Treści nauczania Kształcone umiejętności Propozycje metod nauczania Propozycje środków dydaktycznych

Transkrypt

1 Świat biologii część 1 Rozkład materiału Dział programu Numer i temat lekcji Treści nauczania Kształcone umiejętności Propozycje metod nauczania Propozycje środków dydaktycznych I. Podstawy biologii 1,2. Biologia nauka o życiu znaczenie pojęcia biologia dziedziny biologii i ich zakres źródła wiedzy biologicznej obserwacja: sposoby jej prowadzenia i dokumentowania doświadczenie: planowanie, prowadzenie i dokumentacja planuje i przeprowadza proste obserwacje i doświadczenia formułuje hipotezy odróżniania próbę badawczą od próby kontrolnej formułuje wnioski sporządza dokumentację badawcze doświadczenie mikroskopowa, oglądanie filmu słowne praca z tekstem źródłowym, pogadanka film, np. Przystosowania roślin do środowiska lub inny mikroskopy i preparaty mikroskopowe zestaw do przeprowadzenia doświadczenia badającego wpływ światła na rozwój rośliny encyklopedie, słowniki biologiczne 3,4. Budowa komórki pierwiastki i związki chemiczne (organiczne i nieorganiczne) występujące w komórkach oraz ich rola kształty i rozmiary komórek struktury komórek bakteryjnych, roślinnych i zwierzęcych funkcje struktur komórkowych podaje kryteria podziału związków chemicznych wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia prowadzi obserwacje mikroskopowe sporządza preparat mikroskopowy rozpoznaje komórki roślinne, zwierzęce i bakteryjne oraz wymienia występujące między nimi różnice wyróżnia poszczególne elementy komórki i podaje ich funkcje wykonuje rysunek preparatu oglądanego pod mikroskopem badawcze ćwiczenie (sporządzanie preparatów mikroskopowych) mikroskopowa, praca z planszą słowne wykład wprowadzający, praca z podręcznikiem mikroskopy akcesoria potrzebne do przygotowania preparatów mikroskopowych gotowe preparaty mikroskopowe, np. krew żaby budowę komórki zwierzęcej, roślinnej i bakteryjnej 5. Czynności życiowe organizmów czynności życiowe wspólne dla wszystkich organizmów i ich istota sposoby odżywiania się organizmów fotosynteza i chemosynteza oddychanie tlenowe i beztlenowe jako źródła energii przykłady wykorzystania energii wymienia i charakteryzuje czynności życiowe wspólne dla wszystkich organizmów dokonuje podziału organizmów na samożywne i cudzożywne uzasadnia, że fotosynteza i chemosynteza to autotroficzne sposoby odżywiania się organizmów wykazuje, że oddychanie tlenowe i beztlenowe to źródła energii porównuje sposoby oddychania pod kątem ich wydajności bada doświadczalnie proces fermentacji alkoholowej określa substraty i produkty reakcji fotosyntezy i oddychania badawcze doświadczenie obserwacyjne pokaz, oglądanie filmów słowne elementy wykładu, praca z podręcznikiem aktywizujące mapa mentalna zestaw do przeprowadzenia doświadczenia pokazującego proces fermentacji alkoholowej filmy Fototropizm i Geotropizm

2 Klasyfikacja i oznaczanie organizmów. Wirusy systemy klasyfikacji organizmów naturalne i sztuczne pojęcie gatunek podwójne nazewnictwo gatunków jednostki taksonomiczne i ich hierarchia podstawy podziału organizmów na pięć królestw zasady konstrukcji klucza do oznaczania gatunków i posługiwania się nim wirusy jako struktury niedające się zaklasyfikować do żadnego z królestw organizmów podaje kryteria klasyfikacji organizmów w systemach naturalnych i sztucznych definiuje gatunek i podaje przykłady nazw gatunkowych rozpoznaje przedstawicieli poszczególnych królestw na podstawie ogólnych cech budowy i sposobu odżywiania się posługuje się prostym kluczem do oznaczania roślin i zwierząt uzasadnia niemożność zaklasyfikowania wirusów do żadnego z królestw organizmów określa skutki infekcji wirusowej podaje sposoby zapobiegania infekcjom wirusowym i ich leczenia badawcze ćwiczenie (rozpoznawanie przedstawicieli poszczególnych królestw na podstawie charakterystycznych cech) obserwacyjne praca z planszą słowne wykład ilustrowany, praca z tekstem źródłowym plansze ukazujące organizmy należące do poszczególnych królestw klucze do oznaczania roślin i zwierząt zdjęcia wirusów II. Budowa i funkcjonowanie bakterii, protistów i grzybów 7. Bakterie najmniejsze organizmy Lekcja poprzedzona kartkówką z działu I. Podstawy biologii środowiska życia bakterii kształty i wielkość komórek bakterii oraz rodzaje ich skupisk czynności życiowe bakterii (odżywianie się, oddychanie, rozmnażanie się, proces płciowy, poruszanie się, tworzenie przetrwalników) znaczenie bakterii w przyrodzie i dla (pozytywne i negatywne) wskazuje zależności między budową i czynnościami życiowymi a środowiskami życia bakterii podaje skutki obecności bakterii pasożytniczych i symbiotycznych w organizmach podaje sposoby zapobiegania infekcjom bakteryjnym i ich leczenia podaje przykłady pozytywnej działalności bakterii obserwacyjne oglądanie filmu, praca z planszą słowne pogadanka, praca z podręcznikiem aktywizujące metoda za i przeciw" fragment filmu Drobnoustroje grzyby, bakterie i wirusy budowę bakterii i różne kształty komórek 8. Różnorodność protistów różnorodność budowy protistów pospolite gatunki protistów i miejsca ich występowania czynności życiowe protistów pozytywne i negatywne znaczenie protistów w przyrodzie i dla wskazuje przystosowania protistów do środowiska życia porównuje na przykładach budowę form jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych prowadzi obserwacje mikroskopowe protistów jednokomórkowych (pantofelek, okrzemki) i kolonijnych (skrętnica) charakteryzuje czynności życiowe protistów makroskopowa i mikroskopowa preparatów trwałych i świeżych, praca z planszą słowne wykład wprowadzający aktywizujące stoliki eksperckie mikroskopy i preparaty mikroskopowe hodowla okresowa pantofelków przedstawicieli poszczególnych grup protistów gablotki z morszczynem i krasnorostami

3 Rozkład materiału wskazuje, na przykładach, różnice w sposobie odżywiania się protistów roślinopodobnych, grzybopodobnych i zwierzęcopodobnych charakteryzuje (pozytywne i negatywne) znaczenie protistów w przyrodzie i dla 9. Grzyby cudzożywne plechowce warunki życia grzybów budowa przedstawicieli królestwa grzybów czynności życiowe grzybów (odżywianie się, oddychanie, rozmnażanie się) cechy porostów znaczenie porostów jako organizmów wskaźnikowych znaczenie grzybów oraz porostów w przyrodzie i dla wymienia warunki niezbędne grzybom do życia charakteryzuje poszczególne czynności życiowe grzybów odróżnia grzyby jadalne od trujących wskazuje cechy porostów warunkujące ich pionierskie właściwości omawia znaczenie porostów w ocenie stanu czystości powietrza uzasadnia pozytywne znaczenie grzybów w przyrodzie i dla wymienia przykłady niekorzystnego wpływu grzybów na żywe organizmy i na produkty spożywcze badawcze ćwiczenia (posługiwanie się skalą porostową) makroskopowa okazów naturalnych, praca z planszą, oglądanie filmu słowne praca z tekstem źródłowym aktywizujące metaplan skala porostowa atlasy grzybów okazy naturalne porostów różnorodność budowy grzybów i porostów fragment filmu Drobnoustroje grzyby, bakterie i wirusy III. Budowa zewnętrzna i środowisko życia roślin 12. Budowa i funkcje tkanek roślinnych Lekcja poprzedzona powtórzeniem wiadomości i sprawdzianem z działu I-II, 2 lekcje porównanie warunków życia w wodzie i na lądzie wytworzenie tkanek i organów jako przystosowanie do warunków panujących na lądzie klasyfikacja tkanek roślinnych (twórcze, stałe) rodzaje tkanek twórczych i stałych, ich charakterystyczne cechy, rola i rozmieszczenie w organach roślinnych omawia związek między warunkami życia na lądzie a wytworzeniem tkanek i organów sporządza preparaty mikroskopowe i przeprowadza ich obserwację rozpoznaje tkanki roślinne w obrazie mikroskopowym wykonuje rysunki preparatów oglądanych pod mikroskopem wykazuje związek między budową tkanek a ich funkcjami określa położenie tkanek w poszczególnych organach roślinnych badawcze ćwiczenia (sporządzanie preparatów mikroskopowych) mikroskopowa, praca z planszą, oglądanie filmu słowne elementy wykładu, praca z podręcznikiem aktywizujące mapa mentalna mikroskopy akcesoria potrzebne do przygotowania preparatów mikroskopowych preparaty trwałe tkanek roślinnych rozmieszczenie tkanek w organach roślinnych film Typy komórek roślinnych

4 Budowa i funkcje organów roślinnych podział organów na wegetatywne i generatywne rodzaje systemów korzeniowych budowa zewnętrzna i wewnętrzna korzenia podstawowe funkcje korzenia modyfikacje korzeni związane ze środowiskiem życia i pełnionymi funkcjami budowa zewnętrzna i wewnętrzna łodygi podstawowe funkcje łodygi modyfikacje łodyg związane ze środowiskiem życia roślin i pełnionymi funkcjami budowa zewnętrzna i wewnętrzna liścia podstawowe funkcje liści (fotosynteza, transpiracja, wymiana gazowa) modyfikacje liści związane ze środowiskiem życia roślin i pełnionymi funkcjami wyróżnia organy wegetatywne i generatywne oraz omawia ich rolę rozpoznaje rodzaje systemów korzeniowych i podaje przykłady roślin, u których występują charakteryzuje budowę zewnętrzną korzenia, łodygi i liścia wykazuje związek budowy wewnętrznej organów z pełnionymi przez nie funkcjami wykazuje na przykładach związek modyfikacji organów ze środowiskiem życia i pełnionymi funkcjami rozpoznaje w obrazie mikroskopowym tkanki występujące w korzeniu, łodydze i liściu wskazuje cechy zewnętrzne liści przydatne w oznaczaniu roślin badawcze doświadczenie (hodowla fasoli) obserwacyjne obserwacja makroskopowa i mikroskopowa słowne pogadanka, praca z podręcznikiem aktywizujące portfolio okazy naturalne rośliny okrytonasiennej, np. wyhodowana fasola zmodyfikowane organy wegetatywne mikroskopy preparaty trwałe przekroju poprzecznego korzenia, łodygi i liścia 14. Mszaki rośliny o cechach plechowców i organowców środowisko życia mszaków cechy zewnętrzne i wewnętrzne świadczące o prymitywności mszaków rozmnażanie się mchów - przemiana pokoleń znaczenie pojęć jednopienność i dwupienność przegląd mszaków, ich znaczenie w przyrodzie i dla wskazuje miejsca występowania mszaków wykazuje, na podstawie analizy budowy, że mszaki to rośliny prymitywne odróżnia pokolenie płciowe od bezpłciowego wyjaśnia znaczenie pojęć gametofit i sporofit wykazuje związek rozmnażania płciowego mszaków z wodą, a bezpłciowego ze środowiskiem lądowym wskazuje cechy mszaków warunkujące to, że są one roślinami pionierskimi obserwacyjne obserwacja makroskopowa, praca z planszą słowne rozmowa dydaktyczna, praca z podręcznikiem aktywizujące burza mózgów naturalne okazy mchów lupy budowę i cykl rozwojowy mchu

5 Rozkład materiału uzasadnia pozytywne znaczenie mszaków w przyrodzie i dla wymienia ujemne skutki obecności mszaków 15. Paprotniki pierwsze organowce środowiska życia paproci, skrzypów i widłaków cechy zewnętrzne paproci, skrzypów i widłaków przemiana pokoleń na przykładzie paproci znaczenie paprotników kopalnych i współcześnie żyjących paprotniki chronione uzasadnia przynależność paprotników do organowców wyjaśnia, dlaczego woda jest konieczna do rozmnażania płciowego paprotników omawia tendencję do redukowania gametofitu i rozwijania sporofitu w przemianie pokoleń rozpoznaje wybrane gatunki należące do poszczególnych grup paprotników podaje przykłady gatunków chronionych paprotników przedstawia procesy, które doprowadziły do powstania pokładów węgla kamiennego w minionych epokach geologicznych makroskopowa, praca z planszą słowne wykład ilustrowany aktywizujące skrzynka odkryć naturalne okazy paproci z kupkami zarodni na liściach lupy plansze ukazujące przedstawicieli poszczególnych grup paprotników plansza z cyklem rozwojowym paproci odciski paprotników w węglu kamiennym 16. Nagonasienne rośliny o nieosłoniętych nasionach środowisko życia roślin nagonasiennych formy życiowe roślin nagonasiennych charakterystyczne cechy organów wegetatywnych świadczące o przystosowaniach roślin do różnych warunków środowiska kwiaty - organy generatywne, ich budowa i rola nasienie organ przetrwalny cykl rozwojowy nagonasiennych na przykładzie sosny przegląd i znaczenie roślin nagonasiennych gatunki chronione roślin nagonasiennych wskazuje związek budowy organów wegetatywnych u roślin nagonasiennych z warunkami życia (niedobór wody, niskie temperatury) wykazuje, że w cyklu rozwojowym sosny zbędna jest woda, a sporofit dominuje nad gametofitem uzasadnia, że wiatropylność i wiatrosiewność to cechy roślin typowo lądowych rozpoznaje wybrane gatunki nagonasiennych po ich charakterystycznych cechach podaje przykłady gatunków chronionych wyjaśnia znaczenie nagonasiennych w przyrodzie i dla makroskopowa, praca z planszą słowne wykład ilustrowany, praca z podręcznikiem aktywizujące mapa skojarzeń plansza z cyklem rozwojowym sosny naturalne okazy gałązek i szyszek roślin nagonasiennych kwiatostany sosny utrwalone w żywicy poliestrowej zdjęcia chronionych roślin nagonasiennych

6 Okrytonasienne rośliny wytwarzające owoce 18. Rośliny wybranego środowiska lądowego zajęcia terenowe środowiska życia roślin okrytonasiennych formy życiowe roślin okrytonasiennych elementy budowy kwiatu i ich funkcje przebieg zapylenia i zapłodnienia przemiana pokoleń budowa nasienia budowa owocu i rodzaje owoców sposoby rozprzestrzeniania się nasion i owoców znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i dla formy życiowe roślin nagonasiennych i okrytonasiennych rozpoznawanie wybranych gatunków drzew, krzewów i roślin zielnych mszaki i paprotniki czynniki warunkujące występowanie określonych grup roślin w różnych środowiskach wpływ na warunki życia roślin wskazuje organy wegetatywne i generatywne rośliny okrytonasiennej uzasadnia, że kwiat jest organem generatywnym omawia różnice między zapyleniem a zapłodnieniem opisuje etapy powstawania owocu wyodrębnia elementy budowy nasienia decydujące o jego charakterze przetrwalnym wykazuje zależności między budową nasion i owoców a sposobami ich rozsiewania uzasadnia, że rośliny okrytonasienne są niezbędne dla rozpoznaje i wskazuje formy życiowe roślin wymienia cechy zewnętrzne roślin przydatne w ich klasyfikacji i rozpoznawaniu wyjaśnia związek między budową a warunkami życia roślin posługuje się kluczem do oznaczania gatunków wyjaśnia potrzebę ochrony roślin i miejsc ich występowania sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji makroskopowa okazów naturalnych, praca z planszą słowne wykład wprowadzający, pogadanka, praca z podręcznikiem terenowa słowne instrukcja, praca materiałami źródłowymi, rozmowa dydaktyczna okazy naturalne kwiatów okrytonasiennych lupy plansza przedstawiająca budowę kwiatu naturalne okazy owoców suchych i mięsistych plansza z cyklem rozwojowym rośliny okrytonasiennej klucze do oznaczania gatunków atlasy roślin, albumy lupy karty pracy IV. Funkcjonowanie organizmów roślin 19. Fotosynteza i transport substancji Lekcja poprzedzona kartkówką z działu V przebieg fotosyntezy czynniki zewnętrzne i wewnętrzne wpływające na intensywność fotosyntezy znaczenie fotosyntezy i jej związek z oddychaniem transport związków organicznych w roślinie wykazuje związek budowy anatomicznej liścia z procesem fotosyntezy rozróżnia dwie fazy fotosyntezy zależną i niezależną od światła wykazuje związek między intensywnością fotosyntezy a czynnikami zewnętrznymi badawcze doświadczenie makroskopowa, oglądanie filmów, praca z planszą słowne wykład ilustrowany, praca z podręcznikiem plansza przedstawiająca budowę anatomiczną liścia schemat budowy chloroplastów zestaw doświadczalny do sprawdzenia wpływu stężenia dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy filmy Natężenie światła i fotosynteza oraz Wyobraź sobie świat bez roślin

7 Rozkład materiału Rozmnażanie się roślin 21, 22 Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości z działu III - IV transport wody i soli mineralnych w roślinie istota i cel rozmnażania się roślin sposoby rozmnażania się roślin porównanie rozmnażania się roślin zarodnikowych i nasiennych znaczenie wytworzenia nasion dla rozprzestrzenienia się roślin nasiennych warunki kiełkowania nasion znaczenie wykształcenia się u roślin tkanek i organów tkanki roślinne i ich lokalizacja w roślinie wyjaśnia zależność między wymianą gazową a fotosyntezą i oddychaniem wyjaśnia związek między fotosyntezą a oddychaniem komórkowym planuje i przeprowadza doświadczenie zgodnie z metodyką badań naukowych wskazuje tkanki odpowiedzialne za transport substancji w roślinie i omawia związek ich budowy z funkcją podaje kierunki transportu w roślinie wody i związków organicznych uzasadnia, że rozmnażanie jest warunkiem istnienia organizmów wskazuje różnice między rozmnażaniem się roślin zarodnikowych a nasiennych porównuje przemianę pokoleń u roślin zarodnikowych i nasiennych odróżnia rozmnażanie płciowe od bezpłciowego podaje przykłady rozmnażania bezpłciowego wskazuje korzyści wynikające z rozmnażania wegetatywnego wykazuje wpływ wytworzenia nasion na zasięg występowania roślin nasiennych planuje i wykonuje doświadczenie zgodnie z metodyką badań naukowych wykazuje, że wykształcenie tkanek i organów pozwoliło roślinom na opanowanie lądu badawcze doświadczenie obserwacyjne praca z planszą słowne pogadanka, praca z podręcznikiem obserwacyjne praca z planszą słowne praca z materiałem źródłowym, pogadanka aktywizujące skrzynka odkryć plansze z cyklami rozwojowymi roślin zarodnikowych i nasiennych zestaw doświadczalny do zbadania roli wody w kiełkowaniu nasion budowę rośliny okrytonasiennej, tkanki roślinne i przebieg fotosyntezy

8 charakterystyczne cechy roślin zaliczanych do poszczególnych grup przebieg i znaczenie fotosyntezy czynniki wpływające na przebieg fotosyntezy transport substancji w roślinie sposoby rozmnażania się roślin przyporządkowuje tkanki do organów i uzasadnia miejsce ich występowania podaje charakterystyczne cechy roślin zaliczanych do poszczególnych grup na podstawie zestawu cech określa przynależność danego gatunku do określonej grupy roślin omawia przebieg procesu fotosyntezy wymienia i charakteryzuje czynniki wpływające na przebieg fotosyntezy wskazuje tkanki odpowiedzialne za transport substancji w roślinie i omawia związek ich budowy z funkcją podaje kierunki transportu w roślinie wody i związków organicznych charakteryzuje rozmnażanie się płciowe i bezpłciowe roślin wskazuje różnice między rozmnażaniem roślin zarodnikowych a nasiennych podaje przykłady rozmnażania bezpłciowego wskazuje korzyści wynikające z wegetatywnego rozmnażania się roślin V. Budowa zewnętrzna i środowisko życia zwierząt 23. Budowa i funkcje tkanek zwierzęcych rodzaje tkanek zwierzęcych tkanki nabłonkowe i ich rola w organizmie rodzaje tkanek łącznych i ich funkcje tkanki mięśniowe: występowanie i funkcjonowanie tkanka nerwowa poziomy organizacji ciała zwierząt prowadzi obserwacje mikroskopowe wykonuje rysunki preparatów oglądanych pod mikroskopem rozróżnia tkanki po ich cechach charakterystycznych wskazuje związek budowy tkanki z jej funkcjami definiuje pojęcia: tkanka, narząd, układ narządów, organizm obserwacyjne obserwacja mikroskopowa, praca z planszą słowne pogadanka, praca z podręcznikiem aktywizujące mapa mentalna preparaty mikroskopowe tkanek zwierzęcych mikroskopy budowę tkanek

9 Rozkład materiału Parzydełkowce najprostsze zwierzęta tkankowe 25. Płazińce, nicienie zwierzęta w większości pasożytnicze 26. Pierścienice zwierzęta o segmentowanym ciele 27. Stawonogi zwierzęta o charakterystycznych odnóżach środowisko i tryb życia parzydełkowców cechy polipa i meduzy podstawowe funkcje życiowe parzydełkowców znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla środowiska życia płazińców budowa ciała i rodzaj symetrii płazińców przystosowania do pasożytniczego trybu życia płazińców środowisko i tryb życia nicieni budowa ciała nicieni przegląd płazińców i nicieni oraz ich wpływ na zdrowie środowiska i tryb życia pierścienic charakterystyczne cechy pierścienic należących do poszczególnych grup znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla środowiska życia stawonogów budowa zewnętrzna pokrycie ciała rodzaje aparatów gębowych wskazuje środowiska i tryb życia parzydełkowców okazów naturalnych, praca z wyjaśnia związek między trybem planszą, praca z płytą życia a symetrią ciała organizmu multimedialną wyróżnia charakterystyczne słowne praca z elementy budowy parzydełkowców i podręcznikiem, dyskusja wskazuje ich funkcje aktywizujące burza mózgów omawia znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla wskazuje płazińce jako pierwsze zwierzęta mające wykształcone narządy i układy narządów wskazuje cechy morfologiczne i fizjologiczne płazińców i nicieni, będące przystosowaniem do pasożytniczego trybu życia wyjaśnia, że symetria dwuboczna pozwala płazińcom wolno żyjącym na aktywny tryb życia definiuje pojęcia: żywiciel ostateczny i żywiciel pośredni podejmuje działania profilaktyczne zabezpieczające przed zarażeniem płazińcami i nicieniami wykazuje na przykładach związek budowy ze środowiskiem i trybem życia u poszczególnych grup pierścienic porównuje budowę wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek - przedstawia cechy wspólne i różniące te grupy pierścienic omawia pozytywne znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla wyróżnia części ciała u przedstawicieli poszczególnych grup stawonogów obserwacyjne praca z planszą, praca z płytą multimedialną słowne wykład wprowadzający, praca z podręcznikiem aktywizujące metaplan okazów naturalnych, praca z planszą słowne rozmowa dydaktyczna, praca z podręcznikiem aktywizujące burza mózgów makroskopowa okazów naturalnych, praca z planszą stułbia z hodowli akwariowej budowę stułbi, chełbi i koralowca szkielety koralowców materiały z płyty multimedialnej dołączonej do podręcznika (zagadnienie 6 Parzydełkowce) plansze z cyklami rozwojowymi tasiemca i glisty materiały z płyty multimedialnej dołączonej do podręcznika (zagadnienie 6 Płazińce, Nicienie) okazy naturalne dżdżownic z hodowli plansze ukazujące przedstawicieli poszczególnych grup pierścienic lub ich zdjęcia rak stawowy i jego odnóża utrwalone w żywicy poliestrowej plansze ukazujące przedstawicieli poszczególnych grup stawonogów

10 różnorodność odnóży stawonogów znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla określa rodzaj szkieletu stawonogów i omawia jego znaczenie wykazuje na przykładach związek budowy odnóży ze sposobem poruszania się w różnych środowiskach wyjaśnia na przykładach zależność między budową aparatu gębowego a rodzajem pobieranego pokarmu wskazuje pozytywne oraz negatywne znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla słowne wykład ilustrowany, praca z podręcznikiem aktywizujące metoda za i przeciw" 28. Mięczaki zwierzęta o miękkim ciele okrytym muszlą środowiska życia mięczaków zróżnicowanie budowy zewnętrznej mięczaków znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla wskazuje cechy pozwalające na odróżnienie mięczaków od innych grup zwierząt porównuje tryb życia mięczaków zasiedlających różne środowiska porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów przedstawia cechy wspólne i cechy różniące te grupy mięczaków omawia pozytywne i negatywne znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla okazów naturalnych, praca z planszą słowne wykład ilustrowany, praca z podręcznikiem aktywizujące burza mózgów okazy naturalne winniczka z hodowli okazy naturalne muszli ślimaków i małży plansze ukazujące przedstawicieli poszczególnych grup mięczaków 29. Ryby kręgowce Wodne Lekcja poprzedzona kartkówką z bezkręgowców kształt i części ciała ryby rodzaje płetw i ich funkcje pokrycie ciała ryb narządy zmysłów i ich rola pęcherz pławny jako narząd hydrostatyczny ryby chrzęstnoszkieletowe ryby kostnoszkieletowe morskie i słodkowodne znaczenie ryb w przyrodzie i dla wyjaśnia związek między budową zewnętrzną a środowiskiem i trybem życia ryb wyjaśnia, dlaczego łuskę nazywa się metryką ryby wyjaśnia rolę pęcherza pławnego uzasadnia przydatność linii nabocznej w środowisku wodnym podaje przykłady ryb chrzęstnoszkieletowych podaje przykłady morskich i słodkowodnych gatunków ryb kostnoszkieletowych uzasadnia konieczność spożywania ryb przez okazów naturalnych, praca z planszą słowne pogadanka, praca z podręcznikiem naturalne okazy ryb z hodowli akwariowej budowę zewnętrzną ryby łuski karpia lupy

11 Rozkład materiału Płazy kręgowce dwóch środowisk miejsca występowania płazów zmiennocieplność płazów budowa ciała i jego pokrycie cechy zewnętrzne będące przystosowaniem do życia w środowisku lądowym i w środowisku wodnym gatunki należące do płazów bezogonowych, ogoniastych i beznogich znaczenie płazów w przyrodzie i dla wykazuje związek aktywności płazów z temperaturą otoczenia wyróżnia cechy będące przystosowaniem do życia w środowisku lądowym i w środowisku wodnym podaje przykłady gatunków należących do poszczególnych grup płazów podaje przykłady gatunków chronionych płazów omawia znaczenie płazów w przyrodzie i dla obserwacyjne praca z płytą multimedialną, praca z planszą słowne elementy wykładu, praca z podręcznikiem aktywizujące metoda za i przeciw" materiały z płyty multimedialnej dołączonej do podręcznika (zagadnienie 7 Płazy zwierzęta dwuśrodowiskowe) żabę i salamandrę 31. Gady kręgowce, które opanowały ląd miejsca występowania gadów zmiennocieplność gadów pokrycie ciała i jego rola charakterystyczne części ciała żółwi, łuskonośnych (jaszczurek i węży), krokodyli gatunki gadów chronione w Polsce znaczenie gadów w przyrodzie i dla wyjaśnia związek budowy zewnętrznej gadów z ich środowiskiem i trybem życia wskazuje rolę pokrycia ciała podaje charakterystyczne cechy żółwi, łuskonośnych i krokodyli uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej gadów wymienia gatunki gadów żyjących w Polsce omawia znaczenie gadów w przyrodzie i dla obserwacyjne praca z płytą multimedialną, praca z planszą słowne praca z podręcznikiem aktywizujące portfolio materiały z płyty multimedialnej dołączonej do podręcznika (zagadnienie 7 Świat gadów) plansze ukazujące przedstawicieli gadów żyjących w Polsce 32. Ptaki kręgowce aktywnie latające wpływ stałocieplności na rozprzestrzenienie się ptaków charakterystyczne cechy zewnętrzne ptaków rodzaje i rola piór różne kształty dziobów przegląd ptaków grzebieniowych i bezgrzebieniowych znaczenie ptaków w przyrodzie i dla wyjaśnia zależność między stałocieplnością a rozprzestrzenieniem się ptaków wskazuje cechy zewnętrzne umożliwiające ptakom latanie wyjaśnia związek między budową dzioba a rodzajem spożywczego pokarmu wyjaśnia pojęcie grzebień mostka wymienia przykłady gatunków należących do ptaków grzebieniowych i bezgrzebieniowych omawia znaczenie ptaków w przyrodzie i dla makroskopowa okazów naturalnych, praca z planszą słowne praca z podręcznikiem, pogadanka aktywizujące burza mózgów zestaw piór ptaków budowę zewnętrzną ptaka i różne dzioby ptaków

12 Ssaki kręgowce wszechstronne i ekspansywne 34. Zwierzęta żyjące w wybranym środowisku zajęcia terenowe 35, 36 Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości o zwierzętach (sprawdzian) środowiska życia ssaków pokrycie ciała i jego rola cechy charakterystyczne ssaków podział ssaków na prassaki, ssaki niższe i ssaki łożyskowe znaczenie ssaków w przyrodzie i dla warunki życia zwierząt bezkręgowych i kręgowych zaobserwowanych w ich naturalnym środowisku związek budowy zwierząt ze środowiskiem życia charakterystyczne cechy zwierząt pozwalające na zaklasyfikowanie ich do odpowiedniej jednostki systematycznej czynności życiowe obserwowanych zwierząt czynniki mające negatywny wpływ na zwierzęta ochrona zwierząt środowiska i tryb życia przedstawicieli poszczególnych grup zwierząt bezkręgowych i kręgowych wspólne cechy bezkręgowców cechy charakterystyczne kręgowców wyjaśnia związek między budową zewnętrzną i trybem życia ssaka a środowiskiem jego życia omawia budowę skóry i wskazuje jej wytwory wykazuje, że stałocieplność, budowa skóry i zróżnicowanie budowy kończyn pozwoliły ssakom na opanowanie wszystkich środowisk podaje kryteria podziału ssaków na grupy omawia znaczenie ssaków w przyrodzie i dla określa przynależność zwierzęcia do danej jednostki systematycznej na podstawie cech zewnętrznych posługuje się kluczem do oznaczania pospolitych gatunków zwierząt rozpoznaje pospolite gatunki zwierząt po cechach zewnętrznych podaje nazwy rodzajowe i gatunkowe rozpoznanych zwierząt wskazuje związek budowy zwierzęcia z jego środowiskiem życia objaśnia potrzebę ochrony gatunkowej zwierząt i miejsc ich życia kształtuje postawę szacunku dla zwierząt opartego na wiedzy przyrodniczej sporządza dokumentację przeprowadzonych obserwacji wskazuje środowiska i tryb życia przedstawicieli parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów, mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków obserwacyjne praca z planszą, oglądanie ilustracji słowne opowiadanie, praca z podręcznikiem w warunkach naturalnych słowne pogadanka, praca z materiałami źródłowymi, rozmowa dydaktyczna aktywizujące linia alternatywy okazów naturalnych i utrwalonych, praca z planszą, oglądanie ilustracji aktywizujące skrzynka odkryć plansza przedstawiająca skórę ssaka i jej wytwory ilustracje kończyn ssaków biegających, latających, pływających, chodzących klucze do oznaczania gatunków zwierząt atlasy zwierząt lornetki lupy karty pracy okazy naturalne i utrwalone plansze ukazujące przedstawicieli poszczególnych grup bezkręgowców i kręgowców zdjęcia przedstawicieli poszczególnych grup bezkręgowców i kręgowców

13 Rozkład materiału VI. Funkcjonowanie organizmów zwierząt Odżywianie się zwierząt rodzaje symetrii i jej znaczenie dla zwierząt cechy charakterystyczne poszczególnych grup zwierząt bezkręgowych i kręgowych składniki pokarmowe i ich rola etapy przetwarzania pokarmu (trawienie, wchłanianie i usuwanie niestrawionych resztek) budowa układu pokarmowego u bezkręgowców rola narządów tworzących układ pokarmowy u kręgowców na przykładzie ssaków wymienia cechy pozwalające na zaliczenie danego zwierzęcia do bezkręgowców lub kręgowców podaje przykłady zwierząt o symetrii promienistej i dwubocznej oraz wyjaśnia związek symetrii ciała z trybem życia zwierzęcia wymienia cechy charakterystyczne dla danej grupy zwierząt pozwalające na wyodrębnienie jej spośród innych grup klasyfikuje zwierzę do danej grupy bezkręgowców lub kręgowców na podstawie budowy zewnętrznej objaśnia rolę głównych składników pokarmowych charakteryzuje poszczególne etapy przetwarzania pokarmu odróżnia trawienie komórkowe od pozakomórkowego wykazuje wyższość funkcjonalną drożnego układu pokarmowego nad układem niedrożnym wskazuje narządy w układzie pokarmowym ssaka i podaje ich funkcje uzasadnia różnice między przewodem pokarmowym roślinożercy i mięsożercy obserwacyjne praca z planszami słowne elementy wykładu, pogadanka, praca z podręcznikiem aktywizujące śnieżna kula układ pokarmowy stułbi, wirka, dżdżownicy i ssaka podręcznik i zeszyt ćwiczeń 38. Oddychanie zwierząt istota procesu oddychania rodzaje oddychania (tlenowe i beztlenowe) narządy wymiany gazowej u bezkręgowców narządy wymiany gazowej u kręgowców transport gazów oddechowych i innych substancji w organizmie zwierząt bezkręgowych i kręgowych definiuje proces oddychania wyjaśnia różnice między oddychaniem beztlenowym i tlenowym wyjaśnia zależność sposobu wymiany gazowej od rozmiarów ciała zwierzęcia wskazuje narządy wymiany gazowej funkcjonujące u zwierząt w środowisku wodnym i lądowym okazów naturalnych utrwalonych, praca z planszami słowne praca z podręcznikiem, pogadanka aktywizujące burza mózgów plansze ukazujące przedstawicieli bezkręgowców o różnorodnych narządach wymiany gazowej skrzela ryby utrwalone w żywicy poliestrowej plansza ukazująca płuca kręgowców

14 podaje przykłady bezkręgowców wodnych i lądowych o różnorodnych narządach wymiany gazowej wykazuje związek między budową narządów wymiany gazowej kręgowców a środowiskiem życia wyjaśnia różnicę między otwartym a zamkniętym układem krwionośnym charakteryzuje budowę serca u poszczególnych grup kręgowców 39. Ruch zwierząt sposoby poruszania się zwierząt elementy układu ruchu szkielet jako miejsce przyczepu mięśni szkielet u zwierząt bezkręgowych szkielet u zwierząt kręgowych wykazuje związek między sposobem poruszania się zwierząt a środowiskiem życia charakteryzuje ruch rzęskowy i mięśniowy omawia różnice między układem ruchu bezkręgowców i kręgowców wykazuje wyższość szkieletu wewnętrznego nad zewnętrznym wskazuje części szkieletu ryby i ssaka oraz omawia ich funkcje okazów naturalnych, praca z planszą słowne praca z podręcznikiem, pogadanka aktywizujące mapa mentalna okazy naturalne szkieletów ryby i królika szkielety wewnętrzne i zewnętrzne 40. Reagowanie zwierząt na bodźce rodzaje receptorów i ich znaczenie w życiu zwierząt funkcje układu nerwowego rodzaje układu nerwowego u zwierząt bezkręgowych plan budowy układu nerwowego u zwierząt kręgowych komplikowanie się budowy mózgowia kolejnych grup zwierząt kręgowych wykazuje związek między rodzajem receptora a jego rolą w życiu zwierzęcia podaje funkcje układu nerwowego wymienia różnice między układami nerwowymi u przedstawicieli zwierząt bezkręgowych wykazuje związek budowy układu nerwowego z aktywnością życiową i środowiskiem życia bezkręgowców i kręgowców makroskopowa okazów naturalnych, praca z planszami słowne wykład ilustrowany mózgi kręgowców utrwalone w żywicy poliestrowej układ nerwowy żaby i szczura zakonserwowany w formalinie układ nerwowy u bezkręgowców i kręgowców

15 Rozkład materiału Rozmnażanie się zwierząt Lekcja zakończona kartkówką z działu VI. Funkcjonowanie organizmów zwierząt sposoby rozmnażania bezpłciowego u zwierząt istota rozmnażania płciowego obojnactwo, rozdzielnopłciowość i dymorfizm płciowy organizmy jajorodne, żyworodne i jajożyworodne sposoby rozwoju zarodka: prosty i złożony, z przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym rozmnażanie i rozwój kręgowców należących do bezowodniowców i owodniowców opieka nad potomstwem na przykładzie ptaków i ssaków odróżnia rozmnażanie płciowe od bezpłciowego uzasadnia występowanie obojnactwa i rozdzielnopłciowości wskazuje kryteria podziału zwierząt na jajorodne, żyworodne i jajożyworodne oraz podaje przykłady odpowiednich zwierząt wykazuje znaczenie błon płodowych w opanowaniu przez zwierzęta środowiska lądowego podaje związek między liczbą potomstwa a opieką nad nim wskazuje na przykładach podobieństwa i różnice między rozwojem prostym a złożonym, przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym odróżnia okres rozwoju zarodkowego od pozazarodkowego makroskopowa okazów naturalnych, praca z planszą słowne praca z podręcznikiem, dyskusja jajo kury tacka lupa plansza z budową jaja ptaka plansza przedstawiająca rozwój błon płodowych rozwój owadów, żaby, ryby

16 Świat biologii część 2 Dział programu Numer i temat lekcji Treści nauczania Kształcone umiejętności Korelacja z zapisem nowej podstawy programowej Propozycje metod nauczania Propozycje środków dydaktycznych I. Równowaga wewnętrzna organizmu 42. Poziomy organizacji ciała komórka podstawową jednostką budulcową i czynnościową organizmu tkanki jako wyspecjalizowane zespoły komórek rodzaje tkanek (nabłonkowe, mięśniowe, łączne, nerwowa) tkankowa budowa narządów układy narządów jako zespoły narządów główne funkcje układów narządów organizm jako współpracujące ze sobą układy narządów omawia hierarchiczną budowę organizmu omawia związek budowy tkanek z pełnionymi przez nie funkcjami prowadzi obserwacje mikroskopowe wykonuje rysunki preparatów oglądanych pod mikroskopem charakteryzuje funkcje poszczególnych układów narządów wykazuje konieczność współpracy układów narządów budujących organizm VI. 1 mikroskopowa, praca z planszą słowne pogadanka, praca z tekstem źródłowym i podręcznikiem aktywizujące mapa mentalna atlas anatomiczny Tajemnice ciała budowę komórki, rodzaje tkanek i układy narządów mikroskopy preparaty mikroskopowe tkanek zestaw terminów do przygotowania mapy mentalnej 43. Stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu termin homeostaza mechanizmy regulujące i ich rola w utrzymaniu homeostazy wybrane parametry krwi podlegające mechanizmom regulującym regulacja temperatury ciała współpraca narządów w utrzymaniu homeostazy znaczenie homeostazy dla przetrwania organizmu w środowisku wyjaśnia termin homeostaza omawia mechanizmy regulujące na przykładzie termoregulacji uzasadnia konieczność współpracy układów narządów w utrzymaniu homeostazy odczytuje z wyników badań przykłady parametrów zapewniających prawidłowe funkcjonowanie organizmu wskazuje odchylenia parametrów od normy i przewiduje ich skutki podaje przykłady skutków zaburzeń homeostazy VI. 1.3 obserwacyjne praca z planszą, oglądanie filmu słowne elementy wykładu, praca z podręcznikiem, analiza wyników badań laboratoryjnych krwi i moczu atlas anatomiczny Tajemnice ciała układy narządów filmy: Pocenie się i dreszcze, Stężenie cukru we krwi wyniki badań laboratoryjnych krwi i moczu

17 II. Odżywianie 44 Składniki Pokarmu Lekcja poprzedzona kartkówką z działu I związki organiczne zawarte w pożywieniu (białka, cukry, tłuszcze, witaminy) budowa i główne źródła związków organicznych oraz ich rola w funkcjonowaniu organizmu wykrywanie skrobi w produktach spożywczych związki nieorganiczne woda i sole mineralne źródła i rola wody w organizmie sole mineralne jako źródło pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu pierwiastki biogenne węgiel jako kluczowy pierwiastek biogenny dzieli składniki pokarmowe na organiczne i nieorganiczne określa rolę składników pokarmowych w organizmie wskazuje źródła składników pokarmowych oraz określa skutki niedoboru tych składników planuje i wykonuje doświadczenie badające obecność skrobi w produktach spożywczych oraz zapisuje jego wyniki analizuje skład chemiczny cukrów, białek i tłuszczów odczytuje z diagramu procentowy udział pierwiastków biogennych w organizmie wyjaśnia, z jakich właściwości węgla wynika jego kluczowa rola w organizmie odczytuje i interpretuje dane z tabeli dotyczącej składników pokarmowych zawartych w produktach spożywczych I.1, I.2, I.3, I.3.2, VI.3.3 badawcze doświadczenie obserwacyjne praca z planszą słowne analiza zestawień tabelarycznych, dyskusja aktywizujące burza mózgów zestaw doświadczalny do wykrywania obecności wody i skrobi w produktach spożywczych tabelaryczne zestawienia produktów spożywczych i zawartych w nich składników pokarmowych schemat przedstawiający różne sposoby łączenia się atomów węgla 45, 46. Budowa i funkcjonowanie układu pokarmowego narządy układu pokarmowego, ich budowa i rola w organizmie budowa i rola zębów przemiany fizyczne i chemiczne pobranego pokarmu enzymatyczny rozkład białek, cukrów i tłuszczów funkcje wątroby i trzustki rozpoznaje elementy układu pokarmowego i wskazuje je na planszy porównuje przemiany fizyczne i chemiczne pobranego pokarmu wskazuje miejsca przemian fizycznych i chemicznych pobranego pokarmu wykazuje związek budowy narządów układu pokarmowego z pełnionymi przez nie funkcjami wyjaśnia, na czym polega enzymatyczny rozkład białek, cukrów i tłuszczów VI.3.1, VI.3.4 badawcze praca z modelem, doświadczenie obserwacyjne praca z planszą słowne praca z podręcznikiem i atlasem anatomicznym, elementy wykładu aktywizujące skrzynka odkryć atlas anatomiczny Tajemnice ciała budowę układu pokarmowego model anatomicznej budowy zestaw doświadczalny do badania procesu emulgacji tłuszczu materiały do skrzynki odkryć

18 omawia funkcje wątroby i trzustki planuje i przeprowadza doświadczenie badające proces emulgacji tłuszczu 47. Zasady prawidłowego żywienia czynniki wpływające na dobór odpowiedniej diety wartość energetyczna pokarmów czynniki mające wpływ na zapotrzebowanie energetyczne organizmu zapotrzebowanie organizmu na główne składniki pokarmowe rola błonnika zasady prawidłowego żywienia konsekwencje nieprawidłowego odżywiania się podaje przykłady diet oraz wskazuje ich wady i zalety wyjaśnia termin wartość energetyczna pokarmu wskazuje czynniki mające wpływ na utrzymanie prawidłowego bilansu energetycznego organizmu wykazuje związek między zapotrzebowaniem na białka, tłuszcze i cukry a wiekiem, stanem zdrowia, masą ciała i rodzajem wykonywanej pracy wyjaśnia, dlaczego należy spożywać produkty bogate w błonnik oblicza swoje dzienne zapotrzebowanie energetyczne oblicza swoje BMI i na jego podstawie ocenia masę swojego ciała planuje swoje posiłki zgodnie z piramidą zdrowego żywienia wykazuje związek nieprawidłowego odżywiania się z nadwagą i niedowagą omawia przyczyny i skutki zaburzeń łaknienia (anoreksja i bulimia) korzysta z różnych źródeł informacji VI.3.5, VI.3.6, VI.3.7 obserwacyjne praca z planszą słowne praca z podręcznikiem i tekstem źródłowym, pogadanka aktywizujące metoda za i przeciw" tablice przedstawiające ilość energii dostarczanej przez poszczególne składniki odżywcze piramida zdrowego żywienia artykuły prasowe dotyczące zaburzeń łaknienia

19 48. Choroby układu pokarmowego 49, 50. Powtórzenie, utrwalenie i sprawdzenie wiadomości próchnica zębów przyczyny, skutki i zapobieganie czynniki mające wpływ na rozwój choroby wrzodowej sposoby zakażania się wirusami wywołującymi zapalenie wątroby przyczyny i objawy zatruć pokarmowych choroby wywoływane przez pasożytnicze robaki płaskie i nicienie oraz zapobieganie tym chorobom wymienia przyczyny oraz skutki próchnicy zębów omawia przyczyny choroby wrzodowej uzasadnia konieczność poddawania się szczepieniom ochronnym przeciwko WZW wykazuje związek między zatruciami pokarmowymi a brakiem zachowania podstawowych zasad higieny projektuje tabelę, w której przedstawia choroby wywoływane przez robaki płaskie i nicienie, sposoby zarażania i działania profilaktyczne podejmuje świadome decyzje mające na celu zachowanie układu pokarmowego w dobrej kondycji Sprawdzenie opanowania wiadomości i umiejętności z działu II VI.3.7, VII.3, VII.6, VII.8 makroskopowa, praca z planszą słowne praca z podręcznikiem, pogadanka, elementy wykładu aktywizujące drzewo decyzyjne Dlaczego i jak dbam o dobrą kondycję układu pokarmowego?" cykle rozwojowe tasiemców, glisty ludzkiej, włośnia krętego i owsika zakonserwowane okazy pasożytniczych robaków płaskich i nicieni materiały do przygotowania drzewa decyzyjnego III. Oddychanie 51. Budowa i rola układu oddechowego elementy układu oddechowego (drogi oddechowe, właściwe narządy wymiany gazowej) drogi oddechowe budowa i rola budowa płuc charakterystyka pęcherzyków płucnych mechanizm powstawania głosu rozpoznaje elementy układu oddechowego i wskazuje je na planszy wykazuje związek między budową narządów układu oddechowego a pełnionymi przez nie funkcjami omawia udział krtani w powstawaniu głosu przeprowadza obserwację mikroskopową pęcherzyków płucnych wyjaśnia związek budowy pęcherzyków płucnych z dyfuzją gazów oddechowych VI.4.1 badawcze praca z modelem obserwacyjne praca z planszą, obserwacja mikroskopowa słowne praca z podręcznikiem i atlasem anatomicznym, pogadanka atlas anatomiczny Tajemnice ciała plansza przedstawiająca budowę układu oddechowego model anatomiczny mikroskopy preparaty budowy pęcherzyków płucnych

20 52. Mechanizm wentylacji płuc 53. Choroby układu oddechowego mechanizm wentylacji płuc rola mięśni oddechowych we wdechu i wydechu lokalizacja i rola ośrodka oddechowego wymiana gazowa w płucach i tkankach udział krwi w transporcie gazów oddechowych regulacja tempa oddechów istota oddychania komórkowego tlenowego (substraty i produkty reakcji) glukoza jako substrat oddechowy czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego choroby bakteryjne, wirusowe oraz zawodowe układu oddechowego diagnostyka chorób układu oddechowego palenie tytoniu a układ oddechowy profilaktyka chorób układu oddechowego wyjaśnia rolę mięśni oddechowych w wentylacji płuc wskazuje lokalizację ośrodka oddechowego omawia mechanizm działania ośrodka oddechowego wykazuje związek między układem krwionośnym a oddechowym wyjaśnia zależność między wysiłkiem a liczbą oddechów wskazuję różnice między wymianą gazową przebiegającą w płucach a wymianą gazową przebiegającą w tkankach analizuje skład powietrza wdychanego i wydychanego zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego wskazuje produkty i substraty reakcji oddychania tlenowego planuje, przeprowadza i dokumentuje doświadczenie wykazujące obecność dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu wykazuje związek między trybem życia a stanem układu oddechowego określa wpływ biernego i czynnego palenia tytoniu na organizm podaje sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego wyszukuje informacje z różnych źródeł i korzysta z tych informacji opracowuje drzewo decyzyjne przygotowuje plakaty i ulotki dotyczące skutków palenia tytoniu VI.4.1, VI.4.2 VI.4.3, VII.3, VII.4, VII.6, VII.8 badawcze doświadczenia obserwacyjne oglądanie filmów, praca z planszą słowne elementy wykładu, praca z podręcznikiem obserwacyjne praca z planszą, pokaz zdjęć słowne praca z tekstem źródłowym, rozmowa dydaktyczna aktywizujące drzewo decyzyjne: Palić czy nie palić?" plansza przedstawiająca mechanizm wentylacji klatki piersiowej filmy: Dwutlenek węgla i tlen w wydychanym powietrzu oraz Wysiłek fizyczny a oddychanie materiały potrzebne do pomiaru objętości klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu stoper lub zegarek z sekundnikiem do policzenia liczby wdechów przed wysiłkiem i po nim zestaw doświadczalny do wykazania obecności dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu karty pracy plansza przedstawiająca układ oddechowy materiały oświaty zdrowotnej dotyczące skutków palenia materiały do wykonania plakatów i ulotek zdjęcie płuc osoby zdrowej i chorej na raka zdjęcie rentgenowskie płuc chorego na gruźlicę materiały do przygotowania drzewa decyzyjnego 54, 55. Powtórzenie, utrwalenie i sprawdzenie wiadomości Sprawdzenie opanowania wiadomości i umiejętności z działu III

21 IV. Krążenie 56. Budowa i funkcjonowanie układu krwionośnego narządy układu krwionośnego rodzaje naczyń krwionośnych ich budowa i funkcje budowa serca cykl pracy serca ocena prawidłowości pracy serca (tętno, ciśnienie tętnicze) krążenie krwi w obiegu małym rola obiegu małego krążenie krwi w obiegu dużym rola obiegu dużego rozpoznaje elementy układu krwionośnego i wskazuje je na planszy wykazuje związek między budową naczyń krwionośnych a pełnionymi przez nie funkcjami opisuje etapy cyklu pracy serca przedstawia rolę zastawek w pracy serca objaśnia na schemacie przepływ krwi w obiegu małym i dużym wskazuje najistotniejsze różnice między krążeniem płucnym a ustrojowym prowadzi obserwacje mikroskopowe wykonuje rysunki preparatów oglądanych pod mikroskopem przeprowadza doświadczenie badające ciśnienie krwi i tętno przed wysiłkiem oraz po nim, sporządza jego dokumentację i interpretuje wyniki doświadczenia VI.5.1, VI.5.2 badawcze doświadczenie, praca z modelem mikroskopowa i oglądanie filmu słowne wykład ilustrowany, praca z podręcznikiem i atlasem anatomicznym aktywizujące burza mózgów atlas anatomiczny Tajemnice ciała plansza przedstawiająca budowę układu krwionośnego mikroskopy preparaty mikroskopowe przekroju żyły i tętnicy model serca plansza przedstawiająca obiegi krwi film Praca zastawek serca stoper, ciśnieniomierz do zbadania ciśnienia krwi i tętna przed wysiłkiem oraz po nim karty pracy 57. Składniki krwi i ich funkcje funkcje krwi główne składniki krwi i ich funkcje morfologia krwi i badanie biochemiczne osocza etapy krzepnięcia krwi grupy krwi układu AB0 oraz czynnik Rh konflikt serologiczny w zakresie Rh wykazuje, że krew jest tkanką łączną płynną rozpoznaje w obrazie mikroskopowym składniki morfotyczne krwi wykazuje związek budowy elementów morfotycznych krwi z pełnionymi przez nie funkcjami VI.5.3, VI.6.4 badawcze analiza wyników badania krwi mikroskopowa, oglądanie filmu, praca z planszą słowne pogadanka, praca z podręcznikiem aktywizujące mapa skojarzeń dotycząca składników krwi i ich funkcji mikroskopy preparaty mikroskopowe krwi plansza przedstawiająca tkanki zwierzęce schemat przedstawiający możliwości transfuzji krwi film Dlaczego krew krzepnie

22 zasady transfuzji krwi banki krwi i ich znaczenie analizuje oraz interpretuje wyniki badania krwi omawia mechanizm krzepnięcia krwi uzasadnia przydatność wiedzy o grupach krwi i czynniku Rh w życiu wykazuje pozytywną postawę wobec krwiodawstwa wyniki badań morfologii krwi zestaw terminów do przygotowania mapy skojarzeń 58. Budowa i funkcjonowanie układu limfatycznego 59. Choroby układu krążenia budowa układu limfatycznego położenie narządów limfatycznych w organizmie i ich rola cechy budowy naczyń limfatycznych funkcje układu limfatycznego mechanizm powstawania limfy skład i rola limfy związek układu limfatycznego z krwionośnym czynniki mające wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu krążenia związek poziomu cholesterolu we krwi ze stanem naczyń krwionośnych choroby układu krążenia i ich przyczyny leczenie choroby wieńcowej profilaktyka chorób układu krążenia rozpoznaje elementy układu limfatycznego i wskazuje je na planszy przedstawia mechanizm powstawania limfy porównuje skład osocza krwi i limfy wskazuje związek budowy narządów układu limfatycznego z ich rolą przedstawia związek między układem limfatycznym a krwionośnym wskazuje na planszach miejsca połączenia układu limfatycznego z krwionośnym podaje podobieństwa i różnice między układem limfatycznym a krwionośnym wykazuje związek między trybem życia a stanem układu krwionośnego charakteryzuje przyczyny, przebieg i skutki chorób układu krwionośnego odróżnia cholesterol tzw. dobry od złego podejmuje działania mające na celu zachowanie układu krążenia w dobrej kondycji VI.5.1 VI.5.4, VI.5.5, VII.6 obserwacyjne praca z planszą słowne wykład ilustrowany, pogadanka, praca z atlasem anatomicznym i podręcznikiem obserwacyjne praca z planszą, pokaz zdjęć słowne pogadanka, korzystanie z informacji pochodzących z różnych źródeł aktywizujące drzewo decyzyjne Dlaczego i jak dbam o dobrą kondycję układu krążenia?" atlas anatomiczny Tajemnice ciała budowę układu limfatycznego i krwionośnego zdjęcia przedstawiające zmiany miażdżycowe w tętnicach plansza przedstawiająca układ krwionośny encyklopedia zdrowia materiały do przygotowania drzewa decyzyjnego

23 60,,61. Powtórzenie, utrwalenie i sprawdzenie wiadomości Sprawdzenie opanowania wiadomości i umiejętności z działu IV