piśmiennictwa z baz bibliograficznych, 3) krytyczną ocenę dowodów z uwzględnieniem najczęstszych błędów w planowaniu i prowadzeniu badań nieeksperymentalnych, 4) rekomendacje dotyczące zastosowań przydatnych wyników w praktyce klinicznej (np. wdrożenia u każdego pacjenta z przebytym zawałem serca lub udarem mózgu niechirurgicznego leczenia periodontologicznego jako elementu profilaktyki drugorzędowej). Cel pracy Celem tej pracy było zarysowanie hierarchiczności badań nad siłą dowodu na niezależność i istotność danego uwarunkowania jako czynnika ryzyka, rodzaju rekomendacji wypływającej z różnej typologii badań oraz wskazanie na konkretnym przykładzie najczęstszych błędów popełnianych przy wykonaniu badań z zakresu periodontal medicine. Hierarchia dowodów z badań na określenie czynnika ryzyka Tradycyjne spojrzenie na badania określające potencjalnie etiologiczne czynniki ryzyka danej choroby zakłada hierarchiczny model dowodzenia, w którym zróżnicowana zdolność dowodzenia zależy bezpośrednio od typologii badania. I tak na podstawie opisu przypadków można jedynie wysunąć sugestię związ- 598
3 2009, 62, 7 Metodologia badań nieeksperymentalnych ku. Wyższy szczebel dowodzenia to badania kliniczno-kontrolne i przekrojowe, po wykonaniu których i obliczeniu istotnego skorygowanego ilorazu szans można już mówić o tzw. wskaźniku ryzyka choroby [5]. Dopiero istotny wynik badań kohortowych (długotrwałych), w których oddziaływanie potencjalnego czynnika poprzedza skutek zdrowotny, jest dowodem na oszacowanie takiego związku jako znamiennego i określenia prawdziwego czynnika ryzyka. Najsilniejszym dowodem istotności takiej zależności jest wykonanie badań interwencyjnych i wykazanie, że poprzez modulowanie czynnika ryzyka dochodzi do znamiennych zmian w zapadalności na badaną chorobę [5]. To najprostsze widzenie tego zagadnienia zakłada zatem trzy szczeble dowodzenia: sugestia związku, wskaźnik ryzyka i czynnik ryzyka. Bardziej szczegółową hierarchię pięciu poziomów dowodzenia zależności między potencjalnym czynnikiem a chorobą przedstawia skala oksfordzka z 2001 roku [cyt. wg 18] (tab. 1). W skali tej uwzględniono możliwość oceny pod względem jakościowym i ilościowym każdego z rodzaju podstawowych badań nieeksperymentalnych. Największą zaletą takiego wartościowania badań jest konieczność ich pogrupowania w zależności od typologii oraz oceny metodologicznej. Analiza wg skali oksfordzkiej pozwoli odpowiedzieć na przynajmniej cztery zagadnienia z zakresu periodontal medicine: czy były wykonywane któreś z badań nieekspermentalnych dla oszacowania wpływu periodontopatii na ocenianą chorobę? Jeżeli tak poziom przynajmniej 4, czy może istnieć zależność pomiędzy periodontopatią a ocenianą chorobą? Jeżeli tak poziom 3a, 2c i 2b, czy periodontopatia jest istotnym czynnikiem ryzyka ocenianej choroby? Jeżeli tak poziom 2a, 1c i 1b, czy leczenie periodontologiczne redukuje ryzyko zachorowalności na ocenianą chorobę? Jeżeli tak poziom 1a. Wyrazem zapotrzebowania na syntetyczne opracowanie takiego zagadnienia jest metaanaliza, będąca doskonałym uzupełnieniem wyników pojedynczych badań. Chodzi tutaj o T a b e l a 1. Poziomy dowodzenia zależności między czynnikiem a chorobą w skali oksfordzkiej Dowód Poziom 1a Pełnowartościowe (wolne od oddziaływania modyfikowalnych zmiennych zakłócających) badania interwencyjne Poziom 1b Niereprezentatywne badania interwencyjne Poziom 1c Poziom 2a Badania przeżycia Pełnowartościowe badania kohortowe Poziom 2b Niereprezentatywne badania kohortowe Poziom 2c Poziom 3a Badania ekologiczne Opis Pełnowartościowe badania kliniczno-kontrolne Poziom 3b Niereprezentatywne badania kliniczno-kontrolne Poziom 4 Poziom 5 Opis przypadków i złej jakości badania kliniczno-kontrolne lub kohortowe Spekulacja opinia eksperta bez próby oszacowania siły związku 599
4 T. Konopka Czas. Stomatol., obliczenie skumulowanego i skorygowanego ilorazu szans na podstawie wszystkich badań z danego tematu, spełniających kryterium włączenia do metaanalizy. Alternatywnym podejściem do modelu hierarchicznego jest tzw. model kolisty [25]. Zakłada on komplementarność metod w rzeczywistej ocenie zakresu zależności oraz skutku, skuteczności i bezpieczeństwa interwencji. U podłoża tego założenia leży spostrzeżenie, że każda typologia badań ma swoje zalety i słabości, które trudno wyeliminować poprzez największy nawet rygor metodologiczny. Stąd trudno rekomendować jedną optymalną metodę badania nieeksperymentalnego. Chodzi raczej o dobór najbardziej optymalnej metody dla odpowiedzi na specyficzne pytanie. Należy także zwrócić uwagę na nowe typologie badań np. retrospektywne badania auditowe, prospektywne opisy przypadków, prognostyczne lub quasi-eksperymentalne [25]. Rodzaje rekomendacji Taktyka EBM powinna prowadzić do jasnych rekomendacji klinicznych dotyczących, np. oceny oddziaływania potencjalnych czynników ryzyka na daną chorobę czy zaleceń wdrożenia nowych rozwiązań w profilaktyce. W tabeli 2 zestawiono oksfordzkie kryteria rekomendacyjne [18], zaś w tabeli 3 kryteria zdefiniowane przez United States Preventive Services Task Force (USPSTF) [23, 24]. Oksfordzkie kryteria rekomendacyjne odnoszą się do hierarchicznej skali oksfordzkiej i służą między innymi do odpowiedzi na cztery pytania z zakresu periodontal medicine sformułowane powyżej. W takim ujęciu typologia badania ściśle determinuje charakter rekomendacji. Bardzo ważne są rekomendacje USPSTF dotyczące wdrażania działań profilaktycznych do praktyki klinicznej. Dla precyzyjnego zdefiniowania charakteru dowodu wyróżniono w tym zakresie trzy stopnie: zły dowody nie są wystarczające dla określenia skutku zdrowotnego z powodu małej liczby badań, istotnych błędów w planowaniu i prowadzeniu badań, sprzecznych wyników lub braku informacji o istotnych skutkach zdrowotnych, dostateczny dowody są wystarczające dla określenia skutku zdrowotnego, lecz ich wartość jest ograniczona z powodu liczby, jakości i zgodności poszczególnych badań, dobry dowody pochodzą z dobrze zaplanowanych i kontrolowanych badań, reprezentatywnych dla całej populacji, umożliwiających bezpośrednie oszacowanie skutków zdrowotnych [24]. Takie sformalizowanie kryteriów rekomendacyjnych eliminuje dowolność interpretacji, uwzględnia ekonomikę zdrowia, skraca czas wypracowywania konstruktywnych klinicznie wniosków oraz zachęca do rzetelnej oceny tradycyjnie uznanych hipotez np. teorii odogni- T a b e l a 2. Kryteria rekomendacyjne w skali oksfordzkiej Dowód Opis Poziom A Rekomendacja na podstawie zgodnych badań z poziomu 1 Poziom B Rekomendacja na podstawie zgodnych badań z poziomu 2 lub 3 lub ekstrapolacja* badań z poziomu 1 Poziom C Rekomendacja na podstawie poziomu 4 lub ekstrapolacje* badań z poziomu 2 lub 3 Poziom D Rekomendacja na podstawie poziomu 5 lub badania z wyższych poziomów wątpliwe, sprzeczne lub pozbawione wniosków * ekstrapolacja wnioskowanie na podstawie zróżnicowanych klinicznie badań. 600
5 2009, 62, 7 Metodologia badań nieeksperymentalnych T a b e l a 3. Kryteria rekomendacyjne zdefiniowane przez United States Preventive Services Task Force (USPSTF) Dowód Poziom A Poziom B Poziom C Poziom D Poziom E Opis Istnieją mocne dowody, że działania redukują zapadalność i korzyści znacząco przeważają nad stratami. Rekomenduje się wdrożenie działań do praktyki klinicznej u wybranych pacjentów Istnieją dowody, że działania redukują zapadalność i korzyści przeważają nad stratami. Rekomenduje się wdrożenie działań do praktyki klinicznej u wybranych pacjentów Istnieją dowody, że działania mogą zredukować zapadalność na chorobę, jednak nie można wnioskować, że korzyści przeważają nad stratami. Nie ma rekomendacji za lub przeciw wdrożeniu do praktyki klinicznej Istnieją dowody, że działania są nieefektywne lub straty przeważają nad korzyściami. Nie rekomenduje się tych działań w profilaktyce pierwotnej Nie ma podstaw do rekomendowania wdrażania działań do praktyki klinicznej. Dowodów na to brak, są sprzeczne, złej jakości, efektywność działania profilaktycznego nie może być określona skowej. Dobrą praktyką przy wypracowywaniu tych rekomendacji jest współpraca zespołu lekarskiego (np. periodontologów z kardiologami). Najczęstsze błędy w badaniach nieeksperymentalnych W badaniach nieeksperymentalnych można popełnić wiele błędów wpływających z reguły na przeszacowanie zależności między potencjalnym czynnikiem etiologicznym a chorobą. Wśród najczęściej popełnianych błędów wymienia się: brak reprezentatywności badanych grup, wadliwy wybór badanych grup, błędny sposób zbierania informacji, zróżnicowany sposób definiowania badanych patologii i włączania do badań, występowanie zmiennych zakłócających, błędy w uogólnianiu, duży ubytek przypadków na końcu obserwacji, bardzo rozbieżne protokoły postępowania w grupach objętych badaniem interwencyjnym oraz tzw. paradoks efektywności [2, 3, 19]. Szczególnej uwagi wymagają błędy związane z doborem badanych grup i oddziaływanie zmiennych zakłócających (ang. confounding variables). W badaniach kliniczno-kontrolnych grupa kontrolna dostarczająca informacji na temat populacyjnego rozkładu narażenia na badany czynnik musi być identyczna z grupą badaną pod względem zmiennych mających znaczenie dla prowadzonej obserwacji. Z kolei w badaniach kohortowych grupa kontrolna powinna być jak najbardziej zbliżona w zakresie występowania ważnych czynników prognostycznych ocenianej choroby. W każdych badaniach wyjaśniających związek między patologiami o wielu usankcjonowanych czynnikach ryzyka, spośród których część się dodatkowo pokrywa, zawsze istnieje niebezpieczeństwo przeszacowania związku na skutek działania zmiennych zakłócających. Są to wspólne czynniki ryzyka badanych chorób, związane z badanym narażeniem populacji będącej źródłem ocenianych przypadków i nie są ogniwem pośrednim w łańcuchu zależności między narażeniem a chorobą. Zmienna zakłócająca wcale nie musi mieć związku przyczynowego z badanymi patologiami, ale wystarczy tylko związek statystyczny. 601
6 T. Konopka Czas. Stomatol., Zabezpieczeniem przed błędami związanymi ze zmiennymi zakłócającymi są: zastosowanie procedury statystycznej korygowania (ang. adjustment), randomizacja, dobór wąskich grup badanych i parowanie. Dla praktycznego pokazania błędów w badaniach nieeksperymentalnych warto prześledzić metodologię dotychczasowych prac nad związkiem pomiędzy zapaleniem przyzębia a przedwczesnym porodem noworodka o niskiej masie ciała (PLBW). Wiele niedoskonałości metodologicznych było bowiem powodem znaczącej dyskrepancji wyników tych badań pomiędzy 1996 a 2006 rokiem. W pierwszym badaniu kliniczno-kontrolnym Offenbacher i wsp. [13] wykazali, że pierworódki z zapaleniem przyzębia mają prawie ośmiokrotnie wyższe prawdopodobieństwo przedwczesnego porodu noworodka o masie ciała poniżej 2500 g. Dziesięć lat później Michalowicz i wsp. [10] nie stwierdzili praktycznie żadnego wpływu leczenia periodontologicznego na częstość występowania wcześniactwa lub obniżonej masy urodzeniowej noworodka (mniej rygorystyczne kryteria niż PLBW), średni czas porodu i średnią masę urodzeniową oraz wynik skali Apgar. W tabeli 4 zebrano wiele błędów metodologicznych popełnionych w trakcie badań nad związkiem pomiędzy chorobami przyzębia a wcześniactwem [1, 4, 6, 9, 12, 17, 20, 21]. Tym zapewne należy tłumaczyć bezkrytyczne potwierdzanie tego związku przez wcześniejsze badania, a duży sceptycyzm w tym względzie wyrażany w lepszych metodologicznie badaniach późniejszych. Zestawienie to upewnia o bardzo istotnym wpływie zmiennych zakłócających na zależność między patologiami o wspólnych czynnikach ryzyka i o konieczności ich korygowania. Podsumowanie Przy rozważaniach o możliwych etiologicznych związkach pomiędzy chorobami przyzę- T a b e l a 4. Rodzaje błędów w badaniach nieeksperymentanych i przykład z badań nad związkami periodontopatii z przedwczesnymi porodami noworodków z niską masą urodzeniową (PLBW) Rodzaj błędu Brak reprezentaty wności badań Zły wybór grupy kontrolnej Odmienny sposób definiowania patologii Przykład Offenbacher i wsp. [14] liczebność grup w badaniach interwencyjnych 40 i 34 osób. Tarannum i Faizuddin [22] średnia częstość PLBW w Indiach 40% Marakoglu i wsp. [9] liczebność grupy kontrolnej 28 osób Siqueria i wsp. [20] istotnie lepsza opieka prenatalna w grupie kontrolnej Kryteria neonatologiczne: PLBW [9, 13, 16, 17]; wcześniactwo [1, 6, 12, 14, 20]; osobno wcześniactwo i niska masa [7, 8], poronienie [4]. Kryteria periodontologiczne: rozległość zapalenia przyzębia 3:60 [13], ciążowe zapalenie dziąseł [7], minimalna liczba zębów 20 [1] Błędy w zbieraniu danych Oddziaływanie zmiennych zakłócających Pitiphat i wsp. [15] brak badania klinicznego stanu przyzębia, badanie ankietowe oraz ocena rentgenogramów Brak korygowania nikotynizmu [1, 6, 9, 13, 16, 20], brak korygowania różnic w statusie społeczno-ekonomicznym [1, 6-9, 13, 16, 20], antybiotykoterapia [1, 9 13], cukrzyca [20] Błędy w uogólnianiu Brak zastosowania analizy wieloczynnikowej [6, 9] 602
7 2009, 62, 7 Metodologia badań nieeksperymentalnych bia a chorobami ogólnymi, w których ważna jest rola czynnika zapalnego, należy pamiętać o wypełnieniu kryteriów sformułowanych przez Slotsa [21]: 1) chorobowość u osób z zapaleniem przyzębia musi być znacząco wyższa niż u osób z klinicznie zdrowym przyzębiem (dane z badań kliniczno-kontrolnych), 2) narażenie na zapalenie przyzębia musi poprzedzać wystąpienie choroby ogólnej (badania kohortowe), 3) leczenie zapalenia przyzębia powinno zmniejszać zachorowalność na chorobę ogólną (badania interwencyjne), 4) mikroorganizmy identyfikowane w zapalnej chorobie ogólnej powinny mieć ten sam biotyp, serotyp i genotyp jak periodontopatogeny (badania mikrobiologiczne swoistych czynników etiologicznych), 5) możliwość eksperymentalnego wywołania choroby periodontopatogenami (badania doświadczalne u zwierząt), 6) postulowany związek pomiędzy zapaleniem przyzębia a chorobą ogólną powinien być wytłumaczalny biologicznie (badania nad mechanizmem etiopatologicznym). Piśmiennictwo 1. Bošnjak A, Relja T, Vucicević-Boras V, Plasaj H, Plančak D: Preterm delivery and periodontal disease: a case-control study from Croatia. J Clin Periodontol 2006,33: Brzeziński Z, Szamotulska K: Badania nieeksperymentalne. W: Epidemiologia kliniczna. Wydawnictwo Lekarskie, PZWL, Warszawa 1997: Cardarelli R, Virgilio R, Taylor L: Evidencebased medicine. Part 2. An introduction to critical appraisal of articles on therapy. J Am Osteopath Assoc 2007, 107: Farrell S, Ide M, Wilson R F: The relationship between maternal periodontitis, adverse pregnancy outcome and miscarriage in never smokers. J Clin Periodontol 2006, 33: Genco R: Current view of risk factors for periodontal diseases. J Periodontol 1996, 67: Jeffcoat M K, Geurs N C, Reddy M S, Cliver S P, Goldenberg R L, Hauth J C: Periodontal infection and preterm birth. Results of a prospective study. JADA 2001, 132: Lopez N J, Da Silva I, Ipinza J, Gutierrez J: Periodontal therapy reduces the rate of preterm low birth weight in women with pregnancy-associated gingivitis. J Periodontol 2005, 76: Lopez N J, Smith P C, Gutierrez J: Periodontal therapy may reduce the risk of preterm low birth weight in women with periodontal disease: a randomized controlled trial. J Periodontol 2002, 73: Marakoglu I, Gursoy U K, Marakoglu K, Cakmak H, Ataoglu T: Periodontitis as a risk factor for preterm low birth weight. Yonsei Med J 2008, 49,2: Michalowicz B S, Hodges J S, DiAngelis A, Lupo V R, Novak J, Ferguson J E, Buchanan W, Bofill J, Papapanou P N, Mitchell D A, Matseoane S, Tschida P A: Treatment of periodontal disease and the risk of preterm birth. N Engl J Med 2006, 355, 18: Offenbacher S: Periodontal diseases: pathogenesis. Ann Periodontol 1996, 1: Offenbacher S, Boggess K A, Murtha A P, Jared H L, Lieff S, McKaig R G, Mauriello S M, Moss K L, Beck J D: Progressive periodontal disease and risk of very preterm delivery. Obstet Gynecol 2006, 107, 1: Offenbacher S, Katz V, Fertik, Collins J, Boyd D, Maynor G, McKaig R, Beck J: Periodontal disease as a possible risk factor for preterm low birth weight. J Periodontol 1996, 67, 10: Offenbacher S, Lin D, Strauss R, McKaig R, Irving J, Barros S, Moss K, Barrow D, Hefti A, Beck J D: Effects of periodontal therapy 603
8 T. Konopka Czas. Stomatol., during pregnancy on periodontal status, biologic parameters, and pregnancy outcomes: a pilot study. J Periodontol 2006, 77: Pitiphat W, Joshipura K J, Gillman M W, Williams P L, Douglass C W, Rich-Edwards J W: Maternal periodontitis and adverse pregnancy outcomes. Commun Dent Oral Epidemiol 2008, 36: Radnai M, Gorzo I, Urban E, Eller J, Novak T, Pal A: Possible association between mother s periodontal status and preterm delivery. J Clin Periodontol 2006, 33: Rajapakse P S, Nagarathne M, Chandrasekra K B, Dasanayake A P: Periodontal disease and prematurity among non-smoking Sri Lankan women. J Dent Res 2005, 84: Report of the Independent Panel of Experts of the Scottsdate Project. Grand Rounds Supplement, 2007, September. 19. Sanderlin B W, AbdulRahim N: Evidencebased medicine. Part 6. An introduction to critical appraisal of clinical practice guidelines. J Am Osteopath Assoc 2007, 107: Siqueira F M, Cota L O M, Costa J E, Haddad J P A, Lana A M Q, Costa F O: Intrauterine growth restriction, low birth weight, and preterm birth: adverse pregnancy outcomes and their association with maternal periodontitis. J Periodontol 2007,78,12: Slots J: Casual or causal relationship between periodontal infection and non-oral disease? J Dent Res 1998, 77: Tarannum F, Faizuddin M: Effect of periodontal therapy on pregnancy outcome on women affected by periodontitis. J Periodontol 2007, 78: Unitetd States Preventive Services Task Force (USPSTF): Screening for obesity in adults. Recommendations and rationale. Ann Intern Med 2003, 139: Unitetd States Preventive Services Task Force (USPSTF): Screening for coronary heart disease: recommendation statement. Ann Intern Med 2004, 140: Walach H, Falkenberg T, Fønneba V, Lewith G, Jonas W B: Circular instead of hierarchical: methodological principles for the evaluation of complex interventions. BMC Med Res Meth 2006, 6: Otrzymano: dnia 2.VI.2009 r. Adres autora: Wrocław, ul. Krakowska 26 Tel.: tkonopka@stom.am.wroc.pl 604
EBM w farmakoterapii
EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna
Bardziej szczegółowoStan przyzębia u kobiet ciężarnych a ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego
Czas. Stomat., 2005, LVIII, 8 Stan przyzębia u kobiet ciężarnych a ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego Periodontal health in pregnant women and the risk of preterm birth Katarzyna Betleja 1, Jadwiga
Bardziej szczegółowostatystyka badania epidemiologiczne
statystyka badania epidemiologiczne Epidemiologia Epi = wśród Demos = lud Logos = nauka Epidemiologia to nauka zajmująca się badaniem rozprzestrzenienia i uwarunkowań chorób u ludzi, wykorzystująca tą
Bardziej szczegółowoRodzaje badań klinicznych. Zespół EBM Klinika Pediatrii Warszawski Uniwersytet Medyczny
Rodzaje badań klinicznych Zespół EBM Klinika Pediatrii Warszawski Uniwersytet Medyczny Dwie fundamentalne zasady EBM Zasada 1 Dane z badań naukowych nie wystarczają do podejmowania decyzji klinicznych
Bardziej szczegółowoPodstawy epidemiologii
Podstawy epidemiologii Epidemiologia - Epi = na Demos = lud Logos = nauka Epidemiologia to nauka zajmująca się badaniem rozprzestrzeniania i uwarunkowań chorób u ludzi, wykorzystująca tę wiedzę do ograniczenia
Bardziej szczegółowoBadania obserwacyjne 1
Badania obserwacyjne 1 Chorobowość Chorobowość (ang. prevalence rate) liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców (np. na 100 tys. mieszkańców). Współczynnik ten
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoBadania interwencyjne w związkach zapaleń przyzębia z wybranymi chorobami układowymi
Prace poglądowe Dent. Med. Probl. 2012, 49, 1, 78 87 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Agata Kobierzycka 1, Tomasz Konopka 2 Badania interwencyjne w związkach
Bardziej szczegółowoSTANDARDY I KRYTERIA OCENY JAKOŚCI PROGRAMÓW PROMOCJI ZDROWIA I PROFILAKTYKI W RAMACH SYSTEMU REKOMENDACJI
STANDARDY I KRYTERIA OCENY JAKOŚCI PROGRAMÓW PROMOCJI ZDROWIA I PROFILAKTYKI W RAMACH SYSTEMU REKOMENDACJI 1. Ogólne dane o programie Nazwa własna Autorzy programu Organizacja/ instytucja odpowiedzialna
Bardziej szczegółowoChoroba przyzębia a poród przedwczesny i niska masa urodzeniowa noworodków w świetle badań klinicznych
Czas. Stomatol., 2006, LIX, 3 Choroba przyzębia a poród przedwczesny i niska masa urodzeniowa noworodków w świetle badań klinicznych Periodontal disease and preterm low birth weight in a clinical study
Bardziej szczegółowoBadania epidemiologiczne - blaski i cienie Epidemiological research - the bad with the good
Badania epidemiologiczne - blaski i cienie Epidemiological research - the bad with the good Dr Andrzej Szpakow Kierownik katedry Medycyny Sportowej i Rehabilitacji Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały
Bardziej szczegółowoZapadalność (epidemiologia)
Chorobowość Chorobowość (ang. prevalence rate) liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców (np. na 100 tys. mieszkańców). Współczynnik ten obejmuje zarówno osoby
Bardziej szczegółowoWytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoSLAJDY WYBRANE I ZMODYFIKOWANE POD KĄTEM PREZENTACJI W INTERNECIE
SUM - WLK 2011 WYKŁAD PIĄTY: BIOSTATYSTYKA C.D. Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda! UWAGA! SLAJDY WYBRANE I ZMODYFIKOWANE POD KĄTEM PREZENTACJI W INTERNECIE TREŚĆ WYKŁADU Dokumentowanie efektu (analiza danych
Bardziej szczegółowoChoroby przyzębia. Rok IV
Choroby przyzębia Rok IV Seminaria interaktywne 1. Budowa tkanek przyzębia brzeżnego. Rola i funkcja przyzębia w układzie stomatognatycznym. Kontrola odnowy tkanek w przyzębiu (powtórka z roku II i III).
Bardziej szczegółowoSzanse i zagrożenia przygotowania RSS na podstawie raportu HTA
Szanse i zagrożenia przygotowania RSS na podstawie raportu HTA Co może być istotne w procesie tworzenia RSS? Magdalena Władysiuk Ustawa refundacyjna W krajach o średnim dochodzie RSSs są szansą na finansowanie
Bardziej szczegółowoUchwała Nr XIX/169/2008 Rady Miasta Marki z dnia 18 czerwca 2008 roku
Uchwała Nr XIX/169/2008 Rady Miasta Marki z dnia 18 czerwca 2008 roku w sprawie wyrażenia zgody na realizację programu zdrowotnego w zakresie szczepień ochronnych przeciwko grypie, dla mieszkańców Miasta
Bardziej szczegółowoWYKŁAD TRZECI: OCENA ZWIĄZK PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH W EPIDEMIOLOGII
SUM - WLK 2011 WYKŁAD TRZECI: OCENA ZWIĄZK ZKÓW PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH W EPIDEMIOLOGII Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda! UWAGA! SLAJDY WYBRANE I ZMODYFIKOWANE POD KĄTEM PREZENTACJI W INTERNECIE TREŚĆ WYKŁADU
Bardziej szczegółowoOpis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych WIEDZA
Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: BIOSTATYSTYKA PRAKTYCZNE ASPEKTY STATYSTYKI W BADANIACH MEDYCZNYCH Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów
Bardziej szczegółowoWarsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją
Warsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją Ocena wiarygodności badania z randomizacją Każda grupa Wspólnie omawia odpowiedź na zadane pytanie Wybiera przedstawiciela, który w imieniu grupy przedstawia
Bardziej szczegółowoWeryfikacja hipotez statystycznych. KG (CC) Statystyka 26 V / 1
Weryfikacja hipotez statystycznych KG (CC) Statystyka 26 V 2009 1 / 1 Sformułowanie problemu Weryfikacja hipotez statystycznych jest drugą (po estymacji) metodą uogólniania wyników uzyskanych w próbie
Bardziej szczegółowoWpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dr hab. n. med. Renata Złotkowska Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dr hab. n. med. Renata Złotkowska Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Czy zanieczyszczenie powietrza jest szkodliwe dla zdrowia i dlaczego?
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU/SYLABUS
KARTA PRZEDMIOTU/SYLABUS Wydział Kierunek studiów Jednostka organizacyjna prowadząca kierunek Poziom kształcenia Forma studiów Profil kształcenia Jednostka organizacyjna prowadząca przedmiot Moduł / Przedmiot
Bardziej szczegółowoCzy dobrze leczymy w Polsce ostre zespoły wieńcowe?
Czy dobrze leczymy w Polsce ostre zespoły wieńcowe? co można jeszcze poprawić? Grzegorz Opolski I Katedra i Klinika Kardiologii WUM Porównanie liczby ppci/mln mieszkańców w 37 krajach (dane za 2007 i
Bardziej szczegółowoAkupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych
Akupunktura Trudności w projektowaniu badań klinicznych AKUPUNKTURA TRUDNOŚCI W PROJEKTOWANIU BADAŃ KLINICZNYCH Bartosz Chmielnicki słowa kluczowe: Akupunktura, metodologia, medycyna oparta na faktach,
Bardziej szczegółowoPragmatyczne badania III fazy w procesie decyzyjnym projekt GET REAL. Mateusz Nikodem
Pragmatyczne badania III fazy w procesie decyzyjnym projekt GET REAL Mateusz Nikodem > WP 2 To provide different possible options of designs for preauthorization studies to assess Relative Effectiveness
Bardziej szczegółowodystrybucji serotypów powodujących zakażenia inwazyjne w poszczególnych grupach wiekowych zapadalność na IChP w poszczególnych grupach wiekowych
Warszawa, 15.06.2015 Rekomendacje Pediatrycznego Zespołu Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych (PZEdsPSO) dotyczące realizacji szczepień obowiązkowych, skoniugowaną szczepionką przeciwko pneumokokom;
Bardziej szczegółowoBadania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse
Badania obserwacyjne w ocenie bezpieczeństwa leków This gentle murmur it could be stings of remorse Magdalena Władysiuk 1. Pharmacovigilance: Co to jest pharmacovigilance? Podstawowe założenia systemu
Bardziej szczegółowoGranice tolerancji w zakresie jakości - kres czy początek wysokich standardów?
Granice tolerancji w zakresie jakości - kres czy początek wysokich standardów? Marcin Makowski Head of Centralized Monitoring, AstraZeneca, TransCelerate RBM Workstream O autorze Szef jednostki centralnego
Bardziej szczegółowoNiektóre problemy bioetyczne w zwalczaniu nowotworów złośliwych
Niektóre problemy bioetyczne w zwalczaniu nowotworów złośliwych Prof. dr hab. med. Magdalena Bielska-Lasota Wiedza i innowacyjność w zdrowiu publicznym SGH Warszawa 25 września 2017 Primum non nocere Ustawa
Bardziej szczegółowoCytrynian kofeiny w codziennej praktyce u wcześniaków z Zespołem Zaburzeń Oddychania wyniki badania ogólnopolskiego
Cytrynian kofeiny w codziennej praktyce u wcześniaków z Zespołem Zaburzeń Oddychania wyniki badania ogólnopolskiego Iwona Sadowska-Krawczenko Oddział Kliniczny Noworodków, Wcześniaków z Intensywną Terapią
Bardziej szczegółowoRejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego. czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego
Rejestr codziennej praktyki lekarskiej dotyczący cy leczenia nadciśnienia nienia tętniczego t tniczego współwyst występującego z innymi czynnikami ryzyka sercowo- naczyniowego Nr rejestru: HOE 498_9004
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 15 listopada 2010 r.
Dziennik Ustaw Nr 222 15439 Poz. 1453 1453 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 15 listopada 2010 r. w sprawie wzorów wniosków przedkładanych w związku z badaniem klinicznym, wysokości opłat za złożenie
Bardziej szczegółowoParamedycyna a postulaty evidence-based medicine
Paramedycyna a postulaty evidence-based medicine Celem jest pokazanie jak postulaty koncepcji evidence- based medicine wpłynęły na współcześnie podejmowane dyskusje dotyczące paramedycyny 1) Ustalenia
Bardziej szczegółowoKrytyczne czynniki sukcesu w zarządzaniu projektami
Seweryn SPAŁEK Krytyczne czynniki sukcesu w zarządzaniu projektami MONOGRAFIA Wydawnictwo Politechniki Śląskiej Gliwice 2004 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 5 1. ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI W ORGANIZACJI 13 1.1. Zarządzanie
Bardziej szczegółowoPrzywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie
Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie Jak wspomniano we wcześniejszych artykułach cyklu, strategia postępowania w migotaniu przedsionków (AF) polega albo na kontroli częstości rytmu komór i zapobieganiu
Bardziej szczegółowoRadioterapia w leczeniu raka pęcherza moczowego - zalecenia
Radioterapia w leczeniu raka pęcherza moczowego - zalecenia Radioterapia w leczeniu raka pęcherza moczowego może być stosowana łącznie z leczeniem operacyjnym chemioterapią. Na podstawie literatury anglojęzycznej
Bardziej szczegółowoDlaczego warto publikować? Kto to jest autor? Rodzaje prac naukowych
Dlaczego warto publikować? Kto to jest autor? Rodzaje prac naukowych Piotr Knapik Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu What can journals do for you? Make your career Make you influential Make you attractive
Bardziej szczegółowokwestionariusze badania ankietowego, karta badania, broszura informacyjna dla pacjentek,
Dr hab. o. med. Jerzy Krupiński, emeryt. profesor oadzw. ŚUM Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoocją ŚUM w Katowicach Kraków, 5 kwietnia 2018 Recenzja pracy doktorskiej lek. dent. Marty
Bardziej szczegółowoEtyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych
Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych Piotr Fiedor VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy Opracowano na podstawie źródeł udostępnionych w systemie informacji publicznej 11.08.2016
Bardziej szczegółowoBank pytań na egzamin magisterski 2013/2014- kierunek Zdrowie Publiczne. Zdrowie środowiskowe
Bank pytań na egzamin magisterski 2013/2014- kierunek Zdrowie Publiczne Zdrowie środowiskowe 1. Podaj definicję ekologiczną zdrowia i definicję zdrowia środowiskowego. 2. Wymień znane Ci czynniki fizyczne
Bardziej szczegółowoCo możemy zaoferować chorym z rozpoznanym migotaniem przedsionków? Możliwości terapii przeciwkrzepliwej.
Adam Sokal Śląskie Centrum Chorób Serca Zabrze Kardio-Med Silesia Co możemy zaoferować chorym z rozpoznanym migotaniem przedsionków? Możliwości terapii przeciwkrzepliwej. AF i udar U ok. 1 z 3 chorych
Bardziej szczegółowoAneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta
Aneks III Zmiany w charakterystyce produktu leczniczego oraz w ulotce dla pacjenta Uwaga: Niniejsze zmiany do streszczenia charakterystyki produktu leczniczego i ulotki dla pacjenta są wersją obowiązującą
Bardziej szczegółowoWpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, najnowsze wyniki badań Łukasz Adamkiewicz Health and Environment Alliance (HEAL) 10 Marca 2014, Kraków HEAL reprezentuje interesy Ponad 65 organizacji członkowskich
Bardziej szczegółowoEwaluacja w polityce społecznej
Ewaluacja w polityce społecznej Dane i badania w kontekście ewaluacji metody ilościowe Dr hab. Ryszard Szarfenberg Instytut Polityki Społecznej UW rszarf.ips.uw.edu.pl/ewalps/dzienne/ Rok akademicki 2017/2018
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoWYKŁAD 2: PSYCHOLOGIA POZNAWCZA JAKO NAUKA EKSPERYMENTALNA
WYKŁAD 2: PSYCHOLOGIA POZNAWCZA JAKO NAUKA EKSPERYMENTALNA Psychologia poznawcza dr Mateusz Hohol METODA NAUKOWA (1) problem badawczy (2) hipoteza (4) analiza danych (3) eksperyment (5) wniosek: potwierzenie
Bardziej szczegółowoHipercholesterolemia rodzinna - co warto wiedzieć
I Katedra i Klinika Kardiologii Gdański Uniwersytet Medyczny Hipercholesterolemia rodzinna - co warto wiedzieć Dlaczego to takie ważne? Marcin Gruchała Czynniki ryzyka zawału serca 15 152 osób z pierwszym
Bardziej szczegółowoS YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne. Nie dotyczy
S YLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) I nformacje ogólne Nazwa modułu: Czynniki ryzyka chorób Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok, semestr studiów
Bardziej szczegółowoZadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia
Praktykowanie EBM Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji Ocena informacji o metodzie leczenia Podjęcie decyzji klinicznej na podstawie
Bardziej szczegółowoSamorządowy program zdrowotny zasady przygotowania i proces oceny w Agencji Oceny Technologii Medycznych
Samorządowy program zdrowotny zasady przygotowania i proces oceny w Agencji Oceny Technologii Medycznych Rafał Rdzany Kierownik Działu Programów Zdrowotnych, WOT Agencja Oceny Technologii Medycznych Konferencja
Bardziej szczegółowoPROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa. wprowadzenie
PROKALCYTONINA infekcje bakteryjne i sepsa wprowadzenie CZĘŚĆ PIERWSZA: Czym jest prokalcytonina? PCT w diagnostyce i monitowaniu sepsy PCT w diagnostyce zapalenia dolnych dróg oddechowych Interpretacje
Bardziej szczegółoworozpowszechnienie (występowanie i rozmieszczenie chorób, inwalidztwa, zgonów oraz innych stanów związanych ze zdrowiem, w populacjach ludzkich),
EPIDEMIOLOGIA Określenie Epidemiologia pochodzi z języka greckiego: epi na demos lud logos słowo, nauka czyli, nauka badająca: rozpowszechnienie (występowanie i rozmieszczenie chorób, inwalidztwa, zgonów
Bardziej szczegółowoKonsultant Krajowy w Dziedzinie Periodontologii Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia Warszawski Uniwersytet Medyczny
Konsultant Krajowy w Dziedzinie Periodontologii Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia Warszawski Uniwersytet Medyczny Warszawa sluzowki@wum.edu.pl ul. Miodowa 18, 00-246 tel/fax: (22) 502-20-36; e-mail:
Bardziej szczegółowoLeki biologiczne i czujność farmakologiczna - punkt widzenia klinicysty. Katarzyna Pogoda
Leki biologiczne i czujność farmakologiczna - punkt widzenia klinicysty Katarzyna Pogoda Leki biologiczne Immunogenność Leki biologiczne mają potencjał immunogenny mogą być rozpoznane jako obce przez
Bardziej szczegółowoFarmakoekonomika podstawy. Paweł Petryszyn Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej UM we Wrocławiu
Farmakoekonomika podstawy Paweł Petryszyn Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej UM we Wrocławiu Dyrektywa przejrzystości z 1988 r. Obowiązek uzasadniania podjętych decyzji dotyczących cen i refundacji
Bardziej szczegółowoZapalenie przyzębia a komplikacje okołoporodowe
GinPolMedProject 3 (49) 2018: 037-042 ARTYKUŁ POGLĄDOWY Zapalenie przyzębia a komplikacje okołoporodowe Renata Górska (ABCDF), Jan Kowalski (ABCDEF), Maciej Nowak (ABCDF) Zakład Chorób Błony Śluzowej i
Bardziej szczegółowoII. Streszczenie (2 strony) 1) skrótowy opis celów i podstawowych elementów programu;
Załącznik nr 2 SCHEMAT DOKUMENTU PROGRAMU ZDROWOTNEGO I. Strona tytułowa 1) nazwa programu; Tworzenie regionalnych ośrodków referencyjnych prewencji chorób serca i naczyń na tle miażdżycy w zakresie strategii
Bardziej szczegółowoAnna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę
Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów
Bardziej szczegółowo(1) Nazwa przedmiotu Seminarium magisterskie (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot
(1) Nazwa przedmiotu magisterskie (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Medyczny Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego Katedra: Położnictwa (3) Kod przedmiotu - (4) Studia Kierunek
Bardziej szczegółowoEksperyment jako metoda badawcza
Metodologia badań naukowych - wykład 4 Eksperyment jako metoda badawcza Zmienne w eksperymencie Własności badania eksperymentalnego Kontrolowanie zmienych niezależnych. Plany eksperymentalne i quasi-eksperymentalne
Bardziej szczegółowoCopyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2000, 2008
Redaktor: Alicja Zagrodzka Korekta: Krystyna Chludzińska Projekt okładki: Katarzyna Juras Copyright by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2000, 2008 ISBN 978-83-7383-296-1 Wydawnictwo Naukowe Scholar
Bardziej szczegółowoStandardy edukacyjne Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego
Standardy edukacyjne Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego Grupa Robocza ds. Edukacji Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego Wersja: 6.0 F Autorzy- członkowie grupy (w kolejności alfabetycznej):
Bardziej szczegółowoKrzysztof Łanda. Kilka słów o..... wytycznych i standardach postępowania
Kilka słów o..... wytycznych i standardach postępowania Standaryzacja - powody Problem powszechny Wysokie koszty społeczne Ocena skuteczności procedury Różnice w postępowaniu Implikacje prawne, etyczne,
Bardziej szczegółowoJarosław Kalinka1, Wojciech Hanke2 ROLA PALENIA TYTONIU JAKO CZYNNIKA RYZYKA H IPO TRO FII PŁODU I PORODU PRZEDWCZESNEGO
PRZEG. EPID., 1996, 50, 3 Jarosław Kalinka1, Wojciech Hanke2 ROLA PALENIA TYTONIU JAKO CZYNNIKA RYZYKA H IPO TRO FII PŁODU I PORODU PRZEDWCZESNEGO 1 Instytut Ginekologii i Położnictwa AM w Łodzi Dyrektor:
Bardziej szczegółowoSzczepienia w samorządowych programach zdrowotnych. Czynniki wpływające na zdrowie. Styl życia i zachowania zdrowotne %
Szczepienia w samorządowych programach zdrowotnych Warszawa, 26.05.2011 Michał Brzeziński Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych Czynniki wpływające na zdrowie Czynniki warunkujące zdrowie wg. Lalonda:
Bardziej szczegółowoKarmienie piersią lekarstwem na kryzys. Katarzyna Szamotulska 6 czerwca 2009
Karmienie piersią lekarstwem na kryzys Katarzyna Szamotulska 6 czerwca 2009 1 Opracowania na temat korzyści ekonomicznych wynikających z karmienia piersią Model holenderski CTM. van Rossum, FL. Büchner,
Bardziej szczegółowoŻylna choroba zakrzepowo-zatorowa Niedoceniany problem?
Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa Niedoceniany problem? Żylna Choroba Zakrzepowo-Zatorowa (ŻChZZ) stanowi ważny ny, interdyscyplinarny problem współczesnej medycyny Zakrzepica żył głębokich (ZŻG) (Deep
Bardziej szczegółowoSylabus. Opis przedmiotu kształcenia. Nazwa modułu/przedmiotu Promocja zdrowia jamy ustnej Grupa szczegółowych efektów kształcenia Kod grupy G
Sylabus Opis przedmiotu kształcenia Nazwa modułu/przedmiotu Promocja zdrowia jamy ustnej Grupa szczegółowych efektów kształcenia Kod grupy G Nazwa grupy Prawnoorganizacyjne podstawy medycyny Wydział Kierunek
Bardziej szczegółowoSystemowe aspekty leczenia WZW typu C
Systemowe aspekty leczenia WZW typu C Dr n. med. Jakub Gierczyński, MBA Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PZH Instytut Zarządzania w Ochronie Zdrowia, Uczelnia Łazarskiego Warszawa, 06.06.2017 r. Systemowe
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Badania naukowe w pielęgniarstwie
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu SBN Nazwa modułu Badania naukowe w pielęgniarstwie Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok
Bardziej szczegółowoThis copy is for personal use only - distribution prohibited.
Kwart. Ortop. 20, 4, str. 34, ISSN 2083-8697 - - - - - REHABILITACJA STAWU BIODROWEGO I KOLANOWEGO, FINANSOWANA PRZEZ NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA W LATACH 2009 200 REHABILITATION OF THE HIP AND KNEE JOINTS
Bardziej szczegółowoZe względu na brak potwierdzenia w badaniu przeprowadzonym wśród młodzieży (opisanym poniżej) wyniki zostały uznane za niedostatecznie przekonujące.
ZAŁĄCZNIK II WNIOSKI NAUKOWE I PODSTAWY DO WYDANIA POZYTYWNEJ OPINII ORAZ ZMIANY CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO, OZNAKOWANIA OPAKOWAŃ I ULOTKI DLA PACJENTA PRZEDSTAWIONE PRZEZ EUROPEJSKĄ AGENCJĘ
Bardziej szczegółowo166 Wstęp do statystyki matematycznej
166 Wstęp do statystyki matematycznej Etap trzeci realizacji procesu analizy danych statystycznych w zasadzie powinien rozwiązać nasz zasadniczy problem związany z identyfikacją cechy populacji generalnej
Bardziej szczegółowoMetodologia prowadzenia badań klinicznych - wprowadzenie
Metodologia badań klinicznych 15 Marca 2016 Metodologia prowadzenia badań klinicznych - wprowadzenie na podstawie definicji ICH GCP E9 oraz zaleceń WHO mgr inż. Katarzyna Draga Definicja badania klinicznego
Bardziej szczegółowoAspekty systemowe samoistnego włóknienia płuc w Polsce na tle Europy
Aspekty systemowe samoistnego włóknienia płuc w Polsce na tle Europy Dr n. med., MBA IZWOZ Uczelnia Łazarskiego, DEJG, Koalicja i Fundacja na Rzecz Zdrowego Starzenia się, Konferencja WHC, Warszawa, 22.03.2016
Bardziej szczegółowoZdrowotne i społeczne problemy wieku starszego - sprzężenia zwrotne
Zdrowotne i społeczne problemy wieku starszego - sprzężenia zwrotne Piotr Pruszczyk, Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii z Centrum Diagnostyki i Leczenia Żylnej Choroby Zakrzepowo Zatorowej Szpital
Bardziej szczegółowoZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoOpieka stomatologiczna w czasie ciąży w Polsce. Postnatalne badanie ankietowe
Borgis Nowa Stomatol 2018; 23(1): 18-24 *Angelika Kobylińska 1, Nicole Sochacki-Wójcicka 2, Dariusz Gozdowski 3, Dorota Bomba-Opoń 2, Mirosław Wielgoś 2, Dorota Olczak-Kowalczyk 1 Opieka stomatologiczna
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoZwiązek pomiędzy chorobami przyzębia a udarem mózgu analiza krytyczna dotychczasowych badań*
Czas. Stomatol., 2009, 62, 7, 567-577 2009 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Związek pomiędzy chorobami przyzębia a udarem mózgu analiza krytyczna dotychczasowych badań* Relationship between
Bardziej szczegółowoPOZA KLASYCZNYM DOSSIER I SPEŁNIANIEM WYMOGÓW FORMALNYCH WYKORZYSTANIE REAL WORLD DATA, PRZEGLĄDY BURDEN OF ILLNESS I UNMET NEED.
POZA KLASYCZNYM DOSSIER I SPEŁNIANIEM WYMOGÓW FORMALNYCH WYKORZYSTANIE REAL WORLD DATA, PRZEGLĄDY BURDEN OF ILLNESS I UNMET NEED Izabela Pieniążek Klasyczne dossier? Rozporządzenie MZ w sprawie MINIMALNYCH
Bardziej szczegółowoW badaniu 4S (ang. Scandinavian Simvastatin Survivat Study), oceniano wpływ symwastatyny na całkowitą śmiertelność u 4444 pacjentów z chorobą wieńcową i z wyjściowym stężeniem cholesterolu całkowitego
Bardziej szczegółowoBadania naukowe w położnictwie
Kod A.BN S Y L A B U S M O D U Ł U ( P R Z E D M I O T U ) Nazwa I n f o r m a c j e o g ó l n e Badania naukowe w położnictwie Rodzaj Obowiązkowy 2016/2017-2017/2018 Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność
Bardziej szczegółowoNarzędzia promocji zdrowia w polityce Unii Europejskiej
Narzędzia promocji zdrowia w polityce Unii Europejskiej lek. dent Mariusz Geremek Zakład Zdrowia Publicznego Wydział Zdrowia Publicznego Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Ocena oddziaływania (Impact
Bardziej szczegółowoWIEDZA. Zna podstawy prawne realizacji programu kontroli zakażeń.
Załącznik nr 7 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Kontrola zakażeń w jednostkach opieki zdrowotnej Typ studiów:
Bardziej szczegółowoProf. dr hab. n. med. Jerzy Jakowicki. Prof. dr hab. n. med. Jerzy Jakowicki
(1) Nazwa Badania naukowe w położnictwie (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Medyczny Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego Katedra: Położnictwa (3) Kod - (4) Studia Kierunek studiów
Bardziej szczegółowoRodzaje i metodyka badań klinicznych
Rodzaje i metodyka badań klinicznych dr med. Jacek Mrukowicz Polski Instytut Evidence Based Medicine Medycyna Praktyczna, Kraków 1 Problem ze współczesnym światem nie polega na tym, że ludzie wiedzą za
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA
PROGRAM PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA - 2006 1. UZASADNIENIE POTRZEBY PROGRAMU Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów w Polsce i na świecie. Umieralność z tego
Bardziej szczegółowoLek. Ewelina Anna Dziedzic. Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych.
Lek. Ewelina Anna Dziedzic Wpływ niedoboru witaminy D3 na stopień zaawansowania miażdżycy tętnic wieńcowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk medycznych Promotor: Prof. dr hab. n. med. Marek Dąbrowski
Bardziej szczegółowoPrzedszkole Nr 30 - Śródmieście
RAPORT OCENA KONTROLI ZARZĄDCZEJ Przedszkole Nr 30 - Śródmieście raport za rok: 2016 Strona 1 z 12 I. WSTĘP: Kontrolę zarządczą w jednostkach sektora finansów publicznych stanowi ogół działań podejmowanych
Bardziej szczegółowoBadania naukowe w pielęgniarstwie
SYLABUS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Informacje ogólne Kod modułu SBN Nazwa modułu Badania naukowe w pielęgniarstwie Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów
Bardziej szczegółowoOstre zespoły wieńcowe u kobiet od rozpoznania do odległych wyników leczenia
Ostre zespoły wieńcowe u kobiet od rozpoznania do odległych wyników leczenia Janina Stępińska Klinika Intensywnej Terapii Kardiologicznej Instytut Kardiologii, Warszawa o Abott Potencjalny konflikt interesów
Bardziej szczegółowoSTAN PRZYZĘBIA I WYBRANE WYKŁADNIKI STANU JAMY USTNEJ POLAKÓW W WIEKU OD 65 DO 74 LAT
PRZEGL EPIDEMIOL 2015; 69: 643-647 Zdrowie publiczne Tomasz Konopka 1, Elżbieta Dembowska 2, Małgorzata Pietruska 3, Paweł Dymalski 4, Renata Górska 5 STAN PRZYZĘBIA I WYBRANE WYKŁADNIKI STANU JAMY USTNEJ
Bardziej szczegółowoSkale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Bardziej szczegółowoNowe terapie w cukrzycy typu 2. Janusz Gumprecht
Nowe terapie w cukrzycy typu 2 Janusz Gumprecht Dziś już nic nie jest takie jak było kiedyś 425 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2017 629 000 000 Ilość chorych na cukrzycę w roku 2045 International
Bardziej szczegółowodefinicji zapalenia przyzębia w celu stratyfikacji ryzyka związanych z nimi chorób ogólnych oraz dojrzałość wstępu i dyskusji. Powstała w ten sposób
Ocena pracy doktorskiej lek. dent. Bartłomieja Górskiego pt: Wpływ stanu tkanek przyzębia i liczby zębów obecnych w jamie ustnej na wybrane mediatory zapalne u pacjentów po świeżym zawale mięśnia sercowego
Bardziej szczegółowomgr Dorota Lasota Wpływ alkoholu etylowego na ciężkość obrażeń ofiar wypadków komunikacyjnych Streszczenie Wstęp
mgr Dorota Lasota Wpływ alkoholu etylowego na ciężkość obrażeń ofiar wypadków komunikacyjnych Streszczenie Wstęp Wypadki komunikacyjne są istotnym problemem cywilizacyjnym, społecznym i medycznym. Są jedną
Bardziej szczegółowo