WIELOPOZIOMOWE ZARZĄDZANIE W UNII EUROPEJSKIEJ - ROLA SAMORZĄDÓW

Transkrypt

1 WIELOPOZIOMOWE ZARZĄDZANIE W UNII EUROPEJSKIEJ - ROLA SAMORZĄDÓW Knferencja skierwana d człnków i ich zastępców plskiej delegacji w Kmitecie Reginów WARSZAWA, WRZEŚNIA 2012 Zasada pmcniczści jak zasada ustrjwa Unii Eurpejskiej prf. dr hab. Anna Wyrzumska 1. Wertykalny pdział kmpetencji pdstawwy element prządku knstytucyjneg UE 2. Zasada przyznania kmpetencji Unii (art. 3 TUE tylk gólne wskazanie, dalsze rzdziały i TFUE) 3. Jeśli UE ma kmpetencje, PCz nie mgą działać sprzecznie (22/70 Kmisja przeciwk Radzie (ERTA)) 4. Wyknywanie kmpetencji pdlega zasadm pmcniczści i prprcjnalnści 5. Kmpetencje nieprzyznane UE w Traktatach należą d państw człnkwskich Kmpetencje nie są dzielne według dziedzin, lecz graniczne funkcyjnie tym c jest niezbędne d siągnięcia celów i wypełnienia zadań. 6. Rdzaje kmpetencji UE 6.1. Kmpetencje wyłączne jedynie Unia mże stanwić praw raz przyjmwać akty prawnie wiążące, natmiast Państwa Człnkwskie mgą t czynić wyłącznie z upważnienia Unii lub w celu wyknania aktów Unii (art. 2 ust. 1 TFUE) Artykuł 3 TFUE 1. Unia ma wyłączne kmpetencje w następujących dziedzinach: a) unia celna; b) ustanawianie reguł knkurencji niezbędnych d funkcjnwania rynku wewnętrzneg; c) plityka pieniężna w dniesieniu d Państw Człnkwskich, których walutą jest eur; d) zachwanie mrskich zasbów bilgicznych w ramach wspólnej plityki rybłówstwa; e) wspólna plityka handlwa. 2. Unia ma także wyłączną kmpetencję d zawierania umów międzynardwych, jeżeli ich zawarcie zstał przewidziane w akcie ustawdawczym Unii lub jest niezbędne d umżliwienia Unii wyknywania jej wewnętrznych kmpetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie mże wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

2 6.2. Kmpetencje dzielne Unia i Państwa Człnkwskie mgą stanwić praw i przyjmwać akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Człnkwskie wyknują swją kmpetencję w zakresie, w jakim Unia nie wyknała swjej kmpetencji. Państwa Człnkwskie pnwnie wyknują swją kmpetencję w zakresie, w jakim Unia pstanwiła zaprzestać wyknywania swjej kmpetencji. (art. 2 ust. 2 TFUE) Artykuł 4 TFUE 1. Unia dzieli kmpetencje z Państwami Człnkwskimi, jeżeli Traktaty przyznają jej kmpetencje, które nie dtyczą dziedzin kreślnych w artykułach 3 i Kmpetencje dzielne między Unią a Państwami Człnkwskimi stsują się d następujących głównych dziedzin: a) rynek wewnętrzny; b) plityka spłeczna w dniesieniu d aspektów kreślnych w niniejszym Traktacie; c) spójnść gspdarcza, spłeczna i terytrialna; d) rlnictw i rybłówstw, z wyłączeniem zachwania mrskich zasbów bilgicznych; e) śrdwisk naturalne; f) chrna knsumentów; g) transprt; h) sieci transeurpejskie; i) energia; j) przestrzeń wlnści, bezpieczeństwa i sprawiedliwści; k) wspólne prblemy bezpieczeństwa w zakresie zdrwia publiczneg w dniesieniu d aspektów kreślnych w niniejszym Traktacie. 3. W dziedzinach badań, rzwju technlgiczneg i przestrzeni ksmicznej Unia ma kmpetencje d prwadzenia działań, w szczególnści d kreślania i realizacji prgramów, jednakże wyknywanie tych kmpetencji nie mże dprwadzić d uniemżliwienia Państwm Człnkwskim wyknywania ich kmpetencji. 4. W dziedzinach współpracy na rzecz rzwju i pmcy humanitarnej Unia ma kmpetencje d prwadzenia działań i wspólnej plityki, jednakże wyknywanie tych kmpetencji nie mże dprwadzić d uniemżliwienia Państwm Człnkwskim wyknywania ich kmpetencji Kmpetencje krdynacyjne i inne Artykuł 2 TFUE cd. 3. Państwa Człnkwskie krdynują swje plityki gspdarcze i zatrudnienia na zasadach przewidzianych w niniejszym Traktacie, d których kreślenia Unia ma kmpetencję. 4. Zgdnie z pstanwieniami Traktatu Unii Eurpejskiej Unia ma kmpetencję w zakresie kreślania i realizwania wspólnej plityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym stpniweg kreślania wspólnej plityki brnnej. 5. W niektórych dziedzinach i na warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma kmpetencję w zakresie prwadzenia działań w celu wspierania, krdynwania lub uzupełniania działań Państw Człnkwskich, nie zastępując jednak ich kmpetencji w tych dziedzinach. Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na pdstawie pstanwień Traktatów dnszących się d tych dziedzin nie mgą prwadzić d harmnizacji przepisów ustawwych i wyknawczych Państw Człnkwskich. 6. Zakres i warunki wyknywania kmpetencji Unii kreślają pstanwienia Traktatów dnszące się d każdej dziedziny.

3 Artykuł 6 TFUE Unia ma kmpetencje d prwadzenia działań mających na celu wspieranie, krdynwanie lub uzupełnianie działań Państw Człnkwskich. D dziedzin takich działań wymiarze eurpejskim należą: a) chrna i pprawa zdrwia ludzkieg; b) przemysł; c) kultura; d) turystyka; e) edukacja, kształcenie zawdwe, młdzież i sprt; f) chrna ludnści; g) współpraca administracyjna. 7. Sprawy należące d kmpetencji państw człnkwskich wprwadzanie niektórych graniczeń w swbdnym przepływie kapitału i płatnści (zwłaszcza pdatkwych) stswanie śrdków dla utrzymania prawa i prządku raz zabezpieczenia bezpieczeństwa wewnętrzneg w sferze wiz, azylu, imigracji i plityk związanych ze swbdnym przepływem sób treści nauczania, rganizacja systemów edukacyjnych raz ich różnrdnść kulturalna i językwa regulacja reżimów własnści prdukcja i handel brnią, amunicją i materiałami wjennymi Kmpetencje wyłączne PCz muszą być wyknywane w granicach pszanwania prawa Unii (zwłaszcza zasady niedyskryminacji, prprcjnalnści, pszanwania swbód rynku wewnętrzneg) Zasada pierwszeństwa prawa Unii jeśli praw Unii wyczerpując reguluje daną dziedzinę, regulacja krajwa jest niedpuszczalna!!! 8. Rzszerzanie kmpetencji UE zmiana Traktatów kmpetencje drzumiane istnienie daneg celu lub funkcji implikuje istnienie wszelkich kmpetencji w spsób rzsądny kniecznych d jeg siągnięcia/ C-176/03 Kmisja przeciwk Rada art. 83 TFUE dyrektywy kreślające nrmy minimalne przestępstwa, kary kmpetencje gólne/ddatkwe/uzupełniające zbliżanie prawa PCz art. 114 i 115 TFUE (knsultacja z Kmitetem Eknmiczn-Spłecznym) art. 115 TFUE/ art. 94 TWE dyrektywy, które mają bezpśredni wpływ na ustanwienie lub funkcjnwanie rynku wewnętrzneg/ jednmyślnść w R art. 114 TFUE/ 95 TWE śrdki, które mają na celu ustanwienie i funkcjnwanie rynku wewnętrzneg/kwalifikwana większść głsów/ art. 352 TFUE / gdy Traktat nie przewiduje kmpetencji Artykuł 352 TFUE (dawny artykuł 308 TWE) 1. Jeżeli działanie Unii każe się niezbędne d siągnięcia, w ramach plityk kreślnych w Traktatach, jedneg z celów, których mwa w Traktatach, a Traktaty nie przewidziały uprawnień d działania wymaganeg w tym celu, Rada, stanwiąc jednmyślnie na wnisek Kmisji i p uzyskaniu zgdy Parlamentu Eurpejskieg, przyjmuje stswne przepisy. Jeżeli przepisy te są przyjmwane przez Radę zgdnie ze specjalną prcedurą ustawdawczą, stanwi na również jednmyślnie na wnisek Kmisji i p uzyskaniu zgdy Parlamentu Eurpejskieg.

4 2. W ramach prcedury kntrli stswania zasady pmcniczści kreślnej w artykule 5 ustęp 3 Traktatu Unii Eurpejskiej Kmisja zwraca uwagę parlamentów nardwych na wniski, których pdstawą jest niniejszy artykuł. 3. Śrdki, których pdstawą jest niniejszy artykuł, nie mgą prwadzić d harmnizacji przepisów ustawwych i wyknawczych Państw Człnkwskich, jeżeli Traktaty wykluczają taką harmnizację. 4. Niniejszy artykuł nie mże służyć jak pdstawa d siągania celów związanych ze wspólną plityką zagraniczną i bezpieczeństwa, a wszelkie akty przyjęte zgdnie z niniejszym artykułem przestrzegają granic kreślnych w artykule 40 akapit drugi Traktatu Unii Eurpejskiej. 9. Ograniczanie kmpetencji UE Zasady pmcniczści i prprcjnalnści 9.1. Zasada pmcniczści d Traktatu z Lizbny Zasada pmcniczści Kt pwinien pdjąć działanie? Artykuł 5 ust. 3 TUE Zgdnie z zasadą pmcniczści, w dziedzinach, które nie należą d jej wyłącznej kmpetencji, Unia pdejmuje działania tylk wówczas i tylk w takim zakresie, w jakim cele zamierzneg działania nie mgą zstać siągnięte w spsób wystarczający przez Państwa Człnkwskie, zarówn na pzimie centralnym, jak i reginalnym raz lkalnym [nwy element Traktat z Lizbny], i jeśli ze względu na rzmiary lub skutki prpnwaneg działania mżliwe jest lepsze ich siągnięcie na pzimie Unii. Wprwadzna Traktatem z Maastricht z 1992 r. jak gólna zasada mająca zastswanie d we wszystkich bszarach działania UE, które nie stanwią jej wyłącznych kmpetencji / wcześniej JAE z 1986 r. w chrnie śrdwiska Przumienie międzyinstytucjnalne w sprawie zasady pmcniczści z 1993r. Prtkół w sprawie stswania zasad pmcniczści i prprcjnalnści dłączny d Traktatu Amsterdamskieg (wcześniej knkluzje Rady Eurpejskiej Birmingham z 16 października 1992 r., Edinburgh z 11 i 12 grudnia 1992 r.) Obwiązek wszystkich instytucji przestrzegania zasady pmcniczści Pierwszplanwa dpwiedzialnść Kmisji knsultacje etap przedlegislacyjny, uzasadnienie wnisku Parlament Eurpejski i Rada w szczególnści gdy wprwadzają pprawki/ uzasadnienie Kmitet Eknmiczn-Spłeczny i Kmitet Reginów pinia fakultatywna/ na wnisek instytucji, z własnej inicjatywy Kmisja przedstawia rczne sprawzdanie dtyczące stswania art. 5 TWE Radzie Eurpejskiej, Parlamentwi Eurpejskiemu, Radzie, Kmitetwi Eknmiczn-Spłecznemu raz Kmitetwi Reginów Kntrla Trybunału Sprawiedliwści skarga stwierdzenie nieważnści aktu prawneg UE C-376/98 Niemcy przeciwk PE i R (dyrektywa dt. reklamy wyrbów tytniwych) C-491/01 sprawa drugiej dyrektywy tytniwej (British American Tbacc) C-58/08 Vdafne ( raming w publicznych sieciach telefnii ruchmej wewnątrz WE, ustalenie maksymalneg pzimu cen) C-176/09 Luksemburg przeciwk Parlamentwi i Kmisji (płaty ltniskwe).

5 Dpełnina zasadą prprcjnalnści Jaką frmę i jaki charakter pwinn przyjąć działanie UE? Artykuł 5 ust. 4 TUE Zgdnie z zasadą prprcjnalnści zakres i frma działania Unii nie wykraczają pza t, c jest knieczne d siągnięcia celów Traktatów. Instytucje Unii stsują zasadę prprcjnalnści zgdnie z Prtkłem w sprawie stswania zasad pmcniczści i prprcjnalnści. rezultaty niesatysfakcjnujące Deklaracja z Laeken 2001 r. Traktat ustanawiający knstytucję dla Eurpy Traktat z Lizbny Traktat z Lizbny wzmacnia terytrialny wymiar UE, dnsząc się d zasady samrządnści, wprwadzając cel spójnści terytrialnej i uwzględniając wymiar lkalny i reginalny w przestrzeganiu zasady pmcniczści Zmiany w zakresie stswania zasad pmcniczści i prprcjnalnści nwa definicja zasady pmcniczści uwzględnia p raz pierwszy wymiar lkalny i reginalny/ p raz pierwszy włącza w prces Kmitet Reginów i władze lkalne i samrządwe mnitrwanie pmcniczści zmieniny Prtkół - szczegółwy wymóg, aby wszystkie prjekty aktów ustawdawczych zawierały stwierdzenie umżliwiające cenę ich zgdnści z zasadami pmcniczści i prprcjnalnści/ wskaźniki jakściwe i ilściwe / nacisk aspekty prceduralne praw parlamentów nardwych d uzasadninej pinii - system wczesneg strzegania/ na etapie przedlegislacyjnym/: żółta kartka Art. 7 Prtkłu w sprawie stswania zasady pmcniczści i prprcjnalnści ( ) 2. W przypadku gdy uzasadnine pinie niezgdnści prjektu aktu ustawdawczeg z zasadą pmcniczści stanwią c najmniej jedną trzecią głsów przyznanych parlamentm nardwym zgdnie z ustępem 1 akapit drugi, prjekt zstaje pddany pnwnej analizie. Próg ten wynsi jedną czwartą w przypadku prjektu aktu ustawdawczeg dtycząceg przestrzeni wlnści, bezpieczeństwa i sprawiedliwści, przedłżneg na pdstawie artykułu 76 Traktatu funkcjnwaniu Unii Eurpejskiej. P pnwnej analizie, Kmisja lub, w stswnym przypadku, grupa Państw Człnkwskich, Parlament Eurpejski, Trybunał Sprawiedliwści, Eurpejski Bank Centralny lub Eurpejski Bank Inwestycyjny, jeżeli prjekt aktu ustawdawczeg pchdzi d nich, mgą pstanwić pdtrzymaniu, zmianie lub wycfaniu prjektu. Decyzja ta musi być uzasadnina. pmarańczwa kartki Art. 7 ust. 3: Pnadt, jeżeli w ramach zwykłej prcedury ustawdawczej uzasadnine pinie niezgdnści wnisku dtycząceg aktu ustawdawczeg z zasadą pmcniczści stanwią c najmniej zwykłą większść głsów przyznanych

6 parlamentm nardwym zgdnie z ustępem 1 akapit drugi, wnisek zstaje pddany pnwnej analizie. P pnwnej analizie Kmisja mże pstanwić pdtrzymaniu, zmianie lub wycfaniu wnisku. Jeżeli Kmisja pstanwi pdtrzymać wnisek, pwinna przedstawić uzasadniną pinię kreślającą przyczyny, dla których uważa, że wnisek ten jest zgdny z zasadą pmcniczści. Wspmniana uzasadnina pinia, a także uzasadnine pinie parlamentów nardwych, pwinny zstać przekazane prawdawcy Unii w celu ich wzięcia pd uwagę w ramach prcedury ustawdawczej: a) przed zakńczeniem pierwszeg czytania prawdawca (Parlament Eurpejski i Rada) rzważa zgdnść wnisku ustawdawczeg z zasadą pmcniczści, birąc w szczególnści pd uwagę pwdy pdane i pdzielane przez większść parlamentów nardwych, jak również uzasadniną pinię Kmisji; b) jeżeli większścią głsów wynszącą 55 % człnków Rady lub większścią głsów ddanych w Parlamencie Eurpejskim prawdawca stwierdzi, że jeg zdaniem wnisek nie jest zgdny z zasadą pmcniczści, wnisek ustawdawczy nie będzie dalej analizwany. skargi w sprawie naruszenia przez akt ustawdawczy zasady pmcniczści (na nieważnść): PCz w imieniu parlamentu nardweg lub jeg izby Kmitet Reginów/ jeśli akty wymagały jeg knsultacji Artykuł 8 Prtkłu: Trybunał Sprawiedliwści Unii Eurpejskiej jest właściwy d rzekania w zakresie skarg w sprawie naruszenia przez akt ustawdawczy zasady pmcniczści wniesinych przez Państw Człnkwskie zgdnie z zasadami kreślnymi w artykule 263 Traktatu funkcjnwaniu Unii Eurpejskiej lub przekazanych przez nie zgdnie z jeg prządkiem prawnym w imieniu jeg parlamentu nardweg lub izby teg parlamentu. Zgdnie z zasadami kreślnymi w tym samym artykule skargi takie mgą być również wnszne przez Kmitet Reginów w dniesieniu d aktów prawdawczych, d których przyjęcia Traktat funkcjnwaniu Unii Eurpejskiej wymaga jeg knsultacji. 10. Wymiar lkalny i reginalny w przestrzeganiu zasad pmcniczści i prprcjnalnści pdejście parte na wielpzimwym sprawwaniu rządów w przypadkach przewidzianych w Traktatach bwiązkwa knsultacja z Kmitetem Reginów dla Kmisji, Parlamentu Eurpejskieg/ d Traktatu z Lizbny/ i Rady mnitrwanie zasady pmcniczści przez Kmitet Reginów wyraża się: w jeg piniach/ zmiana regulaminu Kmitetu Reginów, skuteczny d 2010 r./ dstswanie d Traktatu z Lizbny we wszystkich piniach dnsi się d zasad pmcniczści i prprcjnalnści w działaniach Sieci Mnitrującej Stswanie Zasady Pmcniczści pprzez uwagi wnszne w ramach mechanizmu kntrli zasady pmcniczści przez parlamenty reginalne psiadające uprawnienia prawdawcze d parlamentów nardwych (wyzwaniem termin śmiu tygdni), kilka parlamentów reginalnych zaczęł przesyłać swje pinie w sprawie pmcniczści bezpśredni d Kmisji, d celów infrmacyjnych nwe bwiązki Kmisji/ TL: zasięgania pinii samrządów reginalnych i lkalnych raz ich stwarzyszeń w całej UE już na etapie pprzedzającym prces legislacyjny/ plan działania, cena skutków, uzasadnienie/ Kmitet Reginów, jak rgan reprezentujący samrządy lkalne i reginalne, jest zaangażwany w tę prcedurę

7 pnwneg zasięgnięcia pinii Kmitetu Reginów p przedstawieniu wnisku legislacyjneg, jeżeli wnisek ten dtyczy jedneg z bszarów plityki mających bezpśredni wpływ na samrządy lkalne i reginalne Prtkół współpracy między Kmisją a Kmitetem Reginów (2012/C 102/02) Sieć Mnitrwania Przestrzegania Zasady Pmcniczści d 2007/ interaktywna strna wymiana infrmacji pmc w pracwaniu ceny skutków/ Rada s. Ocen Skutków rczne sprawzdanie Kmitetu Reginów nt. stswania zasady pmcniczści jak wkład sprawzdania Kmisji 11. Praktyka 2009 Sieć 111 partnerów dwie knsultacje przed ceną skutków/ zmniejszenie nierównści zdrwtnych, przegląd dyrektywy w sprawie wdy pitnej d 2006 r. dialg plityczny parlamenty nardwe nwe wniski są im przedkładane, d 1 grudnia 2009 r. wykrzystywany równlegle dla celów mechanizmu kntrli zgdnści z zasadą subsydiarnści prjekty 211 pinii, w tym 34 dtyczące zasady pmcniczści; 5 wnisków więcej niż jedna pinia, plski parlament - 6 pinii d 4 wnisków Sieć 113 partnerów, 5 ukierunkwanych knsultacji Pierwsze sprawzdanie Kmitetu Reginów Wniski, które wzbudziły wątpliwści np. Pracwnicy seznwi System gwarantwania depzytów Dystrybucja żywnści wśród sób najbardziej ptrzebujących Rzprządzenie w sprawie wsparcia rzwju bszarów wiejskich przez EFRROW i ustanwienie wspólnych zasad dla systemów wsparcia bezpśrednieg dla rlników Uprawa rganizmów zmdyfikwanych genetycznie (GMO) Jednlity eurpejski bszar klejwy Prawa pasażerów w transprcie autbuswym i autkarwym Śrdki służące zapewnieniu bezpieczeństwa dstaw gazu 2011 Kmitet Reginów Sieć 134 partnerów ukierunkwane knsultacje w sprawie 5 wnisków Kmisji (instrument Łącząc Eurpę, graniczenie frmalnści administracyjnych w stsunku d bywateli, przegląd plityki UE dtyczącej jakści pwietrza i emisji, efektywnść energetyczna raz integracja Rmów) Rada ds. Oceny Skutków - zalecenia w 43 % pinii Parlamenty nardwe

8 64 uzasadnine pinie d 28 wnisków/ wzrst 75% w stsunku d 2010 r., t jest 10 % pinii trzymywanych w ramach dialgu plityczneg (622), większść dtyczyła wnisków w sprawie pdatkwania, rlnictwa, rynku wewnętrzneg raz sprawiedliwści Największa liczba uzasadninych pinii: Wspólna sknslidwana pdstawa pdatkwania sób prawnych (9) Tymczaswe przywrócenia w wyjątkwych klicznściach kntrli granicznej na granicach wewnętrznych (6) Wspólne eurpejskie przepisy dtyczące sprzedaży (5) Rzprządzenie jednlitej wspólnej rganizacji rynku (5) najbardziej aktywne: szwedzki Riksdag, luksemburska Chambre des Députés (niższa izba) raz plski Sejm i Senat frma i jakść pinii krytykwana w sprawzdaniu Kmisji