Analiza substytucji usług głosowych w Polsce i pozostałych krajach Unii Europejskiej Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej

Transkrypt

1 + Analiza substytucji usług głosowych w Polsce i pozostałych krajach Unii Europejskiej Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej Warszawa, grudzień 2011

2 Spis treści 1. Przedmiot analizy Metodologia Substytucja usług głosowych na polskim rynku telekomunikacyjnym Substytucja linii Substytucja połączeń Substytucja cenowa Substytucja usług głosowych w krajach Unii Europejskiej Substytucja linii Substytucja połączeń Studium przypadku Finlandia Niemcy Wnioski Literatura i źródła danych Spis cenników i regulaminów promocji Spis wykresów Spis map Spis tabel

3 1. Przedmiot analizy Zjawisko substytucji polega na zastępowaniu przez konsumenta jednego produktu innym w celu realizacji określonych funkcji. Kluczową kwestią jest rola, jaką spełnia dla konsumenta zastępowany produkt. W najprostszej formie substytucja prowadzi do przejęcia przez jeden produkt funkcji innego i w konsekwencji zajęcia jego miejsca w łańcuchu wartości nabywcy. Przy bardziej złożonych wariantach substytut może charakteryzować się węższym lub szerszym zakresem funkcji w stosunku do produktu zastępowanego, a przez to w różny sposób oddziałuje na decyzje konsumenta. 1 Przedmiotem opracowania jest zbadanie zjawiska substytucji na rynku telekomunikacyjnym w odniesieniu do usług głosowych świadczonych w technologii stacjonarnej do telefonii mobilnej (FMS Fixed Mobile Substitution) oraz technologii VoIP. 2 FMS jest efektem dynamicznego rozwoju telefonii komórkowej obejmującej swoim zasięgiem szerokie grono odbiorców i oferującej większy zakres funkcjonalności niż telefonia stacjonarna. Usługi w stałej lokalizacji tracą więc na znaczeniu i popularności, a ich zasadnicza funkcja, jaką jest komunikacja głosowa, jest w pełni realizowana przez substytucyjną telefonię ruchomą. Substytucja odnosić się może zarówno do linii jak i wykonywanych połączeń. Pierwszy proces ma miejsce wówczas, gdy konsument rezygnuje z posiadania telefonu stacjonarnego pozostając abonentem sieci ruchomej. Bezpośrednim tego efektem jest spadek penetracji usługami w stałej lokalizacji. W drugim zaś z przytoczonych przypadków dochodzi do migracji generowanego ruchu do sieci komórkowej. Konsumenci częściej używają telefonii mobilnej do wykonywania i odbierania połączeń, także na numery stacjonarne. Przy tego rodzaju substytucji rolę zaczyna odgrywać również technologia VoIP, przede wszystkim w formie internetowych komunikatorów głosowych i w odniesieniu do połączeń międzynarodowych. Zarówno substytucja linii jak i połączeń wiąże się ze zmianami cen. Dlatego też analizie poddano zmiany w przychodach z poszczególnych usług głosowych, odzwierciedlających je poziomach wskaźników ARPU (Average Revenue Per User średni przychód z abonenta) i APPM (Average Price Per Minute średnia cena za minutę połączenia). Dokonano również zestawienia kosztów połączeń w wybranych planach taryfowych głównych operatorów sieci ruchomych i stacjonarnych Metodologia Substytucja usług głosowych znajduje odzwierciedlenie w zmianach liczby użytkowników oraz wielkości wolumenu ruchu telefonii stacjonarnej, komórkowej oraz VoIP. Celem przeprowadzenia analizy zjawiska uwzględniono zatem dane dotyczące tych wskaźników. W odniesieniu do Polski podstawowych źródłem informacji były coroczne sprawozdania z działalności telekomunikacyjnej przekazywane przez operatorów do Urzędu Komunikacji Elektronicznej. W części zawierającej analizę cen 1 M.E.Porter, Przewaga konkurencyjna. Osiąganie i utrzymywanie lepszych wyników, Gliwice 2006, s Dane dotyczące VoIP obejmują następujące kategorie: świadczenie usług połączeń telefonicznych, realizowanych z wykorzystaniem technologii VoIP abonentom tradycyjnych sieci publicznych (w tym PSTN) z wykorzystaniem różnych rodzajów dostępu do tych usług, świadczenie usług telefonicznych we własnych sieciach przez operatorów dostępowych sieci IP obejmujące połączenia głosowe do/od użytkowników PSTN, świadczenie usług telefonicznych przez dostawców usług przy wykorzystaniu dostępowych sieci IP innych operatorów, obejmujące połączenia głosowe od/do użytkowników PSTN. 3

4 połączeń posłużono się cennikami i regulaminami promocji dostępnymi na stronach internetowych operatorów, według stanu na październik i listopad 2011 r. Przy opracowaniu rozdziału poświęconego krajom członkowskich Unii Europejskiej wykorzystano Raporty Implementacyjne oraz Digital Agenda Scoreboard Komisji Europejskiej, informacje publikowane przez Eurostat, a także bazę Telecom Market Matrix przygotowaną przez Analysys Mason. Oprócz najważniejszych wskaźników charakteryzujących rynek usług głosowych, zasadnicze znaczenie dla analizy zjawiska substytucji odgrywają preferencje konsumentów. Dlatego też bardzo ważnym źródłem danych do poniższego opracowania były badania konsumenckie w zakresie usług telekomunikacyjnych. Dla Polski wykorzystano w tym celu raporty przygotowane w grudniu 2010 i 2011 r. przez PBS DGA Sp. z o.o. oraz CBM Indicator Sp. z o.o. na zlecenie UKE. Zawierają one wyniki badań przeprowadzonych na próbie 1600 gospodarstw domowych w Polsce. W odniesieniu do krajów Unii Europejskiej, wykorzystano raport E-Communications Household Survey opracowany przez TNS Opinion & Social na zlecenie Dyrekcji Generalnej Społeczeństwo Informacyjne i Media (INFSO) Komisji Europejskiej w lipcu 2011 r. Opiera się on na badaniu ankietowym zrealizowanym w lutym i marcu 2011 r. w 27 krajach członkowskich UE. Próba objęła obywateli Unii powyżej 15 roku życia. 2. Substytucja usług głosowych na polskim rynku telekomunikacyjnym 2.1. Substytucja linii Występowanie zjawiska substytucji głosowej uwidacznia się w zmianach liczby użytkowników, a tym samym penetracji telefonii stacjonarnej oraz komórkowej. (Wykres 1) Począwszy od 2006 r. widoczny jest postępujący spadek zainteresowania usługami w stałej lokalizacji, któremu towarzyszy zwiększanie się bazy klientów sieci ruchomych. Po osiągnięciu pełnego nasycenia rynku w 2007 r. krzywa wzrostu liczby użytkowników uległa wypłaszczeniu, nadal jednak segment ten charakteryzuje pozytywna dynamika zmian. (Wykres 2) Przeciwny trend występuje w przypadku telefonii stacjonarnej, której penetracja spadła w 2010 r. o 5,4% w stosunku do roku Wykres 1. Penetracja telefonii stacjonarnej oraz ruchomej 140% 120% 100% 80% 60% 40% 123,2% 115,2% 117,6% 108,6% 96,4% 76,5% 60,6% 45,7% 28,6% 29,6% 31,4% 29,9% 28,0% 26,2% 24,1% 22,8% 20% 0% Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa Źródło: UKE. 4

5 Wykres 2. Zmiany penetracji telefonii stacjonarnej oraz ruchomej 35% 32,7% 30% 26,3% 26,0% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% 12,6% 6,0% 6,1% 2,0% 4,8% 3,6% ,8% -6,4% -6,3% -7,8% -5,4% Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa Źródło: UKE. Jedną z istotnych przyczyn istnienia zjawiska substytucji są zmiany w preferencjach konsumentów, dla których telefon komórkowy staje się wygodnym narzędziem komunikacji lepiej dostosowanym do ich indywidualnych potrzeb oraz stylu życia. Wśród badanych aż 96,3% wskazuje, że ma on dla nich istotne znaczenie (suma odpowiedzi bardzo istotne i raczej istotne ). (Wykres 3) Analogiczny wskaźnik dla telefonii stacjonarnej wynosi 69%. Posiadacze komórek są również mniej skłonni do rezygnacji z usługi jedynie 4,1% respondentów deklaruje takie plany w stosunku do 20,3% abonentów sieci stacjonarnych.(wykres 4, Wykres 5) Osoby niekorzystające z usług w stałej lokalizacji jako powód wskazują przede wszystkim substytucyjność telefonu komórkowego. (Wykres 6) W porównaniu z 2010 r. odsetek ten wzrósł o ponad 10 pp. przy jednoczesnym spadku znaczenia innych czynników, jak np. koszt. Na zbliżonym poziomie pozostaje natomiast procent respondentów, których żaden cenowy i poza cenowy czynnik nie zachęciłby do instalacji stacjonarnej linii telefonicznej w domu.(wykres 7) 5

6 Wykres 3. Znaczenie usług głosowych dla konsumentów [%] Telefonia stacjonarna 33,4 35,6 18,1 5,2 3,9 Telefonia komórkowa 72,8 23,5 2,5 0,2 1 Bardzo istotne Raczej istotne Ani istotne ani nieistotne Raczej nieistotne Zupełnie nieistotne Źródło: UKE na podstawie Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2011 r. Klienci indywidualni raport z badania konsumenckiego przeprowadzonego na zlecenie UKE przez PBS DGA Sp. z o.o. i CBM Indicator Sp. z o.o., grudzień Uwaga: próba dla telefonii stacjonarnej n=605, dla telefonii komórkowej n=1356. Wykres 4. Skłonność do rezygnacji z usług telefonii komórkowej 9,7 1,3 1,6 2,5 84,8 Tak, wystarcza mi telefon stacjonarny Tak, inny powód Nie, posiadanie telefonu komórkowego jest dla mnie ważne Nie, posiadanie telefonu jest dla mnie ważne, a nie mam możliwości podłączenia telefony stacjonarnego Nie, inny powód Źródło: UKE na podstawie Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2011 r. Klienci indywidualni raport z badania konsumenckiego przeprowadzonego na zlecenie UKE przez PBS DGA Sp. z o.o. i CBM Indicator Sp. z o.o., grudzień Uwaga: próba n=

7 Wykres 5. Skłonność do rezygnacji z usług telefonii stacjonarnej 7,9 3,2 12,9 7,4 68,6 Tak, wystarcza mi telefon komórkowy Tak, inny powód Nie, posiadanie telefonu stacjonarnego jest dla mnie ważne Nie, posiadanie telefonu jest dla mnie ważne, a w moim rejonie są problemy z zasięgiem telefonii komórkowej Nie, inny powód Źródło: UKE na podstawie Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2011 r. Klienci indywidualni raport z badania konsumenckiego przeprowadzonego na zlecenie UKE przez PBS DGA Sp. z o.o. i CBM Indicator Sp. z o.o., grudzień Uwaga: próba n=605. Wykres 6. Powody nieposiadania telefonu stacjonarnego [%] Wystarcza mi telefon komórkowy Jest za drogi Nie jest mi potrzebny Wystarcza mi telefon w miejscu pracy Używam telefonu rodziny mieszkającej w pobliżu Korzystam z budek telefonicznych Mieszkam tu tymczasowo Niedawno się wprowadziłem i jeszcze nie mam ,3 25,7 14,6 13,2 8,4 6,3 2,7 1,8 1,4 1,1 0,9 0, ,4 Oczekuję na przyłączenie telefonu 0,4 Inny powód Nie wiem, trudno powiedzieć 2,1 0,3 2,1 2, Źródło: UKE na podstawie Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2011 r. Klienci indywidualni oraz Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2010 r. raporty z badań konsumenckich przeprowadzonych na zlecenie UKE przez PBS DGA Sp. z o.o. i CBM Indicator Sp. z o.o., grudzień 2010 i Uwaga: wyniki nie sumują się w 100%, ponieważ respondenci mieli możliwość udzielenia kilku odpowiedzi. Próba dla 2010 r. n=986, dla 2011 n=995. 7

8 Wykres 7. Czynniki zachęcające do zakupu usługi telefonii stacjonarnej 0 20 [%] Nic nie jest w stanie mnie zachęcić Niskie ceny za połączenia i abonament Atrakcyjne usługi dodatkowe Ciekawa promocja Atrakcyjny aparat telefoniczny Możliwość zakupu usług w pakiecie Nie wiem Inne 21,3 22,8 8,6 7,9 12,1 7,7 4,9 3,7 2,7 8,4 8,8 1,9 0, ,6 64,3 Źródło: UKE na podstawie Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2011 r. Klienci indywidualni oraz Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2010 r. raporty z badań konsumenckich przeprowadzonych na zlecenie UKE przez PBS DGA Sp. z o.o. i CBM Indicator Sp. z o.o., grudzień 2010 i Uwaga: wyniki nie sumują się w 100%, ponieważ respondenci mieli możliwość udzielenia kilku odpowiedzi. Próba dla 2010 r. n=986, dla 2011 n= Substytucja połączeń Występowanie zjawiska substytucji znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w zmianach wolumenu ruchu. (Wykres 8) W 2006 r. całkowity czas trwania połączeń z telefonów komórkowych przewyższył analogiczny wskaźnik w telefonii stacjonarnej o 4,9%. W kolejnych latach następowało dalsze pogłębienie tej dysproporcji osiągając poziom blisko 258,7% w 2010 r. W efekcie sukcesywnie wzrasta liczba minut na jednego użytkownika w sieci ruchomej. (Wykres 10) W przypadku usług w stałej lokalizacji występuje odwrotny trend. Telefonia VoIP nie odgrywa istotnej roli, w efekcie zarówno czas trwania połączeń inicjowanych przez użytkowników tej usługi, jak również udział w wolumenie ruchu pozostaje na niskim poziomie. (Wykres 8, Wykres 9) 8

9 [%] [Minuty, w mld] Wykres 8. Wielkość wolumenu ruchu Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa VoIP Źródło: UKE. Uwaga: dla VoIP brak danych przed 2008 r. Wykres 9. Struktura wolumenu ruchu ,4 20,7 16, ,8 51,2 61,4 1,1 1,1 1,8 67,7 73,1 76, ,6 79,3 84,0 64,2 48,8 38,6 31,2 25,7 21, Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa VoIP Źródło: UKE. 9

10 [min] Wykres 10. Średnia miesięczna wielkość wolumenu ruchu na użytkownika Telefonia komórkowa Telefonia stacjonarna 2010 Źródło: UKE. Telefon stacjonarny nadal dominuje w ruchu lokalnym i międzystrefowym. (Wykres 11) Sukcesywnie wzrasta jednak znaczenie połączeń M2F w przeprowadzonym badaniu konsumenckim 30,9% respondentów wskazało, że wykonuje je codziennie lub kilka razy w tygodniu. (Wykres 14) W sieciach ruchomych realizowana jest zdecydowana większość ruchu (76,8% w 2010r.), a jego wielkość począwszy od 2005 r. dynamicznie rośnie, w 2010 r. o 17,2%. (Wykres 12, Wykres 9) Wśród ankietowanych aż 93,2% codziennie lub kilka razy w tygodniu korzysta z połączeń wewnątrzsieciowych, a 81,5% dzwoni z taką częstotliwością do innych sieci komórkowych. (Wykres 14) Analogiczne wskaźniki dla telefonii stacjonarnej wynoszą 76% (rozmowy lokalne) i 29% (międzystrefowe). Substytucja jest najsilniejsza w stosunku do połączeń międzynarodowych. Począwszy od 2008 r. rozmowy z zagranicą inicjowane są przede wszystkich w sieciach ruchomych. (Wykres 13) Szeroko wykorzystywana jest również telefonia VoIP całkowity czas trwania połączeń w ramach tej usługi stanowił w 2010 r. 15,3% wolumenu ruchu. W przypadku telefonii komórkowej i stacjonarnej omawiany wskaźnik wyniósł odpowiednio 51,4% i 33,3%. 10

11 [Minuty, w mld] [Minuty, w mld] Wykres 11. Czas trwania połączeń do krajowych sieci stacjonarnych Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa VoIP Źródło: UKE. Uwaga: dla VoIP brak danych przed 2008 r. Wykres 12. Czas trwania połączeń do krajowych sieci komórkowych Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa VoIP Źródło: UKE. Uwaga: dla VoIP brak danych przed 2008 r. 11

12 Do krajowych sieci stacjonarnych / lokalne Międzystrefowe Do krajowych sieci komórkowych Wewnątrz własnej sieci Połączenia międzynarodowe Do krajowych sieci stacjonarnych / lokalne Międzystrefowe Do krajowych sieci komórkowych Wewnątrz własnej sieci Połączenia międzynarodowe [%] [minuty, w mln] Wykres 13. Czas trwania połączeń międzynarodowych Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa VoIP Źródło: UKE. Uwaga: dla VoIP brak danych przed 2008 r. Wykres 14. Najczęściej wykonywane połączenia w telefonii stacjonarnej i komórkowej ,9 39, ,2 30,2 21, ,1 13,2 6,2 6,7 0,81 2,6 1,7 0 Codziennie Telefonia komórkowa Telefonia stacjonarna Kilka razy w tygodniu Źródło: UKE na podstawie Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2011 r. Klienci indywidualni raport z badania konsumenckiego przeprowadzonego na zlecenie UKE przez PBS DGA Sp. z o.o. i CBM Indicator Sp. z o.o., grudzień Uwagi: próba dla telefonii stacjonarnej n=605, dla telefonii komórkowej n= Substytucja cenowa Zjawisko substytucji nieodłącznie wiąże się z kosztami ponoszonymi przez użytkowników i generowanymi przychodami. Spadek popularności telefonii stacjonarnej wpływa na zmniejszanie się średniego miesięcznego dochodu z abonenta (ARPU) w 2010 r. dynamika zmian wyniosła ok. -12%. (Wykres 15) Analogiczny wskaźnik dla operatorów sieci ruchomych w analizowanym okresie wykazywał niewielkie wahania, mimo istotnych obniżek cen połączeń. W ciągu ostatnich pięciu lat APPM spadł aż o 62,2%, w przypadku zaś usług w stałej lokalizacji jedynie o 18,8%. (Wykres 16) 12

13 [zł, bez VAT] [zł, bez VAT] Wykres 15. Średni miesięczny dochód z abonenta (ARPU) 80 70,20 66, , ,23 57, ,85 33,62 34,84 34,71 33, Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa Źródło: UKE. Wykres 16. Średnia cena za minutę połączenia (APPM) 0,35 0,30 0,33 0,25 0,20 0,15 0,10 0,14 0,14 0,23 0,15 0,20 0,13 0,21 0,15 0,18 0,12 0,12 0,05 0, Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa VoIP Źródło: UKE. Uwagi: dla VoIP brak danych przed 2008 r. Wskaźnik APPM liczony jako iloraz całkowitych przychodów z połączeń i całkowitej długości trwania połączeń Występowanie FMS determinowane jest występowaniem różnic w kosztach korzystania z usług substytuowanych i substytucyjnych. Celem przedstawienia tych dysproporcji zestawiono ceny połączeń do krajowych sieci stacjonarnych, sieci komórkowych oraz międzynarodowych w wybranych planach taryfowych. (Wykres 17, Wykres 18, Wykres 19, Wykres 20) Operatorzy świadczący usługi w stałej lokalizacji oferują konkurencyjne stawki połączeń F2F. Z wyjątkiem MNI Telecom, dla rozmów lokalnych i międzystrefowych stosowana jest jednolita cena. Średni koszt za minuty kształtuje się na poziomie 13

14 MNI Telecom Taryfa Twoje minuty 60 Netia Taryfa Non Stop Świat PTC Nowa Taryfa Domowa Telefonia Dialog TP Plan domowy Ile Chcesz UPC Rozmowy Non-stop Europa i Świat Cyfrowy Polsat Taryfa Podstawowa PTK Centertel Delfin II 150 P4 Long Play II 99 Polkomtel Do usług 59,90 PTC Rodzina 60 [zł, z VAT] 0,12 zł i jest on o 0,15zł niższy w stosunku do ruchu M2F oraz o 0,21 zł w odniesieniu do połączeń M2M. Zasadnicze znaczenie w wolumenie ma jednak ruch kierowany do sieci ruchomych. Różnica między stawką F2M a M2M wynosi aż 0,22 zł. Wpływ na tak dużą dysproporcję ma przede wszystkim atrakcyjna oferta P4 i Cyfrowego Polsatu z niskimi cenami połączeń, jednolitymi dla wszystkich sieci komórkowych. W przypadku połączeń międzynarodowych występuję duże zróżnicowanie zarówno pomiędzy usługami mobilnymi i stacjonarnymi, jak i między poszczególnymi planami taryfowymi. Abonenci telefonii stacjonarnej wykazują wysoką wrażliwość na zmianę cen przy wzroście kosztów powyżej 10% z usługi zrezygnowałoby aż 52% badanych (Wykres 20) Analogiczny wskaźnik dla użytkowników telefonów komórkowych był niemal pięciokrotnie niższy. Wykres 17. Ceny za minutę połączenia do krajowych sieci stacjonarnych 0,40 0,30 0,20 0,30 0,17 0,17 0,29 0,29 0,19 0,29 0,30 0,10 0,00 0,00 0,07 0,00 Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa Koszt połączenia Średni koszt połączenia w telefonii komórkowej Średni koszt połączenia w telefonii stacjonarnej Źródło: UKE. Uwagi: dobór planów taryfowych według kryterium najniższym opłat za połączenia komórkowe, krajowe oraz międzynarodowe w ofercie dla klientów indywidualnych, typ post-paid. Średni koszt połączeń stanowi średnią arytmetyczną cen w poszczególnych planach taryfowych. Cena połączenia krajowego stacjonarnego jest średnią arytmetyczną cen połączeń strefowych i międzystrefowych. Stan na październik 2011 r. (telefonia komórkowa) i listopad 2011 r. (telefonia stacjonarna). 14

15 MNI Telecom Taryfa Twoje minuty 60 Netia Taryfa Non Stop Świat PTC Nowa Taryfa Domowa Telefonia Dialog Profil 100 minut TP Plan domowy Ile Chcesz UPC Rozmowy Non-stop Europa i Świat Cyfrowy Polsat Taryfa Podstawowa PTK Centertel Delfin II 150 P4 Long Play II 99 Polkomtel Do usług 59,90 PTC Rodzina 60 [zł, z VAT] MNI Telecom Taryfa Twoje minuty 60 Netia Taryfa Non Stop Świat PTC Nowa Taryfa Domowa Telefonia Dialog Profil 100 minut TP Plan domowy Ile Chcesz UPC Rozmowy Non-stop Europa i Świat Cyfrowy Polsat Taryfa Podstawowa PTK Centertel Delfin II 150 P4 Long Play II 99 Polkomtel Do usług 59,90 PTC Rodzina 60 [zł, z VAT] Wykres 18. Ceny za minutę połączenia do krajowych sieci komórkowych 1,20 1,09 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,64 0,73 0,32 0,30 0,59 0,85 0,80 0,53 0,63 0,32 0,39 0,29 0,29 0,19 0,73 0,29 0,30 0,59 0,00 Telefonia stacjonarna Koszt połączenia do sieci Orange, Plus, T-Mobile Średni koszt połączenia w telefonii stacjonarnej Telefonia komórkowa Koszt połączenia do sieci Play Średni koszt połączenia w telefonii komórkowej Źródło: UKE. Uwagi: dobór planów taryfowych według kryterium najniższym opłat za połączenia komórkowe, krajowe oraz międzynarodowe w ofercie dla klientów indywidualnych, typ post-paid. Średni koszt połączeń stanowi średnią arytmetyczną cen za minutę połączenia do sieci komórkowych Orange, Play, Plus i T-Mobile w poszczególnych planach taryfowych. Stan na październik 2011 r. (telefonia komórkowa) i listopad 2011 r. (telefonia stacjonarna) Wykres 19. Ceny za minutę połączenia międzynarodowego do sieci stacjonarnych w krajach UE 2,00 2,00 1,69 1,85 1,50 1,00 0,50 0,00 0,00 0,39 0,55 0,36 0,00 1,00 0,59 0,30 Koszt połączenia Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa Średni koszt połączenia w telefonii stacjonarnej Średni koszt połączenia w telefonii komórkowej Źródło: UKE. Uwagi: dobór planów taryfowych według kryterium najniższym opłat za połączenia komórkowe, krajowe oraz międzynarodowe w ofercie dla klientów indywidualnych, typ post-paid. Średni koszt połączeń stanowi średnią arytmetyczną cen za minutę połączenia w poszczególnych planach taryfowych. Stan na październik 2011 r. (telefonia komórkowa) i listopad 2011 r. (telefonia stacjonarna). 15

16 Wykres 20. Powody rezygnacji z usług głosowych [%] Telefonia komórkowa Telefonia stacjonarna 3,3 11,5 1,9 9,3 17,2 13, ,2 Źródło: UKE na podstawie Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2011 r. Klienci indywidualni raport z badania konsumenckiego przeprowadzonego na zlecenie UKE przez PBS DGA Sp. z o.o. i CBM Indicator Sp. z o.o., grudzień Uwagi: wartości nie sumują się w 100%, gdyż respondenci mieli możliwość wskazania kilku powodów rezygnacji z usługi, w tym również nie związanych z ceną. Próba dla telefonii stacjonarnej n=605, dla telefonii komórkowej n= Substytucja usług głosowych w krajach Unii Europejskiej 3.1. Substytucja linii Nic nie jest w stanie skłonić do rezygnacji Atrkacyjna oferta telefonii komórkowej/stacjonarnej Wzrost cen większy niż 10% Wzrost cen mniejszy niż 10% Substytucja jest zjawiskiem powszechnie występującym w krajach Unii Europejskiej. Trend ten odzwierciedla wysoka penetracja telefonii komórkowej przekraczająca 100% (wyjątkiem jest Francja) oraz relatywnie niska usługami stacjonarnymi jedynie w 8 państwach jest ona powyżej poziomu 40%. (Wykres 21) We Francji, Holandii, Słowenii, Danii, Szwecji i Niemczech stosunkowo popularny jest VoIP, z którego korzysta ponad 10% konsumentów. 16

17 [%] Wykres 21. Penetracja usługami głosowymi w 24 krajach Unii Europejskiej w I połowie 2011 r AT BE BG CZ DE DK EE ES FI FR GR HU IE IT LT LV NL PL PT RO SE SI SK UK 53 Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa VoIP Źródło: UKE na podstawie Telecom Market Matrix, Analysys Mason oraz Demographic balance and crude rates, Eurostat. Uwaga: populacja w krajach UE według stanu na styczeń W UE dominują gospodarstwa domowe z dostępem zarówno do linii stacjonarnej jak i mobilnej (62%), kolejne 27% posiada tylko telefon komórkowy, trzykrotnie mniej zaś korzysta wyłącznie z usług w stałej lokalizacji (9%). Wskaźniki te wykazują duże zróżnicowanie w poszczególnych krajach, we wszystkich jednak penetracja telefonią ruchomą utrzymuje się powyżej poziomu 80%. (Wykres 22) Odsetek gospodarstw domowych posiadających wyłącznie telefon stacjonarny nie przekracza 10% (wyjątkiem są Niemcy, Hiszpania oraz Francja) i wykazuje ujemną dynamikę zmian. (Mapa 1) Niewielki wzrost odnotowano w Portugalii, Wielkiej Brytanii, Holandii, Grecji, Słowenii, na Cyprze i Malcie. Spadkowi popularności telefonu stacjonarnego towarzyszy wzrost wykorzystania usług sieci ruchomej, która dla coraz większej liczby gospodarstw domowych stanowi jedyną linię telefoniczną. (Mapa 2) 17

18 Wykres 22. Korzystanie z usług telefonicznych przez gospodarstwa domowe w 2011 r. 100% 80% 60% 40% 20% 0% AT BE BG CY CZ DE DK EE ES FI FR GR HU IE IT LT LU LV MT NL PL PT RO SE SI SK UK Tylko komórkowy Tylko stacjonarny Stacjonarny i komórkowy Brak telefonu Źródło: UKE na podstawie E-Communications Household Survey, European Commission, July

19 Mapa 1. Zmiany w korzystaniu z usług telefonii stacjonarnej przez gospodarstwa domowe krajów Unii Europejskiej w 2011r. Wzrost Spadek Bez zmian Źródło: UKE na podstawie E-Communications Household Survey, European Commission, July Uwaga: zmiana w stosunku do listopada grudnia 2009 r. 19

20 Mapa 2. Udział gospodarstw domowych korzystających wyłącznie z telefonu komórkowego w 2011 r. 30%-100% 25%-29% 0%-24% Źródło: UKE na podstawie E-Communications Household Survey, European Commission, July Substytucja połączeń W 2009 r. udział połączeń inicjowanych w sieciach ruchomych przekroczył w Unii Europejskiej poziom 50%. (Wykres 23) W odniesieniu do poszczególnych krajów osiąga on bardzo zróżnicowane wartości od 86,7% w Finlandii do 30,3% na Malcie. (Wykres 24) W okresie wskaźnik ten wzrósł niemal we wszystkich państwach. Odosobniony wyjątek stanowi Francja, gdzie w ciągu ostatnich czterech lat udział ruchu generowanego w sieciach komórkowych nieznacznie spadł (o 1 pp.). (Wykres 25) 20

21 13,3 15,3 16,6 19,6 21,4 24,9 25, ,9 27,7 28, ,3 31,5 40,5 44,3 47,5 47,7 47, ,1 52,9 53,2 53,7 57,5 67,9 69,7 86,7 84,7 83,4 80,4 78,6 75,1 74, ,1 72,3 71, ,7 68,5 59,5 55,7 52,5 52,3 52, ,9 47,1 46,8 46,3 42,5 32,1 30,3 Wykres 23. Udział telefonii stacjonarnej i komórkowej w wolumenie ruchu w Unii Europejskiej 100% 80% 60% 73,3% 64,8% 57,5% 51,9% 51,5% 40% 20% 26,7% 35,2% 42,5% 48,1% 48,4% 0% Telefonia stacjonarna Telefonia ruchoma Źródło: UKE na podstawie Digital Agenda Scoreboard. Wykres 24. Struktura wolumenu ruchu w krajach Unii Europejskiej w 2009 r. 100% 80% 60% 40% 20% 0% FI RO BG CZ LT AT HU SK PL LV EE SI CY PT DK IE GR IT BE ES NL UK SE FR LU DE MT Telefonia stacjonarna Telefonia ruchoma Źródło: UKE na podstawie Digital Agenda Scoreboard. 21

22 [%] Wykres 25. Udział połączeń inicjowanych w sieciach komórkowych w wolumenie ruchu w wybranych państwach Unii Europejskiej DE FR BE UK ES IT NL SE GR IE DK SI PT EE HU LV SK AT LT PL CZ BG RO FI 1Q Q 2011 Źródło: UKE na podstawie H. Bailey, Fixed-mobile substitution is predominantly price driver In Europe, Analysys Mason, July 2011.

23 [mln] 3.3. Studium przypadku Jak już wspomniano, zjawisko substytucji oraz zakres jego występowania różni się w poszczególnych krajach Unii Europejskich. Celem zobrazowania tych odmienności przedstawiono poniżej krótką charakterystykę rynku usług głosowych w dwóch państwach reprezentujących różne modele FMS - Finlandii i Niemczech Finlandia Finlandia wyróżnia się na tle Europy bardzo wysokim substytucji telefonii stacjonarnej komórkową. Operatorzy sieci ruchomych weszli na fiński rynek telekomunikacyjny przy wysokiej penetracji usług w stałej lokalizacji i rozbudowanej infrastrukturze do ich świadczenia. Mimo tego postępujący proces FMS zmarginalizował znaczenie telefonii stacjonarnej, a podstawowych narzędziem komunikacji głosowej stała się komórka. Penetracja usługą ponad ośmiokrotnie przewyższa wskaźnik dla tradycyjnych linii telefonicznych, a połączenia generowane w sieci stanowią ok. 91% wolumenu ruchu. (Wykres 26, Wykres 27) Według badań przeprowadzonych na zlecenie Komisji Europejskiej, w Finlandii dominują gospodarstwa domowe z wyłącznym dostępem do telefonii komórkowej, a ich odsetek sukcesywnie rośnie. (Tabela 1) Wykres 26. Liczba użytkowników telefonii stacjonarnej i komórkowej w Finlandii ,83 7,70 8,39 8, ,65 1, Telefonia stacjonarna 1,22 1, Q 2011 Telefonia komórkowa Źródło: UKE na podstawie Half-year report of the communications market 2011, Finnish Communications Regulatory Authority, Tabela 1. Korzystanie z usług głosowych w gospodarstwach domowych w Finlandii, w 2011 r. Wskaźnik Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa Penetracja 20% 96% Wyłączny dostęp do jednej usługi głosowej 3% 78% Zmiany w korzystaniu z wyłącznego dostępu -1% 7% Dostęp do telefonii stacjonarnej i komórkowej 17%

24 [min, w mln] Zmiany w dostępie do telefonii stacjonarnej i komórkowej -7% Źródło: UKE na podstawie E-Communications Household Survey, European Commission, July Wykres 27. Struktura wolumenu ruchu w Finlandii % % % 91% % 95% 90% 85% 80% % Q % Źródło: UKE na podstawie Half-year report of the communications market 2011, Finnish Communications Regulatory Authority, 2011 oraz Telecommunication Markets in the Nordic Countries, December Niemcy Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa Udział połączeń komórkowych w wolumenie ruchu Niemcy prezentują zupełnie odmienny model rozwoju usług głosowych. Wzrostowi penetracji telefonii komórkowej nie towarzyszy drastyczny spadek liczby abonentów linii analogowych i ISDN, jak w wielu innych krajach UE. (Wykres 28) Ponadto coraz większą rolę odgrywają operatorzy alternatywni świadczący usługi na łączach TVK, którzy sukcesywnie poszerzają swoją bazę klientów. Ma to bezpośredni wpływ na wielkość generowanego ruchu w telefonii stacjonarnej, który charakteryzuje się niewielkimi rocznymi spadkami (-2,4% w 2010 r.) i udziałem na poziomie ponad 82% w wolumenie. (Wykres 29) Liczba użytkowników telefonii komórkowej wykazuje dodatnią dynamikę zmian, maleją jednak corocznie przyrosty wskaźnika. W 2008 r. wyniósł on 10,4%, w 2009 r. jedynie 0,94%, natomiast w 2010 r. 0,54%. Według badań przeprowadzonych na zlecenie Komisji Europejskiej, w Niemczech dominują gospodarstwa domowe korzystające jednocześnie z dostępu do telefonii komórkowej i stacjonarnej. (Tabela 2) 24

25 [min, w bln] [mln] [mln] Wykres 28. Liczba użytkowników usług głosowych w Niemczech ,3 108,3 108,9 1,5 2,3 2,9 120,0 100,0 80, ,6 32,4 30,9 2,5 4,0 4,8 60,0 40,0 20, PSTN/ISDN TVK VoIP Telefonia komórkowa 0,0 Źródło: UKE na podstawie Annual Report 2010, Bundesnetzagentur für Elektrizität, Gas, Telekommunikation, Post und Eisenbahnen, February Wykres 29. Zmiany wielkości wolumenu ruchu w Niemczech 200,0 197,9 198,0 197,9 198,4 196,7 196,4 150,0 100,0 50,0 0,0 43,1 57,1 70,0 86,1 93,6 101, Telefonia komórkowa Telefonia stacjonarna Źródło: UKE na podstawie Annual Report 2010, Bundesnetzagentur für Elektrizität, Gas, Telekommunikation, Post und Eisenbahnen, February Uwagi: estymacja dla 2010 r. Uwzględniono połączenia wychodzące krajowe, międzynarodowe i do sieci ruchomych. Tabela 2. Korzystanie z usług głosowych w gospodarstwach domowych w Niemczech, w 2011 r. Wskaźnik Telefonia stacjonarna Telefonia komórkowa Penetracja 87% 83% Wyłączny dostęp do jednej usługi głosowej 16% 12% Zmiany w korzystaniu z wyłącznego dostępu -4% 1% Dostęp do telefonii stacjonarnej i komórkowej 71% Zmiany w dostępie do 2% 25

26 telefonii stacjonarnej i komórkowej Źródło: UKE na podstawie E-Communications Household Survey, European Commission, July Wnioski Analiza rynku usług głosowych pozwala stwierdzić, że w Polsce występuje zjawisko substytucji - FMS. Charakteryzuje się ono typowym przebiegiem procesu, który można przedstawić w postaci krzywej w kształcie litery S. (Wykres 30) Po początkowej fazie informowania i prób, w której na polskim rynku pojawił się pierwszy operator sieci ruchomej (PTK Centertel), nastąpił szybki wzrost penetracji i wolumenu ruchu. (Wykres 1, Wykres 8, Wykres 9, Wykres 10) W efekcie obniżek cen oferta operatorów sieci komórkowych jest bardziej konkurencyjna, a niskie koszty połączeń M2M sprzyjają migracji ruchu. (Wykres 16, Wykres 12) W opinii konsumentów usługi mobilne mają istotne znaczenie, co obniża skłonność do rezygnacji z nich. (Wykres 3, Wykres 4) Odwrotny trend charakteryzuje telefonię stacjonarną spada liczba abonentów, wielkość wolumenu ruchu i przychody uzyskiwane przez operatorów. (Wykres 1, Wykres 2, Wykres 8, Wykres 9, Wykres 10, Wykres 15) Negatywny wpływ na wielkość popytu na tradycyjną linię telefoniczną ma również obniżka kosztów korzystania z telefonu komórkowego, w tym przede wszystkim połączeń. (Wykres 16) Konsumenci są wrażliwi na zmiany cen i wykazują większą skłonność do rezygnacji z usługi. (Wykres 3, Wykres 5, Wykres 20) Jako główny powód nieposiadania linii stacjonarnej wskazują zaś korzystanie z sieci komórkowych. (Wykres 6, Wykres 7) Telefonia VoIP nie cieszy się dużym zainteresowaniem konsumentów, połączenia inicjowane przez użytkowników tej usługi stanowią niewielki odsetek w całkowitym wolumenie ruchu. (Wykres 8, Wykres 9) Jedynie w przypadku rozmów międzynarodowych VoIP odgrywa rolę, a dalszy rozwój usługi i atrakcyjność cenowa nasila efekt substytucji wobec telefonu stacjonarnego.(wykres 13) Pełne nasycenie rynku usługami telefonii ruchomej powoduje, że dalszy wzrost penetracji i liczby użytkowników generowany będzie przede wszystkim przez osoby decydujące się na zakup kolejnego aparatu. Dynamika zmian maleje, co świadczyć może o zbliżaniu się procesu substytucji do górnej granicy. (Wykres 2) Negatywne skutki substytucji odczuwane przez operatorów telefonii stacjonarnej ulegną zahamowaniu. Wpływ na to będzie miała pakietyzacja telefonii stacjonarnej z usługami niegłosowymi w formie ofert double-, triple- lub quadruple play. Dla części użytkowników posiadanie telefonu stacjonarnego jest nadal ważne. Zagospodarowanie tej bazy klientów stanowić będzie pole do konkurowania pomiędzy tradycyjnymi dostawcami usługi a operatorami sieci komórkowych. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom konsumentów telekomy poszerzają swoją ofertę o telefonię stacjonarną. Najwcześniej wprowadziła ją spółka Polkomtel, następnie Polska Telefonia Cyfrowa oraz PTK Centertel. W bieżącym roku również P4 rozpoczął świadczenie usługi Play Domowy. 26

27 Stopień substytucji Wykres 30. Przebieg procesu substytucji Górna granica Szybki wzrost Faza informowania i prób Czas Źródło: UKE na podstawie Porter Michael E., Przewaga konkurencyjna. Osiąganie i utrzymywanie lepszych wyników, Gliwice 2006, s Podobny jak w Polsce przebieg procesu substytucji FMS ma miejsce w krajach Europy Środkowo Wschodniej oraz większości państw Europy Zachodniej. Odzwierciedleniem tego jest wysokie nasycenie usługami mobilnymi, struktura wolumenu ruchu oraz wzrost znaczenia połączeń inicjowanych w sieciach komórkowych. (Wykres 21, Wykres 22, Wykres 23, Wykres 24, Wykres 25) Modelowym przykładem jest Finlandia, gdzie FMS skutkuje niemal zupełną marginalizacją usług w stałej lokalizacji. Zarówno penetracja jak i generowany ruch w sieci stacjonarnej należy do jednych z najniższych w Unii Europejskiej, a zasadniczą rolę w komunikacji głosowej odgrywa telefon komórkowy. (Wykres 26, Wykres 27, Tabela 1). Odmienna sytuacja ma miejsce w Niemczech, gdzie efekt FMS słabo oddziałuje na rynek usług głosowych, a rozwojowi telefonii komórkowej nie towarzyszy spadek zainteresowania konsumentów tradycyjną linią w stałej lokalizacji.(wykres 28, Wykres 29, Tabela 2) Na rynku telekomunikacyjnym zjawisko substytucji odnoszone jest przede wszystkim do usług głosowych. Mimo tego, że ten rodzaj komunikacji nadal odgrywa istotną rolę, oparcie strategii biznesowej przez operatorów wyłącznie na tej usłudze jest reliktem przeszłości. Jedną z najważniejszych zmian na rynku telekomunikacyjnym jest bardzo szybki wzrost transmisji danych i video - według prognoz w 2015 r. ich udział w ruchu generowanym w sieciach ruchomych przekroczy 80%, w niektórych regionach świata (Europa Zachodnia i Ameryka Północna) osiągnie poziom nawet 95%. 3 Operatorzy sieci stacjonarnych, posiadający w swojej ofercie Internet mobilny, mają zatem możliwość odwrócić niekorzystny dla nich proces substytucji. Zachodzące zaś zmiany w preferencjach konsumentów zmuszają do redefinicji FMS i analizie zjawiska także pod kątem usług niegłosowych. 3 N. Terry, Fixed mobile substitution: a reversal of fortune for fixed operators, Analysys Mason, December

28 5. Literatura i źródła danych Annual Report 2010, Bundesnetzagentur für Elektrizität, Gas, Telekommunikation, Post und Eisenbahnen, February Bailey Hilary, Fixed-mobile substitution is predominantly price driver In Europe, Analysys Mason, July Digital Agenda Scoreboard, European Commission, E-Communications Household Survey, European Commission, July Fixed-to-mobile substitution in Europe, Northstream, December Half-year report of the communications market 2011, Finnish Communications Regulatory Authority, Norman Terry, Fixed mobile substitution: a reversal of fortune for fixed operators, Analysys Mason, December Porter Michael E., Przewaga konkurencyjna. Osiąganie i utrzymywanie lepszych wyników, Gliwice Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2010 r. klienci indywidualni, raport z badania konsumenckiego przeprowadzonego na zlecenie UKE przez PBS DGA Sp. z o.o. i CBM Indicator Sp. z o.o., grudzień Rynek telekomunikacyjny w Polsce w 2011 r. - klienci indywidualni, raport z badania konsumenckiego przeprowadzonego na zlecenie UKE przez PBS DGA Sp. z o.o. i CBM Indicator Sp. z o.o., grudzień Telecommunication Markets in the Nordic Countries, December Telecom Market Matrix, Analysys Mason, Demographic balance and crude rates, Eurostat, Spis cenników i regulaminów promocji Operatorzy sieci stacjonarnych MNI Telecom S.A. Cennik usług MNI Telecom S.A. Netia S.A. - Cennik Non Stop Polska Telefonia Cyfrowa S. A.. Cennik Nowa Taryfa Domowa Telekomunikacja Polska S.A.- Cennik Plan DoMowy Ile Chcesz Telefonia Dialog S.A. - Taryfa Telekomunikacyjna. Oferta indywidualna UPC Polska Sp. z o.o. Cennik usług telefonicznych UPC dla klientów indywidualnych Operatorzy sieci komórkowych Cyfrowy Polsat S.A. - Cennik usług telekomunikacyjnych w ofercie abonamentowej Telefon w Cyfrowym Polsacie P4 - Cennik Oferty LongPlay (Plan Cenowy II) Polkomtel S.A. - Cennik świadczenia usług telekomunikacyjnych taryfy "Do Usług" Polska Telefonia Cyfrowa S.A. - Cennik Taryf Rodzinnych 28

29 Polska Telefonia Komórkowa Centertel Sp. z o.o. - Cennik usług w ofertach Delfin II w Orange 7. Spis wykresów Wykres 1. Penetracja telefonii stacjonarnej oraz ruchomej... 4 Wykres 2. Zmiany penetracji telefonii stacjonarnej oraz ruchomej... 5 Wykres 3. Znaczenie usług głosowych dla konsumentów... 6 Wykres 4. Skłonność do rezygnacji z usług telefonii komórkowej... 6 Wykres 5. Skłonność do rezygnacji z usług telefonii stacjonarnej... 7 Wykres 6. Powody nieposiadania telefonu stacjonarnego... 7 Wykres 7. Czynniki zachęcające do zakupu usługi telefonii stacjonarnej... 8 Wykres 8. Wielkość wolumenu ruchu... 9 Wykres 9. Struktura wolumenu ruchu... 9 Wykres 10. Średnia miesięczna wielkość wolumenu ruchu na użytkownika...10 Wykres 11. Czas trwania połączeń do krajowych sieci stacjonarnych...11 Wykres 12. Czas trwania połączeń do krajowych sieci komórkowych...11 Wykres 13. Czas trwania połączeń międzynarodowych...12 Wykres 14. Najczęściej wykonywane połączenia w telefonii stacjonarnej i komórkowej...12 Wykres 15. Średni miesięczny dochód z abonenta (ARPU)...13 Wykres 16. Średnia cena za minutę połączenia (APPM)...13 Wykres 17. Ceny za minutę połączenia do krajowych sieci stacjonarnych...14 Wykres 18. Ceny za minutę połączenia do krajowych sieci komórkowych...15 Wykres 19. Ceny za minutę połączenia międzynarodowego do sieci stacjonarnych w krajach UE...15 Wykres 20. Powody rezygnacji z usług głosowych...16 Wykres 21. Penetracja usługami głosowymi w 24 krajach Unii Europejskiej w I połowie 2011 r Wykres 22. Korzystanie z usług telefonicznych przez gospodarstwa domowe w 2011 r Wykres 23. Udział telefonii stacjonarnej i komórkowej w wolumenie ruchu w Unii Europejskiej...21 Wykres 24. Struktura wolumenu ruchu w krajach Unii Europejskiej w 2009 r Wykres 25. Udział połączeń inicjowanych w sieciach komórkowych w wolumenie ruchu w wybranych państwach Unii Europejskiej...22 Wykres 26. Liczba użytkowników telefonii stacjonarnej i komórkowej w Finlandii...23 Wykres 27. Struktura wolumenu ruchu w Finlandii...24 Wykres 28. Liczba użytkowników usług głosowych w Niemczech...25 Wykres 29. Zmiany wielkości wolumenu ruchu w Niemczech...25 Wykres 30. Przebieg procesu substytucji Spis map Mapa 1. Zmiany w korzystaniu z usług telefonii stacjonarnej przez gospodarstwa domowe krajów Unii Europejskiej w 2011r Mapa 2. Udział gospodarstw domowych korzystających wyłącznie z telefonu komórkowego w 2011 r Spis tabel Tabela 1. Korzystanie z usług głosowych w gospodarstwach domowych w Finlandii, w 2011 r Tabela 2. Korzystanie z usług głosowych w gospodarstwach domowych w Niemczech, w 2011 r

30 OPRACOWANIE Agnieszka Szulakowska Specjalista Wydział Analiz Detalicznych Departament Analiz Rynku Telekomunikacyjnego 30