Marzec PRODUKCJA ROLNA EKOLOGIA I ŚRODOWISKO EKONOMIKA ROLNICTWA METODYKA DORADZTWA. szkolenia imprezy zewnętrzne prawo

Transkrypt

1 Marzec szkolenia imprezy zewnętrzne prawo PRODUKCJA ROLNA EKOLOGIA I ŚRODOWISKO EKONOMIKA ROLNICTWA METODYKA DORADZTWA Dobór odmian zbóż najbardziej przydatnych do uprawy w gospodarstwach ekologicznych - Tomasz Stachowicz W 2012 roku w PGE w Chwałowicach działającym przy CDR w Brwinowie Oddział w Radomiu, prowadzone były kolejny rok Doświadczenia Odmianowe i Rolnicze zbóż z zastosowaniem uprawy metodami ekologicznymi. W 2012r. przebadano: 7 odmian owsa (w tym 2 owsa nagoziarnistego), 18 jęczmienia jarego, 13 żyta ozimego (6 odmian populacyjnych i 7 odmian mieszańcowych) oraz 20 odmian pszenżyta ozimego. e-biuletyn wydawany jest przez Centrum Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Brwinowie Zachęcamy do zamieszczania w e-biuletynie artykułów, ciekawych informacji i ofert. Jeśli są Państwo zainteresowani otrzymywaniem e-biuletynu Informacyjnego drogą elektroniczną, prosimy o zgłoszenia na adres: doskonalenie@cdr.gov.pl lub tel. 22/ w. 132,108 CENTRUM DORADZTWA ROLNICZEGO W BRWINOWIE Brwinów, ul. Pszczelińska 99, tel do 38

2 szkolenia CDR 2 Konferencje szkolenia, warsztaty organizowane przez CDR NAZWA WYDARZENIA/ FORMA EDUKACYJNA DATA I MIEJSCE ZGŁOSZENIA I INFORMACJE CDR Brwinów Wymogi wzajemnej zgodności dobrostan zwierząt /szkolenie internetowe/ marca Anna Korczykowska a.korczykowska@cdr.gov.pl tel. 22/ w.130 Zasady przyznawania płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego na rok 2013 /szkolenie/ 13, 14 marca Renata Koczkodaj r.koczkodaj@cdr.gov.pl tel. 22/ w.130 Obrót i konfekcjonowanie środków ochrony roślin /szkolenie/ marca Ewa Tyszka e.tyszka@cdr.gov.pl 22/ w.107 CDR O/Poznań Dni Przedsiębiorcy Rolnego Czy rolnicy odczuwają presję regulacji prawnych? /konferencja/ 6-7 marca MODR Poświętne Anna Pabich 61/ w. 137 a.pabich@cdr.gov.pl Bilansowanie żywienia bydła mlecznego o wysokiej wydajności w systemie INRA /seminarium / Formy opodatkowania gospodarstw rolnych (z uwzględnieniem rozliczeń podatku od towarów i usług oraz podatku dochodowego) /seminarium / marca 18-19, marca Iwona Kajdan-Zysnarska 61/ w. 136 i.zysnarska@cdr.gov.pl Łukasz Bocheński 61/ w. 167 l.bochenski@cdr.gov.pl

3 szkolenia CDR 3 Konferencje szkolenia, warsztaty organizowane przez CDR NAZWA WYDARZENIA/ FORMA EDUKACYJNA DATA I MIEJSCE ZGŁOSZENIA I INFORMACJE CDR O/Kraków Płatności obszarowe /szkolenie/ 12 marca Rafał Galiak 12/ r.galiak@cdr.gov.pl Drobne gospodarstwa rolne we Wspólnej Polityce Rolnej /szkolenie/ Publiczne doradztwo rolnicze wobec wyzwań przyszłości i oczekiwań mieszkańców wsi /konferencja krajowa/ marca marca Łukasz Jawny 12/ l.jawny@cdr.gov.pl Leszek Leśniak tel.12/ l.lesniak@cdr.gov.pl Animatorzy-opiekunowie wsi innowacyjne wsparcie dla rozwoju lokalnych społeczności konkretnej miejscowości /seminarium internetowe/ 22 marca Leszek Leśniak tel.12/ l.lesniak@cdr.gov.pl CDR O/Radom Metodyka świadczenia usług doradczych w ramach działania Korzystanie z Usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów /szkolenie/ 5-6 marca Anna Karwat 48/ w.208 a.karwat@cdr.gov.pl Wprowadzanie najlepszych praktyk rolniczych do produkcji Baltic Deal /seminarium/ 7-8 marca Justyna Fila j.fila@cdr.gov.pl tel. 48/ w.209

4 szkolenia CDR 4 Konferencje szkolenia, warsztaty organizowane przez CDR NAZWA WYDARZENIA/ FORMA EDUKACYJNA DATA I MIEJSCE ZGŁOSZENIA I INFORMACJE CDR O/Radom Przetwórstwo na poziomie gospodarstwa, systemy produkcji surowców i mała przedsiębiorczość /szkolenie/ marca Agata Ziętek a.zietek@cdr.gov.pl 48/ w.204 Minimalne wymogi wzajemnej zgodności oraz BHP w gospodarstwie rolnym /szkolenie/ marca Barbara Oździńska b.ozdzinska@cdr.gov.pl 48/ w.204 Racjonalizacja zużycia energii w gospodarstwach rolnych /szkolenie/ 20 marca Zdzisław Ginalski z.ginalski@cdr.gov.pl 48/ w.307 Praktyczne wykorzystanie wyników badań w produkcji zwierzęcej /szkolenie/ marca Dariusz Pomykała d.pomykała@cdr.gov.pl 48/ w.310 Zmiany w programie Program rolnośrodowiskowy w ramach PROW /szkolenie/ II połowa marca Anna Litwinow 48/ a.litwinow@cdr.gov.pl

5 Marzec 2013 imprezy zewnętrzne 5 Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia, warsztaty organizowane przez WODR Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie miejsce/kontakt 1 marca Targi Edukacyjne 6-7 marca IX Dni Przedsiębiorcy Rolnego Opolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Łosiowie Odział Poświętne, Zespól Metodyki Doradztwa, Szkoleń i Wydawnictw, tel. 23/ maria.kacpprowska@modr.mazowsze.pl Odział Poświętne, Zespół Systemów Produkcji Rolnej, Standardów Jakościowych i Doświadczalnictwa, tel. 23/ ewa.strzeszewska@modr.mazowsze.pl organizator/kontakt 12 marca Wojewódzka Olimpiada Młodych Producentów Rolnych Dział Metodyki Doradztwa Szkoleń i Wydawnictw, tel. 77/ , elzbieta.nesterow@oodr.pl marzec Biesiada Wielkanocna połączona z promocją produktu Tradycyjnego i lokalnego Dział Wiejskiego Gospodarstwa Domowego i Agroturystyki, tel. 77/ wew.259, wgdia@oodr.pl marzec Szkolenie dla producentów warzyw Dział Rozwoju Obszarów Wiejskich, Ekologii, Ochrony Środowiska, tel. 77/ wew.230 joanna.palij@oodr.pl marzec Seminarium Współczesne rolnictwo ekologiczne Dział Rozwoju Obszarów Wiejskich, Ekologii, Ochrony Środowiska, tel. 77/ anna.kuczuk@oodr.pl marzec/kwiecień Konferencja pszczelarska Dział Systemów Produkcji Rolnej Standardów Jakościowych i Doświadczalnictwa, tel. 77 / wew.228 agnieszka.krawczyk@oodr.pl

6 marzec 2013 imprezy zewnętrzne 6 Imprezy promocyjne, konferencje szkolenia, warsztaty organizowane przez WODR Warmińsko- Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie marzec Konkurs fotograficzny "Rolnictwo to moja pasja" Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie miejsce/kontakt Dział Metodyki Doradztwa, Szkoleń i Wydawnictw, tel. 89/ w. 44, a.kopanska@w-modr.pl miejsce/kontakt 23 marca Jarmark Wielkanocny Oddział w Przysieku, tel. 56/ piotr.stelmaszak@kpodr.pl Dolnośląski Ośrodek Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu miejsce/kontakt marzec XVI Spotkania Tradycji Wielkanocnych Ziemi Kłodzkiej PZD Kłodzko, tel. 74/ zbigniew.dabrowski@dodr.pl marzec Tradycyjny Stół Wielkanocny, Palmy i Pisanki Dział PWGDiA, tel. 71/ izabela.michniewicz@dodr.pl

7 PRODUKCJA ROLNA 7 Dla kogo Global GAP Opracowała: Barbara Sałata, CDR O/Radom Z zagrożeniami dla bezpieczeństwa żywności oraz czynnikami negatywnie oddziałującymi na jej jakość można się zetknąć na każdym etapie wytwarzania, przetwarzania oraz dystrybucji. W obowiązujących regulacjach prawnych, główna odpowiedzialność za bezpieczeństwo żywności spoczywa na przedsiębiorstwach sektora spożywczego. Oczekuje się jednak, aby w działaniach służących zapewnieniu bezpieczeństwa i jakości żywności brali również udział rolnicy - dostawcy surowców nieprzetworzonych lub częściowo przetworzonych. W celu przeciwdziałania zagrożeniom niezbędne jest więc odpowiednie nadzorowanie całego łańcucha żywnościowego. W produkcji roślinnej główne zagrożenia pochodzą od środków ochrony roślin, metali ciężkich, pozostałości nawozów czy szkodliwych drobnoustrojów. W produkcji zwierzęcej pojawiają się dodatkowo zagrożenia pochodzące z pasz czy ze środków farmakologicznych stosowanych w hodowli. Dla ograniczenia ich oddziaływania na żywność, a także na środowisko, dąży się do obligatoryjnego wprowadzenia zasad bezpiecznego wytwarzania. Pierwsze regulacje mające służyć zapewnieniu bezpiecznej produkcji surowców spożywczych przedstawiono w Kodeksie Żywnościowym (Codex Alimentarius), w którym stwierdzono, że produkcja pierwotna powinna być prowadzona w sposób, który zapewni otrzymanie żywności bezpiecznej. Kodeks Żywnościowy zaleca miedzy innymi: unikanie wykorzystania obszarów gdzie środowisko stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa żywności; kontrolowanie zanieczyszczeń, szkodników, chorób zwierząt i roślin w taki sposób, aby nie stwarzać zagrożenia dla bezpieczeństwa żywności; przyjęcie praktyk i środków zapewniających, że żywność produkowana jest w odpowiednich warunkach higienicznych. Jednocześnie określono obszary wymagań, od których zależy bezpieczeństwo produkcji pierwotnej, tj. higiena środowiska, higieniczna produkcja surowców, odpowiednie postępowanie, przechowywanie i transport surowca oraz higiena personelu i środków produkcji.

8 PRODUKCJA ROLNA 8 Dla kogo Global GAP Aby zapewnić wysoką jakość i bezpieczeństwo produktów spożywczych w rynkowym obrocie żywnością wyznaczono etapy, które powinny być objęte kontrolą: - produkcja podstawowa, - przyjęcie i kontrola surowca, - wstępna obróbka, - przetwarzanie, - pakowanie, - magazynowanie, - transport, - dystrybucja obejmująca sprzedaż i usługi. Według obowiązujących przepisów prawa- Rozporządzenia(WE) Nr 178/2002 na etapie produkcji surowców roślinnych i zwierzęcych w gospodarstwie obowiązuje stosowanie zasad dobrej praktyki higienicznej i dobrej praktyki produkcyjnej. W obecnej sytuacji rynkowej, obok wymagań o charakterze obowiązkowym wynikających z funkcjonującego prawa, podmioty uczestniczące w produkcji i obrocie żywnością na rynku zmuszone są do wdrażania systemów nieobligatoryjnych, szerszych w swoim zakresie wymagań niż wynika to z obowiązujących przepisów prawa żywnościowego. Celem wdrażania tych systemów jest rozszerzenie zakresu troski o jakość i bezpieczeństwo wprowadzanej na rynek żywności zgodnie z oczekiwaniami i potrzebami współczesnego konsumenta. Większość z tych systemów bazuje na wymaganiach i podstawowych zasadach GMP, GHP oraz systemu HACCP. Jednym z systemów, którego wymagania obejmują przede wszystkim etap produkcji podstawowej jest system GlobalGAP, GlobalGap jest niezależnym, dobrowolnym systemem zapewnienia bezpieczeństwa żywności dla pierwotnej produkcji rolnej. Standard powstał w 1997 r. pod nazwą EUREPGAP jako inicjatywa grupy roboczej sieci handlu detalicznego zrzeszonych w organizacji EUREP (Euro -Retailer Produce Working Group). Jest normą dla produktu rolnego przed opuszczeniem gospodarstwa, obejmującą cły proces produkcji rolniczej. Celem powstania systemu było wypracowanie jednolitych procedur oraz wspólnego standardu dla Dobrej Praktyki Rolniczej GAP (Good Agricultural Practice) i zapewnienia bezpieczeństwa żywności. Założenia standardu koncentrują się na zminimalizowaniu zagrożeń wynikających z wprowadzania do obrotu żywności skażonej i dbałości o zdrowie konsumentów. Zaleca się producentom ograniczenie do minimum stosowania nawozów i środków ochrony, aby przez to ograniczyć niekorzystny wpływ rolnictwa na środowisko. Standard GlobalGAP obejmuje cały łańcuch produkcyjny, od wysiania lub wysadzenia roślin do gruntu, poprzez pielęgnację, zbiory płodów, aż do obsługi produktu końcowego (np.: przechowywanie, pakowanie, konfekcjonowanie). Obecnie jest jednym z najpopularniejszych systemów, którego wdrażanie najbardziej zaawansowane jest wśród producentów/ dostawców świeżych owoców i warzyw. Uzyskanie certyfikatu GLOBALGAP pozwala na utrzymanie, rozwinięcie i nawiązanie współpracy z sieciami handlowymi oraz odbiorcami z zagranicy. Często stanowi przepustkę do nowych obszarów sprzedaży, jest narzędziem do kontaktów między firmami..

9 PRODUKCJA ROLNA 9 Dla kogo Global GAP Standard ma charakter międzynarodowy ale nieobowiązkowy. Zawarte w nim wymagania uwzględniają różne systemy produkcji oraz specyfikę położenia geograficznego wytwórcy żywności. Stosowany może być w gospodarstwach z produkcją roślinną, ogrodniczą, sadowniczą i produkcja zwierzęcą. W praktycznym znaczeniu certyfikat wymagany jest przez większość sieci handlowych lub innych kontrahentów, którzy od niego uzależniają rozpoczęcie lub kontynuację współpracy z podmiotami dostarczającymi nieprzetworzone produkty rolne. Najczęściej system wdrażany jest w grupach producenckich, zrzeszeniach producentów, hurtowniach wraz z ich dostawcami, a także w gospodarstwach indywidualnych. Wymagania GlobalGAP oparte są na europejskim prawie dotyczącym: - bezpieczeństwa żywności i jej identyfikowalności, - ochrony środowiska, - bezpieczeństwa i ochrony pracowników, - dobrostanu zwierząt. Ze względu na zawartość merytoryczną oraz wymagania niezależnie od odbiorcy, który chce wdrażać system, GlobalGap obejmuje zawsze obszary, które wzajemnie się przenikają i tworzą podstawy standardu. Gap- Good Agriculture Prasctice dobra praktyka rolnicza. W ramach dobrej praktyki rolniczej rolnik jest zobowiązany do dbałości o środowisko naturalne, o odpowiednie stosowanie i przechowywanie środków ochrony roślin, nawozów, pasz, leków weterynaryjnych. Rolnik zobowiązany jest do dbałości o stan użytków zielonych, stan gleby, wód, powietrza. Ponadto GAP to także prawidłowa gospodarka odpadami, czystość i porządek w gospodarstwie oraz bezpieczeństwo osób pracujących w gospodarstwie. HACCP- Hazard Analysis and Critical Control Point- system analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa produkowanej żywności przez identyfikację i określenie skali zagrożeń oraz ryzyka wystąpienia zagrożeń podczas przebiegu wszystkich etapów produkcji i obrotu żywnością. Zasady systemu zostały dokładnie określone w rozporządzeniu WE 852/2004 r. Środowisko- ochrona środowiska jest elementem GAP i zobowiązuje rolnika do działań zgodnych ze wszystkimi postanowieniami prawa ochrony środowiska europejskiego i krajowego. Dotyczy to przede wszystkim: - racjonalnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, - przeciwdziałania zanieczyszczeniom środowiska, przywracania elementów przyrodniczych do stanu właściwego. BHP - zbiór wymagań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy zobowiązuje do uwzględnienia w funkcjonowaniu gospodarstwa rolnego czynników z zakresu: - technicznego bezpieczeństwa pracy, - opieki medycznej, - ochrony pracownika przed czynnikami szkodliwymi w miejscu pracy, - potrzeb o charakterze socjalnym, lokalowym, higienicznym i fizjologicznym.

10 PRODUKCJA ROLNA 10 Dla kogo Global GAP Dobrostan zwierząt jest obszarem zainteresowania GlobalGap, który dotyczy nie tylko gospodarstw ukierunkowanych na hodowlę zwierząt ale i prowadzących produkcję roślinną gdzie zwierzęta mogą być wykorzystywane jako siła robocza na różnych etapach tej produkcji. Dobrostan to system utrzymania w ramach którego zapewnia się zwierzętom najlepsze warunki zdrowotne, potrzeby behawioralne przy zachowaniu realiów ekonomicznych. W swoim zakresie obejmuje wymagania dotyczące: - żywienia, - potrzeby przestrzeni życiowej, - potrzeb rozrodczych, - leczenia, - higieny, - odpowiednich warunków świetlnych, - ochrony przed złymi warunkami atmosferycznymi i klimatycznymi, - humanitarnego traktowania i eliminacji czynników stresogennych, - zapewnienia warunków uniemożliwiających okaleczenie zwierząt. Wymienione wyżej wymagania dotyczą etapu hodowli zwierząt, transportu oraz uboju. U podstaw filarów standardu zintegrowanego zapewnienia bezpieczeństwa i jakości w gospodarstwie należy ulokować identyfikowalność - inaczej zdolność do odtworzenia i prześledzenia historii produktu, surowca celem osiągnięcia pewności, że produkt oferowany do sprzedaży znajdował się pod ochroną w całym cyklu produkcyjnym i logistycznym. Istotną częścią standardu GlobalGap jest także element oceny ryzyka. Zgodnie z wytycznymi FAO/WHO w bezpieczeństwie żywności ryzyko to prawdopodobieństwo wystąpienia niebezpiecznych skutków dla zdrowia oraz dotkliwości tych skutków w następstwie zagrożenia pochodzącego z żywności. W standardzie GlobalGap ocena ryzyka jest istotnym elementem a jej przeprowadzenie jest warunkiem spełnienia wymagań przez podmiot w wielu punktach kontroli. Zidentyfikowane i opisane wyżej zagadnienia stanowią elementy systemu, które wzajemnie są ze sobą powiązane, uzupełniają się i stanowią całościowy zbiór wymagań. Standard GlobalGap podlega bieżącym modyfikacjom w związku z faktem często wprowadzanych zmian prawnych oraz podnoszenia wymagań w zakresie bezpieczeństwa produkcji żywności. Certyfikat GlobalGAP Certyfikat systemu mogą uzyskać gospodarstwa indywidualne oraz grupy producentów, które muszą posiadać własny system zarządzania jakością, aby zapewnić, że wszyscy członkowie grupy prowadzą produkcję zgodnie z jednakowymi standardami. Obecnie GLOBALGAP najbardziej zaawansowany jest wśród producentów/ dostawców świeżych owoców i warzyw. Aby uzyskać certyfikat należy przede wszystkim wdrożyć wymagania standardu w ubiegającym się o certyfikację gospodarstwie i ew. centrali grupy producentów.

11 PRODUKCJA ROLNA 11 Dla kogo Global GAP W tym celu należy m.in.: dostosować infrastrukturę, opracować dokumentację systemową i formularze do prowadzenia wymaganych zapisów, w przypadku grupy producentów należy opracować wewnętrzny system zarządzania zapewniający jednolite podejście wszystkich producentów należących do grupy, przeprowadzić badania pozostałości pestycydów - każdy producent zobowiązany jest do przebadania każdego gatunku produktu zgłoszonego do certyfikacji minimum jeden raz w ciągu 12 miesięcy w przypadku stosowania wody w postępowaniu z produktem przeprowadzić laboratoryjne badania wody. Po przeprowadzeniu prac przygotowawczych można złożyć wniosek o rejestrację i przeprowadzenie certyfikacji przez niezależną jednostkę certyfikującą. Certyfikacja polega na przeprowadzeniu inspekcji przez przedstawiciela jednostki certyfikującej na miejscu w siedzibie gospodarstwa lub grupy producenckiej. Na podstawie dokumentacji z inspekcji, jednostka certyfikująca podejmuje decyzję o wydaniu certyfikatu. Certyfikat wydawany jest na okres 1 roku. Po tym czasie, aby przedłużyć ważność certyfikatu, należy poddać się ponownej certyfikacji. Modyfikacje standardu wraz z kompletem dokumentacji publikowane są na oficjalnej, międzynarodowej stronie internetowej GlobalGAP.

12 EKONOMIKA ROLNICTWA 12 Analiza rynku nawozów mineralnych oraz cen nawozów wg województw w styczniu 2013r. Autor: Beata Filipiak, CDR Brwinów Już od 6 lat W Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie przygotowywana jest analiza rynku oraz cen nawozów mineralnych w pierwszym półroczu w systemie comiesięcznym a w drugiej połowie roku co kwartał. Analiza ta zamieszczana jest na stronie internetowej Centrum w d r u g i e j p o ł o w i e n a s t ę p n e g o m i e s i ą c a w z a k ł a d c e A k t u a l n o ś c i. W przygotowaniu tej informacji udział biorą doradcy ze wszystkich wojewódzkich ośrodków doradztwa rolniczego, przysyłając raporty nawozowe do Centrum, gdzie opracowywany jest raport zbiorczy. Celem analizy jest pokazanie najwyższych i najniższych cen badanych nawozów na terenie każdego województwa, ich dostępności, a także porównanie cen czystego składnika w grupach nawozów. Pokazujemy też dynamikę cen nawozów w porównaniu do analogicznego okresu w roku poprzednim. Analizie podlegają wg grup: Nawozy azotowe - saletra amonowa, saletrzak i mocznik. Nawozy fosforowe - superfosfat pojedynczy granulowany i superfosfat wzbogacony 40%. Nawozy potasowe sól potasowa i siarczan potasu. Nawozy wieloskładnikowe - polifoska 8:24:24, polifoska 6:20:30, polifoska 4:12:32 oraz amofoska 4:16:18. Z naszych danych korzysta Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi a także - Farmer.pl - portal nowoczesnego rolnika, oraz AgroNews.com,pl., które umieszczają je na swoich stronach internetowych. Poniżej przedstawiamy skróconą wersję analizy rynku oraz cen nawozów mineralnych w poszczególnych województwach za styczeń 2013 roku, jednocześnie zachęcając do zapoznania się z pełną informacją w wersji tabelarycznej oraz wykresami cen czystego składnika ( Zaopatrzenie w nawozy: W województwie dolnośląskim stan zaopatrzenia w analizowane nawozy określono jako wystarczający; w województwie kujawsko-pomorskim stan zaopatrzenia w superfosfat pojedynczy granulowany oceniono jako bardzo słaby, w siarczan potasu oraz amofoskę jako słaby, w superfosfat wzbogacony 40% jako średni. Zaopatrzenie w nawozy azotowe, sól potasową oraz polifoski oceniono jako dobre; w województwie lubelskim stan zaopatrzenia we wszystkie analizowane nawozy dalej jest wystarczający; w województwie lubuskim stan zaopatrzenia w superfosfat pojedynczy granulowany oraz siarczan potasu określono jako niewystarczający. Zaopatrzenie w pozostałe nawozy jest wystarczające; w województwie łódzkim jako bardzo dobre określono zaopatrzenie w saletrę amonową której ilość jest wystarczająca. Polifoska 8:24:24, polifoska 6:20:30 oraz saletrzak nawozy te występują w 75% punktów sprzedaży i zaopatrzenie określono jako dobre. Jako dostateczne oceniono zaopatrzenie w mocznik i sól potasową( były dostępne w 65% punktów sprzedaży). Słabe zaopatrzenie było w superfosfat pojedyńczy granulowany (był dostępny w 40 % punktów sprzedaży), superfosfat wzbogacony 40% (był dostępny w 15 % punktów sprzedaży), siarczan potasu (był dostępny w 20 % punktów sprzedaży), polifoskę 4:12:32, ( dostępna w 42%). Bardzo słabe było zaopatrzenie w amofoskę (w 10% punktów sprzedaży);

13 EKONOMIKA ROLNICTWA 13 Analiza rynku nawozów mineralnych oraz cen nawozów wg województw w styczniu 2013r. w województwie małopolskim jako dobry określono stan zaopatrzenia w analizowane nawozy azotowe, superfosfat pojedynczy granulowany, sól potasową oraz polifoski 8:24:24 i 6:20:30. Słabe było zaopatrzenie w superfosfat wzbogacony 40 %. Brak jest notowań dotyczących zaopatrzenia w siarczan potasu, amofoskę oraz polifoskę 4:12:32 ; w województwie mazowieckim stan zaopatrzenia w analizowane nawozy azotowe, potasowe, superfosfat wzbogacony 40% nawozy oraz wieloskładnikowe z wyjątkiem amofoski jest dobry. Występuje chwilowy niedobór nawozów fosforowych w niektórych punktach sprzedaży. Amofoska wystąpiła w kilku punktach sprzedaży na terenie województwa; w województwie opolskim stan zaopatrzenia w nawozy azotowe, sól potasową a także polifoskę 8:24:24 i polifoskę 6:20:30 jest wystarczający. Superfosfat wzbogacony 40% o r a z p o l i f o s k a 4 : 1 2 : 3 2 i a m o f o s k a s p r o w a d z a n e są na zamówienie. Nadal nie występują na rynku siarczan potasu a także superfosfat pojedynczy granulowany; w województwie podkarpackim - brak niektórych nawozów w poszczególnych punktach wynika z zapotrzebowania rolników. Sprzedawcy dostosowują asortyment do potrzeb nabywców; w województwie podlaskim stan zaopatrzenia w nawozy azotowe, superfosfat pojedynczy granulowany, sól potasowa oraz polifoski 8:24:24 i 6:20:30 jest wystarczający, nawozy są zamawiane w miarę potrzeb. Występują niedobory w zaopatrzeniu w superfosfat wzbogacony 40%, polifoskę 4:12:32 oraz amofoskę ( są zamawiane sporadycznie). w województwie pomorskim stan zaopatrzenia w nawozy jest dobry. Dostawy siarczanu potasu są realizowane na życzenie rolnika w ciągu kilku dni; w województwie śląskim stan zaopatrzenia w nawozy azotowe, sól potasową, oraz polifoskę 8:24:24 i polifoskę 4:20:30 jest wystarczający. Nadal występuje brak: siarczanu potasu, superfosfatu pojedynczego granulowanego i superfosfatu wzbogaconego 40% oraz polifoski 4:16:18 ale nawozy te sprowadzane są na zamówienie. Występują również braki a także amofoski. w województwie świętokrzyskim zaopatrzenie w nawozy azotowe, superfosfat pojedynczy granulowany, sól potasową oraz polifoski 8:24:24 i 6:20:30 określono jako dobre. Słabe jest zaopatrzenie w polifoskę 4:12:32, superfosfat wzbogacony 40%. Odnotowano braki w dostawach siarczanu potasu oraz amofoski do punktów sprzedaży; w województwie warmińsko-mazurskim brak danych o siarczanie potasu oraz o polifosce 4:12:32. Zaopatrzenie w pozostałe nawozy jest wystarczające; w województwie wielkopolskim w zaopatrzeniu w nawozy azotowe oraz polifoski, sól potasową i superfosfat wzmocniony 40% występują okresowe braki w ciągu 1-4 tygodni, ale dostępność określono jako zadowalającą. Superfosfat pojedynczy granulowany występuje w 60% punktów zaopatrzenia w nawozy, siarczan potasu występuje w 80% punktów zaopatrzenia w nawozy a amofoska występuje w 80% badanych punktów sprzedaży. w województwie zachodniopomorskim stan zaopatrzenia w nawozy jest wystarczający, a w razie braków nawozy są szybko sprowadzane na zamówienie. Ceny nawozów; Najniższe ceny poszczególnych nawozów kształtowały się następująco: nawozy azotowe: - saletra amonowa w województwie łódzkim 129,00 zł/dt, - saletrzak w województwie mazowieckim 110,00 zł/dt, - mocznik w województwie zachodniopomorskim 152,00 zł/dt,

14 EKONOMIKA ROLNICTWA 14 Analiza rynku nawozów mineralnych oraz cen nawozów wg województw w styczniu 2013r. nawozy fosforowe: - superfosfat pojedynczy granulowany w województwie łódzkim 82,00 zł/dt; - superfosfat wzbogacony 40% w województwie warmińsko-mazurskim 155,50 zł/dt; nawozy potasowe: - sól potasowa w województwie podlaskim 122,00 zł/dt, - siarczan potasu w województwie kujawsko pomorskim 217,50 zł/dt, nawozy wieloskładnikowe: - polifoska 8:24:24 w województwie zachodniopomorskim 189,00 zł/dt; - polifoska 6:20:30 w województwie zachodniopomorskim 176,50 zł/dt; - polifoska 4:12:32 w województwie podlaskim 115,00 zł/dt; - amofoska 4:16:18 w województwie mazowieckim115,00 zł/dt. Najwyższe ceny poszczególnych nawozów kształtowały się na następującym poziomie: nawozy azotowe: - saletra amonowa w województwie podkarpackim 180,00 zł/dt; - saletrzak w województwie pomorskim 170,00 zł/dt; - mocznik w województwie mazowieckim 204,00 zł/dt; nawozy fosforowe: - superfosfat pojedynczy granulowany 185,00 zł/dt w województwie warmińsko-mazurskim; - superfosfat wzbogacony 40%, 242,00 zł/dt w województwie pomorskim ; nawozy potasowe: - sól potasowa 240,00 zł/dt w województwie podkarpackim; - siarczan potasu 294,00 zł/dt w województwie mazowieckim; nawozy wieloskładnikowe: - polifoska 8:24:24-300,00 zł/dt w województwie podkarpackim - polifoska 6:20:30-300,00 zł/dt w województwie podkarpackim - polifoska 4:12:32 230,00 zł/dt w województwie pomorskim; amofoska 205,00 zł/dt w województwie mazowieckim. Analizując dynamikę maksymalnych cen nawozów w stosunku do stycznia 2012r. widoczne jest, że w większości wypadków maksymalne ceny nawozów wykazują tendencję wzrostową, jednakże poziom tych przyrostów jest niewysoki, a znaczące przyrosty występują sporadycznie. Najwyższy przyrost ceny obserwujemy w województwie wielkopolskim dla superfosfatu pojedynczego granulowanego, o 83,51%. Spadek cen obserwujemy natomiast aż w 49 przypadkach na 176 pozycji a stagnację cen w 20 przypadkach. Najwyższy spadek ceny wystąpił w województwie łódzkim dla superfosfatu pojedynczego granulowanego, o 42,63 %. Jedynie w dwóch województwach mazowieckim i pomorskim nie spadły ceny żadnego z analizowanych nawozów.

15 EKONOMIKA ROLNICTWA 15 Analiza rynku nawozów mineralnych oraz cen nawozów wg województw w styczniu 2013r. Ceny czystego składnika Cenę czystego składnika wyliczono odnosząc cenę całego nawozu do procentowej zawartości czystego składnika. (Np. cena jednej decytony superfosfatu potrójnego granulowanego 46% wynosi 139zł., zawartość fosforu w jednej decytonie tego nawozu wynosi 46 kg, więc cena tych 46 kg fosforu wynosi 139 zł. cena 1 kg fosforu równa się 3,02 zł.). Wśród rozpatrywanych przez nas cen nawozów azotowych za styczeń 2013r., dla cen maksymalnych, cena czystego składnika azotu jest najniższa w moczniku, na drugim miejscu w saletrze amonowej a najdrożej czysty składnik nadal kosztuje w saletrzaku. Prawidłowość ta dotyczy większości województw - w województwach opolskim i podkarpackim ceny czystego składnika w saletrze amonowej i saletrzaku były takie same. Dla cen minimalnych czystego składnika utrzymuje się podobna tendencja. Dla nawozów fosforowych na podstawie otrzymanych informacji widoczne jest, że czysty składnik jest w większości województw tańszy w superfosfacie wzbogaconym 40% niż w pojedynczym granulowanym, wyjątkiem jest tu województwo pomorskie.dla nawozów potasowych nie posiadamy wszystkich danych, gdyż w wielu województwach punkty skupu nie prowadzą sprzedaży siarczanu potasu. Z analizy posiadanych informacji wynika, że zarówno dla cen minimalnych jak i maksymalnych czysty składnik potas, jest zdecydowanie tańszy w soli potasowej niż w siarczanie potasu, prawidłowość ta dotyczy wszystkich województw. Dla nawozów wieloskładnikowych jako czysty składnik potraktowano azot, potas oraz fosfor łącznie. Ceny minimalne czystego składnika w nawozach wieloskładnikowych przyjętych do analizy polifosek oraz amofoski nie wykazują jednoznacznych prawidłowości. Przygotowała Beata Filipiak, Zespół Rozwoju Obszarów Wiejskich, CDR Brwinów.

16 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 16 Żywe ściółki i rośliny okrywowe w uprawach ekologicznych Autor: Magda Kibler, CDR O/Radom Uprawa warzyw z zastosowaniem żywych i martwych ściółek jest jednym z elementów produkcji ekologicznej. W ostatnich latach coraz bardziej popularna staje się uprawa współrzędna roślin okrywowych wraz z warzywami. Zalety ściółek żywych i roślin okrywowych (ściółki martwe): wzbogacają glebę w substancje organiczną, poprawiają właściwości fizyczne i biologiczne gleby, wiążą azot z powietrza i wychwytują go z głębszych warstw gleby, zmniejszają ilość wypłukiwanego azotu, korzystnie wpływają na gospodarkę wodną gleby, zabezpieczają warstwę orną przed nadmiernym osiadaniem podczas zimy, zmniejszają zachwaszczenie, ograniczają występowanie szkodników. Stosując rośliny okrywowe na martwą ściółkę (mulcz) wysiewa się je w siewie jesiennym lub ozimym. Na ściółkę przeznacza się rośliny wysiewane w międzyplonach ozimych, poplonach ścierniskowych albo wsiewkach poplonowych. Rośliny okrywowe można siać w układzie pasowo rzędowym, bądź rzutowo (w systemie bezorkowym). Jednoroczne rośliny okrywowe są niszczone przez mróz, na polu okrytym ich zaschniętymi liśćmi można rozpocząć uprawę warzyw wczesną wiosną, po obeschnięciu gleby. Rośliny zimotrwałe muszą być najpierw ścięte przed wysadzaniem rośliny na plon główny, a potem pozostawione na polu jako ściółka, w tak uzyskaną ściółkę sadzi się rozsadę warzyw bez wykonywania orki. Jednak nie wszystkie warzywa dobrze reagują na uprawę w mulczu roślinnym. W naszych warunkach klimatycznych najkorzystniejsze jest stosowanie ściółek z ozimych roślin okrywowych. Na rośliny okrywowe nadają się między innymi: żyto, wyka ozima kosmata, koniczyna inkarnatka. Rośliny te można wysiewać w czystym siewie: żyto (140kg/ha), wyka (80kg/ha), koniczyna (20kg/ha) lub stosować mieszanki żyta z wyką. Bardzo ważnym elementem jest odpowiedni dobór gatunków roślin uprawnych i przeznaczonych na ściółki. Najczęściej polecane są gatunki wieloletnie rabarbar i szparag oraz warzywa uprawiane z rozsady o długim okresie wegetacji i wysoko rosnące: pomidor, papryka, kukurydza cukrowa, kapusta głowiasta, brokuł, por. Rośliny muszą być dobrane tak, aby nie konkurowały między sobą, musza być dopasowane pod względem wymagań pokarmowych oraz chronić się wzajemnie przed chorobami i szkodnikami. Żywa ściółka i rośliny okrywowe powinny wytwarzać dużą masę zieloną, aby chronić przed erozja, zachwaszczeniem i parowaniem, a także powinny być źródłem składników pokarmowych dla następnych roślin w zmianowaniu. Żywe ściółki są to rośliny, które mogą być stosowane przez cały okres wegetacji roślin uprawnych (skoszone w pierwszej połowie okresu wegetacji) lub przez jego część (wysiewane w późniejszych terminach). Rośliny na żywe ściółki powinny charakteryzować się słabym

17 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 17 Żywe ściółki i rośliny okrywowe w uprawach ekologicznych Tab. Wpływ martwej ściółki roślinnej (mulcz) na plonowanie roślin uprawnych Wpływ dodatni lub obojętny Wpływ ujemny Warzywa Mulcz Warzywa Mulcz pomidor wyka ozima, koniczyna inkarnatka kapusta głowiasta żyto ozime papryka wyka ozima, koniczyna inkarnatka brokuł żyto ozime kapusta głowiasta mieszanka żyta z wyką fasola żyto ozime brokuł fasola groch ogórek, marchew, cebula, seler, burak ćwikłowy, ziemniak wczesny mieszanka żyta z wyką, koniczyna czerwona, soja pastewna, proso, mieszanka soi z prosem wyka ozima pszenica z żytem żyto, facelia, owies wyka jara, Nasiona roślin przeznaczonych na żywe ściółki wysiewa się jesienią lub wiosną najczęściej w międzyrzędzia, około 20-30cm od roślin uprawnych. Wielkość plonu biomasy wytworzonej przez żywe ściółki zależy w sposób istotny od ich gatunku oraz terminu siewu i sposobu użytkowania. Najlepszym terminem siewu żywych ściółek w międzyrzędziach dla większości warzyw to druga połowa okresu wegetacji, po przejściu tzw. krytycznego okresu konkurencji, czyli największej wrażliwości warzywa na obecność innych gatunków roślin. Termin siewu musi być tak zsynchronizowany, aby umożliwić maksymalny rozwój roślinie uprawnej oraz uzyskanie z niej jak największego plonu. Żywe ściółki powinny charakteryzować się krótkim okresem wschodów, zdolnością szybkiego okrywania gleby i niewielkim zapotrzebowaniem na azot. Na żywe ściółki polecane są głównie rośliny z rodziny bobowatych: wyka siewna, koniczyna biała, koniczyna inkarnatka i lucerna chmielowa. Rośliny te dzięki symbiozie z bakteriami z rodzaju Rhizobium wzbogacają glebę w azot, co jest szczególnie ważne w rolnictwie ekologicznym. Dostarczają materii organicznej o tzw. wąskim stosunku C:N (15-20:1), wówczas następuje szybka mineralizacja azotu, który jest szybko i łatwo dostępny dla rośliny uprawnej. Natomiast spośród traw na żywe ściółki stosuje się: kostrzewę, rajgras wyniosły i życice trwała. Trawy mają niewielkie wymagania pokarmowe i klimatyczne, tworzą gęstą ściółkę oraz wiążą azot z gleby, następnie podczas rozkładu ściółki powoli go uwalniają. Ze względu na zbyt dużą konkurencję o składniki pokarmowe na żywe ściółki nie stosuje się zbóż. Często zboża wykorzystuje się, jako rośliny okrywowe.

18 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 18 Żywe ściółki i rośliny okrywowe w uprawach ekologicznych Polecana jest pszenica, która ogranicza zachwaszczenie i nie powoduje obniżki plonu rośliny uprawnej oraz żyto - tworzy dużą biomasę, konkuruje z chwastami, poprzez wydzieliny korzeniowe hamuje kiełkowanie i wzrost chwastów dwuliściennych. Z rodziny kapustowatych polecane są: gorczyca biała, rzepak jary. Wydzieliny korzeniowe tych roślin hamują kiełkowanie roślin oraz występowanie nicieni. Wadą ich jest możliwość przeniesienia kiły kapusty. Mieszanki traw z roślinami bobowatymi są wykorzystywane jako żywe ściółki oraz jako rośliny okrywowe. Mieszanki tworzą większą biomasę, lepiej chronią przed erozją oraz zachwaszczeniem. Sposoby eliminowania konkurencji między żywą ściółką a rośliną uprawną: wykonanie we właściwych terminach zabiegów agrotechnicznych niszczących ściółkę, stosowanie szybko rosnących odmian warzyw, uprawa żywych ściółek i roślin okrywowych w systemie pasowo rzędowym, uprawa mniej konkurencyjnych gatunków, dopasowanie terminów siewu i sadzenia, koszenie ściółki, rozdrabnianie ściółki, płytkie mieszanie z glebą.

19 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 19 DOBÓR ODMIAN ZBÓŻ NAJBARDZIEJ PRZYDATNYCH DO UPRAWY W GOSPODARSTWACH EKOLOGICZNYCH ( na podstawie wyników prowadzonych doświadczeń Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego metodami ekologicznymi w PGE w Chwałowicach) W 2012 roku w Pokazowym Gospodarstwie Ekologicznym w Chwałowicach działającym przy Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu prowadzone były kolejny rok Porejestrowe Doświadczenia Odmianowe i Rolnicze zbóż z zastosowaniem uprawy metodami ekologicznymi. W doświadczeniu wykorzystano, podobnie jak w latach poprzednich odmiany dostępne w doborze Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego dla woj. mazowieckiego. W minionym okresie ( 2012r) przebadano: 7 odmian owsa ( w tym 2 odmiany owsa nagoziarnistego), 18 jęczmienia jarego, 13 żyta ozimego( 6 odmian populacyjnych i 7 odmian mieszańcowych) oraz 20 odmian pszenżyta ozimego. Doświadczenie prowadzono na glebie klasy IIIa, o ph - 6,0, zawartości 13,3 mg/100g P 2 O 2, 20,3mg/100g K 2 O i 7,7mg/100g Mg. Przedplonami dla zbóż jarych w tym okresie były rośliny strączkowe, natomiast dla zbóż ozimych okopowe uprawiane na oborniku. Doświadczenia prowadzono w 4 powtórzeniach, na jednym poziomie agrotechnicznym. W uprawie były stosowane typowe zabiegi agrotechniczne typu: orka zimowa ( podorywka), orka siewna, bronowanie, agregatownie, siew, bronowanie posiewne, oraz 2-3 krotne bronowania odchwaszczające. Zabiegów ochrony roślin w tym okresie nie stosowano. Poniżej przedstawione wyniki dla poszczególnych odmian są uzyskane zgodnie z metodyką przyjętą dla Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego, pochodzą ostatnich trzech lat badań; 2012,2011,2010. Tabela 1. OWIES. Plon ziarna odmian ( % wzorca). Lata zbioru 2012, 2011, 2010 Lp. Odmiana * wzorzec dt/ha 62,2 68,4 40,6 65,3 57,1 63,7 Owies zwyczajny 1 Krezus Zuch Bingo Arden Haker Owies nagi 6 Siwek* Nagus* Liczba doświadczeń Wzorzec: badane odmiany: Krezus, Zuch, Bingo. Korzystając z n/w informacji pamiętać należy, że wyniki pochodzą z jednego punktu doświadczalnego (brak porównania podobnych wyników w innych warunkach). * Plonowanie w stosunku do średniego plonowania (63,7 dt/ha) dla województwa mazowieckiego za lata

20 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 20 Dobór odmian zbóż przydatnych do uprawy w gospodarstwach ekologicznych Tabela 2. OWIES. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian ( odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2012,2011,2010 Lp. Odmiana Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziarn (g) wzorzec 76,6 97,8 92,0 87,2 88,8 30,6 1 Krezus -3,1-1,5-7,2-2,3-3,9 0,4 2 Zuch 0,9 6,5-2,0 3,7 1,8-0,6 3 Bingo 4,4 4,2 7,5 4,3 5,4 15,4 4 Arden 3,7-0,5 9,5 1,6 4,2 4,4 5 Haker -1,3 4,0-1,7 1,4 0,3 9,4 6 Siwek -8,3-4,3 0,3-6,3-4,1-15,6 7 Nagus 3,7 0,0 1,9 0,3-13,6 Liczba doświadczeń Tabela 3. JĘCZMIEŃ JARY. Plon ziarna odmian ( % wzorca). Lata zbioru 2012,2011,2010 Lp. Odmiana * ** wzorzec dt/ha 51,9 61,9 44,2 56,9 52,7 64,7 74,3 1 Blask Conchita Suweren Iron Stratus Tocada Skarb Kormoran Skald Goodluck Basic Natasia Despina Ella Fariba Gawrosz Kucyk Raskud Liczba doświadczeń Wzorzec: badane odmiany: Blask, Conchita, Suweren, Iron.

21 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 21 Dobór DOBÓR odmian ODMIAN zbóż ZBÓŻ przydatnych PRZYDATNYCH do DO uprawy UPRAWY w GOSPODARSTWACH gospodarstwach EKOLOGICZNYCH ekologicznych Tabela 4. JĘCZMIEŃ JARY. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian ( odchylenia od wzorca). Lata zbioru 2012,2011,2010 Lp. Odmiana Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziarn (g) 2012 wzorzec 58,9 66,2 61,7 62,6 62,3 40,3 1 Stratus 1,6 6,6 1,3 4,1 3,2 2,7 2 Blask -2,9-6,7-4,9-4,8-4,8-3,3 3 Tocada -1,1-0,9-2,4-1,0-1,5 1,7 4 Skarb 2,1 1,3 0,6 1,7 1,3 2,7 5 Conchita -4,1-0,7-0,7-2,4-1,8 1,7 6 Kormoran 1,9 4,3-1,4 3,1 1,6-3,3 7 Skald 4,6-3,2-0,2 0,7 0,4-1,3 8 Suweren 1,9 7,8 6,3 4,9 5,3-2,3 9 Basic -7,6-1,2-4,4-4,1 2,7 10 Goodluck -1,4 0,6-0,4-0,1 3,7 11 Iron 1,6-3,4-0,9-0,6-3,3 12 Natasia -7,4-5,7-6,6-6,3 1,7 13 Despina 2,6 1,7 14 Ella 0,1 0,7 15 Fariba -11,9-1,3 16 Gawrosz 14,9-3,3 17 Kucyk 3,6-0,3 18 Raskud 1,9-1,3 Liczba doświadczeń Poletka z odmianami jęczmienia. Chwałowice. Fot. autor

22 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 22 Dobór DOBÓR odmian ODMIAN ZBÓŻ zbóż PRZYDATNYCH przydatnych do DO uprawy UPRAWY w W gospodarstwach GOPODARSTWACH EKOLOGICZNYCH ekologicznych Tabela 5. JĘCZMIEŃ JARY. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby ( odchylenia od wzorca). Rok zbioru 2112, Lp. Odmiana Liczba lat badań Plamistość siatkowa Mączniak Rdza jęczmienia Wzorzec (skala9 0 ) 9,0 8,5 8,8 8,9 8,0 7,5 1 Blask 3 0,0-0,1 0,2-0,1 0,0 0,0 2 Conchita 3 0,0 0,0-0,4-0,1-0,3 0,1 3 Stratus 3 0,0 0,1 0,2-0,2-0,3 0,1 4 Frontier 2 0,0 0,1-0,4 5 Tocada 3 0,0-0,6-1,3-0,8-0,5-0,1 6 Skald 3 0,0-0,3 0,2 0,1-0,1 0,0 7 Skarb 3 0,0-0,4-0,1-0,2-0,1-0,3 8 Kormoran 3 0,0 0,0 0,2 0,1 0,3 0,0 9 Aliciana 2-0,3 0,1-0,5 10 Suweren 2 0,0-0,4 0,2 0,1 0,0 0,3 11 Bordo 2 0,3 0,1-0,4 12 Henrike 2-0,4 0,1-0,3 13 Afrodite 2 0,1 0,1 0,4 14 Olof 2 0,2 0,1-0,2 15 Natasia 2 0,0 0,5 0,2 0,1 0,0 0,2 16 Goodluck 2 0,0 0,5 0,2 0,1 0,0 0,4 17 Iron 2 0,0 0,5 0,2 0,1 0,1 0,3 18 Basic 2 0,0 0,5-0,3-0,2 0,4 0,4 19 Mercada 1-1,0 0,1-0,5 20 Atico 1-0,7-0,4-1,7 21 Rufus 1-1,2 0,1-0,2 22 Victoriana 1-0,5 0,1-0,1 23 Despina 1 0,0 0,5 0,2 0,1-0,3 0,3 24 Ella 1 0,0 0,5 0,2 0,1 0,1 0,6 25 Fariba 1-0,3 0,3-0,6-0,7-0,4 0,1 26 Gawrosz 1-0,3 0,3-0,1-0,2 0,3 0,8 27 Kucyk 1 0,0 0,5 0,2 0,1 0,4 0,9 28 Raskud 1 0,0 0,5 0,2 0,1 0,1 0,6 Zbiory z doświadczeń. Fot. autor.

23 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 23 Dobór DOBÓR odmian ODMIAN ZBÓŻ zbóż PRZYDATNYCH przydatnych do DO uprawy UPRAWY w W gospodarstwach OSPODARSTWACH EKOLOGICZNYCH ekologicznych Tabela 6. ŻYTO OZIME. Plon ziarna odmian ( % wzorca). Lata zbioru 2012,2011,2010 Lp. Odmiana Wzorzec: badane odmiany: Bosmo, Dańkowskie Diament, Minello, Brasetto * ** wzorzec dt/ha 57,5 72,1 48,3 66,8 60,3 72,2 90,1 1 Bosmo Dańkowskie Diament Minello F Brasetto F Stanko Visello F Gonello F Palazzo F Dańkowskie Amber SU Skaltio F Armand Horyzo SU Drive F Liczba doświadczeń Tabela 7. ŻYTO OZIME. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian ( odchylenia od wzorca). Lata zbioru 2012,2011,2010 Lp. Odmiana Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziarn (g) wzorzec 135,0 133,6 129,5 134,3 132,7 32,9 1 Bosmo 10,0 19,9 20,0 15,0 16,6-0,9 2 D. Diament 3,8 7,2 2,5 5,5 4,5-0,9 3 Minello F1-4,2-4,3-4,8-4,3-4,4 0,1 4 Brasetto F1-4,2-12,3-5,8-8,3-7,4 4,1 5 Stanko -1,7 6,2 2,3 3,8-1,9 6 Visello F1-8,0-4,3-6,2-4,6 1,1 7 Gonello F1-8,0-7,8-14,0-7,9-9,9-2,9 8 Palazzo F1 8,3 3,2-6,0 5,8 1,8 1,1 9 D. Amber 5,0 6,4 5,7 7,3 1,1 10 SU Skaltio -7,5-4,6-6,1-4,5 1,1 11 Armand -1,0-0,9 12 Horyzo 12,5 0,1 13 SU Drive -4,5-0,9 Liczba doświadczeń

24 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 24 Dobór DOBÓR odmian ODMIAN zbóż ZBÓŻ przydatnych PRZYDATNYCH do DO uprawy UPRAY W w GOSPODARSTWACH gospodarstwach EKOLOGICZNYCH ekologicznych Tabela 8. ŻYTO OZIME. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby ( odchylenia od wzorca). Rok zbioru 2112, Lp. Odmiana 2012 Mączniak Rdza brunatna Rynchosporioza Liczba lat badań Wzorzec (skala9 0 ) 9,0 8,0 7,7 7,3 7,9 7,3 1 Bosmo 3 0,0 0,1 0,9 0,9 0,5 0,2 2 Dańk. Diament 3 0,0 0,2-1,0-0,4 0,7 0,4 3 Minello F1 3 0,0-0,1 0,9 0,4 0,0 0,3 4 Brasetto F1 3 0,0 0,2-0,2 0,3 0,0 0,2 5 Gonello F1 3 0,0 0,4-1,6-0,6 0,6 0,1 6 Palazzo F1 3 0,0-0,1-0,2-0,2-0,8 0,1 7 Gradan F1 2-1,0-1,4-0,2 8 Balistic F1 2-1,4-0,2-0,9 9 Stanko 2 0,0 0,6 0,4 0,6-0,9-0,6 10 Visello F1 2 0,0 0,7 0,9 0,5-0,2 0,3 11 Dańk. Amber 2 0,0 0,5-0,7 0,1-0,3 0,0 12 SU Skaltio 2 0,0 0,6-0,6-0,2 0,1 0,7 13 Rostockie 1 0,0 0,1-0,3 14 Bellami 1-0,1-0,4 0,0 15 Domir 1-2,0 0,3-1,2 16 Stach 1-1,0-1,2-0,4 17 Armand 1 0,0 1,0 0,4 0,8 0,4 1,0 18 Horyzo 1 0,0 1,0 0,3 0,7 0,1 0,7 19 SY Drive 1 0,0 1,0-0,1 0,3-0,4 0,2 Poletka odmian żyta. Fot. autor.

25 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 25 Dobór odmian zbóż przydatnych do uprawy w gospodarstwach ekologicznych Tabela 9. PSZENŻYTO OZIME. Plon ziarna odmian ( % wzorca). Lata zbioru 2012,2011, Wzorzec: badane odmiany: Algoso, Borwo, Elpaso, Fredro. ^ - średni wzorzec za dwa lata * ** Lp. Odmiana wzorzec dt/ha 65,1 58,0 53,3 61,6 58,2 69,0 87,0 1 Algoso Borwo Elpaso Fredro Pawo Todan Baltiko Trismart Leontino Pizarro Atletico Tulus Cerber Cyrkon Agostino Bereniko Borowik KWS Trisol Maestozo Mikado Liczba doświadczeń * Plonowanie w stosunku do średniego plonowania na poziomie a1 dla województwa mazowieckiego za lata ** Plonowanie w stosunku do średniego plonowania na poziomie a2 dla województwa mazowieckiego za lata

26 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 26 Dobór odmian zbóż przydatnych do uprawy w gospodarstwach ekologicznych Tabela 10. PSZENŻYTO OZIME. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 2012,2011,2010 Lp. Odmiana Wysokość roślin (cm) Masa 1000 ziarn (g) wzorzec 95,1 99,0 93,6 97,1 95,9 44,6 1 Algoso 1,9 10,8 12,9 6,4 8,5 4,4 2 Borwo -6,4-4,2-7,1-5,3-5,9 0,4 3 Elpaso 1,9 2,8 2,4 3,5-1,6 4 Fredro -1,1 9,0 4,0 5,1 0,4 5 Pawo 6,9 11,0 11,2 9,0 9,7-1,6 6 Todan 9,9 16,4 8,0 11,6 1,4 7 Baltiko -13,1-7,7-21,6-10,4-14,1-1,6 8 Trismart 10,9 11,0 11,0 12,1-6,6 9 Leontino 0,2 8,9-1,8 3,0-0,6 10 Pizarro 8,9 19,2 7,0 12,5 2,4 11 Atletico -11,8-6,5-13,8-9,1-10,7 1,4 12 Tulus -3,8 7,0 1,9 1,6 1,7 3,4 13 Cerber -4,4-5,7-5,1-3,9 1,4 14 Cyrkon -6,8-4,7-5,8-4,6 2,4 15 Agostino -15,1 0,4 16 Bereniko 7,2-2,6 17 Borowik 16,2 6,4 KWS Trisol 18 4,2-4,6 19 Maestozo 6,9-1,6 20 Mikado -12,1-3,6 Liczba doświadczeń Odmiany żyta i pszenżyta. Chwałowice. Fot. autor.

27 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 27 Dobór DOBÓR odmian ODMIAN ZBÓŻ zbóż PRZYDATNYCH przydatnych do DO uprawy UPRAWY w W gospodarstwach GOSPDARSTWACH EKOLOGICZNYCH ekologicznych Tabela 11. PSZENŻYTO OZIME. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby ( odchylenia od wzorca). Rok zbioru 2112, Lp. Odmiana 2012 Mączniak Rdza brunatna Septorioza liści Liczba lat badań Wzorzec (skala9 0 ) 9,0 8,2 8,3 8,2 7,8 7,6 1 Algoso 3 0,0-0,2-0,9-0,9-0,2-0,2 2 Borwo 3 0,0-0,4 0,2 0,0 0,7 0,5 3 Pawo 3 0,0 0,2 0,6 0,3 0,2 0,4 4 Baltiko 3 0,0-0,3-0,7-0,9-0,3-0,3 5 Atletico 3 0,0-0,5-0,3 0,0 0,1 0,1 6 Tulus 3 0,0 0,0 0,6 0,1 0,5-0,3 7 Witon 2-0,5-0,4 0,3 8 Grenado 2-0,6-1,3-0,4 9 Gniewko 2-1,4-0,3-0,3 10 Trismart 2 0,0 0,1-1,3-0,8-0,9-1,2 11 Todan 2 0,0 0,0 0,7 0,5-0,7-0,5 12 Leontino 2 0,0 0,2-0,3 0,1 0,3-0,2 13 Pizarro 2 0,0 0,2 0,4 0,4 0,2 0,0 14 Cerber 2 0,0 0,2-0,3-0,2-0,6-0,9 15 Cyrkon 2 0,0 0,7 0,7 0,3-0,3-0,5 16 Elpaso 2 0,0-0,5 0,6 0,0 0,1-0,2 17 Fredro 2 0,0 0,6 0,7 0,3 0,2-0,3 18 Moderato 1-0,8 0,2 0,5 19 Alekto 1-0,6 0,4 0,0 20 Pigmej 1-0,9 0,4 0,9 21 Trigold 1 0,4 0,6 1,3 22 Agostino 1 0,0 0,8-1,0-0,9 0,0 0,2 23 Bereniko 1 0,0 0,8 0,7 0,8 0,5 0,7 24 Borowik 1 0,0 0,8 0,45 0,55 0,7 0,9 25 KWS Trisol 1 0,0 0,8 0,2 0,3-0,2 0,0 26 Maestozo 1 0,0 0,8 0,1 0,2 0,0 0,2 27 Mikado 1 0,0 0,8-0,4-0,3 0,2 0,4

28 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 28 Dobór odmian zbóż przydatnych do uprawy w gospodarstwach ekologicznych Nowe odmiany wstępne wyniki po pierwszym roku badań w uprawie metodami ekologicznymi. Jęczmień jary Odmiany badane po raz pierwszy ( 2012r) Plon ziarna odmian w % w stosunku do wszystkich badanych odmian w 2012r. Ella 131 Raskud 96 Fariba 94 Gawrosz 87 Despina 84 Kucyk 82 Ella odmiana pastewna, dwurzędowa, wpisana do krajowego rejestru w 2012r. W charakterystyce sporządzonej na podstawie ogólnokrajowych wyników PDOiR plonowała za lata powyżej wzorca, nawet na poziomie agrotechniki a1 wyżej niż na poziomie bardziej intensywnym a2. Także w obecnym sezonie w badaniach porejestrowych metodami ekologicznymi uzyskała najwyższe plony. Odporność na ważniejsze choroby po pierwszym roku badań okazała się także nieco powyżej wzorca. Wysokość odmiany na poziomie wzorca. Żyto ozime Odmiany badane po raz pierwszy ( 2012r) Plon ziarna odmian w % w stosunku do wszystkich badanych odmian w 2012r. SU Drive 102 Horyzo 98 Armand 96 SU Drive odmiana mieszańcowa, wpisana do krajowego rejestru w 2011r. W badaniach metodami ekologicznymi uzyskała podobnie wysokie plony ( powyżej wzorca), tak, jak w badaniach ogólnokrajowych PDOiR. Odmiana nieco niższa poniżej wzorca, odporność na ważniejsze choroby na poziomie wzorca (wszystkie odmiany). Pszenżyto ozime Odmiany badane po raz pierwszy ( 2012r) Plon ziarna odmian w % w stosunku do wszystkich badanych odmian w 2012r. Borowik 106 Maestozo 104 KWS Trisol 101 Mikado 101 Agostino 95 Bereniko 89

29 EKOLOGIA I ŚRODOWISKO 29 Dobór DOBÓR odmian ODMIAN ZBÓŻ zbóż PRZYDATNYCH przydatnych do DO uprawy UPRAWY w W gospodarstwach GOSPODRSTWACH EKOLOGICZNYCH ekologicznych Borowik odmiana wpisana do krajowego rejestru w 2011roku. W badaniach porejestrowych metodami ekologicznymi zaplonowała najwyżej, podobnie wysoko ( powyżej wzorca) plonowała w badaniach ogólnokrajowych PDOiR. Odmiana najbardziej odporna na większość ważniejszych chorób ( stosunkowo wysoko powyżej wzorca). Także jedna z najwyższych odmian. Maestozo - wpisana do krajowego rejestru w 2011roku. W badaniach ogólnokrajowych PDOiR zawsze plonowała wyżej na poziomie agrotechniki a1 niż a2 w stosunku do innych badanych odmian. W 2012 roku poniżej wzorca, jednak w poprzednich dwóch latach powyżej. W badaniach ekologicznych w 2012 roku zaplonowała powyżej wzorca. Odmiana także nieco wyższa niż pozostałe, o średnim poziomie odporności na ważniejsze choroby. Opracował: Stachowicz Tomasz, CDR O/ w Radomiu

30 METODYKA DORADZTWA 30 Jak uczą się dorośli, czyli cykl Kolba w praktyce Autor: Sylwia Filas, CDR O/Kraków Tytułem wstępu, czyli po co nam to wiedzieć? Wiedza o tym, jak uczą się dorośli jest niezbędna, by móc realizować efektywne szkolenia. Wykorzystanie w praktyce zasad uczenia się dorosłych pozwala prowadzącemu odpowiednio dobrać metody i techniki szkoleniowe; określić własną rolę w procesie szkolenia; stworzyć dogodne warunki do uczenia się oraz zmotywować uczestników. Jak uczą się dorośli? Malcolm Knowles (pionier badań nad edukacją dorosłych) sformułował kilka prawidłowości. Dorośli: 1. są podmiotem procesu, autonomicznymi i samosterownymi jednostkami działają dobrowolnie, sami decydują, czego i jak chcą się uczyć - mogą uczestniczyć we współtworzeniu programu nauczania, doborze metod; 2. wnoszą swoje przeżycia do sytuacji uczenia się mogą się nimi dzielić z innymi; 3. są zorientowani na cele wiedzą, czego chcą (choć nie zawsze to artykułują); 4. są praktyczni uczą się tylko tego, co sami uznają za potrzebne, co pomoże im radzić sobie z otaczającą rzeczywistością (wymaganiami stawianymi przez życie, pracę itd.); 5. szukają możliwości do rozwoju osobistego muszą widzieć bezpośrednie zastosowanie zdobytej wiedzy i umiejętności; oczekują szacunku chcą być traktowani jak partnerzy cenią możliwość wyrażania własnych opinii. Dorośli nie są czystą tablicą gotową do zapisania przez szkoleniowców - każdy z nich przychodzi na szkolenie z własnym bagażem (kapitałem) wiedzy, nawyków, sposobów działania, opinii i przekonań, do których może się odwołać w konkretnych sytuacjach. Osoby dorosłe uczą się przez doświadczenie. Podstawowym źródłem wiedzy dla ludzi dorosłych nie jest przeczytana lektura czy zaobserwowana sytuacja, ale doświadczenie związane z wykonywaną pracą. Realizacja zawodowych czynności uczy więcej niż informacje, jak pracować, a podejmowanie codziennych obowiązków dostarcza wiedzy o tym, jak być skutecznym. [1] Doświadczenie jako punkt wyjścia, odniesienia i dojścia ma poważne konsekwencje dla procesu szkolenia. Zasada wykorzystania doświadczenia uczestników jest jedną z najważniejszych zasad uczenia osób dorosłych. Prowadzący szkolenie musi rozpoznać i docenić doświadczenie uczestników oraz stworzyć warunki do jego wykorzystania w procesie uczenia się. Jest to niezmiernie ważne z punktu widzenia efektywności szkolenia, bowiem nowe treści zostaną przyswojone pod warunkiem odniesienia ich do uprzedniego doświadczenia [2]. 1. M. Kossowska, I. Sołtysińska, Szkolenia pracowników a rozwój organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006 s Ibidem, s. 59

31 METODYKA DORADZTWA 31 Jak uczą się dorośli, czyli cykl Kolba w praktyce Rys.1 Doświadczenie uczestnika szkolenia Cykl uczenia się W literaturze przedmiotu można spotkać kilka modeli uczenia się. Najbardziej znany, został sformułowany w latach 70. przez Davida A. Kolba. Proces uczenia się to pewien cykl, w którym kluczową rolę odgrywa doświadczenie jednostki i jego analiza. Proces ten składa się z czterech etapów (faz). Rys.2 Cykl uczenia się poprzez doświadczenie [1] Konkretne doświadczenie (1) jest tylko punktem wyjścia. Aby się czegoś nauczyć nie wystarczy bowiem tylko coś przeżyć (doświadczyć) niezbędne jest przemyślenie (2) tego, co się wydarzyło, spojrzenie z różnych punktów widzenia. Kolejnym krokiem jest wyciagnięcie wniosków (3) co było w nim dobre, co złe, co się udało, a co nie i dlaczego tak to oceniamy. 1. M. Łaguna, P. Fortuna, Przygotowanie szkolenia, czyli jak dobry początek prowadzi do sukcesu, GWP, Gdańsk 2009, s

32 METODYKA DORADZTWA 32 Jak uczą się dorośli, czyli cykl Kolba w praktyce Planowanie (4) tego, jak w przyszłości można zachować się w podobnej sytuacji i jak wykorzystać zdobytą wiedzę, zamyka dany cykl. Gdy jeden cykl się kończy rozpoczyna się kolejny - wypróbowywanie nowych zachowań (kompetencji) dostarcza bowiem nowych doświadczeń, które powinny podlegać dalszej obserwacji i doskonaleniu. Mimo, iż doświadczenie jest na ogół początkiem procesu, cykl może zaczynać się na każdym z etapów i przebiegać dalej po spirali. Aby proces uczenia się był skuteczny należy przeprowadzić uczącego się przez kolejne etapy niestety w praktyce szkoleniowej zazwyczaj etapy przemyślenia, wyciągania wniosków i planowania są pomijane. [1] David A. Kolb zwraca uwagę, na to, iż niezmienność zachowania, niemodyfikowanie nawyków czy poglądów pod wpływem doświadczenia jest raczej znakiem braku uczenia się niż jego efektem. Style uczenia się Każdy z nas lepiej lub gorzej odnajduje się na każdym z etapów, uczy się inaczej. Każdy z nas ma określone preferencje, co do sposobu uczenia się w pewnych okolicznościach uczymy się lepiej, w innych gorzej. Różni nas: tempo uczenia się (szybko, bez trudu wolno, z trudem); staranność w uczeniu (sumiennie, gruntownie niedbale, powierzchownie); motywacja (chętnie, dobrowolnie niechętnie, pod przymusem); regulacja czynności (samodzielnie, wytrwale niesamodzielnie, zmiennie); organizacja poznawcza (świadomie mechanicznie). Chcąc uzyskać dobre efekty szkoleniowe, nie można tych różnic ignorować. Dla przebiegu szkolenia bardziej istotne są różnice indywidualne - wiedza na temat predyspozycji intelektualnych, temperamentalnych i osobowościowych uczących się jest bardzo ważna aby skutecznie oddziaływać na uczącego się trzeba mieć rozeznanie w jego możliwościach.[2] David A. Kolb określił cztery podstawowe sposoby (czynności), poprzez które nabywamy wiedzę, umiejętności i doświadczenia. Uczymy się poprzez: odczuwanie (co się wydarzyło?; obserwację (jak to było?); myślenie (dlaczego tak się stało?); działanie (jak to wykorzystać?). Na tej podstawie wyróżnił cztery typy uczących się: wykonawcę, spekulującego, myśliciela oraz planistę. 1. L. Rae, Planowanie i projektowanie szkoleń, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 1999, s M. Kossowska, I. Sołtysińska, op. cit. s

33 METODYKA DORADZTWA 33 Jak uczą się dorośli, czyli cykl Kolba w praktyce Rys.3 Cztery typy uczących się, cztery style uczenia się [1] konkretne doświadczenie abstrakcyjna konceptualizacja Czym charakteryzują się poszczególne style? Styl aktywny empiryk stawia pytania typu: jeżeli? (co się stanie jeżeli to zrobię?) najlepiej uczy się gdy staje przed nowym zadaniem, problemem do rozwiązania nie lubi: interpretowania wielu chaotycznych informacji; pracy według ścisłych instrukcji; zadań wymagających precyzji; wykładów (tradycyjnych form) lubi: być liderem; przedstawiać swoje pomysły; pracować w grupie Styl refleksyjny analityk stawia pytania typu: dlaczego? (dlaczego tak to wygląda?) najlepiej uczy się gdy: może zastanowić się nad działaniem; przeanalizować to, co się wydarzyło (wieloaspektowy ogląd sytuacji); obserwować z boku przebieg zajęć nie lubi: przymuszania do działania; konieczności improwizacji i działania bez wcześniejszego planu; występować w roli lidera, znajdować się w centrum uwagi lubi: podejmować decyzje bez presji czasu; sytuacje wymagające generowania pomysłów Styl teoretyczny myśliciel stawia pytania typu: co? (co jest przyczyną, a co skutkiem?) 1. M. Kossowska, I. Sołtysińska, op. cit., s , M. Łaguna, Szkolenia. Jak je prowadzić, by, Wydawnictwo GWP, Gdańsk 2004, s

34 METODYKA DORADZTWA 34 Jak uczą się dorośli, czyli cykl Kolba w praktyce najlepiej uczy się gdy: poznawane treści są elementem większego systemu, modelu, teorii; koncepcje są racjonalne i logiczne; ma dużo czasu na wyjaśnianie związków i zależności między ideami i pomysłami nie lubi: działać bez jasnego celu, kontekstu; sytuacji o dużym stopniu niepewności, angażujących emocje lubi: zadawać pytania; analizować przyczyny sukcesów i niepowodzeń Styl pragmatyczny planista stawia pytania typu: jak? (jak to działa?, jak to się stało?) najlepiej uczy się gdy: dostrzega praktyczne zastosowanie danych zagadnień; ma możliwość wypróbowania, przećwiczenia nowych technik; uzyskuje informację zwrotną od eksperta nie lubi: prezentowania treści bez praktycznego zastosowania; bujania w obłokach lubi: koncentrować się na problemach praktycznych; szybko podejmować decyzje współzawodnictwo w grupie Zdaniem Davida A. Kolba każdy rozwija swój własny, preferowany styl uczenia, który jest wypadkową genetycznych uwarunkowań, dotychczasowych doświadczeń oraz cech aktualnego środowiska. W praktyce, mamy do czynienia z połączeniem różnych stylów uczenia się, co jest czynnikiem ułatwiającym. Preferowanie tylko jednego stylu może bowiem ograniczać proces uczenia się. Sposobem na identyfikację poszczególnych stylów jest uważna obserwacja zachowań uczestników, bądź też wykorzystanie kwestionariusza stylów. Klasyczny kwestionariusz Kolba składa się z 12 pytań, jego wykorzystanie jest odpłatne i chronione prawami autorskimi. W literaturze istnieje wiele wariantów kwestionariusza.[1] I co teraz, czyli jak wykorzystać tę wiedzę w praktyce Założenia dotyczące natury uczenia się osób dorosłych przekładają się na konkretne rozwiązania w procesie organizacji szkoleń. Znajomość cyklu oraz stylów uczenia się ma istotne znaczenie przy wyborze metod szkoleniowych różnorodność w tym zakresie jest bowiem gwarancją dotarcia do indywidualnych potrzeb i możliwości uczestników. Projektowanie szkoleń w oparciu o cykl Kolba wiąże się ze stosowaniem przede wszystkim metod aktywizujących. Sposób uczenia się determinuje końcowy efekt. Słowa Konfucjusza co usłyszę, zapomnę; co zobaczę, zapamiętam; co sam zrobię, zrozumiem wiele mówią o procesie uczenia się i roli jaką odgrywa aktywna postawa osoby uczącej się. Zadaniem edukacji dorosłych nie jest pouczanie i dawanie recept, ale udzielanie pomocy w odkrywaniu wewnętrznych zasobów każdego człowieka. [2] Warunkiem skutecznego uczenia się jest samodzielne dochodzenie do wiedzy. 1. M. Adamiec, B. Kożusznik, Zarządzanie zasobami ludzkimi. Aktor-Kreator-Inspirator, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, op. cit., s K.M. Czarnecki, Konieczność i możliwość uczenia się dorosłych (refleksje i badania psychologiczne), [w] Edukacja ustawiczna dorosłych, Kwartalnik Naukowo-Metodyczny nr 1/2004, s. 23

35 METODYKA DORADZTWA 35 Jak uczą się dorośli, czyli cykl Kolba w praktyce Rys. 4 Podejście aktywizujące - charakterystyka Każdy z etapów cyklu wyznacza inne zadania dla trenera:[1] doświadczenie - podstawowym zadaniem trenera jest ukierunkowanie uwagi uczących się na obserwację własnego zachowania po to, by zidentyfikować obszary wymagające zmian. Bez tego uczestnicy szkolenia nie będą potrafili wykorzystać nabytej na szkoleniu wiedzy i umiejętności. Ten etap uchroni uczestników przed wątpliwościami typu po co mi to ; refleksja nad doświadczeniem trener powinien stworzyć warunki do wyrażania pomocniczej informacji zwrotnej zaangażować w ten proces wszystkich uczestników. Grupowa informacja zwrotna jest dla uczestnika bardziej wiarygodna i skuteczniejsza niż ta otrzymywana tylko od trenera; wyciąganie wniosków na tym etapie powinien dostarczyć wiedzy teoretycznej podsumowującej i uzupełniającej obserwacje uczestników; planowanie na koniec zaaranżować sytuację dającą możliwość przetestowania w praktyce, tego czego się uczestnicy nauczyli (sprawdzanie nowych zachowań w konkretnych sytuacjach, wprowadzanie poprawek do zachowania, sposobu myślenia). Stosowanie różnorodnych metod i technik pozwala przejść przez wszystkie etapy cyklu. Skuteczne sposoby uczenia się to w przypadku: empiryka - studium przypadku, samodzielne rozwiązywanie problemów (wskazywanie możliwości); analityka - techniki kreatywne, burze mózgów, dyskusje (motywowanie); teoretyka - wykład - porcja solidnej wiedzy, teorii, wyjaśnień ( uczenie ); pragmatyka - ćwiczenia, gry, symulacje (wspieranie) 1. M. Kossowska, I. Sołtysińska, op. cit. s. 73

36 METODYKA DORADZTWA 36 Jak uczą się dorośli, czyli cykl Kolba w praktyce Podsumowanie Stosowanie cyklu Kolba w praktyce szkoleniowej przynosi wymierne efekty po pierwsze zwiększa motywację uczestników do nauki, po drugie zachęca do wykorzystywania zdobytej wiedzy oraz wypracowanych sposobów działania w praktyce. Szkolenia, aby były satysfakcjonujące powinny: stwarzać uczestnikom okazję do wymiany doświadczeń Wymiana zdań, poglądów, konfrontowanie doświadczenia zdobywanego w trakcie szkolenia z dotychczasowym, może zapoczątkować proces zmiany. Zadawaj liczne pytania. zapewniać komfort tj. atmosferę akceptacji i życzliwości Na osobie trenera spoczywa odpowiedzialność za klimat panujący na szkoleniu od niego zależy, czy uczestnicy są na szkoleniu, bo muszą, czy też z zapałem w nim uczestniczą. Okazuj szacunek, słuchaj uważnie, nie wchodź w spory, spraw aby było zabawnie. zawierać praktyczne wskazówki i odniesienia Teoretyczne rozważania powinny być ograniczone do niezbędnego minimum tego, co uczestnicy muszą wiedzieć. Zaoszczędzony czas należy przeznaczyć na ćwiczenia. Przykłady jakimi będziesz się posługiwać muszą być związane z realnymi sytuacjami jakich doświadczają uczestnicy, odnosić się wprost do ich problemów.

37 METODYKA DORADZTWA 37 Jak uczą się dorośli, czyli cykl Kolba w praktyce pobudzać wewnętrzną motywację Główną motywacją dla osób dorosłych jest potrzeba doskonalenia siebie. Jednym ze sposobów pobudzania motywacji wewnętrznej jest stwarzanie możliwości dokonywania wyboru. Pozwól uczestnikom na współudział w ustalaniu celów i zawartości programu, kolejności omawianych zagadnień. To wzmacnia ich zaangażowanie, może też prowadzić do zmiany postaw i nastawienia do uczenia się. wewnętrzna motywacja Bibliografia: M. Adamiec, B. Kożusznik, Zarządzanie zasobami ludzkimi. Aktor-Kreator-Inspirator, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 K.M. Czarnecki, Konieczność i możliwość uczenia się dorosłych (refleksje i badania psychologiczne), [w] Edukacja ustawiczna dorosłych, Kwartalnik Naukowo- Metodyczny nr 1/2004 M. Kossowska, S. Jarmuż, T. Witkowski, Psychologia dla trenerów, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2008 M. Kossowska, I. Sołtysińska, Szkolenia pracowników a rozwój organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006 M. Łaguna, P. Fortuna, Przygotowanie szkolenia, czyli jak dobry początek prowadzi do sukcesu, GWP, Gdańsk 2009 L. Rae, Efektywne szkolenie, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006 L. Rae, Planowanie i projektowanie szkoleń, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 1999