Otrzymywanie 1,4-cykloheksanodimetanolu w wyniku uwodornienia tereftalanu dimetylowego i jego zastosowanie jako substratu w syntezie poliestrów

Transkrypt

1 PLIMERY 2007, 52,r1 39 GRZEGRZ LEWANDWSKI ), AGNIESZKA WRÓBLEWSKA, EUGENIUSZ MILCERT Politechika Szczeciñska Istytut Techologii Chemiczej rgaiczej ul. Pu³askiego 10, Szczeci trzymywaie 1,4-cykloheksaodimetaolu w wyiku uwodorieia tereftalau dimetylowego i jego zastosowaie jako substratu w sytezie poliestrów Streszczeie Przedstawioo przegl¹d literatury dotycz¹cej sposobu otrzymywaia alicykliczego diolu 1,4-cykloheksaodimetaolu (CDM) s³u ¹cego jako substrat w sytezie poliestrów. CDM sytetyzuje siê w wyiku dwuetapowego uwodorieia tereftalau dimetylowego. Produktem przejœciowym w tym procesie jest 1,4-cykloheksaodikarboksyla dimetylowy (CDKM). Podao podstawowe waruki (katalizator, temperatura, ciœieie) obydwu etapów tego procesu oraz szczegó³owo omówioo jego rozwi¹zaie techologicze. Scharakteryzowao te poliestry i kopoliestry wytwarzae z udzia³em CDM, podkreœlaj¹c ich zalety u ytkowe (wysokie wartoœci temperatury topieia, zacza krystaliczoœæ, dobra stabiloœæ termicza, korzysta wytrzyma³oœæ mechaicza) i przedstawiaj¹c ajwa iejsze kieruki stosowaia. S³owa kluczowe: 1,4-cykloheksaodimetaol, syteza, polikodesacja, poliestry. SYNTESIS F 1,4-CYCLEXANEDIMETANL BY YDRGENATIN F DIMETYL TEREPTALATE AND ITS APPLICATIN AS A SUBSTRATE IN SYNTESES F PLYESTERS Summary A review cocerig the preparatio of alicyclic diol 1,4-cyclohexaedimethaol (CDM), beig the substrate for the polyesters sytheses, is preseted. CDM sythesis cosists of two-stage hydrogeatio of dimethyl terephthalate [equatio (1) ad (2)]. Dimethyl 1,4-cyclohexaedicarboxylate (CDKM) is a itermediate product i the process. Geeral coditios of both stages of the process were give (catalyst, temperature, pressure) ad techological solutios (Fig. 1) were discussed i detail. Polyesters ad copolyesters produced with use of CDM were characterized ad their useful advatages (high meltig poit, sigificat crystalliity, good thermal stability ad mechaical stregth) were stressed. Most importat directios of applicatios have bee preseted. Key words: 1,4-cyclohexaedimethaol, sythesis, polycodesatio, polyesters. Wprawdzie asycoe poliestry liiowe zosta³y uzyskae ju dawo, bo pod koiec XIX wieku, to jedak istoty rozwój badañ ad t¹ grup¹ polimerów ast¹pi³ w latach czterdziestych ubieg³ego wieku i zosta³ zwieñczoy sytez¹ poliestru zawieraj¹cego w ³añcuchu g³ówym pierœcieie aromatycze [1]. trzymay wówczas poli(tereftala etyleu) (PET) mia³ wysok¹ temperaturê topieia (256 o C), zaczy stopieñ krystaliczoœci i bardzo dobre w³aœciwoœci w³ókotwórcze. Do dziœ staowi o jede z ajwa iejszych polimerów stosowaych w produkcji w³ókie, tkai, czêœci samochodowych i elektroiczych a tak e materia³ów opakowaiowych oraz butelek i pojemików. zaczeiu PET i pokrewych poliestrów alkilo-aromatyczych (por. p. [2]) w przemyœle w³ókieiczym œwiadczy ich udzia³ w œwiatowej produkcji w³ókie sytetyczych: w latach wzrós³ o z 37 % (5 ml t) do 58 % (21 ml t) ) Grzegorz Lewadowski@ps.pl [3]. Poliestry, obok poliolefi i poliamidów, staowi¹ ajwa iejsz¹ grupê w³ókie sytetyczych [4, 5]. Zakomite w³aœciwoœci fizycze, mechaicze, elektrycze i termicze PET, wyikaj¹ce z obecoœci w ³añcuchu polimeru pierœciei feylowych, sk³oi³y do badañ szeregu iych zawieraj¹cych pierœcieie poliestrów. Zast¹pieie w reakcji z kwasem tereftalowym (TPA) lub tereftalaem dimetylowym (DMT) glikolu etyleowego 1,4-cykloheksaodimetaolem (CDM) pozwala a otrzymaie poliestru o takiej w³aœie strukturze, charakteryzuj¹cego siê stosukowo wysok¹ temperatur¹ topieia i temperatur¹ zeszkleia. Zarówo tak uzyskiway poli(tereftala 1,4-cykloheksyleodimetyleu), jak i jego kopoliestry z udzia³em iych kwasów karboksylowych wykazuj¹ wytrzyma³oœæ mechaicz¹ i stabiloœæ termicz¹ (w tym charakterystyki odkszta³ceñ cieplych) lepsze i PET. W iiejszej publikacji przedstawiamy sytezê, podstawowe w³aœciwoœci oraz kieruki zastosowaia CDM. Specjaly acisk po³o yliœmy przy tym a omó-

2 40 PLIMERY 2007, 52,r1 wieie parametrów i mo liwych modyfikacji dwuetapowego procesu uwodorieia DMT do CDM, ze szczegó³owym uwzglêdieiem stosowaych a obu etapach katalizatorów i rozwi¹zañ techologiczych. TRZYMYWANIE 1,4-CYKLEKSANDIMETANLU CDM otrzymuje siê w wyiku dwuetapowego uwodorieia tereftalau dimetylowego. Pierwszy etap polega przy tym a uwodorieiu pierœcieia aromatyczego DMT z utworzeiem 1,4-cykloheksaodikarboksylau dimetylowego (CDKM): 3 CC DMT 3 CC CC ,4-CDKM a a drugim etapie astêpuje redukcja grup estrowych w CDKM: Powstaj¹cy CDM tworzy dwa izomery, ró i¹ce siê temperatur¹ topieia (T t ): 2 C 3 CC 1,4-CDKM 2 C cis-1,4-cdm T t =43 C Uwodorieie DMT do CDKM CC 3 CC ,4-CDM C 2 C C 3 2 C Uwodorieie DMT do CDKM wymaga kowecjoalych katalizatorów palladowych [6]. Pallad w iloœci 0,25 10 % mas. (zwykle 0,5 % mas.) osadza siê a oœikach takich jak aktywoway tleek gliu, wêgiel aktywy, ziemia okrzemkowa, odwodioy tleek cyrkou, odwodioy el krzemiokowy, tleek chromu lub betoit, uformowaych w postaci tabletek lub graulek. Do ich formowaia stosuje siê ogólie zae, rozpuszczale w wodzie materia³y wi¹ ¹ce, p. krzemia sodu, skrobiê, pektyê, dekstra, ywice roœlie. Najwy sze stopie przereagowaia uzyskao dotychczas tras-1,4-cdm T t =67 C (1) (2) C 2 (I) w przypadku palladu osadzoego a tleku gliu i wêglu aktywym. Z puktu widzeia aktywoœci, istoty jest sposób przygotowaia katalizatora palladowego. Dobre wyiki uzyskuje siê miaowicie w przypadku katalizatora otrzymaego a drodze traktowaia oœika wodym roztworem soli palladu i astêpej redukcji wodorem tej soli do palladu metaliczego. Ze wzglêdu a stosukowo iewielk¹ wytrzyma³oœæ mechaicz¹ oœika, w reaktorach stosuje siê ieruchome z³o e katalizatora. W typowym rozwi¹zaiu proces prowadzi siê w temp o C, pod ciœieiem MPa. Nowe uk³ady katalitycze w procesie uwodorieia pierœcieia aromatyczego DMT sk³adaj¹ siê z dwóch lub wiêkszej liczby metali [7]. bok palladu, zawieraj¹ te miaowicie metal grupy VIII uk³adu okresowego wybray spoœród iklu, platyy, ruteu b¹dÿ ich mieszaiy i s¹ osadzoe a tleku gliu. Metal grupy VIII zaczie zwiêksza aktywoœæ uk³adu w porówaiu z samym katalizatorem palladowym. Dziêki temu uwodorieie prowadzi siê wówczas z zadowalaj¹c¹ szybkoœci¹ w i szej temperaturze ( o C) i pod i - szym ciœieiem (0,5 17,0 MPa). Zawartoœæ palladu wyosi tu 0,5 2,0 % mas., a metalu grupy VIII 0,01 0,5 % mas. w obydwu wypadkach w przeliczeiu a ca³kowit¹ masê katalizatora. Poad 90 % mas. palladu zajduje siê przy tym w warstwie powierzchiowej oœika, tj. a g³êbokoœci ie wiêkszej i 100 µm. G³êbokoœæ impregacji jest oceiaa metod¹ mikroskopii optyczej lub skaigowej mikroskopii elektroowej (SEM) [8]. bjêtoœæ porów katalizatora, ozaczaa ajczêœciej metod¹ adsorpcji azotu [9], powia wyosiæ ok. 0,63 ml/g, a œredica porów Å. Aktywoœæ katalizatora zale y w zaczej mierze rówie od rodzaju fazy krystaliczej tleku gliu. Polecae s¹ odmiay θ-, δ- i α- lub ich mieszaiy, przy czym ajkorzystiejsza jest odmiaa θ-. Pole powierzchi ozaczoe metod¹ BET (z wykorzystaiem azotu) powio wyosiæ m 2 /g. Reaktory uwodorieia a omawiaym pierwszym etapie sytezy pracuj¹ zwykle w wariacie ci¹g³ym metod¹ z³o a zraszaego. zacza to zacze rozproszeie stopioego DMT zmieszaego z CDKM recyrkulowaym surowym produktem w proporcji 30:70 czêœci masowych. Wodór przep³ywa tu przeciwpr¹dowo. Uwodorieie CDKM do CDM Drugi etap sytezy, czyli uwodorieie CDKM do CDM pierwotie realizowao w wariacie periodyczym lub pó³ci¹g³ym [10]. Reakcja przebiega³a w fazie ciek³ej, w temperaturze zawartej w przedziale o C, pod ciœieiem MPa, w ci¹gu ok. 50 mi, z recyrkulacj¹ wodoru. Dotychczas ajlepszym katalizatorem uwodorieia a drugim etapie jest chromit miedzi CuCr 2 4. W opisaych warukach CDM powstaje z wydajoœ-

3 PLIMERY 2007, 52,r1 41 ci¹ ok. 77 % mas. W procesie, jak ju wspomiao, zawsze tworzy siê mieszaia izomerów cis- i tras-1,4- -CDM. W staie rówowagi stosuek izomerów tras:cis wyosi 2,57 3,01:1. W wyjœciowym CDKM te stosuek ma miejsz¹ wartoœæ zwykle 0,5 0,6:1. Ze wzglêdu a wiêksz¹ u yteczoœæ techicz¹ tras-1,4-cdm d¹ y siê do uzyskaia jak ajwiêkszego jego udzia³u w produkcie koñcowym; izomer trasumo liwia miaowicie otrzymywaie poliestrów i poliestroamidów o wy szych wartoœciach temperatury topieia. W zwi¹zku z tym opracowao rówie sposoby izomeryzacji izomeru cis- do postaci tras-. Proces polega a ogrzewaiu cis-1,4-cdm (lub wzbogacoej w iego mieszaiy z izomerem tras-) do temp. 200 o C w obecoœci alkoholau p. litu, sodu, potasu, wapia lub gliu. Ie rozwi¹zaie polega a destylacji cis-1,4- -CDM w obecoœci wodorotleku lub alkoholau metalu alkaliczego w przedziale temp o C pod ciœieiem 1 50 mmg ( Pa). Stosowaie alkoholaów w skali przemys³owej stwarza iebezpieczeñstwo po aru, a katalizator te trzeba usu¹æ z produktu ze wzglêdu a dalsze zastosowaia. Koszty ruchowe i iwestycyje takiej istalacji s¹ zatem wy sze. Uwodorieie z jedoczes¹ izomeryzacj¹ umo liwia atomiast u ycie katalizatora miedziowo-cykowego [11]. Z uwodorioego produktu wyodrêbia siê astêpie metod¹ krystalizacji tras-1,4-cdm, a pozosta³y produkt wzbogacoy w cis-1,4-cdm zawraca siê do reaktora uwodorieia. Do reaktora tego mo a poadto wprowadzaæ œwie y CDKM. Katalizator miedziowocykowy pe³i wiêc podwój¹ rolê katalizuj¹c zarówo uwodorieie, jak i izomeryzacjê. Te sposób postêpowaia powoduje jedak powstawaie produktów uboczych p. 1-metylo-4-hydroksymetylocykloheksau. Iloœæ produktów uboczych mo a ograiczyæ prowadz¹c proces uwodorieia CDKM w fazie ciek³ej w ieco ³agodiejszych warukach, tj. w temp. 240 o Ci pod ciœieiem 20 MPa. Waruki te powoduj¹ jedak zmiejszeie kowersji wyjœciowego CDKM, a s¹ adal bardzo iebezpiecze ze wzglêdu a wysokie wartoœci temperatury i ciœieia. Wymaga to wiêc stosowaia reaktora ze œciakami zaczej gruboœci. Koszty eksploatacji takiej istalacji s¹ rówie du e. Istoty postêp w realizacji procesu osi¹giêto prowadz¹c uwodorieie w sposób ci¹g³y w fazie gazowej. Dotyczy to zw³aszcza obi eia ciœieia i zwiêkszeia szybkoœci reakcji. Poadto stosowaie surowca o zwiêkszoej zawartoœci cis-1,4-cdkm pozwala a uzyskaie produktu, w którym stosuek izomerów tras- do cis-1,4-cdm zmieia siê w przedziale 3,10 3,84:1. D³u szy czas przep³ywu przez kotakt sprzyja uzyskaiu wiêkszej wartoœci tego stosuku. Proces polega a przepuszczaiu mieszaiy wodoru i CDKM przez kotakt katalityczy w temp o C pod ciœieiem 3,1 7,0 MPa z szybkoœci¹ objêtoœciow¹ (liczo¹ a objêtoœæ pustego reaktora) wyosz¹c¹ 0,2 1,0 h -1. Parametry te mieszaia reakcyja powia osi¹g¹æ przed wprowadzeiem do reaktora. Poadto, aby zapobiec wykraplaiu cieczy (CDM + CDKM) a katalizatorze, stosuek molowy 2 :CDKM powiie wyosiæ od 200:1 do 1000:1. Gaz uwodoriaj¹cy mo e zawieraæ ie sk³adiki, p. C, C 2,C 4,N 2 lub Ar, przy czym ajkorzystiejsze stê eie wodoru powio wyosiæ co ajmiej 97 % mol. W przypadku recyrkulacji faza gazowa zawiera poadto produkty reakcji i surowiec orgaiczy; zw³aszcza trude jest usuiêcie z iej metaolu. Najwiêksze zaczeie w katalizowaiu omawiaego procesu ma chromit miedzi [12] (CuCr 2 4 ), czêsto domieszkoway iymi metalami, miaowicie Z, M, Ba albo Al. Gorsze efekty uzyskao stosuj¹c w charakterze katalizatorów uk³ady Pd/Z, Pd/Z b¹dÿ Cu/Ti 2 [13 15]. Szerszego zastosowaia ie zalaz³a rówie miedÿ osadzoa a Al 2 3 a tak e zredukoway tleek miedzi(ii) a Z. Noœikami wymieioych katalizatorów uwodorieia s¹ z regu³y Z, Al 2 3, Si 2, Zr 2, SiC, zeolity lub wêgiel. statecz¹ postaæ u ytkow¹ katalizatora staowi¹ zwykle graulki. Rówie w tym sposobie uwodorieia tworz¹ siê produkty ubocze, przede wszystkim 4-metoksymetylocykloheksaometaol oraz eter bis(4-hydroksymetylocykloheksylometylowy). Powstaj¹ce te jako produkty ubocze ielote poliestry i poliestroetery pokrywaj¹ powierzchiê katalizatora, powoduj¹c jego dezaktywacjê. W zwi¹zku z tym koiecza jest regeeracja katalizatora wodorem w temperaturze ieco wy szej od temperatury pracy. Proces prowadzi siê zwykle w reaktorach rurowych z ieruchomym z³o em, pracuj¹cych w sposób adiabatyczy. Zastosowaie dwóch reaktorów umo liwia ci¹g³¹ pracê istalacji. Podczas wykorzystywaia jedego reaktora drugi jest poddaway regeeracji polegaj¹cej a przepuszczaiu przez z³o e strumieia gazu uwodoriaj¹cego w temperaturze o 10 do 50 o C wy szej od temperatury pracy katalizatora. Z mieszaiy poreakcyjej wykrapla siê astêpie produkty i recyrkuluje wodór czêœciowo zaieczyszczoy metaolem. W przedstawioych warukach techologiczych stosuek izomerów tras:cis mieœci siê w przedziale od 2,6:1 do 3,8:1. W procesie tym kowersja CDKM wyosi 98 % mol., a selektywoœæ przemiay do CDM osi¹ga 96 % mol. TECNLGICZNY PIS PRCESU WYTWARZANIA 1,4-CYKLEKSANDIMETANLU [6, 12, 14] Uproszczoy schemat techologiczy otrzymywaia CDM w wyiku uwodorieia DMT przedstawia rys. 1. Stopioy DMT, po zmieszaiu z recyrkulowaym wodorem i czêœci¹ roztworu poreakcyjego, podaje siê pomp¹ do podgrzewacza 1. Tu ogrzewa siê go do temp. ok. 200 o C i przesy³a do reaktora pierwszego stopia uwodorieia 2, zawieraj¹cego pallad z domieszk¹ iklu osadzoy a tleku gliu. Roztwór w tym reaktorze miesza siê ze œwie ym wodorem. Po przereagowaiu,

4 42 PLIMERY 2007, 52,r DMT 2 12 CDKM polimery odpadowe 7 2 +substacje ieczye 10 CDM C3 Rys. 1. Uproszczoy schemat techologiczy procesu uwodorieia DMT do CDM: 1 i 3 podgrzewacze, 2 i 5 reaktory uwodorieia, 4 koluma odparowuj¹ca, 6 reaktor reaktywacji katalizatora, 7, 11 i 12 wymieiki ciep³a, 8 ch³odica, 9 rozdzielacz faz, 10 kompresor (por. opis w tekœcie) Fig. 1. Simplified techological scheme of the process of DMT hydrogeatio to CDM: 1 ad 3 heaters, 2 ad 5 hydrogeatio reactors, 4 evaporator, 6 reactor of the catalyst reactivatio, 7, 11 ad 12 heat exchagers, 8 codeser, 9 phase separator, 10 compressor (see descriptio i the text) czêœæ roztworu recyrkuluje siê do reaktora 2 a pozosta- ³oœæ, po przejœciu przez podgrzewacz 3, kieruje do kolumy odparowuj¹cej 4. Na wype³ieiu kolumy odparowuje ciek³y CDKM, a odparowaie u³atwia strumieñ gazu zawieraj¹cy wodór zarówo œwie y, jak i pochodz¹cy z reaktywacji katalizatora. Nasycoa gazowa mieszaia CDKM z wodorem z kolumy 4 miesza siê z gor¹cym strumieiem wodoru z reaktywacji katalizatora w reaktorze 6; w po³¹czoym strumieiu stosuek molowy 2 :CDKM wyosi ok. 400:1. Uk³ad te wprowadza siê do reaktora drugiego stopia uwodorieia 5 pracuj¹cego w temp. 250 o C pod ciœieiem 5,0 6,2 MPa. Reaktor jest wype³ioy heterogeiczym katalizatorem uwodorieia graulowaym chromitem miedzi. Strumieñ produktów uwodorieia przep³ywa do wymieika ciep³a 7, ch³odzoego po³¹czoym strumieiem wodoru admiarowego (zawieraj¹cego czêœæ utworzoego w reakcji metaolu) oraz wodoru œwie ego. Ze strumieia poreakcyjego z reaktora 5 w ch³odicy 8 wykrapla siê CDM, czêœæ metaolu, ieprzereagoway CDKM i produkty ubocze. Ich oddzieleie od wodoru astêpuje w rozdzielaczu faz gaz/ciecz 9, po czym skropliy rozdestylowuje siê. Gaz z rozdzielacza zawiera g³ówie wodór i jest sprê ay w kompresorze 10. Aby ie dopuœciæ do kumulacji ieczyych substacji obojêtych (iertów) w gazie uwodoriaj¹cym czêœæ gazu odpuszcza siê z istalacji, a g³ów¹ jego iloœæ, po sprê eiu, ³¹czy siê ze œwie ym wodorem i podgrzewa ciep³em gazów poreakcyjych ajpierw w wymieiku ciep³a 7, po czym w wymieiku ciep³a 11. Gor¹cy gaz wodorowy dzieli siê astêpie a dwa strumieie. Podgrzaie gazu tworz¹cego jede strumieñ do temp. ok. 200 o C zapewia efektywe odparowaie CDKM w kolumie 4, podczas gdy drugi strumieñ wodorowy podgrzewa siê w wymieiku ciep³a 12 do temp. 240 o C i kieruje do reaktywacji katalizatora w reaktorze 6. Reaktywacja polega a uwodorieiu oraz rozk³adzie poliestrów i poliestroeterów pokrywaj¹cych katalizator. Gor¹cy gaz wodorowy z reaktywacji katalizatora ³¹czy siê ze strumieiem wodoru asycoego par¹ CDKM z kolumy odparowuj¹cej 4 i kieruje do reaktora 5. Po okreœloym okresie pracy katalizator w reaktorze 5 ulega dezaktywacji. Z tego powodu reaktor 5 wy³¹cza siê wówczas z cyklu produkcyjego i zawarty w im katalizator poddaje reaktywacji, a fukcje aparatu uwodoriaj¹cego przejmuje reaktor 6 z regeerowaym poprzedio katalizatorem. Wymaga to oczywiœcie zmiay przebiegu strumiei za pomoc¹ zaworów steruj¹cych. Po d³u szym czasie pracy katalizator wymaga wymiay. ZASTSWANIE CDM [6, 7, 16] CDM ma du e zaczeie jako substrat w otrzymywaiu owych liiowych poliestrów i poliestroamidów.

5 PLIMERY 2007, 52,r1 43 W reakcji CDM z kwasem tereftalowym (lub z DMT) powstaje tereftala bis(4-hydroksymetylocykloheksylometylu) [rówaie (3)]: C 2 C W procesie polikodesacji tego tereftalau z TPA tworzy siê poli(tereftala 1,4-cykloheksyleodimetyleu) (PCT) o wzorze (II): C C C C 2 C C 2 C CC 2 C 2 C 2 C Izomer cis tego poliestru ma temperaturê topieia o C, a tras o C. PCT zawieraj¹cy % mas. izomeru tras topi siê w temp o C, co pozwala a modyfikacjê jego sk³adu polegaj¹c¹ a wprowadzeiu % mas. ugrupowañ alifatyczego kwasu dikarboksylowego (p. sebacyowego, bursztyowego, adypiowego) zamiast kwasu tereftalowego, bez istotego obi eia temperatury topieia produktu. Tego rodzaju modyfikowae kopoliestry s¹ bardzo po ¹dae w otrzymywaiu butelek, folii, w³ókie oraz tkai z pamiêci¹ kszta³tu i o ulepszoych zdoloœciach do barwieia. Ich wysoka temperatura topieia oraz zacza krystaliczoœæ powoduje, e wykazuj¹ oe doskoa³¹ stabiloœæ termicz¹, wytrzyma- ³oœæ mechaicz¹ i poprawe charakterystyki odkszta³ceñ cieplych, zaczie lepsze i klasyczy PET. Zajduj¹ wiêc korzyste zastosowaie w wytwarzaiu w³ókie, folii i butelek o specjalych zastosowaiach. CDM stosuje siê rówie w trasestryfikacji DMT, gdzie zastêpuje o ca³kowicie b¹dÿ czêœciowo glikol etyleowy. Dziêki temu uzyskuje siê materia³y o wiêkszej krystaliczoœci i wy szej temperaturze topieia, zatem o lepszych cechach u ytkowych i wytrzyma³oœci mechaiczej w porówaiu z PET. Takie poliestry, rówie modyfikowae, s¹ rówie przydate w otrzymywaiu folii i w³ókie. Folie stosuje siê m.i. jako pod³o e do czarobia³ych i kolorowych emulsji fotograficzych, a w³óka s³u ¹ do produkcji wspomiaych ju tkai z pamiêci¹ kszta³tu, o ma³ej asi¹kliwoœci wod¹. Zgodie z ogólym sposobem wytwarzaia modyfikowaych liiowych poliestrów, kodesacji poddaje siê mieszaiê zawieraj¹c¹ od co ajmiej 50 % mol. do 100 % mol. CDM i do 50 % mol. iego glikolu etyleowego, 2,2-dimetylo-1,3-propaodiolu, 1,5-petaodiolu z dwusk³adikowym uk³adem kwasowym, wktórymcoajmiej50% mol. staowi cykliczy (3) (II) szeœciocz³oowy kwas dikarboksylowy, p. kwas tereftalowy, a pozosta³oœci¹ (do 50 % mol.) jest iy zwi¹zek dikarboksylowy p. kwasy: sebacyowy, sulfoylodibezoesowy, bursztyowy, heksahydroortoftalowy b¹dÿ adypiowy. Rówie poliestroamidy otrzymae z udzia³em CDM wykazuj¹ poprawê wielu w³aœciwoœci u ytkowych w porówaiu z podobymi poliestroamidami a podstawie glikoli alifatyczych. Mo liwe jest wreszcie otrzymywaie kopolimerów blokowych. W takim wypadku ajwiêksze zaczeie maj¹ te z ich, w których fragmet poliamidowy tworzy produkt reakcji kwasu tereftalowego lub DMT z heksametyleodiami¹: a fragmet poliestrowy produkt reakcji TPA lub DMT z CDM: C 2 C C 2 C CN(C 2 ) 6 NC CC 2 Z takich kopolimerów otrzymuje siê w³óka metod¹ przêdzeia z fazy stopioej. LITERATURA C 1. Praca zbiorowa: Chemia polimerów (red. Florjañczyk Z., Peczek S.), WPW 1997, t. II, str Pisuka W., Pig³owski J., Kummerlöwe C.: Polimery 2006, 51, or F. J.: Fiber rgao. 2003, r 6, Lewadowski G., Rytwiñska E., Milchert E.: Polimery 2006, 51, r Dutkiewicz S., Boryiec S.: Polimery 2003, 48, Pat. USA (1967). 7. Pat. USA (1994). 8. Aderso J. R.: Structure of Metallic Catalysts, Academic Press, 1975, str Sattefield Ch.: eterogeeous Catalysis i Idustrial Practice, Secod Ed., Mc Graw-ill Ic., 1999, str Pat. USA (1991). 11. Pat. bryt (1965). 12. Pat. USA (1995). 13. Weher P. S., Gustafso B. L.: J. Catal. 1992, 136, Pat. USA (1995). 15. Kirk-thmer: Ecyclopedia of Chemical Techology, Joh Wiley & Sos Itersciece, 1982, Third ed., t. 1, str Pat. USA (1959). trzymao 5 XII 2005 r. C 2 (III) (IV)