Lek. wet. Artur Arszułowicz. Rośliny jako źródło leku weterynaryjnego

Transkrypt

1 Lek. wet. Artur Arszułowicz Rośliny jako źródło leku weterynaryjnego Do połowy XIX w. w weterynarii (medicina veterinariae) stosowano wyłącznie środki naturalne. Niezależnie od dynamicznego rozwoju weterynarii w drugiej połowie XIX w., rośliny jako podstawowe źródło leku pozostały w kręgu zainteresowań medycyny weterynaryjnej. Prapoczątki myśli weterynaryjnej sięgają zapewne okresu udomowienia pierwszych zwierząt. Dowiedziono, że najwcześniejsza domestykacja objęła przodków psa domowego (koniec paleolitu, początek mezolitu). Nieco później udomowiono bydło domowe, owce i kozy, następnie świnie i osły, najpóźniej konie. Z ptactwa najwcześniej (około 4 tys. lat przed Chr.) gołębie, potem kury i gęsi, a w okresie Cesarstwa Rzymskiego kaczki. Niemal jednocześnie z udomowieniem pojawiła się konieczność leczenia zwierząt domowych. Istnieją wyraźne podobieństwa w dziedzinie lecznictwa naturalnego ludzi i zwierząt, polegające na wykorzystaniu tych samych źródeł i bardzo podobnych, a w niektórych przypadkach identycznych postaci leków. Były nimi od zarania głównie rośliny i substancje mineralne oraz środki pochodzenia zwierzęcego. Do połowy XIX w. w weterynarii (medicina veterinariae) stosowano wyłącznie środki naturalne (np. Biernat z Lublina 1532, Piątkowski 1809). Rozwój weterynarii nowoczesnej datuje się od założenia we Francji w 1761 r. pierwszej Wyższej Szkoły Weterynaryjnej - przez C. Bourgelata w Lyonie. Nowoczesna weterynaria jest nauką o chorobach zwierząt i ochronie ich zdrowia (profilaktyka), obejmuje również zespół umiejętności praktycznych, polegających na zapobieganiu i zwalczaniu chorób, leczeniu chorych zwierząt i ochronie ludzi przed chorobami odzwierzęcymi. W jej zakres wchodzi zespół dyscyplin naukowych podstawowych i klinicznych. Niezależnie od dynamicznego rozwoju weterynarii w 2. połowie XIX w. (odkrycie bakterii chorobotwórczych i wprowadzenie szczepień ochronnych - L. Pasteur, K. Koch; wynalezienie surowic - E. Behring; opracowanie podstaw antyseptyki - J. Lister; poznanie cykli rozwojowych wielu pasożytów zwierzęcych) rośliny jako podstawowe źródło leku pozostały w kręgu zainteresowań medycyny weterynaryjnej. Zaczęto je wykorzystywać głównie jako surowiec, z którego w miarę postępu wiedzy izolowano pojedyncze substancje biologicznie aktywne, wykazujące określone działania farmakologiczne. Rozpoznanie kliniczne ich specyficznego

2 działania leczniczego umożliwiło produkcję na szeroką skalę wielu środków stosowanych przez współczesną terapię weterynaryjną. Galenowe postacie leków, zwłaszcza w okresie gwałtownego rozwoju odkryć chemii leku, zostały wyraźnie zarzucone. Podobnie jak w terapii ludzi, również w odniesieniu do zwierząt następuje w ostatnich dziesiątkach lat wyraźne ożywienie zainteresowania naturalnymi źródłami i postaciami leku, zwłaszcza roślinnego. Przyczyn należy upatrywać w tym, że leki chemioterapeutyczne, choć działają szybciej i dają w krótkim czasie wyraźny efekt terapeutyczny, wpływają jednak niekorzystnie na organizm zwierzęcy (zaburzenia procesów rozwojowych i metabolicznych). Żywność uzyskiwana ze zwierząt leczonych farmakologicznie zawiera pozostałości tych toksycznych substancji, które przenikają do organizmu ludzkiego, stanowiąc czynniki etiologiczne wielu dolegliwości i chorób. Postać i zastosowanie leku roślinnego Ziołolecznictwo weterynaryjne, tak jak medycyna dotycząca człowieka, w znacznym zakresie czerpie z doświadczeń lecznictwa tradycyjnego (ludowego). Współczesna terapia weterynaryjna uwzględnia w zakresie teoretycznego i praktycznego działania efekty odkryć zarówno jatrochemicznych, jak i fitochemicznych, które łączy z postępami współczesnego ziołolecznictwa. Leki ziołowe w weterynarii, ze względu na ich przeznaczenie terapeutyczne, można podzielić na dwie kategorie: do stosowania wewnętrznego (internum) i zewnętrznego (externum). Z leków stosowanych zewnętrznie, wykorzystuje się głównie wyciągi wodne (ekstrakty, intrakty), także alkoholowe, olejowe itp. Mogą one stanowić mieszaninę substancji, pochodzącą z jednego gatunku rośliny lub z kilku różnych, zależnie od receptury dostosowanej do typu schorzenia. Praktyczniejszą formą podawania leku zwierzęciu jest metoda per se, polegająca na łączeniu surowca leczniczego z karmą (zaleca się trzy razy dziennie). Podstawę stanowi dawkowanie 2-3 g surowca leczniczego na 1 kg żywej masy zwierzęcia. Przy lekach z surowców świeżych, dawki powiększa się o 100%. Wyciągi wodne przyrządza się w stosunku wagowym 1:10 (1 l wody na 100 g surowca). Leki, w skład których wchodzą składniki o właściwościach toksycznych, należy podawać w postaci kompozycji ziół złożonych z dwóch - trzech gatunków roślin bądź według określonej receptury (patrz literatura). W przypadku leczenia zewnętrznego stosuje się głównie nacierania, okłady, przymoczki i kąpiele. Zwykle przyrządza się podwojoną dawkę leku

3 (surowca). Zaleca się używanie odpowiednich zabezpieczeń (kołnierz kartonowy na szyję zwierzęcia lub okrycie uniemożliwiające zlizywanie środka leczniczego). Według danych z piśmiennictwa, przybliżony ciężar surowca mieszczącego się w łyżce wynosi: kwiaty i liście - 5 g; ziele - 8 g; korzenie, nasiona, owoce g. Przy sporządzaniu wyciągów ziołowych dla młodych zwierząt, stosowana jest proporcja 1:10, przy czym zwykle do tego celu wykorzystuje się mleko, a nie wodę. Większości leków ziołowych typu galenowego nie wolno przyrządzać na zapas. Wskazane jest przygotowanie takiej ilości, jaka jest konieczna w danym dniu. Do głównych postaci leku naturalnego w weterynarii należą: napar i odwar, macerat, wyciąg olejowy, wyciąg alkoholowy, także okłady, kompresy i przymoczki, parówki ziołowe, kąpiele ziołowe i lizawki solne. ZBIÓR ZIÓŁ Z reguły zbiorem ziół zajmujemy się w godzinach rannych, po obeschnięciu rosy, od do Jeżeli w nocy był deszcz, nie powinniśmy prowadzić zbioru. Zioła, które zawierają dużo olejków eterycznych, zbieramy w pochmurne dni. Pączki zbieramy wczesną wiosną w czasie obrzmienia, przed pękaniem. Korzenie i kłącza -zbieramy późną jesienią, po ustaniu wegetacji, lub wczesną wiosną, przed ruszeniem wegetacji. Ziele zbieramy w początkowej fazie kwitnienia, ścinając górne pędy. Owoce zbieramy w czasie pełnej dojrzałości. Kwiatostany i koszyczki zbieramy w czasie kwitnienia. Suszenie ziół Suszenie ziół jest to sposób ich konserwacji. Świeże zioła zawierają do 90% wody, gzy suszone około 10-14%. Generalnie zioła powinniśmy suszyć w cieniu, nie na słońcu. Zioła zawierające olejki eteryczne suszmy w temperaturze do 40 o C. Zioła zawierające witaminy suszy się szybko w temperaturze do 80oC w suszarkach, przy dobrym nawiewie. Dobrze suszy się zioła na strychach, przy przewiewie powietrza. Suszone zioła przechowujemy

4 w papierowych torbach. Nie powinniśmy natomiast przechowywać ziół w workach foliowych. Przyrządzanie leków ziołowych Napary są najczęściej stosowaną formą. Określoną ilość rozdrobnionego surowca zalewamy wrzątkiem w naczyniach szklanych, ceramicznych lub emaliowanych. Naczynia przykrywamy i odstawiamy do naciągnięcia na około 30 minut do 2 godzin. Ostatnio upowszechnia się sporządzanie naparów w termosach. Termos po zalaniu wrzątkiem i zamknięciu odstawiamy na 2 do 5 godzin. Odwary najczęściej sporządza się z twardych części roślin takich jak korzenie, kłącza, łodygi i nasiona. Rozdrobniony surowiec zalewa się w naczyniu zimną wodą i wolno podgrzewa przez około 30 minut na łaźni wodnej, pod przykryciem, nie dopuszczając do wrzenia. Następnie odstawia się i używa dopiero po przestygnięciu. Zioła najczęściej stosowane w pszczelarstwie Mięta pieprzowa - Mentha piperita Rodziny pszczele porażone pasożytem Varroa destructor, odymiamy ziołami uzyskanymi z mięty pieprzowej, rumianku i eukaliptusa, jako mieszanka, lub każde zioło oddzielnie. Wysuszone zioła spalamy w podkurzaczu i odymiamy przez otwór wlotowy rodziny porażone pasożytem. Odymianie przerywamy w chwili wydostawania się dymu z pod powałki. Czynność tę powtarzamy 4-ro krotnie, co 5 dni. Po każdym zabiegu sprawdzamy ilość osypanego pasożyta na dennicę. Olejek lub wyciąg z mięty pieprzowej, wykorzystujemy przy zwalczaniu choroby woreczkowej i grzybicy w rodzinach pszczelich. Olejek miętowy lub wyciąg spirytusowy, podajemy chorym rodzinom pszczelim w pokarmie węglowodanowym tj. w syropie cukrowym lub cieście cukrowo - miodowym. Olejek lub wyciąg z mięty pieprzowej jak i mięty zielonej, dodajemy do syropu cukrowego lub ciasta cukrowo - miodowego w ilości lem3 na 1 litr syropu lub 1kg ciasta cukrowo-miodowego. Robiąc ciasto cukrowo - miodowe, należy dokładnie ugniatać aż do uzyskania masy plastycznej, którą podajemy bezpośrednio rodzinom pszczelim. Jeżeli przygotowane ciasto lecznicze nie możemy poddać bezpośrednio pszczołom do ula, należy go szczelnie zapakować przed

5 ulatnianiem się olejków eterycznych leczniczych. Każda chora rodzina powinna otrzymać 4 litry lub 4 kg pokarmu leczniczego. Jeżeli leczone rodziny pszczele posiadają dostateczną ilość pokarmu i nie będą zabierały pokarmu leczniczego, możemy stosować metodę odparowania, układając nasycone olejkiem maty płócienne na górnych beleczkach ramek. Można również przygotować odpowiednie szalki, które napełniamy olejkiem miętowym, przykrywamy siateczką i wsuwamy ją na dennicę pod ramki z pszczołami. Stosując tę metodę uzyskujemy podwójny efekt w leczeniu chorych rodzin, ponieważ olejek miętowy działa skutecznie przy zwalczaniu pasożyta varroa, oraz przy leczeniu choroby woreczkowej i grzybicy. Rumianek pospolity - Chamomilla recutita Do leczenia rodzin pszczelich porażonych pasożytem varroa jacobsoni używamy również wysuszonych ziół z rumianku pospolitego. Do odymiania rodzin pszczelich, robimy mieszankę ziołową z mięty pieprzowej, rumianku i kocimięty i spalamy w podkurzaczu. Do leczenia rodzin pszczelich wykorzystujemy zebrany kwiatostan, z którego sporządzamy wyciąg alkoholowy oraz napary ziołowe. Natomiast do zwalczaniu varroa - zbieramy zioła rumianku, ścinając łodygi na wysokości 5 cm od podstawy rośliny wraz z kwiatostanem. Zebrane zioła suszymy tak samo jak inne zioła lecznicze. Tymianek Thymus vulgaris Właściwości bakteriobójcze, zawartość olejku eterycznego, a w nim tymolu, wzbudził) zainteresowania specjalistów zajmujących się chorobami pszczół. Po raz pierwszy wykorzystywano obok Folbexsu VA i czeskiego BEF, tymol do zwalczania choroby roztoczowej w latach W tym czasie wiedza na temat tymianku wśród pszczelarzy była znikoma. Dopiero pojawienie się varroa jacobsoni, zmobilizowało specjalistów do szukania środków naturalnych do zwalczania tego pasożyta. Okazało się, że olejek tymiankowy działa skutecznie przy zwalczaniu varroa, zgnilca amerykańskiego, grzybicy wapiennej oraz choroby woreczkowej. W badaniach tych stosowano poza olejkiem tymiankowym również olejki: cynamonowy, cytrynowy, kminkowy i żywokostowy. Okazało się, że olejki te posiadają właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne, a to ma kapitalne

6 znaczenie przy zwalczaniu chorób pszczelich. Do leczenia chorych rodzin pszczelich, stosujemy olejek eteryczny tymiankowy, lub wyciąg spirytusowy z ziela tymianku. Do tego celu zbieramy młode pędy tymianku, przed zakwitnieniem,5 dkg ziela tymianku zalewamy 1/2 litra 70% spirytusu i zamykamy na 10 dni. Następnie odsączamy płyn do czystej butelki i przechowujemy w chłodnym i ciemnym miejscu. Uzyskany wyciąg z tymianku wykorzystujemy do leczenia chorych rodzin pszczelich. Olejki eteryczne lub wyciąg spirytusowy podajemy chorym rodzinom w pokarmie węglowodanowym tj. w syropie cukrowym lub cieście cukrowo - miodowym 4-ro krotnie po 1 litrze pokarmu, z dodatkiem 1 cm3 lekarstwa na 1 litr syropu. W ten sposób chora rodzina w czasie leczenia, otrzymuje 4 cm stosowanego lekarstwa. W badaniach doświadczalnych stosowano poszczególne olejki oddzielnie, mimo, że wykazywały podobne działania, gdyż niektóre z nich cechuje szerokie spektrum działania. Do nich należą olejki: miętowy, tymiankowy, szałwiowy, które mogą być stosowane tak przy zwalczaniu Varroa jak i leczeniu innych chorób pszczelich. Tymianek jest rośliną miododajną, a pszczoły przepadają za zbieraniem nektaru i pyłku z tymianku. Szałwia lekarska - Salvia officinalis Tak jak i tymianek, szałwia posiada właściwości przeciw bakteryjne oraz duży procent olejku eterycznego, który działa toksycznie na pasożyta Varroa destructor. Prowadzone są również doświadczenia z olejkiem szałwiowym, do zwalczania choroby grzybiczej, który wykazuje podobne działanie jak olejek tymiankowy. Dotychczasowe badania potwierdzają skuteczność działania na samice Varroa. Podstawowymi preparatami do leczenia rodzin pszczelich są: - Olejek eteryczny szałwiowy - jest to gotowy preparat do stosowania zgodnie z zaleceniami, przy poszczególnych chorobach rodzin pszczelich. - Wyciąg spirytusowy z świeżych liści szałwi, sporządzony według wskazań podanych w niniejszym opracowaniu. Podając preparaty do leczenia chorych rodzin pszczelich, należy je odpowiednio rozcieńczyć syropem cukrowym lub w cieście cukrowo - miodowym, gdyż są one zbyt skoncentrowanym środkiem. W czasie zwalczania Varroa destructor, należy wsunąć wkładkę na dennice leczonej rodziny, która pozwoli na właściwą ocenę stanu porażenia tym pasożytem rodziny pszczelej. Szałwia, poza walorami leczniczymi dla ludzi i pszczół, jest rośliną miododajną,

7 kwitnącą w maju i czerwcu i chętnie odwiedzaną przez pszczoły. Zbierany nektar z szałwi, wzbogaca bukiet smakowo - leczniczy miodu. Kminek zwyczajny- Carum carvi Wiele lat prowadzono obserwację rodziny pszczelej, przy której posadzony był kminek. Powodem tej obserwacji był fakt, że rodzina ta wolna była od chorób pszczelich, przez okres 3-ch lat. Choroby grzybicze pojawiły się dopiero w czwartym roku, kiedy zlikwidowano uprawę kminku przy tej rodzinie. Aby potwierdzić związek braku uprawy kminku a chorobą rodziny pszczelej, do leczenia grzybicy zastosowano olejek kminkowy do leczenia tej rodziny, efekt był zaskakujący. Od tej pory kminek stał się jednym z ziół stosowanych w leczeniu chorób pszczelich. Na podstawie literatury z zakresu ziołolecznictwa, ustalono. że kminek posiada właściwości bakteriobójcze i jest pomocny w zwalczaniu choroby grzybiczej. W dalszych doświadczeniach uzyskano efekty przy zwalczaniu choroby woreczkowej i zgnilca amerykańskiego. Aczkolwiek są to lekarstwa stosowane jeszcze w doświadczeniach, mimo to wydaje się wielkim odkryciem, możliwość zwalczania chorób pszczelich środkami naturalnymi. Daje to szansę uwolnienia naszych pasiek od stosowania środków chemicznych, a tym samym zapewnienie naszym produktom pszczelim ekologicznej czystości. Żywokost lekarski - Symphytum officinale Olejek żywokostowy, tak jak tymiankowy, cynamonowy, cytrynowy i kminków posiada właściwości bakteriobójcze i bakteriosta-tyczne, dlatego włączony został do badań przy zwalczaniu chorób pszczelich Wszystkie wspomniane olejki stosowane są przy zwalczaniu chorób pszczelich jak: choroba grzybiczna, nosemoza, zgnilec amerykański, choroba woreczkowa i varroa jacobsoni. Prowadzone doświadczenia z naturalnymi środkami przy leczeniu chorób pszczelich, nie przynoszą żadnych ujemnych skutków. Natomiast mogą przynieść nieocenione korzyści dla całego pszczelarstwa. Podejmując decyzję stosowania środków naturalnych, to właśnie należy brać pod uwagę. SZCZAW LANCETOWATY (INNE NAZWY: KOBYLAK, KOBYLI SZCZAW) RUMEX HYDROLAPATHUM HUDS Roślina wieloletnia, rośnie na ugorach, łąkach i innych nieużytkach. Rozmnaża się z nasion w sposób nie kontrolowany. Wiosną wyrasta rozeta liściowa, a następnie wyrasta łodyga

8 kwiatowa, która zakwita w lipcu i sierpniu. Wyrastająca rozeta liściowa, swoim wyglądem przypomina chrzan pospolity. Posiada długi korzeń pakowy i liczne rozgałęzienia. Kobylak znany był jako zioło leczące biegunki. Stosowano herbatkę przeciwbiegunkową dla niemowląt. W okresie II wojny światowej był jedynym skutecznym lekarstwem przeciwko biegunce i czerwonce. Kobylak posiada właściwości bakteriobójcze i bakterio statyczne, działa skutecznie przy rozstroju żołądka i nieżycie jelit. Kobylak jest skutecznym lekarstwem przy zwalczaniu choroby Nosemoza, występującej w rodzinach pszczelich, szczególnie wczesną wiosną. Do leczenia nosemozy, stosujemy napar z suchego ziela kobylaka. lub suszonego korzenia. Bierzemy garść suchego ziela kobylaka, zalewany 1/2 litrem wrzątku, przykrywamy na pół godziny. Następnie płyn zlewamy do butelki i szczelnie zamykamy. Tak przygotowany napar stosujemy do leczenia nosemozy dając 2 pełne łyżki stołowe na 1 litr syropu cukrowego 1:1. Leczenie powtarzamy 4-ro krotnie co 5 dni. Lecząc rodzinę pszczelą porażoną nosemoza, niezależnie od stosowanego lekarstwa, wykonujemy wszystkie czynności dezynfekcyjne. Podstawowym surowcem zielarskim kobylaka są zielone liście i młody korzeń. Liście zbieramy w suchy i pogodny dzień w drugiej polowie maja do połowy czerwca. Zebrane liście suszymy tak jak wszystkie zioła. Po wysuszeniu przechowujemy zioła w płóciennym woreczku w suchym miejscu. Drugim surowcem zielarskim jest korzeń kobylaka, zbieranym z roślin jednorocznych. Wykopujemy roślinę jednoroczną pod koniec maja początek czerwca. Rozetę liściową obcinamy i wybieramy czyste zielone liście do suszenia na zioła. Wkopany korzeń czyścimy z ziemi, następnie dokładnie myjemy przed suszeniem. Korzenie suszymy tak jak zioła, jednak dla skrócenia procesu suszenia, suszymy w suszarni w temperaturze do 35 C. Bylica piołun (Artemisia absinthium L. Innowacyjność technologii polega na zastosowaniu wyciągu z ziela piołunu do zwalczania choroby zarodnikowcowej pszczół. Wyciąg ten jest uznawany jako substancja ogólnie bezpieczna, która może być stosowana u zwierząt produkujących żywność (rozporządzenie Rady (EEC) nr 2377/90). Przy braku zarejestrowanych i dopuszczonych do obrotu leczniczych preparatów weterynaryjnych, stosowanych w zwalczaniu nosemozy, stanowi alternatywną metodę stosowaną w profilaktyce i terapii tej jednostki chorobowej. Technologia polega na wykorzystaniu standaryzowanego wyciągu z bylicy piołunu w profilaktyce i terapii choroby zarodnikowcowej pszczół. Nosemoza (choroba zarodnikowcowa) jest jedną z najczęściej występujących w pasiekach chorób pszczół. W

9 zależności od nasilenia inwazji pasożyta N.apis zakażone rodziny wykazują słaby rozwój wiosenny i obniżone zdolności produkcyjne. Intensywna inwazja prowadzi do strat rodzin pszczelich. Główne nasilenie choroby przypada na okres wczesnej wiosny. Wiąże się to ze specyficznymi warunkami, jakie panują w czasie zimowania, podczas którego dochodzi do szybkiego rozprzestrzeniania się zakażenia sporami pierwotniaka N.apis w obrębie rodzin pszczelich. Podstawą zwalczania nosemozy są zabiegi hodowlano-higieniczne, których celem jest likwidacja źródła zakażenia. Zabiegi te mogą być uzupełnione leczeniem farmakologicznym, którego istotą jest zahamowanie rozwoju i namnażania się pasożyta w organizmie pszczół robotnic, a tym samym na zapobieganiu wystąpieniu objawów klinicznych (biegunki) i rozprzestrzenianiu się choroby. Badania prowadzone w warunkach laboratoryjnych i terenowych wykazały, iż wyciąg z bylicy piołunu posiada właściwości hamujące rozwój pierwotniaka N.apis u pszczół zakażonych w sposób naturalny i sztuczny. Standaryzowany wyciąg z bylicy piołunu (Artemisia absinthium L.) stosowano jako dodatek do pokarmu cukrowego w dawce 5 ml wyciągu na 100 ml syropu cukrowego bądź 5 ml wyciągu na 100 g ciasta cukrowo-miodowego. Podawanie wyciągu z piołunu w syropie cukrowym (nawet w małych dawkach) wiąże się jednakże z ryzykiem, iż nie zostanie on w całości bezpośrednio spożyty przez pszczoły i zostanie złożony w komórkach plastrów w postaci zapasów, które mogą zanieczyszczać miód pozyskiwany z tych rodzin. Obecność pozostałości wyciągu z piołunu w takim miodzie może skutkować jego gorzkim posmakiem. Z tego względu zaleca się podawanie wyciągu z piołuny w cieście miodowo-cukrowym. Sposób postępowania przy zwalczaniu choroby zarodnikowcowej: przygotować ciasto miodowo-cukrowe przez wymieszanie 250 g płynnego miodu (miód powinien być przed użyciem przegotowany i ostudzo ny do temp C) z 65 ml wyciągu z piołunu, a następnie wymieszanie z 1000 g cukru pudru. Całość należy dokładnie wygnieść, tak, aby utworzyła się plastyczna masa. ciasto w formie pakietu podaje się wczesną wiosną rodzinom, w których stwierdzono zakażenie sporami N.apis (na podstawie badań laboratoryjnych), w ilości 1 kg na rodzinę, uzupełniając jego ilość w miarę wyjadania przez pszczoły, przez 3 tygodnie. Uwaga: podawanie ciasta z wyciągiem z piołunu powoduje jedynie zahamowanie rozwoju pierwotniaka N.apis w organizmie pszczół. Równolegle należy wykonać wszystkie rutynowe zabiegi hodowlano-sanitarne zalecane przy zwalczaniu nosemozy, mające na celu zniszczenie źródła zakażenia (spor N.apis) w środowisku ula u chorych rodzin.

10 Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) Występowanie: wilgotne zarośla w dolinach rzek, pola uprawne (plantacje). Wykorzystujemy szyszki prawie dojrzałe, które zbieramy jesienią. Działanie: odtruwające, antyseptyczne, pobudzające rozwój. Sposób użycia: z suszonych, rozdrobnionych szyszek sporządzamy napar. 50 g suszu zalewamy 1 litrem wrzącej wody. Zaparzać najlepiej w termosie i odstawić na 5-6 godzin. Podajemy 50 ml naparu na 1 litr syropu. Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) Występowanie: występuje pospolicie na łąkach, pastwiskach i nieużytkach. Wykorzystujemy kwiaty i młode liście, zbierane w czasie kwitnienia oraz korzenie zbierane późną jesienią i wczesną wiosną. Działanie: ogólnowzmacniające i oczyszczające organizm pszczół. Sposób użycia: z liści i kwiatów sporządzamy napar. 50 g suszu zalewamy 1 litrem wrzącej wody i pozostawiamy do naciągnięcia na 2 do 4 godzin. Z suszonego korzenia sporządzamy odwar. 50 g suszonego, rozdrobnionego korzenia zalewamy 1 litrem wody. Wolno podgrzewamy na łaźni wodnej przez 30 minut, nie dopuszczając do wrzenia. Odstawiamy do ostudzenia. Pszczołom podajemy 50 ml naparu bądź odwaru do 1 litra syropu cukrowego. Pokrzywa zwyczajna (Utrica dioica) Występowanie: występuje pospolicie nieużytki, przychacia, przydroża, zarośla i olszyny. Wykorzystujemy górne części pędów razem z liśćmi. Zbiór wczesną wiosną, do chwili kwitnienia i początku kwitnienia. Działanie: ogólnowzmacniające, antyseptyczne, dostarczające witamin, mikro- i makroelementów. Sposób użycia: z suszu robimy napar. 20 g suszu zalewamy 1 litrem wrzątku, odstawiamy do naciągnięcia na czas 4-6 godzin. Pszczołom dajemy w iiości 100 ml naparu na 1 litr syropu. Można też dodawać świeży syrop z pokrzywy do syropu cukrowego w ilości 5-10 ml na litr lub 0,5 kg ciasta miodowo-cukrowego.

11 Sosna zwyczajna (Pinus silvestris) Występowanie: występuje pospolicie w całym kraju. Wykorzystuje się pączki oraz świeże igliwie z młodych gałązek. Pączki zbieramy wczesną wiosną w okresie nabrzmiewania. Igliwie można zbierać w ciągu całego roku (zimą posiada najwięcej witamin). Działanie: wzmacniające, przyśpieszające wiosenny rozwój pszczół, uodparniające na choroby, wzbogacające w witaminy. Sposób użycia: z pączków i igliwia sosny sporządzamy odwar. 20 g rozdrobnionego surowca zalewamy zimną wodą i podgrzewamy przez 30 minut, nie dopuszczając do wrzenia. Odstawiamy do wystudzenia. Pszczołom podajemy ml odwaru na 1 litr syropu cukrowego. Czosnek pospolity (Allium sativum) Występowanie: uprawiany. Wykorzystujemy cebule (główki czosnku). Działanie: stymulacja rodzin pszczelich, zwiększenie odporności na choroby pszczół, profilaktyka nosemozy i grzybicy. Sposób użycia: 200 g czosnku zalać 0,5 litra spirytusu 70% lub wódki. Postawić w ciemnym miejscu na 14 dni. Od czasu do czasu wstrząsnąć. Po tym czasie przefiltrować i rozlać do butelek. W tym samym czasie sporządzić również roztwór spirytusowy propolisu w proporcji 20 g propolisu na 0,5 litra spirytusu 70 % i odstawić na 14 dni, co jakiś czas wstrząsając. Następnie przefiltrować i zlać do butelek. Oba wyciągi mieszamy w równych ilościach i podajemy pszczołom w ilości 1 ml na 0,5 l syropu wiosną przez okres siedmiu dni. W celach profilaktycznych, pszczołom można również podawać sam wyciąg z czosnku, lub propolisu. Powyższy wyciąg można również podawać do poidła słoikowego wczesną wiosną.

12 Skrzyp polny (Equisetum arvense) Występowanie: występuje na polach. Wykorzystujemy ziele skrzypu. Działanie: leczenie grzybicy pszczół i profilaktyka. Sposób użycia: 200 g świeżego skrzypu zalać 3 litrami wrzącej wody. Odstawić na 1 godzinę do naciągnięcia. 50 ml naparu dajemy do 1 litra syropu. Odwarem skrzypu można również karmić pszczoły przed zimą. HERBATKA SKLENARA Do stosowania przy podkarmianiu wiosennym i jesiennym w syropie cukrowym. Taki syrop jest chętnie pobierany przez pszczoły. Poprawia warunki zimowli i zdrowotność pszczół. Zapobiega biegunce i nosemozie. Napar z ziół stosuje się zamiast czystej wody, do wykonania syropu cukrowego, do podkarmiania pszczół do zimowli. Sam syrop cukrowy, bez naparu z ziół nie zawiera w sobie żadnych mikroelementów czy substancji mineralnych. Wykonanie syropu z naparu z ziół, dostarcza biopierwiastki do organizmu pszczół. Wybitnie poprawia ich kondycję. Znany austriacki hodowca pszczół Guido Sklenar opracował ten zestaw i stosował go, karmiąc swoje rodziny pszczele z bardzo dobrym wynikiem. SKŁAD MIESZANKI 1. Arlemisia - Bylica - 5 gram 2. Mentla - Mięta - 5 gram 3. Melissa oficinalis - Melisa lekarska - 5 gram 4. Achillca millefolium - Krwawnik pospolity - 5 gram 5. Matricaria chamomilia - Rumianek pospolity - 5 gram 6, Utrica dicica - Pokrzywa pospolita - 5 gram 7, Tanacetum - Wrotycz - 5 gram 8. Cartex guercus - Kora Dębu - 5 gram

13 9. Radix hydrolapathi - Kobylak - 5 gram 10. Pinis sylrestries - Pączki sosny /odrosty/ - 5 gram 11. Herba abrinthii - Ziele piołunu - 5 gram 12. Skórka pomarańcza - 5 gram 13. Kwiat lipy - 5 gram SPOSÓB UŻYCIA Wszystkie składniki ziół mieszamy razem. Taki zestaw ziół wystarcza na 25 litrów czystej wody. Wszystkie zmieszane zioła wsypujemy do czystej wody, doprowadzamy do wrzenia wody wraz z ziołami. Zostawiamy pod przykryciem 30 minut. Następnie przecedzić wywar i dodać cukier, mieszać do rozpuszczenia się cukru w naparze ziołowym. Ostudzić syrop do temperatury stopni i można podawać pszczołom Sumak octowiec Głównym problemem w leczeniu warrozy jest narastająca lekooporność roztocza oraz uzależnienie skuteczności leczenia od warunków atmosferycznych. Próbując rozwiązać te problemy pszczelarze stale poszukują nowych metod do walki z warrozą. Po licznych doniesieniach od pszczelarzy o skuteczności kwiatów sumaka octowca (Rhus typhina) podawanego w dymie postanowiono ocenić jego przydatność metodami naukowymi. Obiektem doświadczenia było pięć rodzin pszczelich, u których inwazja V. destructor została oceniona metodą sugar-roll test na umiarkowanie silną. Rodziny były wolne od nosemozy, co wykazało badanie mikroskopowe. Po 24 godzinach od podania dymu z kwiatów sumaka octowego ponownie był wykonany sugar-roll test. Wynik badania nie potwierdził jakiejkolwiek skuteczności odymiania. Stopień inwazji pozostał statystycznie taki sam. W związku z powyższym, dla zmniejszenia stopnia inwazji zastosowaliśmy 3,2% roztwór kwasu szczawiowego, po upływie doby zbierając osyp roztoczy z dennic. Badanie osypu potwierdziło sprawdzoną skuteczność kwasu szczawiowego w zwalczaniu warrozy oraz posłużyło za swoistą kontrolę w ocenie skuteczności sumaka ogrodowego. Wykazany brak skuteczności sumaka w zwalczaniu warrozy jest niezwykle istotną wskazówką dla pszczelarzy, którzy stosują go w swoich rodzinach i jasno pokazuje, iż

14 powinni oni rozważyć stosowanie środków o sprawdzonej skuteczności. Działanie par różnych olejków lotnych na roztocze i pszczołę