SKARB HALSZTACKI Z MIEJSCOWOŚCI RZESZOTKOWO, POW. SIEDLCE

Transkrypt

1

2 JACEK MIŚKIEWICZ SKARB HALSZTACKI Z MIEJSCOWOŚCI RZESZOTKOWO, POW. SIEDLCE W czerwcu 960 r. prof. Józef Mikulski z Siedlec zawiadomił Dyrekcję Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie o odkryciu bliżej nieokreślonego zespołu przedmiotów zabytkowych, wydobytych podczas orki na polu Edmunda Kozaka w miejscowości Rzeszotkowo, w powiecie siedleckim. Przedmioty te przekazane zostały przez odkrywcę do Liceum Ogólnokształcącego im. B. Prusa w Siedlcach, skąd przejęto je do zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. W wyniku inspekcji przeprowadzonej na miejscu odkrycia okazało się, że znalezione przez E. Kozaka zabytki stanowią część skarbu kultury łużyckiej. Według E. Kozaka podczas głębokiej orki traktorem na podmokłej, torfiastej łące, na głębokości około 30 cm natrafiono na kilka przedmiotów wykonanych z brązu oraz na bardzo liczne paciorki ze szkliwa. Odkrywca nie potrafił określić, czy zabytki znajdowały się w jakimś naczyniu, czy też zostały złożone bezpośrednio w ziemi. Na podstawie relacji świadków odkrycia omawiany skarb składał się z dwóch identycznych nagolenników brązowych, jednej szpili brązowej z nałożonym na nią paciorkiem z brązu, kilku cienkich spiralnych zwojów wykonanych z drutu brązowego oraz dużej ilości paciorków szklanych. Niestety, część wydobytych przedmiotów zaginęła i mimo usilnych starań nie udało się ich odnaleźć. Szczegółowa penetracja pobliskich pól nie dała również żadnych rezultatów. Na zachowany inwentarz skarbu z Rzeszotkowa, składają się następujące zabytki: ) lity nagolennik brązowy, wykonyny ze sztabki okrągłej zwiniętej w i /3 zwoju (tabl. VI, rye. ). Grubość sztabki, 8 cm. Oba końce nagolennika mają guziczkowate zakończenia. Na powierzchni zewnętrznej występuje ornament ryty, składający się z grup kresek poprzecznych oraz ukośnych, krzyżujących się na przemian. 2) Szpila brązowa z główką wężykowato rozwidloną o zakończeniach spiralnie skręconych. Długość szpili 5 cm (tabl. VI, ryc. 2). 3) paciorek brązowy ostro profilowany do nakładania na szpilę o średnicy około 0,9 cm (tabl. VI, ryc. 3). 4) paciorków z niebieskiego szkliwa, zdobionych białą linią falistą o średnicach od,3 cm do,8 cm (tabl. VI, ryc. 4). 5) 2 paciorki ze szkliwa barwy jasnozielonej o średnicy,9 cm (tabl. VI,

3 SKARB Z RZESZOTKOWA 233 ryc. 5). 6) 2 paciorki b a r w y ciemnoniebieskiej o średnicy 0,9 cm i 0,7 c m (tabl. V I, ryc. 6). W y m i e n i o n e p r z e d m i o t y, oprócz szpili, należą do g r u p y z a b y t k ó w n a j częściej w y s t ę p u j ą c y c h w s k a r b a c h k u l t u r y łużyckiej, s p o t y k a n y c h n a t e r e n i e K u j a w oraz w międzyrzeczu Wisły i Bugu 2. Lite nagolenniki t y p u s t a n o m i ń skiego, analogiczne d o egzemplarza o d k r y t e g o w Rzeszotkowie, zalicza się do północnej o d m i a n y t e g o r o d z a j u z a b y t k ó w i d a t u j e się zwykle n a okres h a l s z t a k i D 3. P o d o b n i e p a c i o r k i ze s z k l i w a zdobione b i a ł ą l i n i ą f a l i s t ą oraz paciorki z ciemnoniebieskiego szkliwa p o t w i e r d z a j ą d a t o w a n i e całego zespołu n a okres halsztacki. Należy j e d n a k dodać, że o s t a t n i o w Polsce ś r o d k o w e j o d k r y t o w miejscowości P a t r z y k ó w pow. P a j ę c z n o c m e n t a r z y s k o k u l t u r y łużyckiej, d a t o w a n e n a podstawie ceramiki n a I V okres epoki b r ą z u, p r z y c z y m j e d n a z popielnic (grób n r 2) zawierała 24 paciorki z niebieskiego sikliwa 4. W y s t ę p o w a n i e paciorków z niebieskiego szkliwa w zespołach z I~V okresu epoki b r ą z u w s k a z y w a ł o b y n a o wiele wcześniejsze u ż y w a n i e t e g o t y p u o z d ó b n a n a s z y c h ziemiach, niż to do t e j p o r y p r z y j m o w a n o. J e d n a k ż e b r a k większej ilości o b i e k t ó w analogicznych do o d k r y t e g o n a c m e n t a r z y s k u w P a t r z y k o w i e g r o b u nr 2 nie pozwala obecnie jeszcze n a przesunięcie chronologii paciorków z ciemnoniebieskiego szkliwa n a I V albo V okres epoki b r ą z u. Oprócz w y m i e n i o n y c h z a b y t k ó w, należących do c h a r a k t e r y s t y c z n y c h inw e n t a r z y k u l t u r y łużyckiej, w skarbie z Rzeszotkowa z n a j d u j e się również p r z e d m i o t, dla k t ó r e g o nie z n a m y bliskich analogii. M a m y n a myśli szpilę b r ą z o w ą o szczególnie u k s z t a ł t o w a n e j w ę ż y k o w a t e j główce. W s p o m n a n i a szpila odbiega w y r a ź n i e od z n a n y c h, szczególnie n a terenie Wielkopolski, t y p o w y c h dla okresu halsztackiego szpil b r ą z o w y c h z t a r c z k a m i s p i r a l n y m i i w y d a j e się należy j ą t r a k t o w a ć j a k o i m p o r t wschodni. R e a s u m u j ą c, n a p o d s t a w i e z a b y t k ó w c h a r a k t e r y s t y c z n y c h d a t u j e m y całość s k a r b u z Rzeszotkowa pow. Siedlce n a koniec okresu halsztackiego. A HALLSTATT HOARD FROM RZESZOTKOWO, SIEDLCE DISTRICT Summary A hoard from Rzeszotkowo, Siedlce, district consists of eighteen objects. These are: one bronze cuisse of the Stanomin. type, richly ornamented with groups of shallowly engraved B. C h o m e n t o w s k a, Brązowy skarb halsztacki z miejscowości Ginetówka pow. Grójec, Światowit", t. X X I I I, Warszawa 960, s. 55. * J. A n t o n i e w i c z, Skarb halsztacki znaleziony w miejscowości Kisielsk pow. Łuków Wiadomości Archeologiczne", t. X X V I, z. 2. Warszawa 959, s. 54. * J. K o s t r z e w s k i, Studien über die ältere Eisenzeit in Polen, Acta Archaeologica" vol. X X I X (958), oraz mapka (na s. 82). 4 H. W i к а к, Z otchłani wieków", t. X X V, z. 2, s. 40.

4 SKARB Z RZESZOTKOWA 233 ryc. 5). 6) 2 paciorki barwy ciemnoniebieskiej o średnicy 0,9 cm i 0,7 cm (tabl. VI, ryc. 6). Wymienione przedmioty, oprócz szpili, należą do grupy zabytków najczęściej występujących w skarbach kultury łużyckiej, spotykanych na terenie Kujaw oraz w międzyrzeczu Wisły i Bugu 2. Lite nagolenniki typu stanomińskiego, analogiczne do egzemplarza odkrytego w Rzeszotkowie, zalicza się do północnej odmiany tego rodzaju zabytków i datuje się zwykle na okres halszta ki D 3. Podobnie paciorki ze szkliwa zdobione białą linią falistą oraz paciorki z ciemnoniebieskiego szkliwa potwierdzają datowanie całego zespołu na okres halsztacki. Należy jednak dodać, że ostatnio w Polsce środkowej odkryto w miejscowości Patrzyków pow. Pajęczno cmentarzysko kultury łużyckiej, datowane na podstawie ceramiki na IV okres epoki brązu, przy czym jedna z popielnic (grób nr 2) zawierała 24 paciorki z niebieskiego sikliwa 4. Występowanie paciorków z niebieskiego szkliwa w zespołach z IV okresu epoki brązu wskazywałoby na o wiele wcześniejsze używanie tego typu ozdób na naszych ziemiach, niż to do tej pory przyjmowano. Jednakże brak większej ilości obiektów analogicznych do odkrytego na cmentarzysku w Patrzykowie grobu nr 2 nie pozwala obecnie jeszcze na przesunięcie chronologii paciorków z ciemnoniebieskiego szkliwa na IV albo V okres epoki brązu. Oprócz wymiecionych zabytków, należących do charakterystycznych inwentarzy kultury łużyckiej, w skarbie z Rzeszotkowa znajduje się również przedmiot, dla którego nie znamy bliskich analogii. Mamy na myśli szpilę brązową o szczególnie ukształtowanej wężykowatej główce. Wspomnania szpila odbiega wyraźnie od znanych, szczególnie na terenie Wielkopolski, typowych dla okresu halsztackiego szpil brązowych z tarczkami spiralnymi i wydaje się należy ją traktować jako import wschodni. Reasumując, na podstawie zabytków charakterystycznych datujemy całość skarbu z Rzeszotkowa pow. Siedlce na koniec okresu halsztackiego. A HALLSTATT HOARD FROM RZESZOTKOWO, SIEDLCE DISTRICT Summary A hoard from Rzeszotkowo, Siedlce, district consists of eighteen objects. These are: one bronze cuisse of the Stanomin. type, richly ornamented with groups of shallowly engraved B. Chomentowska, Brązowy skarb halsztacki z miejscowości Ginetówka pow. Grójec, Światowit", t. XXIII, Warszawa 960, s. 55. * J. Antoniewicz, Skarb halsztacki znaleziony w miejscowości Kisielsk pow. Łuków Wiadomości Archeologiczne", t. XXVI, z. 2. Warszawa 959, s. 54. * J. Kostrzewski, Studien über die ältere Eisenzeit in Polen, Acta Archaeologica" vol. XXIX (958), oraz mapka (na s. 82). 4 H. W i к а к, Z otchłani wieków", t. XXV, z. 2, s. 40.

5 234 JACEK MIŠKIEWICZ nes on the outer surface, one bronze pin with the head of thin flattened wire, one bronze bead for a pin and fifteen beads fo blue and green vitreous substance, among them some ornamented with white serpent lines. These objects, particularly the cuisse of the Stanomin type and the blue beads ornamented with waving lines, are typical of the late phase of the Lusatian culture (Hallstatt D). The finds of this type occur most frequently in hoards discovered in Couyavy as well as in PodANDRZEJ lasie and in Northern Masovia. On the basis of parallels, the finds described in this article are NIEWĘGŁOWSKI dated to the Hallstatt D period. K U R H A N Y Z WCZESNEGO I ŚRODKOWEGO OKRESU LATEŃSKIEGO W MIEJSCOWOŚCI PIASTÓW W PO W. PRZASNYSZ Nierównomierne zbadanie i poznanie poszczególnych, często sąsiadujących ze sobą obszarów naszego kraju jest jednym z podstawowych braków naszej wiedzy. Stan ten ogromnie utrudnia ogólniejszą, szczególnie przestrzenną, interpretację źródeł archeologicznych, stawiając pod znakiem zapytania, a często uniemożliwiając postawienie takich czy innych wniosków o charakterze syntetycznym. Sytuacja taka zachodzi szczególnie w odniesieniu do tak słabo zbadanego obszaru, jakim jest Mazowsze północne, sąsiadujące z dość dobrze poznanym terenem Warmii i Mazur. Jednym z problemów czekających na rozwiązanie jest zagadnienie roz- graniczenia od południa zasięgów bałtyckiej kultury kurhanów wschodniopruskich i kultury pomorskiej w końcu okresu halsztackiego i we wczesnym i środkowym okresie lateńskim. Problem ten w miarę rozwoju badań, a niekiedy także i w zależności od tendencyjnego ujęcia poszczególnych niemieckich badaczy, różnie był stawiany w nauce, jednakże dotychczas nie został on ostatecznie rozwiązany. W tym stanie rzeczy każde, chociażby nawet przypadkowe odkrycie warte jest szczegółowego omówienia. Zajmiemy się bliżej jednym z tego rodzaju odkryć. W połowie marca 957 r. konserwator zabytków na województwo warszawskie został zawiadomiony o odkryciu dokonanym we wsi Piastów, gromada Krzynowłoga Mała, pow. Przasnysz (dawniej wieś ta nazywała się Pajki). E. P e t e r s e n, Die frühgermanische Kultur in Ostdeutschland und Polen, Berlin 929 s. 7, mapa tabl. 36; J. K o s t r z e w s k i, Dwa cmentarzyska kultury pomorskiej w Dę- bówku Nowym w pow. wyrzyskim i w Waszkowie III giczne", t. X I I (933), s. 87 «8 ; 'C. E n g e l, lewiec 935, s. 226, ; C. E n g e l zeit im Preussenlande, Królewiec w pow. morskim, Wiadomości Archeolo- Vorgeschichte der altpreussischen Stämme, Kró- i W. L a Baume, 937, s ; wczesnożelaznych osiedli obronnych na wschód od dolnej Wiadomości Archeologiczne", t. X X J. Kulturen und Völker der Früh- Antoniewicz, Wisły i Zagadnienie w dorzeczu rzeki (954), s ; J. K o s t r z e w s k i, Pregoły, Stosunki między kulturą łużycką i bałtycką a zagadnienie wspólnoty językowej bałtosłowiańskiej, Slavia Antiqua", t. V (956), s