Nr Informacja. Płaca minimalna w państwach członkowskich Unii Europejskiej

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Płaca minimalna w państwach członkowskich Unii Europejskiej Marzec 2005 Bożena Kłos Informacja Nr 1129 W opracowaniu scharakteryzowano kategorię minimalnej płacy i jej funkcje. Szczególną uwagę zwrócono na metody ustalania poziomu płacy minimalnej rekomendacje organizacji międzynarodowych i zastosowane metody w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Przedstawione zostały systemy płacy minimalnej w 25 krajach UE i poziom tych płac obowiązujący w styczniu 2004 (na podstawie badań Eurostatu).

2 BSiE 1 I. Pojęcie płaca minimalna Pojecie płaca minimalna odnosi się do kwoty określonej prawnie, jednolitej dla całego kraju. Jest to kwota, poniżej której nie można opłacać pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy. Do tak określonej płacy minimalnej pracownik może zgłaszać roszczenia prawne w przypadku jej nieotrzymywania. Płaca minimalna ustalana jest dla pracy prostej, lekkiej, wykonywanej w warunkach nieuciążliwych i z przeciętną wydajnością. Płaca minimalna jest kategorią zarówno społeczną, jak i ekonomiczną. Jej społeczna rola polega na ustalaniu jej na poziomie zapewniającym niezbędne środki utrzymania i przeciwdziałaniu nadmiernej eksploatacji pracowników, zaś ekonomiczny aspekt wynika z faktu, że płaca minimalna jest elementem polityki płac, która z kolei ma wpływ na koszty pracy, konkurencyjność przedsiębiorstw i rynek pracy. Pierwsze uregulowania płacy minimalnej pojawiły się ponad 100 lat temu (w 1894 r.) w Nowej Zelandii. Płaca minimalna została usankcjonowana w 1928 r. przez Międzynarodową Organizację Pracy. Ogólne ramy stosowania płacy minimalnej wyznaczają Konwencje tej organizacji: Konwencja Nr 26 dotycząca ustanowienia metod ustalania płac minimalnych z 1928 r., Konwencja Nr 99 dotycząca ustalania płac minimalnych w rolnictwie z 1951 r., Konwencja nr 131 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca ustalania płac minimalnych, zwłaszcza w odniesieniu do krajów rozwijających się oraz Zalecenie Nr 135 dotyczące ustalania płac minimalnych, zwłaszcza w odniesieniu do krajów rozwijających się z 1970 r. Celem wprowadzenia kategorii płacy minimalnej jest dążenie do likwidacji nadmiernej eksploatacji pracowników, walka z ubóstwem, zapobieganie konfliktom pracy, eliminowanie szkodliwych form konkurencji oraz promowanie stabilności ekonomicznej i rozwoju gospodarczego. Zakłada się, że płaca minimalna powinna zapewnić poziom życia pozwalający na uczestnictwo w życiu danej zbiorowości i niepowodujący pauperyzacji i wykluczenia społecznego osób najmniej zarabiających. Regulacje MOP z 1970 r. wskazują, że poziom płacy minimalnej powinien odpowiadać możliwościom kraju i jego warunkom ekonomicznym. Przy określaniu wysokości płacy minimalnej należy brać pod uwagę następujące kryteria:

3 2 BSiE potrzeby pracowników i ich rodzin, ogólny koszt płac w kraju, koszty utrzymania i ich fluktuację, świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych, porównanie ze stopą życiową innych grup społecznych, czynniki natury gospodarczej, łącznie z wymaganiami rozwoju gospodarczego, poziomem wydajności pracy i dążeniem do osiągnięcia i utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia. Regulacje MOP wskazują też na konieczność uaktualniania płacy minimalnej w celu uwzględnienie zmian kosztów utrzymania i innych warunków ekonomicznych (w regularnych odstępach czasu albo gdy waloryzacja zostanie uznana za pożądaną). Dopuszcza się różnicowanie płacy minimalnej dla poszczególnych grup pracowników, jak i zróżnicowanie regionalne. Większość krajów UE opiera swoje systemy płacy minimalnej na Konwencjach MOP odnoszących się do minimalnego wynagrodzenia. Systemy płacy minimalnej funkcjonują w 18 spośród 25 państw członkowskich Unii Europejskiej w Belgii, Grecji, Francji, Hiszpanii, Irlandii, Luksemburgu, Holandii, Portugalii, Wielkiej Brytanii, Czechach, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polsce, Słowacji, Słowenii i na Węgrzech. W pozostałych krajach stawki płac minimalnych ustalane są w układach zbiorowych pracy, odrębnie dla poszczególnych branż (RFN, Austria, Dania, Finlandia, Włochy, Szwecja, Cypr) i nie obowiązuje jedna ustawowa płaca minimalna. II. Metody ustalania płacy minimalnej Konwencja nr 131 i Zalecenie nr 135 pozostawiają państwom swobodny wybór co do metody kształtowania wysokości płacy minimalnej i nie wskazują, jaka na przykład powinna być relacja płacy minimalnej do przeciętnego wynagrodzenia. Tym niemniej Międzynarodowa Organizacja Pracy rekomenduje jako kryterium ustalania płacy minimalnej 50% płacy przeciętnej. Z kolei Komitet Niezależnych Ekspertów Rady Europy zgodnie z art. 4 pkt 1 Europejskiej Karty Społecznej postulował w 1977 r., aby minimalne wynagrodzenie za pracę było wynagrodzeniem godziwym i wynosiło 68% przeciętnego wynagrodzenia brutto. Ostatnio Komitet zweryfikował swoje rekomendacje dotyczące płacy minimalnej do poziomu 60% przeciętnego wynagrodzenia netto. Miernikiem płacy minimalnej zalecanym przez OECD jest mediana tzn. wynagrodzenie środkowe 1. Wskazuje się, że mediana jest miernikiem bardziej obiektywnym niż przeciętne wynagrodzenie, gdyż w mniejszym stopniu reaguje na przesunięcia płac niskich i rozwarstwienie płac wysokich. Ujmowanie płacy minimalnej w relacji do mediany wynagrodzenia daje wyższe wskaźniki, ze względu na niższy poziom wynagrodzenia środkowego od wynagrodzenia przeciętnego. W praktyce poszczególne kraje stosują bardzo różne metody ustalania kwoty płacy minimalnej są to najczęściej metody uwzględniające wiele czynników społecznych i ekonomicznych. Przy ustalaniu poziomu płacy minimalnej najczęściej stosuje się następujące rodzaje kryteriów: 1 Mediana wynika z podzielenia badanej zbiorowości na dwie części i dotyczy kwoty, poniżej i powyżej której zarabia 50% zatrudnionych pracowników.

4 BSiE 3 kryterium potrzeb pracownika, odsetka płacy przeciętnej, dochodów porównywalnych. 2 Potrzeby pracownika jako kategoria wyjściowa dla kształtowania płacy minimalnej stosowana jest przede wszystkim w krajach rozwijających się. Płaca minimalna obliczana jest na podatnie kosztów utrzymania (według koszyka dóbr zapewniającego minimum socjalne lub wydatków najuboższych gospodarstw domowych itp). Przy tym obliczaniu płacy minimalnej kontrowersje koncentrują się wokół sposobu obliczania minimum socjalnego a także liczby osób na utrzymaniu pracownika. Spośród krajów UE kryterium to stosowane jest we Francji, gdzie typowy budżet wydatków jest opracowywany przez Komitet do spraw Układów Zbiorowych. Kwota płacy minimalnej została ustalona w powiązaniu z podstawowymi potrzebami w Portugalii, gdy kategoria ta została po raz pierwszy wprowadzona w 1969 r. Podstawą ustalania kwoty płacy minimalnej może też być określona relacja do płacy przeciętnej. W tym przypadku chodzi nie tylko o płacę pozwalającą na zaspokojenie potrzeb, ale o powiązanie jej z płacą osiąganą w kraju, w którym pracownicy żyją i pracują. Przyjmuje się założenie, że płaca minimalna nie powinna być dużo niższa od przeciętnych dochodów osiąganych w danym kraju. W Portugalii w 1974 r. przy weryfikacji płacy minimalnej przyjęto relacje zalecaną przez Radę Europy 68% przeciętnego wynagrodzenia brutto. Szeroko stosowanym kryterium wyznaczania wysokości płacy minimalnej jest określenie jej na poziomie 50% płacy przeciętnej. Miernik ten rekomendowany przez MOP odpowiada z reguły rzeczywistym wynagrodzeniom pobieranych przez kilku lub kilkunastoprocentową grupę najmniej zarabiających pracowników. W krajach, w których to kryterium jest stosowane, przedmiotem sporu bywa definicja i sposób obliczania płacy przeciętnej. Przy stosowaniu kryterium dochodów porównywalnych stawki minimalne obliczane są na podstawie serii porównań aktualnej sytuacji w zakresie wynagrodzeń, dotyczących szeregu branż gospodarki, regionów i struktury wynagrodzeń. Pod uwagę bierze się zwłaszcza liczbę pracowników uzyskujących faktycznie najniższe wynagrodzenie. Porównania te prowadzą do określenia wskaźnika ogólnego. W Holandii początkowa kwota płacy minimalnej została ustalona na poziomie odpowiadającym rzeczywistym niskim płacom w gospodarce. Sposób ustalania płacy minimalnej można dokładnie prześledzić na przykładzie Wielkiej Brytanii i Irlandii, które to kraje niedawno wprowadziły system płacy minimalnej (Wielka Brytania od 1999 r., a Irlandia od 2000 r.). W obydwu krajach przeprowadzono na ten temat bardzo szeroką debatę publiczną. W lipcu 1997 r. rząd Wielkiej Brytanii powołał Komisję Płacy Minimalnej (Low Pay Commission), zadaniem której było zaproponowanie poziomu ogólnonarodowej płacy minimalnej (national minimum wage), albowiem od 1992 r. Wielka Brytania odstąpiła od stosowania kategorii płacy minimalnej. Biorąc pod uwagę różnice poglądów co do pozytywnych efektów wprowadzenia płacy minimalnej oraz jej ewentualnych negatywnych konsekwencji, Komisja przeprowadziła analizę różnych aspektów płacy minimalnej, szczególnie przewidywanego wzrostu kosztów w przedsiębiorstwach, osłabienia konkurencyjności, podwyżek cen zatrudnienia (bezrobocia) i wpływ tej kategorii na publiczny sektor finansów. Obok badań i analiz Komisja skierowała ankietę do pracodawców i przedsiębiorców w niskopłatnych dziedzinach działalności gospo- 2 Zob. Z. Jacukowicz, Zróżnicowanie płac w Polsce, w krajach Unii Europejskiej i w USA, IPiSS, 2000, s

5 4 BSiE darczej (hotelarstwo, handel) i w dobrze płatnym sektorze przemysłu. Pytania ankiety dotyczyły zgody na wprowadzenie kategorii płacy minimalnej, jej wysokości, definicji, kosztów wprowadzenia i oczekiwanych korzyści. W toku dyskusji postulowano, aby wysokość płacy minimalnej uwzględniały koszt utrzymania rodziny (żonaty pracownik z 2 dzieci) wynagrodzenie za 1 godzinę pracy powinno wtedy wynosić 6,27 funta. Przy tej propozycji kwestią sporną stawało się obliczanie podatku i obciążeń ubezpieczeniowych, mediany wynagrodzenia i płacy minimalnej oraz różnice wynikające z tego tytułu. Związki zawodowe najczęściej proponowały kwotę 4,61 lub 4,78 funta, uzasadnianą tym, że płaca minimalna powinna stanowić 50% mediany zarobków mężczyzny, przy czym zarobki powinny być liczone z godzinami nadliczbowymi. Komisja Płacy Minimalnej odrzuciła te postulaty, wskazujące że formuła płacy minimalnej powinna mieć formę zapisu prawnego, a mediana wynagrodzeń zmienia się zależnie od szczegółowych obliczeń wynagrodzeń i podatków. Jest to więc kwota szacunkowa i jej wysokość nie może stanowić podstawy roszczenia w sądzie. W toku dyskusji w ogóle nie brano pod uwagę wytycznych Rady Europy sformułowanych w Europejskiej Karcie Społecznej. W rezultacie zwyciężyła koncepcja określenia płacy minimalnej kwotowo w wysokości 3,60 funta za godzinę dla pracowników od 22 roku życia. Przy tej kwocie podwyżka płacy minimalnej objęła 1903 tys. osób, co stanowiło 8% zatrudnionych. Fundusz płac zwiększył się o 0,6%, a efekt inflacyjny oszacowano na poziomie 0,2%. Przy kwocie 4,78 funta podwyżka wynagrodzenia objęłaby 28% zatrudnionych (6150 tys.), wzrost funduszu płac o 2,7% a efekt inflacyjny 1,2%. Do płacy minimalnej nie zalicza się wypłat za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatków za pracę w szczególnych warunkach, dodatków zmianowych, wartości napoi i żywności, jeżeli przysługują na danym stanowisku oraz dodatków w naturze. W wielkościach relatywnych kwota płacy minimalnej w wysokości 3,60 funta obowiązująca od kwietnia 1999 r. stanowiła 45% mediany wynagrodzeń. Kwota ta była niewiele wyższa od ostatnio w 1991 r. ustalonej kwoty minimalnej płacy (3,40 funta dla dorosłego pracownika). W Irlandii została powołana Narodowa Komisja Płacy Minimalnej (międzyresortowa grupa do spraw wprowadzenia narodowej płacy minimalnej). Został przygotowany Raport przez tę Komisję oraz raport Instytutu Badań Ekonomicznych i Społecznych (Economic and Social Resaearch Institute). Na podstawie tych opracowań poziom płacy minimalnej ustalono na poziomie 4,40 IEP tj. 2/3. mediany wynagrodzenia z 1997 r. Pod uwagę brano także poziom płacy minimalnej w krajach OECD. Narodowa Płaca Minimalna zaczęła obowiązywać od kwietnia 2000 r. i wtedy stanowiła 56% mediany wynagrodzeń. Należy podkreślić, że regulacje prawne dotyczące płacy minimalnej w Wielkiej Brytanii i Irlandii nie zawierają zasad waloryzacji płacy minimalnej. Zwraca uwagę fakt, że w Wielkiej Brytanii i Irlandii przyjęto jednak nieco inne założenia przy wprowadzaniu płacy minimalnej: w Irlandii ważnym celem było zmniejszenie zróżnicowania płac i w rezultacie, na tle innych państw członkowskich UE, Irlandia usytuowała się wśród krajów o najwyższej relacji płacy minimalnej do przeciętnego wynagrodzenia, zaś Wielka Brytania wśród krajów o najniższej relacji. (zob. tab. 1).

6 BSiE 5 III. Krajowe systemy płacy minimalnej W krajowych regulacjach prawnych dotyczących płacy minimalnej określa się na ogół następujące elementy systemu płacy minimalnej: grupy pracowników objętych płacą minimalną, elementy wynagrodzenia wchodzące w skład płacy minimalnej, czas pracy brany pod uwagę przy określaniu płacy minimalnej, zasady waloryzacji, procedury ustalania płacy minimalnej (np. rząd, konsultacje z partnerami społecznymi), zasady różnicowania poziomu płacy minimalnej (np. według wieku), nadzór nad przestrzeganiem przepisów ustawy i kary za ich łamanie. Konkretne kwoty płacy minimalnej, określone według ustawowych procedur i zasad, wynikają z analiz rynku pracy, sytuacji gospodarczej kraju, wzrostu kosztów utrzymania, warunków prowadzenia działalności gospodarczej itp. Pod uwagę bierze się też opinie związków zawodowych i organizacji pracodawców. Poniżej zostaną bliżej scharakteryzowane takie elementy krajowych systemów płacy minimalnej jak: procedury ustalania płacy, rodzaj stawki, zakres podmiotowy, metody waloryzacji i różnicowanie płacy minimalnej ze względu na wiek. W części krajów członkowskich UE płaca minimalna jest ustalana tylko przez rząd. Ten model występuje w Hiszpanii, Francji, Luksemburgu, Holandii, Portugalii, Estonii, Litwie i Malcie. W większości krajów płacę minimalną ustala rząd po konsultacji z partnerami społecznymi. W Belgii i Grecji obowiązuje system hybrydowy, w którym minimalne wynagrodzenie ustalane jest przez partnerów społecznych, ale obowiązuje we wszystkich sektorach gospodarki (w Belgii tylko dla sektora prywatnego). Płaca minimalna jest ustalana głównie jako stawka miesięczna (jako stawka godzinowa we Francji, Irlandii i Wielkiej Brytanii oraz jako stawka miesięczna i godzinowa w Czechach, Estonii, Liwie, Łotwie i Słowacji). Płaca minimalna obejmuje wszystkich pracowników bez względu na wiek w Hiszpanii i Portugalii (pracownicy w wieku od 16 lat). W pozostałych krajach obowiązuje kryterium wieku: 18 lat w Luksemburgu, Francji, 18 lat dla pracowników fizycznych i 19 lat dla pracowników umysłowych w Grecji, 21 lat w Belgii, 22 lata w Wielkiej Brytanii i 23 lata w Holandii. W Irlandii stosowana jest formuła doświadczeni dorośli pracownicy oznaczającą osobę, która ma dwuletnie doświadczenie zawodowe liczone od zatrudnienie po ukończeniu 18 lat. Wśród nowych państw członkowskich UE płaca minimalna obejmuje wszystkich pracowników bez względu na wiek (w Słowacji od 16 lat). Istnieje znaczne zróżnicowanie rozwiązań w zakresie minimalnej płacy w odniesieniu do młodych pracowników. Osoby zatrudnione w wieku poniżej przyjętego dla płacy minimalnej, otrzymują wynagrodzenie określane w relacji do minimalnej płacy. W Belgii płaca minimalna jest obniżana o 6% za każdy rok poniżej 21 lat (do wieku 16 lat, gdy płaca osiąga poziom 70% minimalnego wynagrodzenia). We Francji osoby w wieku 16 lat otrzymują wynagrodzenie równe 80% płacy minimalnej, a w wieku 17 lat 90% płacy minimalnej. W Irlandii osobom poniżej 18 lat wypłaca się 70% płacy minimalnej. W Holandii stawki wynagrodzeń są mocno zróżnicowane ze względu na wiek: 15 lat 30,0% płacy minimalnej, 16 lat 34,5% płacy minimalnej,

7 6 BSiE 17 lat 39,5% płacy minimalnej, 18 lat 45,5% płacy minimalnej, 19 lat 52,5% płacy minimalnej, 20 lat 61,5% płacy minimalnej, 21 lat 72,5% płacy minimalnej, 22 lata 85% płacy minimalnej. W Wielkiej Brytanii odrębne stawki godzinowe są ustalane dla osób w wieku lat, a od października 2004 r. system płacy minimalnej obejmuje także osoby w wieku lat. Automatyczna indeksacja cenowa płacy minimalnej obowiązuje tylko we Francji, Belgii, Luksemburgu, Słowenii i Malcie. We Francji uwzględnia się też wzrost płac. Automatyczna waloryzacja jest dokonywana na ogół raz lub dwa razy do roku. W Portugalii podczas dorocznego przeglądu płacy minimalnej brane są pod uwagę takie czynniki jak wpływ minimalnej płacy na zatrudnienie i na bezrobocie, przewidywany poziom inflacji oraz poziom produktywności. Unika się ścisłego wiązania płacy minimalnej z przeciętnym wynagrodzeniem. W Hiszpanii waloryzacja płacy minimalnej zależy od wyników konsultacji z partnerami społecznymi i ponadto rząd jest zobowiązany uwzględniać poziom inflacji, produktywność i inne wskaźniki ekonomiczne. Interesujący mechanizm waloryzacji obowiązuje w Holandii od 1992 r. Przyjęta została generalna zasada, że płaca minimalna i świadczenia socjalne powinny wzrastać wraz ze wzrostem przeciętnego wynagrodzenia. Ministerstwo Spraw Socjalnych dokonuje waloryzacji dwukrotnie w roku (1 stycznia i 1 lipca). Waloryzacja jest jednak uzależniona od relacji liczby osób ubiegających się o świadczenia socjalne (zasiłki dla bezrobotnych i emerytów) do liczby osób pracujących. Jeżeli wskaźnik ten jest niższy od 82,6% to płaca minimalna musi być podwyższona o wskaźnik wzrostu płacy przeciętnej, a gdy jest wyższy rząd może pozostawić płacę minimalną na niezmienionym poziomie (taka sytuacja miała miejsce w latach ). Cały system płacy minimalnej w Holandii podlega rewizji co cztery lata. Przegląd dotyczy poziomu płacy minimalnej w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia i sytuacji na rynku pracy. IV. Poziom płacy minimalnej w krajach UE Według danych Eurostatu na dzień 1 stycznia 2004 r. najwyższa miesięczna płaca minimalna wśród 25 państw członkowskich obowiązywała w Luksemburgu (1403 euro), a najniższa na Łotwie (121 euro). Płace minimalne podane w tabeli 1 są kwotami brutto przed opodatkowaniem i opłaceniem składek na ubezpieczenie społeczne. Płace minimalne wyrażone w euro obrazują bardzo duże zróżnicowanie płacy minimalnej, wśród 25 krajów UE relacja wynosi 1:11. Według poziomu płacy minimalnej można wyróżnić trzy grupy państw: państwa, w których płaca minimalna wynosi euro (Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Czechy, Słowacja i Węgry), państwa, w których płaca minimalna wynosi euro (Słowenia, Portugalia, Hiszpania, Malta, Grecja), państwa, w których płaca minimalna wynosi ponad 1000 euro (Irlandia, Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia i Luksemburg). Różnica pomiędzy najniższą a najwyższą płacą minimalną wyrażoną w Purchaising Power Standard (PPS), a więc po uwzględnieniu różnic w poziomie cen, kształtuje się jak 1:4. Zróżnicowanie płacy minimalnej z uwzględnieniem siły nabywczej jest więc znacznie niższe

8 BSiE 7 od zróżnicowania wynikającego z porównania kwot nominalnych. W przypadku wyrażenia płacy minimalnej w PPS we wszystkich nowych państwach członkowskich UE oraz w Portugalii, Hiszpanii i Grecji następuje wzrost płacy minimalnej, natomiast płaca ta ulega obniżeniu w Irlandii, Luksemburgu, Holandii i Francji. W okresie w poszczególnych krajach płaca minimalna w euro wzrosła od 10% do 40%, a w PPS od 4% do 35%. W przypadku Belgii, Francji i Wielkiej Brytanii wzrost ten był większy w PPS niż w euro. Odwrotna tendencja wystąpiła w Hiszpanii, Luksemburgu, Holandii i Portugalii. Z danych dla 2002 r. wynika, że najwyższa relacja płacy minimalnej do płacy przeciętnej w przemyśle i usługach była na Malcie (54%) zaś najniższa na Słowacji (32%). Wśród krajów Europy Zachodniej (dla których istnieją dane) tylko Irlandia osiągnęła wskaźnik 50% płacy przeciętnej, a Holandia i Luksemburg 49% przeciętnego wynagrodzenia. Dane z 2002 r. pokazują też, że wśród krajów UE istnieje znaczne zróżnicowanie pod względem odsetka pracowników pobierających płace minimalne od 0,8% w Estonii do 15,4% na Łotwie. Wskaźnik powyżej 10% osiągnęły jeszcze trzy kraje: Litwa, Francja i Węgry. W Polsce najniższe wynagrodzenie pobierało 4% pracowników. Tabela 1. Poziom płac minimalnych w krajach Unii Europejskiej Kraj Minimalna miesięczna płaca ( ) % przeciętn. wynagrodzenia** EURO PPS* (2002) Belgia b.d. Francja b.d. Grecja b.d. Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Portugalia Wlk. Brytania Czechy Estonia b.d. Litwa Łotwa Malta Polska Słowacja Słowenia Węgry * PPS (Purchaising Power Standard) pokazuje siłę nabywczą płacy minimalnej. ** Przeciętne wynagrodzenie w przemyśle i usługach. Źródło: Minimum Wages in UE Members States, Candidate Countries and the US, Statistic In Focus 10/2004, Eurostat, July 2004.

9 8 BSiE Bibliografia: 1. Z. Jacukowicz, Zróżnicowanie płac w Polsce, w krajach Unii Europejskiej i w USA, IPiSS, Warszawa Minimum Wages In EU Member States, Candidate Countries and the US 2004, Statistcs In Focus 10/2004, Eurostat, July Minimum Wages In EU Member States, Candidate Countries, January 2003, Statistcs In Focus 10/2003, Eurostat, April Minimum Wages In the European Union, Eurostat, (publikacje z lat ) 5. Making the most of the minimum: statutory minimum wages, employment and poverty, OECD, Paris OECD Submission to the Irish National Minimum Wage Commission, Working Papers No 186, OECD The National Minimum Wage. First Report of the Low Pay Commission, June 1998, 8. The National Minimum Wage. Fourth Report of the Low Pay Commission, March Minimum Rates of Pay in Ireland, National Minimum Wage, Act 2000, Minimum wage fixing in Portugal, Minimum wage fixing in Netherlands,