Franciszek Bielak Adam Bar (20 XII III 1955) [nekrolog]

Transkrypt

1 Franciszek Bielak Adam Bar (20 XII III 1955) [nekrolog] Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 46/4,

2 Z M A R L I FRANCISZEK BIELAK ADAM BAR (20 X II III 1955) Gdy Adam Bar wchodził w zespół pracow ników Jagiellonki, bujne to były czasy dla m iłośników czy przyjaciół książki przeróżnego kroju i form atu. W ystarczy przypomnieć, że w tedy to i Bibliotekę Jagiellońską, i Towarzystwo M iłośników Książki, i Zw iązek B ibliotekarzy ożywiał K azim ierz Piekarski. G orliw y szperacz, jakim był młody doktor Bar, trafiał więc tam w najlepszą porę. D oktorat (1922) koronował ciężki okres życia, w którym Bar bywał przeważnie pod wozem. Syn urzędnika pocztowego (ur. 20 XII 1895 w Stanisławowie), o własnych siłach kończył w Brodach gimnazjum, egzamin dojrzałości zdając jednak aż w Grazu (1915). Z tułaczki wojennej lądował w Krakowie i przy poparciu prof. Chrzanowskiego już z końcem 1915 r. otrzym ał pracę w Bibliotece Akademii Umiejętności, a chociaż m usiał jeszcze dorabiać, studia polonistyczne nie traciły na tym nic. Zarabiając jako dziennikarz czy jako nauczyciel, przygotowyw ał równocześnie pracę doktorską. Od roku 1924 aż do śm ierci nie w yłączając la t okupacji niem ieckiej pracow ał stale i niestrudzenie w Bibliotece Jagiellońskiej. Był tu zastępcą kierow nika Oddziału Rękopisów, kierownikiem Działu Czasopism (w latach ) czy wreszcie kustoszem oraz inicjatorem i kierow nikiem Oddziału Inform acji Bibliograficznej. W czasie okupacji nie tylko strzegł ukochanego księgozbioru, lecz brał też żywy udział w niebezpiecznej pracy podziemnej. Z chwilą oswobodzenia Krakow a pracuje parę lat czy to jako docent na uniw ersytecie, czy jako w ykładow ca na W ydziale D ziennikarskim Wyższej Szkoły D ziennikarskiej. Równocześnie jako rad ny działa w Komisji K ultury i Sztuki MRN i w Komisji Oświatowej WRN, przyczyniając się do zorganizow ana bibliotek m iejskich. Chyba najw ięcej pasji w łożył B ar w swe przedsięw zięcia bibliograficzne. Po w ykonaniu indeksu do stu przeszło tom ów korespon-

3 K R O N IK A dencj i Kraszew skiego zam ierzył Bar opracow anie zbiorowe S łow nika pseudonimów i kryptonim ów pisarzy polskich oraz Polski dotyczących. Słow nik ukazał się w rezultacie praw ie wyłącznie dzięki indywidualnem u wysiłkowi projektodawcy i koleżeńskiej pomocy W ładysława Tadeusza Wisłockiego i Tadeusza Godłowskiego. W roku 1938 wyszedł trzeci tom Słow nika. Całość (40 ark u szy) stała się podstawową pracą kompendialną, zasługującą na stałą kontynuację, zwłaszcza że autor uzupełniał jej kartotekę do roku Z kolei podjął B ar spraw ę centralnego katalogu czasopism i bibliografii czasopiśmiennictwa polskiego, pracując równocześnie nad bibliografią dziejów filozofii w Polsce. Z tego zakresu przez czas okupacji zestawił ogromny m ateriał (ponad osiemdziesiąt tysięcy pozycji), który ostatecznie przejął Kom itet Nauk Filozoficznych PAN. Arkusze korektowe próbnego zeszytu Bibliografii filozofii polskiej, doszły jeszcze inicjatora pracy na parę dni przed śmiercią. Pod koniec okupacji powziął Bar plan opracowania bibliografii dziejów literatury polskiej do r. 1939; po paru latach pracy indywidualnej zorganizował w Bibliotece Jagiellońskiej, przy poparciu Instytutu Badań Literackich, pracownię bibliograficzną, której bogate m ateriały przejął w r IBL. Wreszcie wraz z Ludm iłą Komorowską i Ireną Turowską-Barową przygotował bibliografię czasopiśmiennictwa polskiego obejm ującą piętnaście tysięcy tomów. Pom ijając tu szereg drobniejszych prac z zakresu bibliografii trzeba stwierdzić, że Adam Bar zrobił wiele, by przez swą naukową pomoc udostępnić i ożywić poszukiw ania badawcze w polskich księgozbiorach. Jak zaś niejedna jego robota nie oblekła się jeszcze dotychczas w kształt książki, tak niewidoczne są jego przeliczne rady i usługi, jakich pogodnie i chętnie użyczał wszelkim użytkow nikom książek, czasopism czy rękopisów. Przy pom ysłach i pracach bibliograficznych, zam ierzonych i w y konyw anych na dużą skalę i z odważną decyzją, nigdy ani na mom ent nie przestał być historykiem literatury. Od pracy doktorskiej poczynając (Charakterystyka i źródła powieści Kraszewskiego, ) z konsekw entnym zaciekaw ieniem chodził swoimi ścieżkami po mało oglądanych zakątkach literatury krajow ej. Jak z żywym zainteresowaniem informował w dziennikarskich relacjach o piśm iennictw ie współczesnym," tak też w ytrw ale podnosił w artość

4 5 9 8 K R O N IK A i bogactwo lite ra tu ry w k raju po pow staniu listopadow ym. Św iadomie może po zapoznaniu się z ogromną korespondencją do K raszew skiego (praw ie trzydzieści tysięcy listów) dążył do przekonania czytelników,,,że około r zaczyna się w k ra ju niesłychanie żywy ruch, m ający na celu podźwignięcie literatu ry po klęsce. Przez kilka lat zajm ował się M ichałem Grabowskim l, nie zapominając o K raszew skim 2 czy R zew uskim 3. Zreferow ał ważną spraw ę stosunku inteligencji polskiej do filozofii Hegla, będącego kam ieniem probierczym dążeń postępow ych owego czasu 4. Z ainteresow ał się rów nież środow iskiem w arszaw skim sprzed r i folgując swej żyłce beletrystycznej u ją ł jego ry sy z różnych zapom nianych rękopisów, alm anachów i pożółkłych listów w kilka rozpraw ek i szkiców K um oszek na Parnasie (Kraków 1947). W śród plotek i anegdot przesuw ają się tu żywi ludzie, ich żale i napaści, ich listy i zwierzenia. Zwłaszcza gdy wysuwa się przed innych M oraw ski czy Koźm ian, n ab ierają te szkice m ocnych kolorów życia. B ar był zapam iętałym miłośnikiem teatru. W Krakowie, jego rodzinnym z w yboru mieście, żył rozkoszując się teatrem. Spłacił też wobec m iasta dług wdzięczności w ydając D zieje teatrów krakow skich 5. K oźm ianow skim okresem zajął się szczegółowo później 6. 1 A. Bar, Michał Grabowski a Maurycy Mochnacki. Ruch Literacki, IV, 1929, nr 8. A. Bar, Grabowski jako teoretyk i przeciwnik romantyzmu. Lwów Odbitka z Pamiętnika Literackiego, XXVI, 1929, s M. Grabowski, Listy literackie. Wydał A. Bar. Kraków A r- chiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce PAU. T. 18. A. Bar, Stanowisko polityczne Michała Grabowskiego. Kraków Nadbitka z Księgi zbiorowej ku czci Ignacego Chrzanowskiego. Kraków Prace z Historii Literatury Polskiej. Nr 1 2 A. Bar, J. I. Kraszewski na Wołyniu. Równe Odbitka z Rocznika Wołyńskiego, 1935, t. 4. A. Bar, Teatr szlachty wołyńskiej. Łuck Odbitka z Księgi ku czci Józefa Ignacego Kraszewskiego. Łuck A. Bar, O apostazji politycznej Henryka Rzewuskiego. Przegląd Współczesny, VII, 1928, t. 27, nr A. Bar, Zwolennicy i przeciwnicy filozofii Hegla w polskim czasopiśmiennictwie ( ). Kraków Archiwum Komisji do Badania Historii Filozofii w Polsce PAU. T A. Bar, Dzieje teatrów krakowskich. Kraków A. B a r, Teatr krakowski pod dyrekcją Koźmiana. Lwów Wiedza o Teatrze. Zbiór podręczników teatrologicznych. T. 3.

5 K R O N IK A Związany uczuciowo ze Śląskiem, tuż przed wojną opracował sumiennie działalność tak zasłużonego dla życia polskiego na Opolszczyźnie K arola M iark i7. Dziennikarz i pisarz ludowy, powieściopisarz i literat, był jednak M iarka przy swych ogromnych zasługach pisarzem pośledniej klasy, nieefektownym w swej pracy czarnym robotnikiem. Praca Bara okazała się dobra, bo zaraz przełożono ją na niem iecki dla użytku pruskiego tajnego archiwum w Berlin- Dahlen, gdzie rząd hitlerow ski grom adził w szystkie m ateriały dotyczące spraw wschodnich. Tak wyróżniona książka stała się zaraz po wojnie... pracą habilitacyjną naszego pisarza. Trzydzieści przeszło lat świątek i piątek przepracow ał Adam Bar w ukochanej Jagiellonce. Gdy ciężka choroba serca spowodowała porażenie praw ej ręki, pisał lewą, bo nie pracować nie u m ia ł8. Rząd Polski Ludowej ocenił jego trud obywatelski przyznając mu order Polski Odrodzonej. Żegnając zmarłego, pięknie powiedział Julian Przyboś: Adam Bar padł na posterunku jak żołnierz pracy, bo też to była nieugięta wola i żelazna pracow itość. 7 A. Bar, Karol Miarka. Studium z dziejów Górnego Śląska. Katowice Wydawnictwa Instytutu Śląskiego. Pamiętnik Instytutu Śląskiego VII. 8 Biuletyn Miesięczny Biblioteki Jagiellońskiej (VII, 1955, nr 5) poświęcony pamięci Adama Bara podaje 271 tytułów jego prac.