ROZWÓJ MORFOLOGICZNY I POZIOM ZDOLNOŚCI MOTORYCZNYCH CHŁOPCÓW UPRAWIAJĄCYCH RÓŻNE DYSCYPLINY SPORTOWE

Transkrypt

1 NR 41 AN TRO PO MO TO RY KA 2008 ROZWÓJ MORFOLOGICZNY I POZIOM ZDOLNOŚCI MOTORYCZNYCH CHŁOPCÓW UPRAWIAJĄCYCH RÓŻNE DYSCYPLINY SPORTOWE MORPHOLOGICAL ADVANCEMENT AND MOTOR SKILLS LEVEL OF BOYS PRACTICING VARIOUS SPORT DISCIPLINS Irena Momola* * dr, Wydział Wychowania Fizycznego, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów ul. Towarnickiego 3 Słowa kluczowe: wysokość ciała, masa ciała, grubość fałdów skórno-tłuszczowych, zdolności motoryczne, test Eurofit, sporty zimowe, zespołowe gry sportowe Key words: body height, body weight, skin and fat folds thickness, motor skills, Eurofit test, winter sports, team sport games STRESZCZENIE SUMMARY Cel pracy. Ukazanie różnic w budowie ciała i poziomie zdolności motorycznych chłopców z okolic Sanoka trenujących zespołowe gry sportowe (siatkówkę i piłkę nożną) i sporty zimowe (łyżwiarstwo szybkie i hokej na lodzie) oraz określenie wielkości różnic w wartości badanych parametrów motorycznych pomiędzy grupami chłopców: z Sanoka, z Krakowa i z próby ogólnopolskiej. Określono również współzależności występujące pomiędzy badanymi parametrami. Materiał i metody. Badaniami objęto 118 jedenastoletnich chłopców uprawiających różne dyscypliny sportowe z terenu Sanoka i okolic. Badani trenowali co najmniej rok w następujących klubach: Sanoczanka Sanok, Górnik Sanok, Gimmball Tarnawa Dolna, Młodzieżowy Klub Hokejowy Sanok, Stal Sanok oraz Komunalni Sanok. Badania przeprowadzono w latach , wykorzystując do tego celu Europejski Test Sprawności Fizycznej Eurofit. Przeprowadzono pomiary antropometryczne (mierzono grubość fałdów skórno-tłuszczowych, wysokość i masę ciała) oraz próby sprawności fizycznej. Wyniki pomiarów poddano analizie statystycznej z wykorzystaniem metod: jednoczynnikowej analizy wariancyjnej, analizy korelacji prostoliniowej, analizy głównych składowych. Wyniki i wnioski. Wysokość i masa ciała łyżwiarzy szybkich, hokeistów, siatkarzy i piłkarzy nożnych pozostaje w normie rozwojowej. Sprawność fizyczna łyżwiarzy, hokeistów, siatkarzy i piłkarzy nożnych była zróżnicowana. W równowadze ogólnej jedynie łyżwiarze szybcy osiągnęli poziom niski zaś gibkość hokeistów i siatkarzy oceniono jako wysoką. Badani osiągali nieco wyższe wyniki w większości prób sprawności fizycznej w porównaniu do rówieśników krakowskich i chłopców z próby ogólnopolskiej. The aim of the work. To show the differences in body build and motor skills level of boys practicing Team Sport Games (volleyball and football) and winter sports (speed skating, ice hockey) as well as to specify the differences in studied values of motor parameters between examined boys and their peers from Cracow and peers participating in the country-wide test. Mutual relationship between studied parameters was also characterized. Material and methods. The research was carried out among 118 boys at the age of 11 coming from Sanok and its district. Tested boys were practicing various sport disciplines in clubs like: Sanoczanka Sanok, Górnik Sanok, Gimmball Tarnawa Dolna, Młodzieżowy Klub Hokejowy Sanok, Stal Sanok and Komunalni Sanok at least for one year. The research, to which Eurofit test was used (Physical Fitness European Test), was carried out in 79

2 Irena Momola 2006 and During the research not only skin and fat folds thickness, body height and weight were measured but also physical fitness was tested. Statistic analysis, to which measured results were put, included variable singe-factor analysis, rectilinear correlation analysis and main components analysis. Results and conclusions. Speed skaters, hockey players, volleyball players and football players body height and weight remains standard, however skaters, hockey players, volleyball players and football players physical fitness varied. Speed skaters were the only group, which scored low level in general balance, whereas hockey and volleyball players flexibility was evaluated as high. In most physical fitness test boys, who took part in research, scored slightly higher than peers from Cracow and those participating in country-wide test. Wstęp Zaawansowanie rozwoju somatycznego, szczególnie w okresie progresji, identyfikuje się, zdaniem Szopy, ze sprawnością motoryczną. We wcześniejszych badaniach naukowych podkreślano zależności pomiędzy podstawowymi cechami morfologicznymi a poszczególnymi zdolnościami motorycznymi. Późniejsze opracowania to prezentacja współzależności pomiędzy efektami motorycznymi a proporcjami budowy ciała [1]. Współcześnie autorzy opracowań naukowych, niejako potwierdzając wcześniej dokonane obserwacje, więcej uwagi poświęcają parametrom optymalnym, na ogół zbliżonym do wielkości średnich, niż tym, które prowadzą do związków prostoliniowych. Ocena stanu sprawności fizycznej powinna uwzględniać stopień zaawansowania rozwoju somatycznego badanej osoby, ponieważ istnieje zależność pomiędzy procesami wzrastania organizmu a rozwojem zdolności motorycznych [2, 3, 4]. W ocenie rozwoju fizycznego oraz somatycznego dzieci i młodzieży z dużym powodzeniem stosuje się metodę centylową. Wykorzystanie norm rozwojowych biologicznych, jak i fizycznych pozwala śledzić badane cechy oraz interpretować je zgodnie z oceną rozwoju dzieci z dużych miast na początku XXI wieku [5, 6]. Celem niniejszego opracowania jest ukazanie różnic budowy ciała i poziomu zdolności motorycznych jedenastoletnich chłopców trenujących różne dyscypliny sportowe, a także różnic wartości ocenianych parametrów motorycznych pomiędzy badanymi chłopcami a ich rówieśnikami z próby ogólnopolskiej i krakowskiej. Ponadto określono współzależności występujące pomiędzy parametrami rozwoju morfologicznego a miernikami zdolności motorycznych. Materiał i metody badań Opracowanie oparto na wynikach badań, którymi objęto 118 chłopców w wieku 11 lat, pochodzących z Sanoka i okolic, zawodników sześciu klubów sportowych, a mianowicie: Sanoczanki Sanok, Górnika Sanok, Gimmball Tarnawa Dolna, Młodzieżowego Klubu Hokejowego Sanok, Stal Sanok oraz Komunalnych Sanok. Trenowali oni (por. tab. 1): piłkę nożną (24% badanej populacji), piłkę siatkową (22%), łyżwiarstwo szybkie (26%) i hokej na lodzie (28%). Do badań wykorzystano Europejski Test Sprawności Fizycznej Eurofit [7]. W trakcie badań przeprowadzono: pomiary antropometryczne mierzono grubość pięciu fałdów skórno-tłuszczowych (nad mięśniem Tabela 1. Liczebność badanej próby Table 1. The number of examined trial Konkurencja / Competition n % Łyżwiarstwo szybkie / Speed skating 31 26,3 Hokej / Hockey 33 28,0 Siatkówka / Volleyball 26 22,0 Piłka nożna / Football 28 23,7 Razem / Together ,0 80

3 Rozwój morfologiczny i poziom zdolności motorycznych chłopców uprawiających różne dyscypliny sportowe dwugłowym ramienia, trójgłowym ramienia, pod łopatką, nad grzebieniem biodrowym, na podudziu) oraz wysokość i masę ciała, próby sprawności fizycznej obejmujące: postawę równoważną (równowaga ogólna), stukanie w krążki (szybkość ruchów), skłon dosiężny w przód w siadzie (gibkość), skok w dal z miejsca (siła eksplozywna), zaciskanie ręki (siła statyczna), siady z leżenia (siła mięśni brzucha), zwis na ugiętych ramionach (siła funkcjonalna), bieg wahadłowy 10 5m (szybkość biegowa, zwinność), wytrzymałościowy bieg wahadłowy. Otrzymane wyniki badań sprawności fizycznej interpretowano na centylowej siatce, aby wskazać różnice pomiędzy osiągnięciami badanych chłopców a wynikami dzieci z próby ogólnopolskiej, a także ze względu na bliskość miejsca zamieszkania badanych również krakowskiej [8]. Rezultaty oceny rozwoju morfologicznego i zdolności motorycznych badanych chłopców poddano analizie statystycznej. W jej skład weszły [9, 10]: Jednoczynnikowa analiza wariancyjna, za pomocą której zweryfikowano hipotezy o zróżnicowaniu poszczególnych mierników w zależności od uprawianej dyscypliny sportowej. Weryfikację wykonano testem F Snedecora, a następnie w przypadku odrzucenia hipotezy zerowej analizę post-hoc testem NIR. Wnioskowanie prowadzono przy założonym poziomie istotności α = 0,05. Analiza korelacji prostoliniowej. Jej celem było ustalenie, czy pomiędzy zmierzonymi parametrami rozwoju morfologicznego i zdolności motorycznych zachodzą istotne związki. Obliczono odpowiednie wartości współczynnika korelacji oraz zbadano ich istotność (również przy poziomie α = 0,05) testem t-studenta. Analiza głównych składowych, której celem było zbadanie współwystępowania parametrów zdolności motorycznych. Do wyodrębnienia liczby głównych składowych zastosowano kryterium Kaisera, wg którego do oceny pozostawia się tylko główne składowe o wartościach własnych wyższych od 1,0. Rotację czynników wykonano metodą znormalizowanej varimax. Do obliczeń zastosowano odpowiednie procedury komputerowego pakietu Statistica 7.1 PL. 81 Wyniki badań i ich omówienie W tabeli 2 zestawiono wyniki pomiaru parametrów rozwoju morfologicznego chłopców (wartości średniej arytmetycznej x i odchylenia standardowego s) oraz wyniki oceny zróżnicowania poziomu tych parametrów w zależności od uprawianej dyscypliny. Wysokość ciała badanej populacji wynosiła średnio od 144 do 146 cm, a masa ciała od 34,6 do 39,1 kg. Zróżnicowanie tych dwóch mierników w zależności od dyscypliny sportowej okazało się statystycznie nieistotne. Spośród fałdów skórnych tylko grubość fałdu na podudziu kształtowała się na jednakowym poziomie niezależnie od uprawianej dyscypliny. Wynosiła ona przeciętnie od 13,5 do 16,1 mm. Grubość pozostałych fałdów była natomiast zróżnicowana w zależności od dyscypliny, wartości testu F pozwalają bowiem na odrzucenie hipotezy zerowej. Analiza testem NIR wykazała, że grubość fałdu nad mięśniem trójgłowym ramienia oraz nad mięśniem dwugłowym ramienia kształtowała się na najniższym poziomie wśród chłopców uprawiających łyżwiarstwo szybkie (odpowiednio: 9,0 mm i 5,4 mm), a także wśród uprawiających piłkę nożną (odpowiednio: 10,5 mm i 6,4 mm). Istotnie wyższą grubość tych fałdów odnotowano u chłopców, którzy trenowali hokej na lodzie i piłkę siatkową. Wynosiła ona w gronie hokeistów odpowiednio: 12,6 mm i 7,6 mm, a wśród siatkarzy odpowiednio: 12,4 mm i 9,7 mm. Grubość fałdu pod łopatką i nad grzebieniem biodrowym była również istotnie niższa u chłopców trenujących łyżwiarstwo szybkie (odpowiednio: 6,7 mm i 7,4 mm) i u trenujących piłkę nożną (średnio 7,5 mm i 8,4 mm), a wyższa w gronie siatkarzy (9,7 mm i 11,5 mm) oraz hokeistów (średnio 8,7 mm i 10,2 mm). Na podstawie wyników zestawionych w tabelach 3 4 można stwierdzić, że większość parametrów charakteryzujących zdolności motoryczne chłopców kształtowała się na poziomie zależnym od uprawianej dyscypliny. Chłopcy trenujący łyżwiarstwo szybkie charakteryzowali się istotnie niższym poziomem równowagi ogólnej od uprawiających siatkówkę (wg wyników testu NIR). Nie stwierdzono natomiast istotnej różnicy pomiędzy poziomem równowagi ogólnej hokeistów i piłkarzy a pozostałymi dwiema grupami sportowców. Nieco inaczej należy interpretować wyniki przedstawione na centylowej siatce. W tym przypadku równowagę ogólną łyżwiarzy szybkich trzeba uznać za niską, co wydaje się zaskakujące, a pozostałych trzech grup za przeciętną.

4 Irena Momola Tabela 2. Rozwój morfologiczny badanych chłopców Table 2. Morphological development of examined boys Fałdy skórne Skin folds Nad dwugłowym ramienia [mm] Nad trójgłowym ramienia [mm] Masa ciała [kg] Wysokość ciała [cm] Na podudziu [mm] Nad grzebieniem biodrowym [mm] Pod łopatką [mm] Konkurencja Under the blade bone [mm] Over the bicephalous shoulder muscle [mm] Over the tricephalous shoulder muscle [mm] Body mass [kg] Body height [cm] Over the iliac crest [mm] Competition On the shank [mm] x s x s x s x s x s x s x s 143,80 5,334 34,65 6,811 9,05 a 2,901 5,42 a 2,054 6,75 a 3,442 7,44 a 4,825 13,55 6,681 Łyżwiarstwo szybkie Speed skating ,25 5,504 38,95 5,565 12,59 b 3,265 7,65 b 1,930 8,70 b 3,190 10,22 b 5,109 15,08 5,621 Hokej Hockey 143,30 4,218 37,25 5,068 12,45 b 3,227 9,70 c 2,137 9,70 b 2,627 11,55 b 2,862 16,15 3,189 Siatkówka Volleyball 146,35 9,981 39,10 6,540 10,55 ab 1,279 6,45 ab 1,691 7,55 a 1,117 8,40 a 2,066 16,15 2,506 Piłka nożna Football Wartość testu F F test value 0,054 0,938 6,140* 20,849* 4,642* 5,347* 1,233 Symbol * oznacza odrzucenie hipotezy zerowej (przy poziomie istotności α = 0,05) Symbol * means the rejection of zero hypothesis (at α = 0,05)

5 Rozwój morfologiczny i poziom zdolności motorycznych chłopców uprawiających różne dyscypliny sportowe Tabela 3. Zdolności motoryczne badanych chłopców Table 3. Motor skills of examined boys Bieg wytrzymałościowy [n] Zwinność [s] Siła funkcjonalna [s] Siła mięśni brzucha [n] Siła statyczna [KG] Siła eksplozywna [cm] Gibkość [cm] Szybkość ruchów [s] Równowaga ogólna [n] Konkurencja Durability run [n] Agility [s] Functional Strength [s] Stomach muscles strength [n] Static strength [KG] Explosive strength [cm] Flexibility [cm] Movements fastness [s] General balance [n] Competition x s x s x s x s x s x s x s x s x s 9,10 b 1,287 14,07 1,893 2,70 a 4, ,10 b 9,207 20,20 1,932 24,20 b 3,645 15,14 6,767 20,70 a 0,782 25,00 a 6,896 Łyżw. szybkie Speed skating Hokej Hockey 7,60 ab 1,713 13,55 1,038 6,20 b 4, ,80 ab 15,711 22,10 3,929 22,20 a 2,098 14,14 10,295 21,99ab 1,029 25,00 a 6, ,30 a 1,703 14,23 1,171 5,40 b 7, ,00 a 14,476 19,70 2,263 21,30 a 3,093 8,92 5,367 22,18 b 0,913 37,80 b 14,995 Siatkówka Volleyball 7,10 ab 2,685 14,03 2,126 4,00 a 4, ,40 a 17,187 21,50 4,428 25,80 b 2,741 15,44 12,183 21,52ab 1,601 24,40 a 5,621 Piłka nożna Football Wartość testu F F test value 3,780* 0,326 3,019* 4,375* 1,132 4,697* 1,127 3,435* 4,816* Symbol * oznacza odrzucenie hipotezy zerowej (przy poziomie istotności α = 0,05) Symbol * means the rejection of zero hypothesis (at α = 0,05)

6 Irena Momola Tabela 4. Poziom zdolności motorycznych badanych chłopców według przebiegu kanałów centylowych Table 4. Motor abilities level of examined boys according to centile Casals route Siła statyczna Siła eksplozywna Gibkość Szybkość ruchów Równowaga ogólna Konkurencja Static strength Explosive Strength Siła mięśni brzucha Stomach muscles strength Siła funkcjonalna Functional Strngth Zwinność Agility Bieg wytrzymałościowy Durability run Flexibility Movements fastness General balance Competition wybitnie wysoki outstandingly high bardzo wysoki very high niski low Łyżw. szybkie Speed skating 84 wybitnie wysoki outstandingly high wysoki high wysoki high Hokej Hockey wybitnie wysoki outstandingly high wysoki high Siatkówka Volleyball wybitnie wysoki outstandingly high wysoki high Piłka nożna Football

7 Rozwój morfologiczny i poziom zdolności motorycznych chłopców uprawiających różne dyscypliny sportowe 85 Wyniki analizy wariancyjnej wskazują, że gibkość siatkarzy i hokeistów była wyższa od gibkości piłkarzy i łyżwiarzy szybkich. Dwie pierwsze grupy sportowców uzyskały średnio wyniki powyżej 5 cm, dwie pozostałe odpowiednio: 4,0 cm i 2,7 cm. Według przebiegu kanałów centylowych gibkość uprawiających siatkówkę i hokej na lodzie można określić jako wysoką, a uprawiających piłkę nożną i łyżwiarstwo szybkie jako przeciętną. Wartość testu F i analiza post-hoc upoważniają do stwierdzenia, że najwyższą siłą eksplozywną charakteryzowali się chłopcy uprawiający łyżwiarstwo szybkie (w próbie tej uzyskali przeciętnie ponad 177 cm). Istotnie niższe odległości uzyskiwali chłopcy trenujący siatkówkę i piłkę nożną średnio poniżej 160 cm. Według centylowej siatki łyżwiarze odznaczali się bardzo wysokim, hokeiści wysokim, a pozostałe dwie grupy tylko m poziomem siły eksplozywnej. Chłopcy trenujący łyżwiarstwo szybkie i piłkę nożną odznaczali się wyższą wytrzymałością siłową mięśni brzucha niż trenujący siatkówkę i hokej na lodzie, na co wskazują wyniki analizy wariancyjnej. Dwie pierwsze grupy sportowców wykonywały średnio 24 i 26 skłonów, podczas gdy w tym samym czasie siatkarze i hokeiści tylko 21 i 22 skłony. Inaczej badaną populację należy podzielić na podstawie oceny na centylowej siatce. Piłkarzy można uznać za grupę o wysokim poziomie siły mięśni brzucha, a chłopców uprawiających pozostałe trzy dyscypliny za grupę o przeciętnej sile. Chłopcy uprawiający łyżwiarstwo szybkie charakteryzowali się istotnie wyższym poziomem zwinności niż uprawiający siatkówkę, na co wskazują wyniki testu NIR. Nie stwierdzono natomiast istotnej różnicy pomiędzy poziomem zwinności hokeistów i piłkarzy a pozostałymi dwiema grupami sportowców. Według przebiegu kanałów centylowych zwinność uprawiających wszystkie cztery dyscypliny ocenić jednak trzeba jako przeciętną. W próbie biegu wytrzymałościowego, zgodnie z wynikami analizy wariancyjnej, istotnie lepsze wyniki osiągnęli siatkarze (średnio około 38 powtórzeń). Chłopcy trenujący pozostałe trzy dyscypliny wykonali natomiast tylko około 25 powtórzeń. Na centylowej siatce wytrzymałość biegowa wszystkich czterech grup sportowców została jednak oceniona jako przeciętna. Poziom szybkości ruchów, siły statycznej i siły funkcjonalnej okazał się niezależny od dyscypliny sportowej, uprawianej przez badanych chłopców, przy czym, w efekcie oceny na centylowej siatce, szybkość ruchów i siłę funkcjonalną zakwalifikowano do kategorii poziom, a siłę statyczną do kategorii poziom wybitnie wysoki. Zmierzone parametry rozwoju morfologicznego korelują z niektórymi zdolnościami motorycznymi, na co wskazują wartości współczynnika korelacji oraz wyniki testowania hipotezy o istotności współczynnika (tabela 5). Wraz ze wzrostem wysokości ciała wzrastał poziom siły statycznej, a obniżał się poziom szybkości ruchów. Chłopcy o wyższej masie ciała odznaczali się wyższą siłą statyczną, ale niższą siłą funkcjonalną. Poziom siły eksplozywnej i siły funkcjonalnej był ujemnie skorelowany z grubością wszystkich pięciu fałdów skórnych. Natomiast wyższej grubości fałdów towarzyszyła wyższa zwinność. Siła statyczna okazała się cechą dodatnio skorelowaną z grubością fałdów skórnych pod łopatką, na grzebieniu i na podudziu. Wraz ze wzrostem grubości fałdów: na mięśniu trójgłowym ramienia, na mięśniu dwugłowym ramienia, pod łopatką i na grzebieniu obniża się poziom siły mięśni brzucha. W analizie głównych składowych kryterium Kaisera pozwoliło na wyodrębnienie czterech ortogonalnych głównych składowych (ich wartości własne przekraczają wartość 1,0). Składowa główna 1 wyjaśnia około 30% ogólnej wariancji, składowa główna 2 ok. 18%, składowa główna 3 ponad 14%, a składowa główna 4 10%. Stanowi to łącznie 70,95%, a więc świadczy o wystarczająco dobrym doborze głównych składowych. Ponadto każda z pozostałych głównych składowych wyjaśnia poniżej 5% ogólnej zmienności. W tabeli 6 zestawiono wartości ładunków czynnikowych, które ilustrują poziom korelacji pomiędzy zmiennymi wyjściowymi a wyodrębnionymi składowymi głównymi. Wytłuszczoną czcionką zaznaczono te wartości ładunków, które są na tyle wysokie (wartości bezwzględne 0,7), że świadczą o istotnym współwystępowaniu. Wartości ładunków czynnikowych wskazują na to, że: Składowa główna 1 reprezentuje zwinność i bieg wytrzymałościowy. Ponadto z tą składową ujemnie skorelowane są: siła eksplozywna, siła mięśni brzucha i siła funkcjonalna. Pośrednio wskazuje to także na ujemną współzależność pomiędzy tymi trzema parametrami a zwinnością i rezultatami biegu wytrzymałościowego. Można wobec tego uznać składową główną 1 za zmienną obrazującą poziom zwinności. Składowa główna 2 powiązana jest tylko z poziomem równowagi ogólnej.

8 Irena Momola Tabela 5. Wpółzależności pomiędzy parametrami rozwoju morfologicznego a miernikami zdolności motorycznych Table 5. Correlation between morphological development parameters and motor skills meters Bieg wytrzymało ściowy Zwinność Siła funkcjonalna Siła mięśni brzucha Siła statyczna Siła eksplozywna Gibkość Szybkość ruchów Równowaga ogólna Cecha morfologiczna Durability run Agility Functional Strngth Stomach muscles strength Static strength Explosive Strength Flexibility Movements fastness General balance Morhpological fearure (folds) 0,17 0,37* 0,00 0,16 0,61* 0,11 0,09 0,15 0,11 Wysokość ciała Body height 0,02 0,12 0,03 0,18 0,76* 0,30 0,37* 0,24 0,23 Masa ciała Body mass 0,06 0,10 0,16 0,53* 0,23 0,39* 0,45* 0,52* 0,26 Fałd nad trójgłowym ramienia Over the tricephalous shoulder muscle 86 0,14 0,03 0,12 0,44* 0,21 0,47* 0,44* 0,52* 0,03 Fałd nad dwugłowym ramienia Over the bicephalous shoulder muscle 0,00 0,01 0,10 0,40* 0,35* 0,39* 0,50* 0,48* 0,13 Fałd pod łopatką Under the blade-bone 0,03 0,03 0,10 0,40* 0,37* 0,32* 0,43* 0,45* 0,09 Fałd nad grzebieniem biodrowym Over the iliac crest 0,17 0,17 0,14 0,46* 0,37* 0,19 0,46* 0,39* 0,20 Fałd na podudziu On the shank Symbol * oznacza istotną wartość współczynnika korelacji (przy poziomie istotności α = 0,05) Symbol * means the rejection of zero hypothesis (at α = 0,05)

9 Rozwój morfologiczny i poziom zdolności motorycznych chłopców uprawiających różne dyscypliny sportowe Tabela 6. Współwystępowanie mierników zdolności motorycznych (wartości ładunków czynnikowych) Table 6. Co-appearance of motor skills meters (the factor charges values) Parametr Parameter Równowaga ogólna General balance Szybkość ruchów Movements fastness Gibkość Flexibility Siła eksplozywna Explosive Strength Siła statyczna Static strength Siła mięśni brzucha Stomach muscles strength Siła funkcjonalna Functional Strngth Zwinność Agility Bieg wytrzymałościowy Durability run Składowa główna Main component ,013 0,695 0,164 0,544 0,387 0,168 0,708 0,129 0,072 0,095 0,015 0,908 0,768 0,110 0,421 0,067 0,119 0,148 0,837 0,033 0,672 0,207 0,181 0,238 0,756 0,154 0,146 0,081 0,798 0,101 0,291 0,100 0,764 0,120 0,255 0,180 W składowej głównej 3 dominują: szybkość ruchów i siła statyczna. Można też przyjąć, że pomiędzy tymi dwoma parametrami zachodzi odwrotnie proporcjonalna współzależność. Trzecia składowa reprezentuje więc poziom szybkości ruchów. Składowa główna 4 reprezentuje tylko gibkość. Podsumowanie Analizując wyniki badań własnych dotyczących rozwoju morfologicznego z wynikami badań dzieci krakowskich, zauważono zarówno podobieństwa, jak i różnice w wartościach średnich arytmetycznych: wysokości i masy ciała oraz grubości fałdów skórno- tłuszczowych. Wysokością ciała jedynie piłkarze nożni przewyższali nieco średnią wysokość chłopców krakowskich (0,45 cm). Pozostali trenujący nie osiągnęli wprawdzie wysokości ciała równej 145,9 cm (tj. średniej wysokości ciała chłopców z Krakowa), ale różnica w stosunku do wyżej wymienionej grupy była nieznaczna. Większe zróżnicowanie odnotowano w przypadku masy ciała trenujących chłopców. Jak się okazało, hokeiści mieli tę samą masę ciała co krakowscy chłopcy. 87 Mniej o 4,15 kg ważyli łyżwiarze szybcy, natomiast nieco więcej bo o 0,3 kg piłkarze nożni. Chłopcy z próby ogólnopolskiej byli wyżsi od badanych z wszystkich konkurencji sportowych średnio o 3,9 cm, natomiast w masie ciała różnice te zaznaczyły się wyraźniej. Najniższą masą ciała charakteryzowali się łyżwiarze szybcy również przy niższym wzroście. Różnice te wynosiły kolejno: 2,4 kg, 4,5 cm w stosunku do pomiarów masy i wysokości ciała chłopców z próby ogólnopolskiej. Piłkarze nożni przy różnicy 2 kg w masie ciała byli również niżsi od swoich rówieśników z próby ogólnopolskiej o 2 cm. Porównując grubość fałdów skórno-tłuszczowych zauważono, że we wszystkich pomiarach łyżwiarze osiągali najniższe wartości (oprócz grubości fałdu mierzonego na łydce) w stosunku do wartości pomiarów u pozostałych zawodników, jak i do grubości tego fałdu u chłopców krakowskich. Różnice te wynosiły około 2 mm w porównaniu z grubością fałdów zawodników sanockich i 4 mm w zestawieniu z wynikami chłopców krakowskich. Największe różnice wystąpiły w pomiarach grubości fałdu skórno-tłuszczowego na podudziu, i to w przypadku wszystkich trenujących w stosunku

10 Irena Momola 88 do średniej wartości pomiaru u chłopców krakowskich. Różnica ta wynosiła średnio 6,02 mm. Najmniejsze zróżnicowanie w pomiarach fałdów skórno-tłuszczowych zawodników w stosunku do wyników chłopców krakowskich zauważono w przypadku grubości fałdu mierzonego pod łopatką, średnio różnica ta wynosiła 0,6 mm. Należy zaznaczyć, że największe różnice w pomiarach czterech fałdów występowały u piłkarzy nożnych w stosunku do średnich pomiarów ich krakowskich rówieśników z tendencją do niższych wartości grubości fałdów u tych pierwszych. Badania sprawności fizycznej dzieci polskich określono na podstawie wyników dziewięciu testów w przeciwieństwie do badań krakowskich, w których uwzględniono wyniki tylko czterech prób Eurofitu. Dlatego też w niniejszej dyskusji porównano tylko wyniki: skłonu tułowia w przód, skoku w dal z miejsca, siadów z leżenia oraz biegu wahadłowego. Wyniki badań własnych dotyczące wyżej wymienionych prób porównano z wynikami dzieci krakowskich, natomiast pozostałe wyniki prób, takich jak: równowaga ogólna, stukanie w krążki, siła ręki, zwis na drążku, bieg wytrzymałościowy z wynikami osiągniętymi przez dzieci z próby ogólnopolskiej. Wyniki gibkości ocenianej podczas próby skłonu tułowia w przód szacowano powyżej poziomu 0, który wynosi 50 cm. W efekcie analizy stwierdzono najwyższe wartości kolejno: u chłopców trenujących hokej, siatkówkę, piłkę nożną i łyżwiarstwo w stosunku do chłopców krakowskich. Wszystkie wyniki gibkości u badanych zawodników pozostawały dużo wyższe i osiągały wartości od 2,7 cm ponad wartość 0 do 6,2 cm. Średni wynik gibkości trenujących chłopców wynosił 4,6 cm i był ponad 4 cm wyższy zarówno od wyników osiągniętych przez chłopców krakowskich, jak i z próby ogólnopolskiej (3,8 cm). Dokonując oceny długości skoku w dal z miejsca zauważono wyższy wynik siły eksplozywnej chłopców trenujących, średnio 14,2 cm w stosunku do rezultatów próby ogólnopolskiej, natomiast około 13,5 cm w stosunku do wartości uzyskanej przez chłopców z próby ogólnopolskiej. Porównując wyniki ilości powtórzeń siadów z leżenia okazało się, że najniższe rezultaty osiągnęli chłopcy trenujący siatkówkę o prawie 2 powtórzenia w porównaniu do chłopców krakowskich i jedno powtórzenie mniej w stosunku do rówieśników z próby ogólnopolskiej. Największą wytrzymałością siłową mięśni brzucha charakteryzowali się piłkarze nożni, gdyż w próbie wykonali o 5 powtórzeń więcej w stosunku do grupy krakowskiej i próby ogólnopolskiej. Na zbliżonym poziomie pozostawali hokeiści w porównaniu do obu grup: krakowskiej i ogólnopolskiej. Wyniki biegu wahadłowego w badanych grupach chłopców trenujących były niższe od osiągnięć chłopców krakowskich i z próby ogólnopolskiej, a więc lepsze. Badani chłopcy byli wobec tego bardziej zwinni niż ich rówieśnicy i wykonali test o 1,32 s szybciej. Duże zróżnicowanie zauważono w wynikach próby równowagi. Badani chłopcy prawie dwukrotnie osiągnęli wyższe wartości w stosunku do próby ogólnopolskiej. Średnio różnica ta wynosiła 2,7 prób. W próbie szybkości stukania w krążki wyniki badanych kształtowały się na zbliżonym poziomie do wyników z próby ogólnopolskiej. Duże zróżnicowanie wystąpiło w pomiarach siły ręki. Najlepsi okazali się piłkarze nożni, gdyż ich siła ręki była wyższa o 7,8 kg w stosunku do średniej siły ręki chłopców z próby ogólnopolskiej, przy najniższej wartości jaką zanotowano dla siatkarzy. Różnica ta wynosiła 3,3 kg w stosunku do siły ręki chłopców z próby ogólnopolskiej. Siła funkcjonalna mierzona czasem zwisu na drążku była większa u badanych o około 1,4 s w stosunku do siły chłopców z próby ogólnopolskiej z wyjątkiem siły siatkarzy, którzy okazali się najsłabsi w pomiarze czasu trwania zwisu. Różnica ta wynosiła 3,1 s z korzyścią dla chłopców z próby ogólnopolskiej. W ocenie wytrzymałości krążeniowo-oddechowej, mierzonej za pomocą biegu wytrzymałościowego jedynie siatkarze osiągnęli wynik porównywalny do chłopców z próby ogólnopolskiej (kolejno: 37,8; 38,0). Pozostali badani zawodnicy wykazali się niższą wytrzymałością krążeniowo-oddechową średnio o około 13,2 powtórzeń odcinków biegowych. Wyniki badanych chłopców trenujących ZGS i sporty zimowe w większości testów sprawności fizycznej były wyższe od osiągnięć chłopców krakowskich i z próby ogólnopolskiej, oprócz wyraźnych różnic w biegu wytrzymałościowym, gibkości i pomiaru siły statycznej. W celach porównawczych wszystkie wyniki prób testu Eurofit dla chłopców z próby ogólnopolskiej odczytywano na siatce centylowej, wykorzystując zapisy uwzględniające wiek kalendarzowy i przebieg mediany. Należy przypuszczać, że gdyby okres specjalistycznych treningów był dłuższy, a wiek kalendarzowy badanych wyższy, to wówczas wyniki byłyby bardziej zróżnicowane wewnątrz badanych grup konkurencji oraz w stosunku do poziomu zdolności motorycznych chłopców z próby ogólnopolskiej.

11 Rozwój morfologiczny i poziom zdolności motorycznych chłopców uprawiających różne dyscypliny sportowe Wnioski 1. Wysokość i masa ciała łyżwiarzy szybkich, hokeistów, siatkarzy i piłkarzy nożnych pozostaje w normie rozwojowej (25 75 centyla). 2. Chłopcy trenujący piłkę nożną byli najwyżsi i najciężsi. 3. Łyżwiarze szybcy charakteryzowali się niskim wzrostem i niską masą ciała oraz najniższymi pomiarami grubości fałdów skórno-tłuszczowych. 4. Siatkarze posiadali najgrubsze fałdy skórno-tłuszczowe. 5. Sprawność fizyczna łyżwiarzy, hokeistów, siatkarzy i piłkarzy nożnych była zróżnicowana. W równowadze ogólnej jedynie łyżwiarze szybcy osiągnęli poziom niski, zaś gibkość hokeistów i siatkarzy oceniono jako wysoką. 6. Siła statyczna łyżwiarzy, hokeistów, siatkarzy i piłkarzy nożnych osiągnęła poziom wybitnie wysoki. 7. Poziom siły eksplozywnej i funkcjonalnej był ujemnie skorelowany z grubością pięciu fałdów skórno- -tłuszczowych. 8. Wraz ze wzrostem grubości fałdów skórno-tłuszczowych, mierzonych nad mięśniem trójgłowym i dwugłowym ramienia, pod łopatką i na grzebieniu biodrowym, obniża się poziom siły mięśni brzucha. 9. Chłopcy trenujący łyżwiarstwo szybkie, hokej, siatkówkę i piłkę nożną osiągali nieco wyższe wyniki w większości prób sprawności fizycznej w porównaniu do rówieśników krakowskich i chłopców z próby ogólnopolskiej. PIŚMIENNICTWO LITERATURE [1] Szopa J, Mleczko E, Żak S: Podstawy antropomotoryki. Warszawa Kraków, Wydawnictwo Naukowe PWN, [2] Osiński W: Wielokierunkowe związki zdolności motorycznych i parametrów morfologicznych. Badania dzieci i młodzieży wielkomiejskiej z uwzględnieniem poziomu stratyfikacji społecznej. Monografie, Poznań, AWF, 1988; 261. [3] Przewęda R: Uwarunkowania poziomu sprawności fizycznej polskiej młodzieży szkolnej. Z warsztatów badawczych. Warszawa, AWF, [4] Żak S: Zdolności koordynacyjne dzieci i młodzieży z populacji wielkomiejskich na tle Kraków,wybranych uwarunkowań somatycznych i aktywności ruchowej. Monografie, Kraków, AWF, 1991; 43. [5] Gołąb S, Chrzanowska M, Sobiecki J, Żarów R, Kościuk T: Dziecko Krakowskie Sprawność fizyczna i postawa ciała dzieci i młodzieży miasta Krakowa. Kraków, AWF, [6] Chrzanowska M, Gołąb S, Żarów R, Sobiecki J, Brudecki J: Dziecko Krakowskie Poziom rozwoju biologicznego dzieci i młodzieży miasta Krakowa. Kraków, AWF, [7] Grabowski H, Szopa J: Europejski test sprawności fizycznej EUROFIT. Kraków, AWF, [8] Stupnicki R, Przewęda R, Milde K: Centylowe siatki sprawności fi zycznej polskiej młodzieży wg testów EUROFIT. Kraków, AWF, [9] Dobosz M: Wspomagana komputerowo statystyczna analiza wyników badań. Warszawa, Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT, [10] Stanisz A: Przystępny kurs statystyki z wykorzystaniem programu STATISTICA PL na przykładach z medycyny, t. II. Kraków, Wyd. Statsoft,