Nowoczesna diagnostyka wielo torbielowatego zwyrodnienia nerek typu dorosłych
|
|
- Gabriela Kania
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 ARTYKUŁ POGLĄDOWY Nowoczesna diagnostyka wielo torbielowatego zwyrodnienia nerek typu dorosłych Wojciech Wołyniec 1, Magdalena Maria Jankowska 1, Ewa Król 1, Piotr Czarniak 2, Bolesław Rutkowski 1 1 Klinika i Katedra Nefro logii, Transplanto logii i Chorób Wewnętrznych, Akademia Medyczna, Gdańsk 2 Klinika Chorób Nerek i Nadciśnienia Tętniczego Dzieci i Młodzieży, Akademia Medyczna, Gdańsk SŁOWA KLUCZOWE kryteria Ravine a, przewlekła choroba nerek, torbiele nerek, ultrasonografia nerek, wielo torbielowate zwyrodnienie nerek typu dorosłych STRESZCZENIE Pomimo zmieniającej się epidemio logii przewlekłej choroby nerek, ich wielo torbielowate zwyrodnienie jest jedną z najczęstszych przyczyn schyłkowej przewlekłej niewydolności nerek. Objawy choroby po raz pierwszy występują zwykle w 3. lub 4. deka dzie życia, ale często choroba może być zdiagnozowana dużo szybciej. Postęp wiedzy o wielo torbielowatości sprawia, że być może w niedługim czasie możliwe będzie leczenie spowalniające postęp wielo torbielowatego zwyrodnienia nerek (autosomal dominant polycystic kidney disease ADPKD) u chorych, u których nie wystąpiły jeszcze żadne objawy. Podstawą rozpoznania ADPKD są: wywiad rodzinny (autosomalnie dominujący typ dziedziczenia) oraz badania obrazowe. Najważniejszym badaniem obrazowym jest ultrasonografia (USG) nerek, które u osób >30. roku życia jest badaniem o dużej swoistości i czułości. W badaniu USG bierze się pod uwagę tzw. kryteria Ravine a, a w przypadku innych badań (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) ich modyfikacje. Zawsze jednak typowa jest obecność mnogich torbieli w obu nerkach oraz co bardzo ważne powiększenie nerek. W ocenie postępu choroby najbardziej czułym parametrem jest objętość całkowita nerek. Wskaźnik ten znajduje obecnie zastosowanie w badaniach klinicznych; jego przydatność w monitorowaniu postępu choroby u pojedynczego pacjenta nie została w pełni oceniona. W przypadku znacznie powiększonych nerek ocena ich wielkości na podstawie USG ma charakter przybliżony, nie można jej więc wykorzystywać w monitorowaniu progresji choroby. U chorych, u których rozwinie się niewydolność nerek, ważne jest monitorowanie szybkości zmniejszenia filtracji kłębuszkowej. Inne badania oznaczanie wskaźników uszkodzenia nerek, takich jak albuminuria, czy badania przepływowe należy uznać za dodatkowe, wykorzystywane głównie w badaniach naukowych. Niezwykle istotne, przynajmniej do chwili opracowania skutecznych metod leczenia, jest wczesne rozpoznawanie choroby i zapobieganie jej powikłaniom. Adres do korespondencji: dr med. Wojciech Wołyniec, Klinika i Katedra Nefro logii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych, Akademia Medyczna, ul. Dębinki 7, Gdańsk, tel.: , fax: , e mail: wwolyniec@wp.pl Praca wpłynęła: Przyjeta do druku: Nie zgłoszono konfliktu inter esów. Pol Arch Med Wewn. 2008; 118 (12): Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2008 Wprowadzenie Wielotorbielowate zwyrodnienie nerek typu dorosłych (autosomal dominant polycystic kidney disease ADPKD) jest jedną z najczęściej występujących chorób genetycznych związanych z uszkodzeniem pojedynczego genu, a zarazem jedną z najczęstszych przyczyn przewlekłej niewydolności nerek (PNN). Objawy występują zwykle w 3. lub 4. deka dzie życia, a w 60. roku życia u około 50% chorych konieczne jest leczenie nerkozastępcze. 1 ADPKD jest powszechnie spotykane w praktyce nefrologicznej oraz w lecznictwie otwartym. Rozpoznanie ADPKD w większości przypadków nie sprawia trudności, niemniej jednak u części chorych ustalenie rozpoznania lub wykluczenie choroby może budzić wątpliwości. Diagnoza jest istotna ze względu na rokowanie. Do 70. roku życia aż 77% chorych z ADPKD rozpocznie leczenie nerkozastępcze lub umrze, głównie w wyniku powikłań sercowo naczyniowych. 2 W ostatnim okresie nastąpił znaczny postęp w zrozumieniu podłoża tej choroby i jej przebiegu, wczesne rozpoznanie i właściwa opieka nad chorym nabierają więc szczególnego znaczenia. Rozwój techno logiczny badań obrazowych, genetycznych i molekularnych sprawił, że pojawiły się nowe możliwości diagnostyki ADPKD. Celem niniejszej pracy jest próba odpowiedzi na pytanie, ARTYKUŁ POGLĄDOWY Nowoczesna diagnostyka wielo torbielowatego zwyrodnienia nerek 1
2 TABELA 1 Kryteria Ravine a stosowane w diagnostyce ultrasonograficznej autosomalnie dominującego wielotorbielowatego zwyrodnienia nerek typu 1 Wiek (lata) Liczba torbieli Dodatni wywiad rodzinny Ujemny wywiad rodzinny <30 co najmniej 2 w jednej lub obu nerkach co najmniej co najmniej 2 w każdej z nerek co najmniej 5 >60 co najmniej 4 w każdej z nerek co najmniej 8 TABELA 2 Kryteria stosowane w diagnostyce ultrasonograficznej autosomalnie dominującego wielotorbielowatego zwyrodnienia nerek typu 2 Wiek (lata) Liczba torbieli po jednej w każdej nerce lub 2 jednostronnie łącznie >3, co najmniej 1 w każdej nerce przynajmniej 2 w każdej nerce >60 przynajmniej 4 w każdej nerce TABELA 3 Kryteria diagnostyczne autosomalnie dominującego wielotorbielowatego zwyrodnienia nerek w jądrowym rezonansie magnetycznym Wiek (lata) <30 5 lub więcej lub więcej (kobiety) > (mężczyźni) >9 Liczba torbieli w obu nerkach które z wielu możliwych do wykonania badań są standardem w diagnostyce ADPKD i w jakim okresie choroby należy je przeprowadzić. Rozpoznanie wielotorbielowatego zwyrodnienie nerek typu dorosłych Podstawę rozpoznania ADPKD stanowią: wywiad rodzinny oraz badania obrazowe. Wywiad rodzinny Ze względu na auto somalny dominujący typ dziedziczenia, ryzyko zachorowania rodzeństwa i potomstwa osoby chorej wynosi 50%. Wywiad rodzinny powinien służyć określeniu istnienia lub braku tego ryzyka. Standardem powinno być wykonanie dalszych badań u każdej osoby z 50% ryzykiem wystąpienia ADPKD. Regułą jest stwierdzenie ADPKD u jednego z rodziców. Brak chorego w rodzinie, jeśli tylko jest ona dość liczna, znacznie zmniejsza prawdopodobieństwo rozpoznania. Wyjątkiem jest mutacja, która pojawiła się de novo w takim przypadku pacjent nie dziedziczy choroby, tylko ją przekazuje. U osób bez wywiadu rodzinnego ryzyko rozwoju ADPKD jest takie, jak w populacji ogólnej, czyli 1/ Badania obrazowe Drugim elementem niezbędnym do rozpoznania ADPKD jest wykonanie badania obrazowego. Jeszcze ponad 20 lat temu podstawą diagnostyki obrazowej były urografia, arteriografia nerkowa i scyntygrafia nerek. 6 Badanie urograficzne niekiedy błędnie wskazywało na raka nerki i w konsekwencji chorzy byli narażani na niepotrzebny zabieg operacyjny. 6 Obecnie ze względu na mały koszt, powtarzalność i dostępność podstawowym badaniem obrazowym jest USG. Jego czułość odzwierciedlają dane, według których torbiele w USG stwierdza się u 89% chorych z ADPKD po 30. roku życia. 7 Uzasadnione jest pytanie, kiedy należy wykonać pierwsze badanie USG. Odpowiedź nie jest jedno znaczna. Nie ustalono dolnej granicy, wiadomo jednak, że wykonanie USG w pierwszych latach życia ma niewielkie znaczenie diagnostyczne. Co prawda torbiele mogą pojawić się już w 1. roku życia, a nawet w życiu płodowym, 8 ale ich brak nie wyklucza choroby. Zależność liczby i wielkości torbieli od wieku pacjenta sprawia, że rozpoznanie ADPKD w wieku dziecięcym może być trudne. Z pewnością USG należy wykonać między 20. a 30. rokiem życia, kiedy prawdopodobieństwu wykrycia choroby towarzyszy możliwość zastosowania profilaktyki lub leczenia powikłań. Standardem powinno być wykonanie USG najpóźniej w 30. roku życia, jeśli wcześniej badania nie wykonywano lub dotychczasowe badania nie wykazały zmian, a także kiedy wystąpią objawy choroby. 1,3,4 Warto w tym miejscu przypomnieć klasyczne kryteria USG pozwalające na rozpoznanie torbieli prostej. Są to: okrągły kształt i ostre ograniczenie zmiany, gładka, pozbawiona przegród czy zwapnień jej ściana, bezechowe wnętrze oraz proporcjonalne do jej wielkości wzmocnienie akustyczne. Pojedyncze torbiele zawsze należy różnicować z krwiakiem, ropniem lub procesem nowotworowym. 7 Obecnie w rozpoznaniu ADPKD powszechnie stosuje się kryteria Ravine a. 1,3,9,10 Podano je w TABELI 1. Istotnym elementem pozostaje dodatni wywiad rodzinny. Powyższe kryteria odnoszą się tylko do osób z wywiadem rodzinnym w kierunku ADPKD typu 1; w przypadku APDKD typu 2 kryteria podane w tabeli 1 mają ograniczoną wartość. Ich czułość w przypadku osób <30. roku życia wynosi tylko 67% (dla porównania ADPKD typu 1 aż 100%). 3 Dla tej grupy wiekowej zaproponowano odmienne kryteria, 11 przed stawione w TABELI 2. Jak wynika z powyższej tabeli, rozpoznanie choroby u osoby poniżej 14. roku życia jest mało prawdo podobne. Z drugiej strony przyjęte kryteria cechuje niemal 100% pewność rozpoznania dla osób po 30. roku życia. 11 Niezależnie od wieku chorego, przyjętych kryteriów USG oraz typu choroby należy pamiętać, że poza torbielami charakterystyczną cechą ADPKD jest również powiększenie nerek. 1 Rozpoznanie można ustalić także na podstawie innych badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (magnetic resonance MR). Duży koszt tych badań ogranicza ich zastosowanie do rozstrzygania przypadków wątpliwych, np. u osób bardzo młodych. Należy pamiętać, że są to badania czulsze niż USG, dlatego w ich przypadku nie można stosować kryteriów Ravine a. U około 17% zdrowych 2 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (12)
3 TABELA 4 Choroby, którym towarzyszy obecność torbieli w nerkach, mogące potencjalnie wymagać różnicowania z wielotorbielowatym zwyrodnieniem nerek dziedziczone autosomalnie recesywnie wielotorbielowate zwyrodnienie nerek stwardnienie guzowate choroba von Hippla i Lindaua torbielowatość rdzenia nerek zespół ustno twarzowo palcowy torbielowatość dysplastyczna gąbczastość rdzenia nerek nabyta torbielowatość nerek osób w wieku lat stwierdza się co najmniej 2 torbiele, zwykle o średnicy <1 cm. 12 Gdyby wyeliminować wszystkie torbiele tej wielkości, przedstawione w tabeli 2 kryteria Ravine a mogłyby mieć zastosowanie diagnostyczne w TK. Warto wspomnieć, że opracowano osobne kryteria MR dla osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku ADPKD (TABELA 3). 12 Jak wynika z powyższych informacji, rozpoznanie ADPKD w badaniach obrazowych ogranicza brak wywiadu rodzinnego i wiek pacjenta. W przypadku braku wywiadu rodzinnego rozpoznanie jest niepewne, dopóki nie stwierdzi się powiększenia nerek, licznych torbieli w nerkach oraz torbieli w wątrobie. Badania genetyczne Za wystąpienie ADPKD odpowiada mutacja genu dla policystyny 1 lub 2. Geny te zlokalizowane są odpowiednio w 16. i 4. chromosomie. ADPKD dzieli się na typ 1 lub 2, w zależności od tego, który gen uległ mutacji. We wcześniejszych pracach sugerowano istnienie rzadko występującego typu 3 ADPKD, jednak do tej pory nie potwierdzono mutacji odpowiedzialnej za ten typ choroby. Obecnie auto rzy coraz rzadziej wspominają o możliwości jego istnienia. 3 Dziedziczne podłoże choroby sprawia, że teoretycznie można ją rozpoznać na podstawie badań genetycznych, bez względu na wiek chorego. Praktycznie, ze względu na czasochłonność i cenę, ich przeprowadzanie nie jest standardem. Wykonuje się je głównie w przypadku osób młodych, jeżeli badanie USG nie dało dostatecznych informacji i jeśli są dodatkowe wskazania, np. pacjent chce zostać dawcą nerki. Wielkość genu PKD, a także liczba opisanych mutacji, sprawiają, że diagnostyka genetyczna choroby jest trudna. 5,13,14 Diagnostyka obejmuje bezpośrednie lub pośrednie wykrywanie mutacji. W tym ostatnim przypadku wykorzystuje się między innymi technikę analizy sprzężeń DNA. Zasadniczą wadą metody jest konieczność poddania badaniom co najmniej 4 osób dotkniętych chorobą oraz licznych zdrowych przed stawicieli tej samej rodziny. Wady tej pozbawione są techniki bezpośredniego wykrywania nosicielstwa mutacji, do których wykonania wystarczy próbka krwi probanda. Czułość wykrywania konkretnej mutacji przekracza wówczas 60%. Testy takie, mimo że niezwykle kosztowne, są dostępne komercyjnie. 5,13,14 Dotychczas opisano ponad 200 mutacji dla obu genów łącznie. Ich pełna lista jest dostępna pod adresem hgmd/search.html. Proteomika Co najmniej kilkadziesiąt białek uzyskiwanych z materiału bio logicznego pochodzącego od chorych na ADPKD (surowica, mocz, płyn uzyskany z torbieli) wykazuje nadekspresję. Daje to możliwość poszukiwania markera przydatnego w rozpoznawaniu i monitorowaniu choroby. Wśród białek tych zidentyfikowano m.in. czynniki wzrostu, regulatory apoptozy, białka transportujące, białka receptorowe, białka sygnałowe, enzymy i czynniki transkrypcyjne. Obecnie białek tych nie wykorzystuje się w rutynowej diagnostyce. 13 Inne objawy U większości chorych z ADPKD rozpoznanie ustala się obecnie w okresie bezobjawowym w czasie badań przesiewowych członków rodziny chorego lub przypadkowo. Tym niemniej ADPKD jest chorobą o bogatej symptomato logii i niektóre z objawów mogą skłonić do rozpoczęcia dalszej diagnostyki. Pierwszym i często występującym, choć zwykle niezauważanym objawem są zaburzenia zagęszczania moczu i związana z tym nieznaczna poliuria. Ocenia się, że nawet u 60% dzieci z ADPKD nie dochodzi do zgęszczenia moczu po podaniu dezmopresyny. 3,15 Inne częste objawy kliniczne i zmiany stwierdzane przypadkowo w wykonanych badaniach kontrolnych to: nadciśnienie tętnicze (w późniejszych stadiach choroby 100% chorych), ból ostry lub przewlekły (60%), krwiomocz (50%), zakażenie układu moczowego (20% mężczyzn i 60% kobiet) oraz kamica (20%). Torbiele w wątrobie stwierdza się u 80% 60 latków. Inne zmiany to wypadanie płatka zastawki mitralnej (20 25%), tętniaki tętnic mózgu (8%), torbiele trzustki (9%), przepukliny (20%) i uchyłkowatość jelit. 3,4 Diagnostyka różnicowa Rozpoznanie ADPKD w większości przypadków nie budzi wątpliwości. Pomyłki wynikają na ogół z braku doświadczenia osoby badającej. Pewnym utrudnieniem jest fakt, że wiele z chorób, z którymi należy różnicować ADPKD, występuje bardzo rzadko (TABELA 4). Zazwyczaj rozstrzygająca jest wielkość nerek oraz stwierdzenie torbieli w wątrobie. U chorych bez wywiadu rodzinnego konieczne jest różnicowanie z wielo torbielowatym zwyrodnieniem nerek dziedziczonym recesywnie. Manifestuje się ono klinicznie zaawansowaną niewydolnością nerek, stwierdzaną już w dzieciństwie lub we wczesnej młodości. Brak typowego wywiadu rodzinnego może utrudniać rozpoznanie, dlatego wątpliwe przypadki rozstrzyga bio psja wątroby, w której stwierdza się włóknienie. Torbiele w nerkach występują u 20% chorych na stwardnienie guzowate. Chorobie towarzyszą charakterystyczne objawy skórne oraz neuro ARTYKUŁ POGLĄDOWY Nowoczesna diagnostyka wielo torbielowatego zwyrodnienia nerek 3
4 logiczne. Współistnienie raka nerki z torbielowatością wymaga wykluczenia choroby von Hippla i Lindaua. Kolejną chorobą o podłożu genetycznym jest torbielowatość rdzenia nerek, która najczęściej występuje w postaci nefronoftyzy młodzieńczej i związana jest z wystąpieniem PNN w wieku dziecięcym. Problemem w różnicowaniu z ADPKD może być torbielowatość rdzenia nerek dziedziczona auto somalnie dominująco, której pierwsze objawy zwykle występują u dorosłych w 3. deka dzie życia. Rzadką chorobą dziedziczoną w sposób sprzężony z płcią jest zespół ustno twarzowo palcowy, w którym występują charakterystyczne zmiany w jamie ustnej, dysmorfia twarzy, zaburzenia rozwoju dłoni i palców oraz opóźnienie umysłowe. Torbielowatość dysplastyczna jest u osób dorosłych zmianą zazwyczaj jedno stronną. Charakteryzuje się częstą obecnością zwapnień w ścianach torbieli i nieprawidłową strukturą miąższu pomiędzy torbielami widocznymi w badaniu USG. Inną wrodzoną, ale nie uwarunkowaną genetycznie, chorobą jest gąbczastość rdzenia, w której przebiegu często obserwuje się kamicę i nefrokalcynozę. 1,5,13,18,19 Różnicowanie z nabytą torbielowatością nerek zazwyczaj nie stanowi problemu ze względu na negatywny wywiad rodzinny, małe rozmiary nerek i brak torbieli o lokalizacji poza nerkowej. Torbiele nabyte spotyka się u wielu chorych z przewlekłą chorobą nerek; występują u około 50% chorych dializowanych. 16,17 Diagnostyka progresji ADPKD U połowy chorych z ADPKD typu 1 konieczne jest leczenie nerkozastępcze w 54. roku zycia, a u połowy chorych z ADPKD typu 2 w 73. roku życia. 20 Jednak ADPKD cechuje się dużą zmiennością postępu i do schyłkowej PNN dojść może nawet u 2 latka. 21 W świetle tych danych podstawowym elementem procesu diagnostycznego jest właściwa ocena stopnia zaawansowania i progresji choroby. Filtracja kłębuszkowa Z badań wykonywanych u pacjentów z ADPKD wiadomo, że jeśli wystąpi PNN, postęp choroby jest stały, podobny u większości chorych współczynnik przesączania kłębuszkowego (glomerular filtration rate GFR) zmniejsza się w tempie około 4 5 ml/min/rok. 1 Z tego względu u chorych z PNN za standard należy uznać oznaczenie GFR najlepiej według wzoru MDRD (Modification of Diet in Renal Disease). U chorych bez PNN zmiany stężenia kreatyniny przebiegają bardzo powoli, dlatego wyliczone GFR może cechować się niewielką dynamiką zmian. Średnie zmniejszenie GFR u chorych bez nadciśnienia i PNN wynosi 2 3 ml/min/rok. 22 Objętość nerek Liczba i objętość torbieli pozwalają rozpoznać ADPKD, ale świadczą także o zaawansowaniu choroby. Wykorzystanie tych wskaźników jest trudne, pracochłonne i obarczone małą powtarzalnością wyników. Przeciwko takiemu postępowaniu przemawia także fakt, że tylko część torbieli jest widoczna w badaniach obrazowych. Torbiele powstają w 5% nefronów, tak więc pomiar nawet kilkudziesięciu torbieli będzie pomiarem tylko niewielkiej części wszystkich zmian. Z badań histopato logicznych wiadomo, że także w niezmienionym w badaniach obrazowych miąższu nerek znajdują się torbiele. W świetle najnowszych danych najbardziej obiektywnym badaniem oceniającym postęp choroby nerek oraz mogącym służyć do jej monitorowania jest ocena całkowitej objętości nerek za pomocą MR. Objętość nerek koreluje bardzo ściśle z objętością torbieli, a łatwiej poddaje się ocenie. 23 Błąd w ocenie objętości nerek metodą MR wynosi <5%. 21 Zarówno całkowitą objętość nerek, jak i objętość torbieli oraz miąższu można dokładnie oceniać także w badaniu TK. 20 Jak dowodzi Consortium of Radio logic Imaging Studies to Assess the Progression of Polycystic Kidney Disease, objętość nerek >1500 ml związana jest ze zmniejszeniem GFR i szybkim postępem choroby. 3,22-24 Duża całkowita objętość nerek w badaniach obrazowych jest także czynnikiem ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego. 25 Ocena objętości nerek nie wymaga podania środka kontrastowego. Wiadomo, że u chorych z ADPKD objętość pojedynczej nerki zwiększa się w ciągu roku średnio o około ml. Jednak istnieją bardzo duże różnice między chorymi dotyczące szybkości wzrostu torbieli. 23,25 U dzieci możliwa jest przybliżona ocena objętości nerek za pomocą badania USG. 26 Podsumowując: pomiar całkowitej objętości nerek w czułych badaniach obrazowych (głównie MR), wykonanych zgodnie ze sprawdzonymi i pewnymi standardami, jest najlepszą metodą oceny progresji choroby, zwłaszcza u chorych bez niewydolności nerek. Badanie to jest obecnie standardem w ocenie progresji ADPKD w badaniach klinicznych (Tempo, HALT PKD). 22 Rola USG w ocenie progresji choroby jest ograniczona. Badania przepływowe Oceniane w USG doplerowskim wskaźniki przepływu nerkowego wskaźnik oporu i wskaźnik pulsacji korelują z upośledzeniem funkcji nerek oraz z ryzykiem rozwoju nadciśnienia tętniczego i jego ciężkością Badania przepływowe można wykonywać także z zastosowaniem MR. 30 Badania te w praktyce klinicznej nie mają większego znaczenia wykorzystywane są głównie w badaniach naukowych. Markery uszkodzenia nerek Wydaje się, że ocena postępu ADPKD na odstawie markerów uszkodzenia nerek również ma niewielkie znacznie. Wiadomo, że wraz z progresją choroby zwiększa się albuminuria, stwierdzana również u osób bez nadciśnienia tętniczego. 31 Opisywane są nowe markery uszkodzenia nerek, np. NGAL (neutrophil gelatinase associated lipocalin), L FABP (liver-fatty acid binding protein) czy β N-acetyloheksozaminidaza (izoenzym Hex B), nie są to jednak badania, których wyniki mogłyby w jakikolwiek sposób 4 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (12)
5 modyfikować diagnostykę i leczenie chorych z ADPKD. Inne wykładniki rokowania Mimo że przebieg ADPKD zależy od wielu czynników, w badaniach większych grup chorych stwierdzono, że gorsze rokowanie dotyczy pacjentów z ADPKD typu 1, nadciśnieniem tętniczym rozpoznanym przed 35. rokiem życia, wywiadem rodzinnym pierwotnego nadciśnienia tętniczego, masywnym krwiomoczem przed 30. rokiem życia, a także kobiet z torbielami wątroby, u których chorobę rozpoznano przed 30. rokiem życia, i mężczyzn (dotyczy to jednak głównie ADPKD typu 1). 2,8,34 Nie ma znaczenia, czy chorobę dziedziczy się od matki, czy od ojca. 2 Jak wiadomo, przebieg choroby determinuje najbardziej jej typ; w przypadku chorych z typem 1 ADPKD rokowanie jest gorsze powikłania choroby i PNN rozwijają się u nich wcześniej. 2,36 Być może w przyszłości łatwo dostępne, tanie i szybkie testy genetyczne pozwolą na rutynowe wyodrębnienie chorych z 2 postaciami ADPKD o nieco odmiennym rokowaniu. Podsumowując, jedynie GFR i wielkość całkowita nerek cechują się wystarczającą precyzją i powtarzalnością, by mogły stanowić podstawę oceny szybkości progresji choroby. O ile GFR jest standardem w praktyce klinicznej, to ocena całkowitej objętości nerek staje się standardem w badaniach klinicznych. Diagnostyka powikłań W ADPKD występuje szereg powikłań związanych z układem moczowym: zakażenia, krwawienia, kamica, tubulopatie. Najważniejsze dla zapobiegania powikłaniom z zakresu układu krążenia jest wczesne rozpoznanie nadciśnienia tętniczego. W przypadku wątpliwości warto przeprowadzić 24 godzinne monitorowanie ciśnienia tętniczego. Nie rozstrzygnięto jeszcze, jakie ciśnienie tętnicze upoważnia do leczenia hipo tensyjnego u osób z ADPKD. Być może na to pytanie odpowie prowadzone obecnie badanie HALT PKD. 22 Do czasu rozstrzygnięcia tych wątpliwości należy kierować się powszechnie uznanymi kryteriami stosowanymi w terapii nadciśnienia tętniczego. Jak wiadomo, jednym z groźnych powikłań ADPKD z zakresu układu krążenia są tętniaki. Mogą one występować praktycznie we wszystkich tętnicach, największy niepokój budzą jednak te zlokalizowane wewnątrzczaszkowo. Badanie obrazujące naczynia mózgu należy wykonać u osoby z objawami neurologicznymi, z wywiadem rodzinnym tętniaków śród mózgowych lub krwawienia podpajęczynówkowego oraz w przypadku dużej obawy ze strony pacjenta. 1 Najczęstszym powikłaniem pozanerkowym ADPKD są torbiele wątroby, stwierdzane w dokładnych badaniach niemal u wszystkich chorych w starszym wieku. WNIOSKI W diagnostyce ADPKD najważniejsze jest dokładne zebranie wywiadu rodzinnego oraz wykonanie badania USG. W każdym przypadku rozpoznania choroby konieczne jest monitorowanie występowania powikłań związanych z układem moczowym oraz powikłań sercowo naczyniowych. Bardzo istotne jest wczesne rozpoznanie nadciśnienia tętniczego. Postęp choroby ocenia się głównie na podstawie powtarzanych pomiarów filtracji kłębuszkowej. W badaniach naukowych wykorzystuje się inny (czulszy) wskaźnik pomiar całkowitej objętości nerek. Postęp w leczeniu ADPKD z pewnością stanowić będzie impuls do stworzenia pewnych i tanich metod wczesnego wykrywania choroby, które umożliwią jej leczenie jeszcze przed rozwojem nadciśnienia tętniczego i niewydolności nerek. Prawdopodobnie na podstawie prowadzonych obecnie badań klinicznych opracowane zostaną metody oceny progresji choroby wykorzystujące pomiary stężeń określonych markerów uszkodzenia nerek w moczu i krwi pacjentów. Piśmiennictwo 1 Rizk D, Chapman AR. Core Curriculum in nephrology. Cystic and Inherited Kidney Diseases. Am J Kidney Dis. 2003; 42: Hateboer N, v Dijk MA, Bogdanova N, et al. Comparison of phenotypes of polycystic kidney disease types 1 and 2. Lancet. 1999; 353: Torres VE, Harris PC, Pirson Y. Autosomal dominant polycystic kidney disease. Lancet. 2007; 369: Różański J, Myślak M, Domański L, et al. Obraz kliniczny auto somalnie dominującej wielo torbielowatości nerek. Pol Arch Med Wewn. 2000; 104: Pei Y. Diagnostic approach in auto somal dominant polycystic kidney disease. Clin J Am Soc Nephrol. 2006; 1: Chodorowski Z, Jungowska Jarosz A, Pętlak O. Badania porównawcze wartości diagnostycznej urografii, scyntygrafii i arteriografii nerkowej w rozpoznawaniu wielo torbielowatego zwyrodnienia nerek. Wiad Lek. 1983; 36: Nahm AN, Henriquez DE, Ritz E. Renal cystic disease (ADPKD and ARPKD). Nephrol Dial Transplant. 2002; 17: Shamshirsaz A, Bekheirnia RM, Kamgar M, et al. Autosomal dominant polycystic kidney disease in infancy and childhood: progression and outcome. Kidney Int. 2005; 68: Ravine D, Gibson RN, Walker RG, et al. Evaluation of ultrasonographic diagnostic criteria for auto somal dominant polycystic kidney disease 1. Lancet. 1994; 343: Ravine D, Gibson RN, Donlan J, et al. An ultrasound renal cyst prevalence survey: specificity data for inherited renal cystic diseases. Am J Kidney Dis. 1993; 22: Demetriou K, Tziakouri C, Anninou K, et al. Autosomal dominant polycystic kidney disease type 2. Ultrasound, genetic and clinical correlations. Nephrol Dial Transplant. 2000; 15: Nascimento AB, Mitchell DG, Zhang XM, et al. Rapid MR Imaging detection of renal cysts: age based standards. Radiology. 2001; 221: Dai B, Mei CL. Research on auto somal dominant polycystic kidney disease in China. Chin Med J. 2006; 119: Zhao X, Paterson AD, Zahirieh A, et al. Molecular diagnostic in autosomal dominant polycystic kidney disease: utility and limitations. Clin J Am Soc Nephrol. 2008; 3: Torres VR. Vasopressin antagonists in polycystic kidney disease. Kidney Int. 2005; 68: Spineter Sokołowska E, Liberek T, Brylowska A, et al. Nabyte torbiele nerek (NT) u pacjentów przewlekle dializowanych. Pol Arch. Med Wewn. 1994; 92: Jankowska MM, Jankowski M, Dębska Ślizień A, et al. Nabyta torbielowatość nerek w praktyce klinicznej. Nefrol Dializoter Pol. 2007; 11: Auranen M, Ala Mello S, Turunen JA, et al. Further evidence for linkage of auto somal dominant medullary cystic disease on chromosome 1q21. Kidney Int. 2001; 60: Kuczak M, Domański L, Ciechanowski K. Nerka gąbczasta postępowanie terapeutyczne opis przypadku. Pol Arch Med Wewn. 2005; 114: Ruggenenti P, Remuzzi A, Ondei P, et al. Safety and efficacy of long acting somatostatin treatment in auto somal dominant polycystic kidney disease. Kidney Int. 2005; 68: ARTYKUŁ POGLĄDOWY Nowoczesna diagnostyka wielo torbielowatego zwyrodnienia nerek 5
6 21 Bae KT, Commean PK, Lee J. Volumetric measurement of renal cysts and parenchymal using MRI: phantoms and patients with polycystic kidney diseases. J Comput Assist Tomogr. 2000; 24: Perrone R. Imaging progression in polycystic kidney disease. N Eng J Med. 2006; 354: Grantham JJ, Torres VE, Chapman AB, et al. Volume progression in polycystic kidney disease. N Engl J Med. 2006; 354: Chapman AB, Guay Woodford LM, Grantham JJ, et al. Renal structure in early auto somal-dominant polycystic kidney disease (ADPKD): The Consortium for Radio logic Imaging Studies of Polycystic Kidney Disease (CRISP) cohort. Kidney Int. 2003; 64: Sise C, Kusaka M, Wetzel LH, et al. Volumetric determination of progression in auto somal dominant polycystic kidney diseases by computed tomography. Kidney Int. 2000; 58: Brosnahan GM. Volume progression in polycystic kidney disease (letter to the editor). N Engl J Med. 2006; 355: Brkljacic B, Sabljar Matovinovic M, Putarek K, et al. Renal vascular resistance in auto somal dominant polycystic kideny disease. Evaluation with color Doppler ultrasound. Acta Radiol. 1997; 38: Ramunni A, Saracino A, Esposito T, et al. Renal vascular resistance and renin angiotensin system in the pathogenesis of early hypertension in auto somal dominant polycystic kidney disease. Hypertens Res. 2004; 27: Kondo A, Akakura K, Ito H. Assessment of renal function with color Doppler ultrasound in auto somal domianant polycystic kidney disease. Int J Urol. 2001; 8: King BF, Torres VE, Brummer ME, et al.; Consortium for Radio logic Imaging Studies of Polycystic Kidney Disease (CRISP): Magnetic resonance measurements of renal blood flow as a marker of disease severity in auto somal dominant polycystic kidney disease. Kidney Int. 2003; 64: Martinez Vea A, Gutierrez C, Bardaji A, et al. Microalbuminuria in normotensive patients with auto somal dominant polycystic kideny disease. Scand J Urol Nephrol. 1998; 32: Nakamura T, Sugaya T, Kawagoe Y, et al. Candesartan reduces urinary fatty acid binding protein excretion in patients with auto somal dominant polycystic kidney disease. Am J Med Sci. 2005; 330: Bolignano D, Coppolino G, Campo S, et al. Neutrophil gelatinase associated lipocalin in patients with auto somal dominant polycystic kidney disease. Am J Nephrol. 2007; 27: Casal JA, Hermida J, Lens XM, et al. A comparative study of three kidney bio marker tests in auto somal dominant polycystic kidney disease. Kidney Int. 2005; 68: Jasik P, Sułowicz W, Kraśniak A, et al. Aktualne poglądy na etio logię i patogenezę zwyrodnienia wielo torbielowatego nerek typu dorosłych (ADPKD). Część II: inne niż genetyczne czynniki wpływające na przebieg choroby i wybrane problemy kliniczne. Przegl Lek. 1998; 55: Ravine D, Walker RG, Gibson RN, et al. Phenotype and genotype heterogeneity in auto somal dominant polycystic kidney disease. Lancet. 1992; 340: POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (12)
CHOROBY WEWNĘTRZNE CHOROBY UKŁADU MOCZOWEGO
CHOROBY WEWNĘTRZNE CHOROBY UKŁADU MOCZOWEGO Dariusz Moczulski Klinika Chorób Wewnętrznych i Nefrodiabetologii Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. WAM ul. Żeromskiego 113, Łódź Cukrzycowa choroba nerek
Bardziej szczegółowoOtyłość i choroby nerek. groźny problem XXI wieku
Otyłość i choroby nerek groźny problem XXI wieku Dr Lucyna Kozłowska SGGW, Wydział Nauk o śywieniu Człowieka i Konsumpcji Katedra Dietetyki e-mail: lucyna_kozlowska@sggw.pl Nadwaga + otyłość 25% 27% Nadwaga
Bardziej szczegółowoTorbiele w nerkach u dziecka w wieku 3 lat
Torbiele w nerkach u dziecka w wieku 3 lat Prof. Ryszard Grenda Klinika Nefrologii, Transplantacji Nerek i Nadciśnienia Tętniczego Instytut- Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Przypadek 1. Chłopiec 3 - letni
Bardziej szczegółowoTorbiele w nerkach u dziecka w wieku 3 lat
Torbiele w nerkach u dziecka w wieku 3 lat Prof. Ryszard Grenda Klinika Nefrologii, Transplantacji Nerek i Nadciśnienia Tętniczego Instytut- Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Przypadek 1. Chłopiec 3 - letni
Bardziej szczegółowoNIEWYDOLNOŚĆ NEREK - EPIDEMIOLOGIA, OBJAWY, STADIA NIEWYDOLNOŚCI, DIAGNOSTYKA AGNIESZKA BARTOSZ GR.1
NIEWYDOLNOŚĆ NEREK - EPIDEMIOLOGIA, OBJAWY, STADIA NIEWYDOLNOŚCI, DIAGNOSTYKA AGNIESZKA BARTOSZ GR.1 Niewydolność nerek Niewydolność nerek charakteryzuje się utratą zdolności do oczyszczania organizmu
Bardziej szczegółowoWytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,
Bardziej szczegółowoZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU
ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU 14 czerwca 2012 r dr n. med. Piotr Tomczak Klinika Onkologii U.M. Poznań Epidemiologia raka nerki RCC stanowi 2 3% nowotworów złośliwych
Bardziej szczegółowoI. STRESZCZENIE Cele pracy:
I. STRESZCZENIE Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest przewlekłym procesem zapalnym, powodującym postępujące i nieodwracalne włóknienie trzustki. Choroba przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, prowadząc
Bardziej szczegółowoUkład moczowy metody diagnostyczne
Układ moczowy metody diagnostyczne Ultrasonografia (USG) Tomografia komputerowa Zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej Urografia Angiografia Cystografia mikcyjna Pielografia wstępujaca Tomografia rezonansu
Bardziej szczegółowoPrzewlekła choroba nerek
KONFERENCJA PRASOWA WARSZAWA 04.03.2010 PCHN - EPIDEMIOLOGIA Prof. Bolesław Rutkowski Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych Gdański Uniwersytet Medyczny 1 Przewlekła choroba
Bardziej szczegółowoI. Cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa)
Spis treści 1. Wprowadzenie 13 Wstęp do wydania II 16 I. Cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa) 2. Podstawowa charakterystyka struktury i czynności nerek 21 3. Czynniki wpływające na rozwój uszkodzenia
Bardziej szczegółowoPrzykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
PROGRAM POPRAWY WCZESNEGO WYKRYWANIA I DIAGNOZOWANIA NOWOTWORÓW U DZIECI W PIĘCIU WOJEWÓDZTWACH POLSKI Przykłady opóźnień w rozpoznaniu chorób nowotworowych u dzieci i młodzieży Analiza przyczyn i konsekwencji
Bardziej szczegółowoPodstawowe badania obrazowe. Marcin Szulc Klinika Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii
Podstawowe badania obrazowe Marcin Szulc Klinika Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii Prawidłowe myślenie lekarskie Zebranie podstawowych danych (badanie podmiotowe i przedmiotowe)
Bardziej szczegółowoNoworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego
Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego Marcin Kalisiak Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Kierownik Kliniki: prof. Ewa Helwich 1 Plan prezentacji co to
Bardziej szczegółowoTrudności diagnostyczne w rozpoznaniu choroby Denta opis przypadku
Trudności diagnostyczne w rozpoznaniu choroby Denta opis przypadku I. Załuska-Leśniewska, P. Czarniak, P. Szcześniak, Z. Gockowska, A. Żurowska Klinika Chorób Nerek i Nadciśnienia Dzieci i Młodzieży Gdański
Bardziej szczegółowoCzy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Bardziej szczegółowoFetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Bardziej szczegółowoJAKIE SĄ RZADKIE CHOROBY NEREK? Informacje dla pacjentów, członków rodzin i opiekunów prawnych
JAKIE SĄ RZADKIE CHOROBY NEREK? Informacje dla pacjentów, członków rodzin i opiekunów prawnych Drodzy Pacjenci, drodzy członkowie Rodzin, rzadką chorobą jest określone takie schorzenie, którego występowanie,
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoLek. Marcin Polok. Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej UM we Wrocławiu. Ocena skuteczności operacyjnego leczenia wodonercza u dzieci
Lek. Marcin Polok Katedra i Klinika Chirurgii i Urologii Dziecięcej UM we Wrocławiu Ocena skuteczności operacyjnego leczenia wodonercza u dzieci Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych w zakresie medycyny
Bardziej szczegółowoULTRASONOGRAFIA UKŁADU MOCZOWEGO
Sonografia układu moczowego u płodu Stwierdzenia poszerzenia miedniczki nerkowej Potwierdzenia lub wykluczenie zmian torbielowatych Ocena wielkości, obrysu i echogenności nerek Obecność pęcherza moczowego
Bardziej szczegółowoO swojej chorobie ADPKD opowiada Pan Mikołaj, lat 46, dializowany od 2 miesięcy.
O swojej chorobie ADPKD opowiada Pan Mikołaj, lat 46, dializowany od 2 miesięcy. Całe życie byłem zdrowy. Nigdy do lekarza nie musiałem chodzić. O mojej chorobie dowiedziałem się jak skończyłem 45 lat.
Bardziej szczegółowoCzy potrzebna jest współpraca z nefrologiem w opiece po nefrektomii
Czy potrzebna jest współpraca z nefrologiem w opiece po nefrektomii Stanisław Niemczyk Klinika Chorób Wewnętrznych, Nefrologii i Dializoterapii 11-12 2012, JG, sn Nefrektomia Badania z udziałem zwierząt
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoLECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 roku Nazwa programu: LECZENIE WTÓRNEJ NADCZYNNOŚCI PRZYTARCZYC U PACJENTÓW HEMODIALIZOWANYCH ICD-10 N 25.8 Inne zaburzenia
Bardziej szczegółowoWRODZONE CHOROBY UKŁADU MOCZOWEGO W PRZESIEWOWYM BADANIU USG U NOWORODKÓW URODZONYCH W SZPITALU POWIATOWYM
WRODZONE CHOROBY UKŁADU MOCZOWEGO W PRZESIEWOWYM BADANIU USG U NOWORODKÓW URODZONYCH W SZPITALU POWIATOWYM Tomasz Jarmoliński 1, Barbara Marszalska 1,2, Hanna Marciniak 1, Joanna Boroń 3 Oddział Dziecięcy
Bardziej szczegółowoWytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych
Wytyczne ACCF/AHA 2010: Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego u bezobjawowych dorosłych Jednym z pierwszych i podstawowych zadań lekarza jest prawidłowa i rzetelna ocena ryzyka oraz rokowania pacjenta. Ma
Bardziej szczegółowoLECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E
załącznik nr 19 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. Nazwa programu: LECZENIE CHOROBY GAUCHERA ICD-10 E 75 Zaburzenia przemian sfingolipidów i inne zaburzenia spichrzania
Bardziej szczegółowoMarcin Strzelczyk 1, Michał Podgórski 1, Susan Afshari 2, Marcin Tkaczyk 2, Monika Pawlak-Bratkowska 2, Piotr Grzelak 1.
Praca oryginalna Cytowanie: Strzelczyk M, Podgórski M, Afshari S, Tkaczyk M, Pawlak-Bratkowska M, Grzelak P: Grayscale ultrasound characteristics of autosomal dominant polycystic kidney disease severity
Bardziej szczegółowoPułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego. Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze
Pułapki farmakoterapii nadciśnienia tętniczego Piotr Rozentryt III Katedra i Kliniczny Oddział Kardiologii Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze Leczenie nadciśnienia tętniczego versus leczenie chorego
Bardziej szczegółowoSYLABUS. Część A - Opis przedmiotu kształcenia. II Wydział Lekarski z Oddziałem Anglojęzycznym Lekarski
SYLABUS Nazwa modułu/przedmiotu : Wydział: Kierunek studiów: Część A - Opis przedmiotu kształcenia. Nefrologia Kod modułu LK.3.E.008 II Wydział Lekarski z Oddziałem Anglojęzycznym Lekarski Specjalności:
Bardziej szczegółowoTorbiele przymiedniczkowe nie mogą być mylone z wodonerczem i torbielami okołomiedniczkowymi.
Torbiele przymiedniczkowe nie mogą być mylone z wodonerczem i torbielami okołomiedniczkowymi. Przypadek kliniczny 9 Case courtesy of Dr Ahmed Abd Rabou rid: 24528 Dziewczynka, 8 lat Bóle w lewej okolicy
Bardziej szczegółowoMedycyna rodzinna - opis przedmiotu
Medycyna rodzinna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Medycyna rodzinna Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-MRodz Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil praktyczny Rodzaj
Bardziej szczegółowoChoroby nerek. uwarunkowane genetycznie
Choroby nerek Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu uwarunkowane genetycznie Lek. Sylwia Wenclewska Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Farmakologii Klinicznej Kliknij, aby edytować format
Bardziej szczegółowojest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz
Światowy Dzień Nerek Światowy Dzień Nerek jest ogólnoświatową kampanią, której celem jest podniesienie wśród ludzi świadomości znaczenia naszych nerek dla zdrowia i życia oraz informowanie o powszechności
Bardziej szczegółowoWIEDZA. wskazuje lokalizacje przebiegu procesów komórkowych
Załącznik nr 7 do zarządzenia nr 12 Rektora UJ z 15 lutego 2012 r. Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Medycyna Molekularna w Praktyce Klinicznej Typ studiów:
Bardziej szczegółowoLECZENIE ZAAWANSOWANEGO RAKA JELITA GRUBEGO (ICD-10 C 18 C 20)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 511 Poz. 42 Załącznik B.4. LECZENIE ZAAWANSOWANEGO RAKA JELITA GRUBEGO (ICD-10 C 18 C 20) ZAKRES ŚWIADCZENIA GWARANTOWANEGO ŚWIADCZENIOBIORCY 1. Leczenie zaawansowanego
Bardziej szczegółowoPOTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE
POTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A Klinika Neurologii Rozwojowej Gdański Uniwersytet Medyczny Ewa Pilarska Dystrofie mięśniowe to grupa przewlekłych
Bardziej szczegółowoW dniu 09.01.2004 odbyło się posiedzenie grupy ekspertów powołanych przez Zarząd
W dniu 09.01.2004 odbyło się posiedzenie grupy ekspertów powołanych przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego wraz z reprezentantami genetyków polskich. W wyniku dwudniowej dyskusji opracowano
Bardziej szczegółowow kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,
1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowou Czynniki ryzyka wystąpienia zakrzepicy? - przykłady cech osobniczych i stanów klinicznych - przykłady interwencji diagnostycznych i leczniczych
1 TROMBOFILIA 2 Trombofilia = nadkrzepliwość u Genetycznie uwarunkowana lub nabyta skłonność do występowania zakrzepicy żylnej, rzadko tętniczej, spowodowana nieprawidłowościami hematologicznymi 3 4 5
Bardziej szczegółowoEDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Bardziej szczegółowoAneks IV. Wnioski naukowe
Aneks IV Wnioski naukowe 1 Wnioski naukowe Od czasu dopuszczenia produktu Esmya do obrotu zgłoszono cztery przypadki poważnego uszkodzenia wątroby prowadzącego do transplantacji wątroby. Ponadto zgłoszono
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoProgresja przewlekłej choroby nerek u dzieci z wadami układu moczowego
Progresja przewlekłej choroby nerek u dzieci z wadami układu moczowego Danuta Zwolińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Poland VII Zjazd PTNFD,Łódź,24-26.05.,
Bardziej szczegółowoZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,
Bardziej szczegółowoDiagnostyka i monitorowanie cukrzycy i chorób nerek
Diagnostyka i monitorowanie cukrzycy i chorób nerek Business Development Manager Konferencja naukowo-szkoleniowa Ryn Badania laboratoryjne w chorobach nerek Wyzwaniem dla współczesnej medycyny jest badanie
Bardziej szczegółowoTorbielowatość rdzenia nerek
Forum Nefrologiczne 2012, tom 5, nr 2, 148 152 Copyright 2012 Via Medica ISSN 1899 3338 Program edukacyjny Zagadnienia współczesnej nefrologii www.fn.viamedica.pl Wojciech Wołyniec Klinika Nefrologii Transplantologii
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla studentów V roku
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla studentów V roku 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Nefrologia 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek )
Bardziej szczegółowodiagnostyka raka piersi
diagnostyka raka piersi Jedyne w Polsce badanie genetyczne połączone z badaniem obrazowym piersi 1 Czy jesteś pewna, że nie grozi Ci zachorowanie na raka piersi? Aktualny stan wiedzy medycznej umożliwia
Bardziej szczegółowoSkale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Bardziej szczegółowodniu przyjęcia oraz w przypadku chorych z krwotokiem dodatkowo dwukrotnie podczas hospitalizacji po embolizacji lub klipsowaniu tętniaka mózgu.
1 STRESZCZENIE Krwotok podpajęczynówkowy w przebiegu pękniętego tętniaka mózgu ze względu na młodszy wiek zachorowania niż w przypadku innych schorzeń sercowonaczyniowych oraz wysoką śmiertelność wymaga
Bardziej szczegółowoWywiady z zakresu układu moczowego. Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych WUM
Wywiady z zakresu układu moczowego Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych WUM Dyzuria Częstomocz Główne objawy Zmiany wyglądu moczu - krwiomocz - pienienie się moczu Zaburzenia
Bardziej szczegółowoCHIRURGICZNE LECZENIE ZWĘŻEŃ TĘTNIC SZYJNYCH
CHIRURGICZNE LECZENIE ZWĘŻEŃ TĘTNIC SZYJNYCH KATEDRA I KLINIKA CHIRURGII NACZYŃ I ANGIOLOGII AKADEMII MEDYCZNEJ W LUBLINIE Kierownik: Dr hab.n. med. Jacek Wroński UDROŻNIENIE T. SZYJNEJ WEWNĘTRZNEJ WSKAZANIA
Bardziej szczegółowoGenetycznie uwarunkowany steroidooporny zespół nerczycowy w polskiej populacji dziecięcej.
Genetycznie uwarunkowany steroidooporny zespół nerczycowy w polskiej populacji dziecięcej. Irena Bałasz-Chmielewska 1*, Lipska-Ziętkiewicz BS. 2, Bieniaś B. 3, Firszt-Adamczyk A. 4 Hyla-Klekot L. 5 Jarmoliński
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu
Ocena ryzyka sercowo naczyniowego w praktyce Katedra i Zakład Lekarza Rodzinnego Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu 2018-03-15 Czym jest ryzyko sercowo naczyniowe? Ryzyko sercowo-naczyniowe to
Bardziej szczegółowoScyntygrafia nerek. Zakład Medycyny Nuklearnej SP CSK Warszawa
Scyntygrafia nerek Zakład Medycyny Nuklearnej SP CSK Warszawa Podział badań scyntygraficznych Scyntygrafia nerek Inne Dynamiczna Statyczna Angioscyntygrafia Pomiar klirensu nerkowego Test z kaptoprilem
Bardziej szczegółowoProgramy przesiewowe w onkologii. Badam się więc mam pewność
Programy przesiewowe w onkologii Badam się więc mam pewność Badanie przesiewowe zorganizowane przeprowadzenie testu medycznego lub wywiadu u osób, które nie zgłaszają się po pomoc kwalifikowaną w związku
Bardziej szczegółowoPodstawy diagnostyki onkologicznej. Podstawy diagnostyki onkologicznej. Marcin Stępie. pień
Marcin Stępie pień Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej AM Wrocław, Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu. Cele diagnostyki rozpoznanie choroby nowotworowej; ocena zaawansowania
Bardziej szczegółowoMinister van Sociale Zaken en Volksgezondheid
http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne choroby układu moczowego
Sylabus Wydział: Wojskowo Lekarski Kierunek studiów: Lekarski Rok Studiów: 4 Semestr: zimowy (07) Przedmiot: Choroby wewnętrzne choroby układu moczowego Forma zajęć: wykłady sala wykładowa, ul. Żeromskiego
Bardziej szczegółowoWirus zapalenia wątroby typu B
Wirus zapalenia wątroby typu B Kliniczne następstwa zakażenia odsetek procentowy wyzdrowienie przewlekłe zakażenie Noworodki: 10% 90% Dzieci 1 5 lat: 70% 30% Dzieci starsze oraz 90% 5% - 10% Dorośli Choroby
Bardziej szczegółowoANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA
ANEKS III UZUPEŁNIENIA DO CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO ORAZ ULOTKI PLA PACJENTA 42 UZUPEŁNIENIA ZAWARTE W ODPOWIEDNICH PUNKTACH CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO DLA PRODUKTÓW ZAWIERAJĄCYCH
Bardziej szczegółowoUdary mózgu w przebiegu migotania przedsionków
Udary mózgu w przebiegu migotania przedsionków Dr hab. med. Adam Kobayashi INSTYTUT PSYCHIATRII I NEUROLOGII, WARSZAWA Pacjenci z AF cechują się w pięciokrotnie większym ryzykiem udaru niedokrwiennego
Bardziej szczegółowoHIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć?
HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA Jak z nią żyć i skutecznie walczyć? KIM JESTEŚMY JESTEŚMY GRUPĄ, KTÓRA ZRZESZA PACJENTÓW Z ZABURZENIAMI GOSPODARKI LIPIDOWEJ Z CAŁEJ POLSKI HIPERCHOLESTEROLEMIA RODZINNA FAKTY:
Bardziej szczegółowoWarszawa, r.
Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Warszawski Uniwersytet Medyczny SP CSK ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa Tel. 599 25 83; fax: 599 25 82 Kierownik: dr hab. n. med. Leszek Czupryniak Warszawa, 24.08.2016r.
Bardziej szczegółowoPOLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE
POLSKIE TOWARZYSTWO OKULISTYCZNE Iwona Grabska-Liberek Badania przesiewowe w kierunku jaskry ważnym elementem profilaktyki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego Klinika Okulistyki Działania PTO na
Bardziej szczegółowoOstra niewydolność serca
Ostra niewydolność serca Prof. dr hab. Jacek Gajek, FESC Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Niewydolność serca Niewydolność rzutu minutowego dla pokrycia zapotrzebowania na tlen tkanek i narządów organizmu.
Bardziej szczegółowoTerapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 Leczenie choroby Hurler
Nazwa programu: LECZENIE CHOROBY HURLER ICD-10 E-76.0 - Mukopolisacharydoza typu I (MPS I) Dziedzina medycyny: pediatria załącznik nr 23 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008
Bardziej szczegółowoTerapeutyczne Programy Zdrowotne 2008 Profilaktyka i terapia krwawień u dzieci z hemofilią A i B.
Załącznik nr do zarządzenia Nr./2008/DGL Prezesa NFZ Nazwa programu: PROFILAKTYKA I TERAPIA KRWAWIEŃ U DZIECI Z HEMOFILIĄ A I B. ICD- 10 D 66 Dziedziczny niedobór czynnika VIII D 67 Dziedziczny niedobór
Bardziej szczegółowoHipercholesterolemia rodzinna - co warto wiedzieć
I Katedra i Klinika Kardiologii Gdański Uniwersytet Medyczny Hipercholesterolemia rodzinna - co warto wiedzieć Dlaczego to takie ważne? Marcin Gruchała Czynniki ryzyka zawału serca 15 152 osób z pierwszym
Bardziej szczegółowoOrganizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW
POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,
Bardziej szczegółowoPożegnanie z mikroalbuminurią jak dziś oceniać uszkodzenie nerek w cukrzycy? Janusz Gumprecht
Pożegnanie z mikroalbuminurią jak dziś oceniać uszkodzenie nerek w cukrzycy? Janusz Gumprecht Czynność nerek a homeostaza glukozy - Glukoneogeneza (40% tworzonej glukozy = 20% całkowitej ilości glukozy
Bardziej szczegółowoBADANIA LABORATORYJNE WYKONYWANE W PRZYPADKU NIEDOKRWIENNEGO UDARU MÓZGU
442 Część II. Neurologia kliniczna BADANIA LABORATORYJNE WYKONYWANE W PRZYPADKU NIEDOKRWIENNEGO UDARU MÓZGU Badania neuroobrazowe Badanie tomografii komputerowej głowy Zasadniczym rozróżnieniem wydaje
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Nadciśnienie tętnicze od A do Z 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek )
Bardziej szczegółowoAneks III. Zmiany do odpowiednich punktów druków informacyjnych
Aneks III Zmiany do odpowiednich punktów druków informacyjnych Uwaga: Zmiany do odpowiednich punktów druków informacyjnych są rezultatem postępowania arbitrażowego. Druki informacyjne mogą zostać zaktualizowane
Bardziej szczegółowoII Konferencję Postępy w kardiologii
II Katedra i Klinika Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi oraz Fundacja Dar Serca i Fundacja dla Kardiologii zaprasza na II Konferencję Postępy w kardiologii Nowoczesna diagnostyka kardiologiczna
Bardziej szczegółowoUwarunkowania genetyczne. w cukrzycy
Uwarunkowania genetyczne Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu w cukrzycy Lek. Sylwia Wenclewska Klinika Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Farmakologii Klincznej Kliknij, aby edytować format tekstu
Bardziej szczegółowoTerapeutyczne Programy Zdrowotne 2010 Leczenie raka nerki Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 8/2010/DGL Prezesa NFZ z dnia 20 stycznia 2010 roku
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 8/2010/DGL Prezesa NFZ z dnia 20 stycznia 2010 roku Nazwa programu: LECZENIE RAKA NERKI ICD-10 C 64 Dziedzina medycyny: Nowotwór złośliwy nerki za wyjątkiem miedniczki
Bardziej szczegółowoPilotażowy Program Profilaktyki Zakażeń HCV
Pilotażowy Program Profilaktyki Zakażeń HCV HCV zidentyfikowany w 1989 roku należy do rodziny Flaviviridae zawiera jednoniciowy RNA koduje białka strukturalne i niestrukturalne (co najmniej 10) ma 6 podstawowych
Bardziej szczegółowoAgresja wobec personelu medycznego
Agresja wobec personelu medycznego Od połowy XX wieku do chwili obecnej obserwuje się gwałtowny postęp w diagnostyce i leczeniu pacjentów. Postęp ten przyczynił się do wczesnego rozpoznawania chorób oraz
Bardziej szczegółowoStandardy leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV - maj 2010
Standardy leczenia wirusowych zapaleń wątroby typu C Rekomendacje Polskiej Grupy Ekspertów HCV - maj 2010 1. Leczeniem powinni być objęci chorzy z ostrym, przewlekłym zapaleniem wątroby oraz wyrównaną
Bardziej szczegółowoGenetyka kliniczna nowe wyzwanie dla opieki pediatrycznej. Jacek J. Pietrzyk Klinika Chorób Dzieci Katedra Pediatrii Collegium Medicum UJ
Genetyka kliniczna nowe wyzwanie dla opieki pediatrycznej Jacek J. Pietrzyk Klinika Chorób Dzieci Katedra Pediatrii Collegium Medicum UJ Kraków, czerwiec 2005 Genetyka kliniczna Kierunki rozwoju Choroby
Bardziej szczegółowoDiagnostyka ultrasonograficzna zmian torbielowatych nerek - torbielowatości Część 7
1 z 10 27.01.2017 19:59 Diagnostyka ultrasonograficzna zmian torbielowatych nerek - torbielowatości Część 7 Andrzej Lewicki Agnieszka Chomicz Wiesław Jakubowski artykuł ukazał się w Przeglądzie Urologicznym
Bardziej szczegółowoKluczowe znaczenie ma rozumienie procesu klinicznego jako kontinuum zdarzeń
Lek Anna Teresa Filipek-Gliszczyńska Ocena znaczenia biomarkerów w płynie mózgowo-rdzeniowym w prognozowaniu konwersji subiektywnych i łagodnych zaburzeń poznawczych do pełnoobjawowej choroby Alzheimera
Bardziej szczegółowoSTATYSTYKI DOTYCZĄCE RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO
bioprognos OncoPROSTATE Nieinwazyjne badanie krwi umożliwiające zasugerowanie diagnozy u pacjentów z podejrzeniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego oraz ograniczenie liczby nieadekwatnych badań diagnostycznych,
Bardziej szczegółowoLECZENIE NIEDROBNOKOMÓRKOWEGO RAKA PŁUCA Z ZASTOSOWANIEM AFATYNIBU I NINTEDANIBU (ICD- 10 C 34)
Załącznik B.63. LECZENIE NIEDROBNOKOMÓRKOWEGO RAKA PŁUCA Z ZASTOSOWANIEM AFATYNIBU I NINTEDANIBU (ICD- 10 C 34) ŚWIADCZENIOBIORCY 1. Kryteria kwalifikacji 1) rozpoznanie histologiczne lub cytologiczne
Bardziej szczegółowoPodsumowanie u zarządzania rzyzkiem dla produktu leczniczego Cartexan przeznaczone do publicznej wiadomości
Podsumowanie u zarządzania rzyzkiem dla produktu leczniczego Cartexan przeznaczone do publicznej wiadomości Omówienie rozpowszechnienia choroby Rosnąca oczekiwana długość życia i starzejące się społeczeństwo
Bardziej szczegółowoBADANIA KONTROLNE CHORYCH NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE
BADANIA KONTROLNE CHORYCH NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE Marian Reinfuss CENTRUM ONKOLOGII ODDZIAŁ W KRAKOWIE OCENA WARTOŚCI CENTRUM ONKOLOGII ODDZIAŁ W KRAKOWIE PROWADZENIA BADAŃ KONTROLNYCH 1. długość przeŝycia
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne - nefrologia Kod przedmiotu
Choroby wewnętrzne - nefrologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - nefrologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-N Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek
Bardziej szczegółowodr n.med. Bartosz Żabicki Zakład Radiologii Klinicznej Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego UM w Poznaniu
dr n.med. Bartosz Żabicki Zakład Radiologii Klinicznej Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego UM w Poznaniu Aorta piersiowa i brzuszna Tętnice kończyn dolnych Tętnice kończyn górnych Tętnice dogłowowe
Bardziej szczegółowoTesty wysiłkowe w wadach serca
XX Konferencja Szkoleniowa i XVI Międzynarodowa Konferencja Wspólna SENiT oraz ISHNE 5-8 marca 2014 roku, Kościelisko Testy wysiłkowe w wadach serca Sławomira Borowicz-Bieńkowska Katedra Rehabilitacji
Bardziej szczegółowoJedynym obecnie znanym sposobem leczenia jaskry jest obniżanie ciśnienia wewnątrzgałkowego
Jacek P. Szaflik Katedra i Klinika Okulistyki II Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik Kliniki: Prof. dr hab. n. med. Jacek P. Szaflik Jaskra jest chorobą nieuleczalną Jednak
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: /14:10: listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą
14 listopada - Światowym Dniem Walki z Cukrzycą Cukrzyca jest chorobą, która staje się obecnie jednym z najważniejszych problemów dotyczących zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces
Bardziej szczegółowoZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA PRÓCHNICY U DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH. Opracowanie
Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej oraz ze środków Ministerstwa Zdrowia ZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA
Bardziej szczegółowoDiagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Zarys Projektu
Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego Zarys Projektu Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, Centrum Onkologii Projekt współfinansowany
Bardziej szczegółowoPakiet onkologiczny. w podstawowej opiece zdrowotnej
Pakiet onkologiczny w podstawowej opiece zdrowotnej Agnieszka Jankowska-Zduńczyk Specjalista medycyny rodzinnej Konsultant krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej Profilaktyka chorób nowotworowych Pakiet
Bardziej szczegółowoInformacje o projekcie oraz świadoma zgoda na udział w projekcie ARegPKD.
Informacje o projekcie oraz świadoma zgoda na udział w projekcie ARegPKD. Inicjator projektu: Zastępca: Max C. Liebau, MD Markus Feldkötter, MD Department of Pediatrics Department of Pediatrics University
Bardziej szczegółowo