Wykład 4 - Promocja odnawialnych źródeł energii

Transkrypt

1 Wykład 4 - Promocja odnawialnych źródeł energii Zwiększanie zakresu wykorzystania energii produkowanej z odnawialnych źródeł zyskuje coraz większe zrozumienie zarówno w UE, jak i w innych państwach. Pozwala ono na częściowe uniezależnianie się przy produkcji energii od wykorzystania paliw kopalnych, które nie występują w wystarczającej ilości na obszarze UE. Zmniejsza się zatem zależność UE od dostaw surowców z państw nieczłonkowskich. Z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii wiążą się następujące czynniki: oszczędność paliw kopalnych (minimalizacja przy produkcji energii wykorzystania ropy, gazu i węgla), stała odnawialność zasobów, stały koszt jednostkowy uzyskania energii z tych źródeł, różnorodność źródeł odnawialnych (wiatr, słońce, woda itp.), występowanie źródeł odnawialnych w różnym nasileniu w każdym miejscu, brak konieczności przesyłania energii w związku z możliwością jej pozyskania z odnawialnych źródeł w każdym miejscu, minimalny wpływ na środowisko. Najbardziej przyszłościowe wśród źródeł odnawialnej energii są biopaliwa wytwarzane z biomasy. Pionierem w zakresie stosowania biopaliw są Stany Zjednoczone Ameryki, które w reakcji na kryzys naftowy 1974 r. rozpoczęły intensywne prace nad nowymi paliwami. Produkcja biopaliw wiąże się również z pewnymi negatywnymi konsekwencjami. Wykorzystanie w produkcji biopaliw takich roślin energetycznych jak kukurydza (w Stanach Zjednoczonych Ameryki) i trzcina cukrowa (w Brazylii) może przyczynić się do wystąpienia klęski głodu, zwłaszcza w państwach Trzeciego Świata. Hodowla roślin energetycznych wypiera bowiem hodowlę innych roślin, w tym zbóż, wpływając także na wzrost ich cen. Udział energii z odnawialnych źródeł w wewnętrznym zużyciu brutto UE stopniowo wzrasta. W 1997 r. został przyjęty dokument Energia dla przyszłości: odnawialne źródła energii. Biała Księga strategii wspólnotowej i plan działań. Rozpoczęto jednocześnie prace mające na celu osiągnięcie do 2010 r. 12% udziału energii z odnawialnych źródeł w wewnętrznym zużyciu brutto na poziomie unijnym. Odpowiadałoby to podwojeniu udziału energii odnawialnej w stosunku do 1997 r. Od tego czasu udział energii odnawialnych zwiększył się o 55% w wartościach bezwzględnych energii, jednak cel, określony na 12% udziału odnawialnych źródeł, nie został osiągnięty. Spowodowane jest to tym, że produkcja energii z odnawialnych źródeł wciąż nie jest znacząco tańsza w porównaniu z produkcją energii z wykorzystaniem paliw kopalnych. Z tego względu UE podjęła wiele działań na rzecz promocji odnawialnych źródeł energii. Obejmują one zobowiązania państw członkowskich oraz różne formy zachęty dla podmiotów wykorzystujących odnawialne źródła. Państwa członkowskie mogą stosować różne mechanizmy wsparcia krajowych źródeł energii odnawialnej, np. poprzez: system zielonych certyfikatów, ulg podatkowych, bezpośrednich subsydiów cenowych, pomocy bezpośredniej dla producentów roślin energetycznych służących produkcji biokomponentów, prawo do wytwarzania przez producentów rolnych biopaliw na własny użytek bez obowiązku przestrzegania norm technicznych, z zastrzeżeniem wytwarzania takiego paliwa w składach akcyzowych itp. 1

2 Do najważniejszych wspólnotowych aktów prawnych mających na celu promocję wykorzystania odnawialnych źródeł energii należy zaliczyć: dyrektywę 2001/77/WE zobowiązującą wszystkie państwa członkowskie do określenia krajowych celów w zakresie udziału elektryczności z odnawialnych źródeł, dyrektywę 2003/30/WE, w której określono cele dla udziału biopaliw w zużyciu benzyny i oleju napędowego, wraz z opracowaną w 2006 r. wszechstronną strategią rozwoju sektora biopaliw, akty prawne dotyczące ogrzewania i chłodzenia; sektor ten odpowiada za około 50% łącznego końcowego zużycia energii w UE i ma duży potencjał pod względem kosztów w zakresie stosowania źródeł odnawialnych, w szczególności biomasy, energii słonecznej i geotermalnej (dyrektywa 2004/8/WE oraz dyrektywa 2002/91/WE). Produkcja energii ze źródeł odnawialnych może przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa dostaw i ograniczenia długoterminowej zmienności cen, a także może prowadzić do wzrostu konkurencyjnej przewagi unijnego sektora technologii energetycznych. Produkcja energii ze źródeł odnawialnych wpływa też na obniżenie emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń do powietrza, na poprawę perspektyw ekonomicznych i społecznych terenów wiejskich i regionów izolowanych w krajach uprzemysłowionych oraz pomaga w zaspokojeniu zapotrzebowania na energię w krajach rozwijających się. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii uzasadnione jest nie tylko względami ekologicznymi, ale również gospodarczymi i społecznymi. Zastępowanie energii produkowanej z paliw kopalnych energią z odnawialnych źródeł przyczynia się do większego uniezależnienia się od dostaw paliw kopalnych, a tym samym do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego. Promocja energii jądrowej Energia jądrowa jest najbardziej przyszłościowym źródłem energii ze względu na niską cenę produkcji, dużą ilość dostępnego surowca potrzebnego do jej uzyskania (światowe rezerwy uranu, biorąc pod uwagę obecne zużycie, są praktycznie nieograniczone, wystarczające na co najmniej 3000 lat) oraz jej neutralność dla środowiska (jest to energia wolna od emisji gazów cieplarnianych). W 31 państwach świata działają obecnie reaktory jądrowe, które dostarczają 15% światowej produkcji energii elektrycznej. Na energetykę jądrową przypada obecnie w UE około jedna trzecia zużycia energii elektrycznej i 15% zużycia energii ogółem. Reaktory jądrowe (152) działają w 15 państwach członkowskich UE. Najwięcej reaktorów działa we Francji (59); wytwarzają one niemal 80% energii elektrycznej w tym państwie. Przyjęty dnia 10 stycznia 2007 r. komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego Ramowy program energetyki jądrowej wskazuje kierunek rozwoju energetyki jądrowej. Unia Europejska powinna rozwijać, zgodnie z prawem unijnym, podstawy wykorzystywania energetyki jądrowej w tych państwach członkowskich, które zdecydują się na korzystanie z tej technologii. Technologia ta powinna zaś spełniać najwyższe standardy w dziedzinie bezpieczeństwa, ochrony i nierozprzestrzeniania. W komunikacie podkreślono, że koniecznym warunkiem podjęcia przez państwo członkowskie decyzji o korzystaniu z energetyki jądrowej jest uzyskanie akceptacji opinii publicznej. W celu zapewnienia bezpieczeństwa jądrowego niezbędne jest też usuwanie odpadów promieniotwórczych w odpowiedni sposób, rekultywacja środowiska po zakończeniu działalności elektrowni oraz ochrona radiologiczna. 2

3 W ramach promocji energetyki jądrowej należy także informować o niebezpieczeństwach związanych z zastosowaniem tej technologii, zwłaszcza o zanieczyszczeniu środowiska w przypadku awarii, w tym również wywołanych atakami terrorystycznymi. Potrzebna jest też pełna kontrola światowego handlu materiałami rozszczepialnymi. Poważnym problemem ze względów ekologicznych jest składowanie odpadów radioaktywnych. Promocja energetyki jądrowej nie powinna prowadzić do zaniechania prac nad innymi alternatywnymi źródłami energii, w tym zwłaszcza nad wykorzystaniem jej odnawialnych źródeł. Uzależnienie od energii jądrowej mogłoby być równie niekorzystne dla bezpieczeństwa państw, jak obecne uzależnienie od państw produkujących ropę i gaz ziemny. Państwa posiadające źródła paliwa jądrowego (złoża uranu), głównie Rosja i państwa południowoafrykańskie, mogłyby wykorzystywać swoje złoża do osiągania celów politycznych, zakłócając bezpieczeństwo energetyczne państw uzależnionych od tego surowca. Racjonalne korzystanie z energii Racjonalne korzystanie z energii (efektywność energetyczna) nie oznacza ograniczania standardu życia ludzkości, lecz rozsądne wykorzystywanie energii i surowców energetycznych służących do jej wytworzenia. Efektywność energetyczna jest tym elementem polityki energetycznej UE, który w sposób najbardziej bezpośredni dotyczy obywateli państw członkowskich UE. Zwiększenie tej efektywności może stanowić istotny wkład w osiągnięcie trwałości, konkurencyjności i bezpieczeństwa dostaw. Bardziej intensywne działania na rzecz efektywności energetycznej wiążą się z przyjęciem dnia 22 czerwca 2005 r. rezolucji Zielona Księga w sprawie racjonalizacji zużycia energii. Ten dokument miał przyczynić się do podjęcia nowych inicjatyw na rzecz racjonalizacji zużycia energii na wszystkich poziomach europejskiego społeczeństwa unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym. Zielona Księga miała też stanowić impuls dla międzynarodowych działań na rzecz zapobiegania negatywnym zmianom klimatu poprzez racjonalizację zużycia energii. Kolejnym ważnym dokumentem była przyjęta przez Komisję dnia 8 marca 2006 r. Zielona Księga Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii, w której wskazano na potrzebę prowadzenia wzmocnionej polityki w celu osiągnięcia bardziej energooszczędnych wzorców zużycia. Kluczowym momentem tych starań było określenie celu, jakim jest ograniczenie do 2020 r. łącznego zużycia energii pierwotnej o 20%. Przyjęty dnia 19 października 2006 r. komunikat Komisji Plan działania na rzecz racjonalizacji zużycia energii: sposoby wykorzystania potencjału przewiduje środki, jakie należy zastosować, by osiągnąć ten cel. Do najważniejszych środków zaliczono: przyspieszenie zastosowania pojazdów o małym zużyciu paliwa w transporcie i lepsze wykorzystanie komunikacji publicznej, skonfrontowanie konsumentów z realnymi kosztami transportu, wprowadzenie bardziej rygorystycznych norm i lepszego oznakowania urządzeń, poprawę właściwości energetycznych istniejących w UE budynków i zapewnienie niskiego zużycia energii w nowo wznoszonych budynkach, stosowanie odpowiednich metod opodatkowania w celu zagwarantowania bardziej wydajnego wykorzystania energii, poprawę wydajności wytwarzania ciepła i energii elektrycznej, przesyłania oraz dystrybucji, 3

4 zawarcie nowego międzynarodowego porozumienia w sprawie efektywności energetycznej, wspierającego wspólne wysiłki. Jeśli plan zwiększenia efektywności energetycznej na terytorium UE powiedzie się, to do 2020 r. UE powinna zużywać o ok. 13% mniej energii niż obecnie. Oznaczałoby to oszczędności rzędu 100 mld euro i ograniczenie rocznej ilości emisji CO 2 o 780 mln ton. Konieczne są jednak zmiany w dotychczasowym podejściu w zakresie wykorzystywania energii oraz uruchomienie dodatkowych inwestycji. Obecnie w UE marnotrawi się co najmniej 20% zużywanej energii, dlatego redukcja w tym zakresie powinna przyczynić się do zmniejszenia zapotrzebowania na surowce energetyczne, a w konsekwencji powinna wpłynąć na większe uniezależnienie się UE od dostaw surowców energetycznych i wzrost poziomu bezpieczeństwa energetycznego na terytorium państw członkowskich. Nowe technologie energetyczne W osiąganiu celów UE w zakresie energetyki (zwłaszcza celu 3 x 20%) istotne znaczenie ma rozwój technologiczny. Prace nad nowymi technologiami stosowanymi w sektorze energetycznym przyczyniają się do zwiększenia efektywności energetycznej, redukcji emisji gazów cieplarnianych i obniżenia kosztów wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Wśród dokumentów dotyczących tego problemu na pierwszy plan wysuwa się przyjęty dnia 10 stycznia 2007 r. komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno - Społecznego oraz Komitetu Regionów Działania na rzecz europejskiego strategicznego planu w dziedzinie technologii energetycznych. Zawarto w nim ocenę dotychczasowych działań, przedstawiono założenia dalszych inicjatyw oraz dokonano przeglądu technologii energetycznych, które powinny przyczynić się do osiągnięcia celów UE w energetyce. Dokument wyznacza perspektywy rozwoju technologii energetycznych do 2050 r. Konkretne rozwiązania dotyczące działań na rzecz technologii energetycznych zawarto w przyjętym dnia 22 listopada 2007 r. komunikacie Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno - Społecznego i Komitetu Regionów: Europejski Strategiczny Plan w Dziedzinie Technologii Energetycznych (PLAN EPSTE) Droga do niskoemisyjnych technologii przyszłości (SET Plan). W komunikacie podkreślono, że opanowanie technologii ma kluczowe znaczenie dla wprowadzenia w życie celów polityki energetycznej UE. Stwierdzono, że dotychczasowe działania są niewystarczające i nie doprowadzą do realizacji tych celów. Komunikat wskazuje cele, które należy osiągnąć do 2020 r. i 2050 r. Osiągnięcie tych celów stanowi poważne wyzwanie i wymaga wspólnych działań. Istotną rolę do odegrania w tych spójnych i całościowych działaniach mają państwa członkowskie i instytucje UE, a także przemysł i organizacje badawcze. Nowoczesne technologie mają wiele zastosowań. Niektóre z nich, takie jak nowoczesne technologie jądrowe, efektywne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, wychwytywanie i składowanie związków węgla (CCS), kolejne generacje biopaliw, a także zwiększenie wydajności produkcji energii i racjonalizacja końcowego zużycia energii (szczególne oszczędności w przemyśle o wysokim zużyciu energii) wpływają na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego, np. poprzez dostarczanie UE nowych sposobów eksploatacji lokalnych zasobów energii bez zwiększania emisji oraz obniżenie kosztów energii dla konsumentów. 4

5 Stosowanie przymusu w ramach promocji odnawialnych źródeł energii Przymus jako droga do realizacji zobowiązań nakładanych na państwa członkowskie jest również w pewnym zakresie popierany przez Komisję Europejską. Przykładem stosowania przymusu w celu wymuszenia promocji odnawialnych źródeł energii są zobowiązania dotyczące produkcji biopaliw. Obowiązek stosowania biokomponentów (zobowiązania w zakresie biopaliw) wprowadziło do swojego prawa krajowego osiem państw: Polska, Austria, Francja, Czechy, Niemcy, Wielka Brytania, Słowenia i Holandia. Część z nich stosuje zobowiązania jako uzupełnienie zwolnień podatkowych, inne korzystają wyłącznie z tej formy wsparcia. Podobne zobowiązania zostały nałożone na dostawców energii elektrycznej w niektórych państwach członkowskich w związku z realizacją zobowiązań wynikających z dyrektywy 2001/77/WE. Dostawcy są zobowiązani do zakupu określonej ilości energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł. Każdy z odbiorców końcowych energii elektrycznej ma prawo do otrzymania informacji, jaka część dostarczanej mu energii elektrycznej została wytworzona z odnawialnych źródeł. Należy podkreślić, że w okresie długoterminowym zobowiązania w zakresie biopaliw (lub wykorzystania innych źródeł odnawialnych) obniżą koszt promocji biopaliw dlatego, że zapewnią ich stosowanie na dużą skalę i okażą się efektywnym rozwiązaniem. Stosowanie przymusu w promocji odnawialnych źródeł energii narusza wprawdzie swobody rynku wewnętrznego, ale jest niekiedy uzasadnione dążeniem do osiągnięcia zamierzonych celów. Niekiedy bowiem przymus i wiążące się z nim sankcje w przypadku nierealizowania zobowiązań są bodźcem prowadzącym do realizacji celu, jakim jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrona środowiska. Finansowanie z budżetu UE działań służących zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego Wiele planowanych przez UE działań, takich jak promocja odnawialnych źródeł energii, racjonalne wykorzystanie energii czy badania nad nowymi technologiami, wymaga dużych nakładów finansowych. W związku z tym UE przyjmuje programy zapewniające finansowanie w całości lub w części takich działań. Pierwszymi, obecnie już zakończonymi, programami finansowanymi z budżetu UE były: ALTENER i ALTENER II programy służące promocji szerszego wykorzystania odnawialnych źródeł energii, SAVE, SAVE II, Intelligent Energy for Europe programy zmierzające do promocji efektywnego wykorzystywania energii, SYNERGY program zapewniający finansowanie współpracy z państwami trzecimi w zakresie dostosowania rynków energetycznych państw trzecich do standardów wspólnotowych, CARNOT program zmierzający do promocji użycia czystych technologii dla paliw stałych, ETAP program finansowania badań, analiz i opracowań dotyczących sektora energetycznego, SURE program zapewniający finansowanie działań w sektorze energii jądrowej. Spośród obecnie działających programów wskazać należy na: Siódmy Program Ramowy: Badania i Rozwój Technologiczny został on przewidziany na lata ; w ramach tego programu określono dziewięć programów tematycznych, wśród których znalazły się m.in.: 5

6 energia (nacisk położono na badania dotyczące odnawialnych źródeł energii i niskoemisyjnych technologii wytwarzania energii), środowisko (włącznie ze zmianami klimatycznymi) oraz transport (wraz z aeronautyką), Intelligent Energy Europe (wchodzący w skład Programu Ramowego na rzecz Konkurencyjności i Innowacji) celem programu jest wspieranie efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii, jak również różnorodności energetycznej; w jego skład wchodzą trzy programy szczegółowe: SAVE (promujący efektywność energetyczną oraz racjonalne wykorzystanie zasobów energetycznych), ALTENER (promujący nowe i odnawialne źródła energii oraz wspierający różnorodność energetyczną) oraz STEER (promujący efektywność energetyczną oraz zastosowanie nowych i odnawialnych źródeł energii w transporcie), ManagEnergy program wsparcia tych podmiotów, które na poziomie lokalnym i regionalnym działają na rzecz efektywności energetycznej i promocji odnawialnych źródeł energii; ze środków programu finansowane będzie doradztwo dla tych podmiotów, szkolenia itp., EPBD Buildings Platform program umożliwiający odpowiednią transpozycję w państwach członkowskich dyrektywy 2002/91/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, Sustainable Energy Europe Campaign program zmierzający do osiągnięcia celów UE w zakresie promocji odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej czy użycia alternatywnych paliw w transporcie, Inicjatywa CONCERTO która służy wsparciu lokalnych wspólnot w zakresie działań charakteryzujących się trwałością i wysoką efektywnością wykorzystywania energii; w jej ramach realizowanych jest 18 projektów, w których uczestniczą miasta z całej UE (m.in. Hannower, Amsterdam, Londyn, Turyn, Grenoble, Budapeszt czy Sofia). Należy podkreślić, że najwięcej środków finansowych przeznaczonych na realizację celów w sektorze energetycznym pochodzi z unijnych funduszy strukturalnych, przede wszystkim z Siódmego Programu Ramowego: Badania i Rozwój Technologiczny. Polska na przykład ze środków unijnych przyznanych jej na lata przeznaczyła 42% na Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Łączna wysokość środków finansowych zaangażowanych w realizację tego programu wyniesie 37,6 mld euro (wkład UE wyniesie 27,9 mld euro, zaś wkład krajowy 9,7 mld euro). W ramach tego programu podzielono środki pomiędzy poszczególne sektory (sektor energetyczny zasili 1,7 mld euro, a zadania środowiskowe 4,8 mld euro). W ramach programu realizowanych będzie 15 priorytetów, w tym: Priorytet IV Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska" (667 mln euro), Priorytet IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna" (1403 mln euro) oraz Priorytet X Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii" (1693 mln euro). Fundusze przekazywane państwom członkowskim z budżetu UE służą budowie nowej infrastruktury przesyłowej, dystrybucyjnej i magazynowej, stanowią dofinansowanie projektów proekologicznych oraz zapewniają środki wykorzystywane na badania naukowe nad nowymi technologiami. Państwa członkowskie nie byłyby bowiem w stanie w całości finansować działań w zakresie bezpieczeństwa energetycznego. Potrzebne jest dalsze zwiększenie unijnych środków na ten cel. 6

7 Różnicowanie przez państwa członkowskie UE stosowanych źródeł energii wymaga stopniowego odchodzenia od szerokiego użycia paliw pierwotnych (ropy, węgla i gazu ziemnego) na rzecz odnawialnych źródeł energii i energetyki jądrowej. Przyszłością energetyki są odnawialne źródła energii, a w szczególności kombinacja tych źródeł i energii jądrowej. Realizacja celów UE w zakresie energetyki (w tym zwłaszcza celu 3 x 20%) wymaga unowocześnienia wykorzystywanej przez sektor energetyczny technologii. Niezbędne są prace nad nowymi technologiami służącymi do wykorzystania odnawialnych źródeł energii, rozwój naukowotechniczny sektora biopaliw oraz zastosowanie całkowicie nowych technologii, takich jak wychwytywanie i składowanie związków węgla. Efektywnym sposobem realizacji celu UE w zakresie promocji odnawialnych źródeł energii jest przymus stosowania tych źródeł. Stosowanie przymusu ogranicza wprawdzie swobody rynku wewnętrznego, ale w pewnych rozsądnych granicach wydaje się ono potrzebne. Istotnym warunkiem realizacji celów UE dotyczących promocji odnawialnych źródeł energii, promocji energetyki jądrowej i nowoczesnych technologii jest częściowe finansowanie ich z budżetu UE w ramach funduszy strukturalnych lub specjalnych programów pomocowych, zapewniających finansowanie określonych działań w zakresie energetyki. Ze względu na coraz wyższe koszty tych działań (np. związane z ograniczeniem emisji gazów cieplarnianych) należy zapewnić poważny wzrost funduszy na ich finansowanie. Uniezależnienie UE od dostaw surowców energetycznych wymaga również efektywnego korzystania z surowców i energii elektrycznej. Racjonalne korzystanie z energii powinno odbywać się na każdym etapie procesu energetycznego, tj. podczas wytwarzania, przesyłania, dystrybucji oraz końcowego zużycia energii. Szczególną rolę odgrywają producenci energii, którzy powinni unowocześniać stosowane technologie, oraz odbiorcy końcowi energii, w tym gospodarstwa domowe, którzy często marnotrawią duże ilości energii. Konieczny jest zatem dalszy rozwój ram prawnych UE określonych w Europejskim Strategicznym Planie w Dziedzinie Technologii Energetycznych. Stworzenie kompleksowego systemu bezpieczeństwa energetycznego może nastąpić na podstawie projektu przyszłej wspólnej polityki energetycznej, zakładającej jednoczesne realizowanie zadań. Zadania te są ściśle ze sobą powiązane i powinny być w pełni wykonywane. Polityka energetyczna UE w zakresie wewnątrzunijnym, uzupełniona o skuteczną zewnętrzną politykę energetyczną UE, jest koncepcją przemyślaną, zwartą i kompletną, umożliwiającą zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego UE w przypadku pełnego zaangażowania się w nią wszystkich państw członkowskich, zgodnie z zasadą solidarności energetycznej UE. 7