wystąpić na obszarze województwa, w tym analiza ryzyka wystąpienia zakaŝeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Transkrypt

1 I. Charakterystyka potencjalnych zagroŝeń dla Ŝycia lub zdrowia mogących wystąpić na obszarze województwa, w tym analiza ryzyka wystąpienia zakaŝeń i chorób zakaźnych u ludzi. 1. Charakterystyka województwa podlaskiego Województwo podlaskie jest połoŝone w północno wschodniej części Polski w geograficznym środku Europy i graniczy z trzema województwami: warmińsko mazurskim, mazowieckim i lubelskim. Region rozciąga się wzdłuŝ Niziny Podlaskiej oraz polskiej części Pojezierza Litewskiego, sąsiadując z Pojezierzem Mazurskim, Niziną Północnomazowiecką i Nizina Południowopodlaską. Od wschodu na długości 246 km. Graniczy z Białorusią, natomiast od północy na 103 kilometrowym odcinku z Litwą. Stolicą województwa jest miasto Białystok liczący mieszkańców, co daje 2880 osób na 1 km. Pozostałe większe miasta regionu to Suwałki ( mieszkańców) i ŁomŜa ( mieszkańców). Województwo podlaskie jest regionem wielokulturowym i wielonarodowościowym. Obok Polaków mieszkają tu: Białorusini, Litwini, Romowie, Rosjanie, Tatarzy, Ukraińcy i śydzi. W regionie istnieją liczne obiekty zabytkowe związane z kulturą tych narodów. Mapa Polski z podziałem na województwa 4

2 2. Charakterystyka demograficzna województwa podlaskiego. Województwo zamieszkuje osób co stanowi 3,1 % ludności kraju. Powierzchnia województwa wynosi km 2, stanowi to 6,4 % powierzchni Polski. Jest szóstym województwem w kraju pod względem powierzchni. Podzielone jest na 14 powiatów i trzy miasta funkcjonujące na prawach powiatu grodzkiego: Białystok, ŁomŜa i Suwałki. Na obszarze tym znajduje się 118 gmin w tym: 13 gmin miejskich, 23 gminy miejsko wiejskie oraz 82 gminy miejskie. Na terenie województwa znajduje się 38 miast oraz 3918 miejscowości wiejskich. W miastach mieszka 59% ludności województwa podlaskiego (średnia krajowa 61,9%). Województwo Podlaskie jest jednym z najsłabiej zaludnionych województw w Polsce na 1 km 2 przypada 60 osób (średnia krajowa 124 osoby). Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi 20%, ogółu ludności województwa, w wieku produkcyjnym 63%, zaś poprodukcyjnym równa się 17%. Ponad 62% ludności w wieku produkcyjnym mieszka w miastach. 5

3 Ludność województwa podlaskiego wg powiatów z podziałem na miasto i wieś (stan na r.) Powiat Ogółem Miasto wieś Miasto Białystok Miasto ŁomŜa Miasto Suwałki Augustowski Białostocki Bielski Grajewski Hajnowski Kolneński ŁomŜyński Moniecki Sejneński Siemiatycki Sokólski Suwalski Wysokomazowiecki Zambrowski Ogółem województwo Źródło: Ludność w województwie podlaskim w 2007 r., Urząd Statystyczny w Białymstoku 6

4 Ludność według płci i wieku w 2007 r. (stan w dniu r.) Województwo podlaskie Wiek Ogółem Miasto Wieś Ogółem męŝczyźni kobiety razem męŝczyźni kobiety razem męŝczyźni kobiety lata lat i więcej Wiek przedprodukcyjny Wiek produkcyjny Wiek poprodukcyjny Źródło: Urząd Statystyczny w Białymstoku, Ludność w województwie podlaskim w 2007r. 7

5 3. Sytuacja w ochronie zdrowia. a. Zakłady opieki zdrowotnej. Na terenie województwa podlaskiego funkcjonuje 548 zakładów opieki zdrowotnej w tym 41 publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Obszar województwa podlaskiego w zakresie opieki stacjonarnej zabezpieczają: 31 szpitale, w tym 25 publicznych oraz 18 stacjonarnych zakładów opieki pielęgnacyjnej i długoterminowej. Opiekę doraźną sprawują 3 Wojewódzkie Stacje Pogotowia Ratunkowego i 1 SP Z OZ w Sejnach. Ambulatoryjną opiekę zdrowotną świadczą: - w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej podmiotów, - w zakresie specjalistycznej opieki zdrowotnej podmioty, - usługi stomatologiczne podmioty. Na terenie województwa funkcjonuje Sanatorium Uzdrowiskowe w Augustowie. Wykaz szpitali województwa podlaskiego z łóŝkami rzeczywistymi Lp. Szpitale Stan łóŝek na r. Stan miejsc dziennych na r. 1 SP ZOZ Wojewódzki Szpital Zespolony im. J Śniadeckiego w Białymstoku 2 Szpital Wojewódzki im. Kard. S. Wyszyńskiego w ŁomŜy 3 SP Szpital Wojewódzki w Suwałkach Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny w Białymstoku 6 Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. K. Dłuskiego w Białymstoku 7 Białostockie Centrum Onkologii w Białymstoku 8 SZOZ Gruźlicy i Chorób Płuc w Białymstoku 9 SP Psychiatryczny ZOZ im. dr S.Deresza w Choroszczy Specjalistyczny Psychiatryczny SP ZOZ w Suwałkach Szpital Miejski im. PCK w Białymstoku SP ZOZ w Augustowie

6 Lp. Szpitale Stan łóŝek na r. Stan miejsc dziennych na r. 13 SP ZOZ w Bielsku Podlaskim SP ZOZ w Dąbrowie Białostockiej Szpital Ogólny w Grajewie SP ZOZ w Hajnówce SP ZOZ w Knyszynie Szpital Ogólny w Kolnie SP ZOZ w Łapach SP ZOZ w Mońkach SP ZOZ w Sejnach SP ZOZ w Siemiatyczach SP ZOZ w Sokółce Szpital Ogólny w Wysokiem Mazowieckiem Szpital Powiatowy w Zambrowie -NZOZ NZOZ Poliklinika Ginekologiczno PołoŜnicza 9 2 ul. Zamenhofa w Białymstoku 27 Prywatna Klinika PołoŜniczo Ginekologiczna ul Parkowa w B-stoku 28 NZOZ,,PROCARDIA Augustów NZOZ Humana Medica Omeda 8 2 w Białymstoku 30 NZOZ Oddz. Urazowo Ortopedyczny Grajewo ZOZ MSWiA w Białymstoku 31 RAZEM SZPITALE Źródło: MZ 29 - Sprawozdanie o działalności szpitala ogólnego, MZ 30 Sprawozdanie zakładu psychiatrycznej oieki zdrowotnej, dane z portalu ZOZ MSWiA 9

7 b. Personel W zakładach opieki zdrowotnej oraz w ramach praktyk indywidualnych i grupowych, na koniec grudnia 2008 r., pracowało lekarzy i 548 lekarzy dentystów. W grupie średniego personelu medycznego najliczniejszą grupę stanowiły pielęgniarki osoby ( w tym mgr pielęgniarstwa). Stan zatrudnienia innych wybranych grup zawodowych wynosił: połoŝne 875, ratownicy medyczni 359, analitycy medyczni 256, rehabilitanci 53. Personel słuŝby zdrowia w województwie podlaskim Grupa personelu zatrudnionych Wskaźnik na mieszkańców Lekarze ,89 Lekarze dentyści 548 4,59 Pielęgniarki (w tym mgr pielęgniarstwa) ,58 PołoŜne (w tym mgr połoŝnictwa) 875 7,33 Ratownicy medyczni 359 3,01 Analitycy medyczni 256 2,14 Rehabilitanci 53 0,44 Źródło: sprawozdanie MZ-88 o pracujących w zakładach opieki zdrowotnej, oraz praktykach indywidualnych i grupowych c. Zachorowania Dominującym schorzeniem pacjentów dorosłych (19 lat i więcej) pozostających pod opiekę lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej były choroby układu krąŝenia osób, w tym najliczniejszą grupę stanowili pacjenci, u których stwierdzono chorobę nadciśnieniową osób oraz niedokrwienną chorobę serca osób. W grupie dzieci i młodzeŝy (w wieku od 0 do 18 lat) najczęstszym schorzeniem było zniekształcenie kręgosłupa osób - oraz zaburzenia refrakcji i akomodacji oka osób. 10

8 W oddziałach szpitalnych w 2008 r. leczonych było osób, z czego 45% ogółu pacjentów szpitalnych, tj osoby na oddziałach: chirurgicznych, ginekologicznopołoŝniczch i internistycznych. Stan zdrowia osób w wieku 19 lat i więcej będących pod opieka lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinnego) w województwie podlaskim w 2008 roku Rozpoznanie (kod rozpoznania wg ICD 10) Osoby, u których stwierdzono schorzenia ogółem (stan w dniu 31 XII) w tym osoby, u których stwierdzono schorzenia po raz pierwszy w roku sprawozdawczym i na ludności Osoby, u których w tym osoby, stwierdzono u których schorzenia stwierdzono ogółem (stan schorzenia po raz w dniu 31 XII) pierwszy w roku sprawozdawczym Gruźlica A15-A19, B ,9 0,9 Nowotwory C00-C97, D00-D ,6 14,8 Choroby tarczycy E00-E ,2 14,7 Cukrzyca E10-E ,5 35,5 w tym: leczeni insuliną ,5 8,8 Niedokrwistość D50-D ,1 9,1 Choroby obwodowego układu nerwowego G50-G ,4 31,1 Choroby układu krąŝenia I00-I ,8 111,71 w tym : przewlekła choroba reumatyczna I05-I09 choroba nadciśnieniowa I10-I15 choroba naczyń mózgowych I60-I69 niedokrwienna choroba serca I20-I25 w tym: przebyty zawał serca I ,5 3, ,6 68, ,3 11, ,9 26, ,3 8,5 Przewlekły nieŝyt oskrzeli, dychawica oskrzelowa J40-J47 Przewlekłe choroby układu trawiennego K25-K93 Przewlekłe układu mięśniowokostnego i tkanki łącznej M00-M99 Pacjenci z innymi schorzeniami wymagający opieki czynnej ,2 18, ,7 26, ,5 30, ,6 18,4 Źródło: Na podstawie sprawozdania MZ-11 o działalności i pracujących w podstawowej ambulatoryjnej opiece zdrowotnej 11

9 Stan zdrowia dzieci i młodzieŝy w wieku 0-18 lat będących pod opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej /rodzinnego/ w województwie podlaskim w 2008 roku Rozpoznanie Osoby, u których stwierdzono schorzenia ogółem (stan w dniu 31 XII) w tym osoby, u których stwierdzono schorzenia po raz pierwszy w roku sprawozdawczym i na ludności Osoby, u których w tym osoby, stwierdzono u których schorzenia stwierdzono ogółem (stan schorzenia po raz w dniu 31 XII) pierwszy w roku sprawozdawczym Nowotwory ,9 1,5 Niedokrwistości ,5 17,3 Choroby tarczycy ,0 13,0 Cukrzyca ,1 2,2 NiedoŜywienie ,3 5,4 Otyłość ,9 26,3 Zaburzenia odŝywiania ,2 4,7 Upośledzenie umysłowe ,4 3,8 Padaczka ,6 4,6 Dziecięce poraŝenie mózgowe ,2 0,9 Zaburzenia refrakcji i akomodacji oka ,3 67,2 Choroba nadciśnieniowa ,8 5,6 Alergie dychawica oskrzelowa ,1 14,8 pokarmowe ,0 60,8 skórne ,3 36,8 Zniekształcenia kręgosłupa ,0 91,2 Choroby układu moczowego ,5 12,2 Wady rozwojo we układu nerwowego ,5 1,7 układu krąŝenia ,7 11,3 narządów płciowych ,1 1,6 aberracje chromosomowe ,9 1,4 inne ,0 3,1 Zaburzenia rozwoju ,5 18,2 w tym fizycznego ,0 12,0 psychomotorycznego ,9 5,2 Źródło: Na podstawie sprawozdania MZ-11 o działalności i pracujących w podstawowej ambulatoryjnej opiece zdrowotnej 12

10 leczonych w szpitalach województwa podlaskiego wg powiatów Wyszczególnienie Leczeni Stan na r. Województwo ogółem Augustowski 8276 Białostocki 4145 Bielski 9592 Grajewski Hajnowski Kolneński 4985 ŁomŜyński - Moniecki 6748 Sejneński 5020 Siemiatycki 7898 Sokólski Suwalski - Wysokomazowiecki 9213 Zambrowski 5340 m. Białystok m. ŁomŜa m. Suwałki Źródło opracowanie własne Wojewódzkiego Centrum Zdrowia Publicznego 4. Potencjalne zagroŝenia dla Ŝycia lub zdrowia w województwie podlaskim (na podstawie raportu Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Białymstoku - Ocena stanu sanitarnego województwa podlaskiego za 2008r. a Jakość wody przeznaczonej do spoŝycia Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę ludności województwa są wody podziemne pochodzące z czwartorzędowych poziomów wodonośnych. Wody te charakteryzują się stosunkowo dobrą jakością, w związku z tym często nie wymagają uzdatniania, ale wymagają ochrony ilościowej i jakościowej. Woda pozyskiwana z tych ujęć z zastosowanym procesem uzdatniania nie wymagała stałej dezynfekcji. Podstawowym źródłem wody pitnej dla ŁomŜy jest rzeka Narew, zasoby wodne Suwałk stanowią wody powierzchniowe i podziemne. Do wód powierzchniowych na terenie miasta naleŝy rzeka Czarna Hańcza, Kamionka i kilka innych małych cieków wodnych. 13

11 Głównym źródłem zaopatrzenia w wodę do spoŝycia dla miasta Białegostoku, zamieszkującego przez 24,7% ogółu ludności województwa jest rzeka Supraśl. Woda z rzeki ujmowana jest w Wasilkowie z tzw. ujęcia brzegowego. Wspomagana jest studziennymi wodami infiltracyjnymi, pochodzącymi równieŝ z tej rzeki. Drugie ujęcie, czerpiące wodę w 2008r. z 17 studni wód podziemnych z pokładów czwartorzędowych znajduje się na obszarze 55ha w Jurowcach, połoŝonych w prawobrzeŝnej części doliny rzeki Supraśl. W 2008r. objęto monitoringiem kontrolnym i przeglądowym wodę produkowaną przez 357 wodociągów zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę (tzw. gminnych) oraz wodociągów lokalnych pełniących rolę zbiorowego zaopatrzenia, a więc zaopatrujących w wodę budynki wielorodzinne. Próby wody do badań pobierane były w ustalonych stałych miejscach poboru z częstotliwością zaleŝną od dobowej wielkości produkcji wody, zgodnie z zaleceniami zawartymi w Dyrektywie Rady Unii Europejskiej 98/83/EC oraz z załącznikiem nr 6 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417). Wodę z przekroczonymi wartościami parametrów i wskaźników określonych w obowiązujących przepisach w róŝnych okresach 2008 roku w województwie podlaskim produkowało 40% urządzeń wodociągowych zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę. Szczegółowa analiza parametrów i wskaźników jakości wody wykazała, Ŝe nadal wśród najczęstszych przyczyn kwestionowania jakości wody do spoŝycia były: mangan (w 29,4% kontrolowanych wodociągów dot. 42,6% ludności), Ŝelazo (w 21,9% kontrolowanych wodociągów dot. 33,7% ludności), mętność (w 19,3% kontrolowanych wodociągów dot. 32,9% ludności), jon amonowy (w 9% kontrolowanych wodociągów dot. 4,7% ludności), barwa (w 4,5% kontrolowanych wodociągów dot. 27,1% ludności). Monitoringiem w zakresie wymagań mikrobiologicznych, jakim powinna odpowiadać woda do spoŝycia objęto 6 parametrów. Najczęściej stwierdzano przekroczenia dopuszczalnych wartości dla następujących parametrów: bakterie z grupy coli (3,4% kontrolowanych wodociągów dot. 0,9% ludności spoŝywającej kontrolowaną wodę), ponadnormatywną ogólną liczbę bakterii w 22±2 C po 72h (1,4% kontrolowanych wodociągów dot. 6,6% ludności), enterokoki (1,1% kontrolowanych wodociągów dot. 0,1% ludności). Odrębnej analizy dokonano w zakresie zaopatrzenia w wodę ludności miasta Białegostoku, stanowiącego 24,7% ogółu ludności województwa. Mieszkańcy Białegostoku w większości zaopatrywani byli przez Wodociągi Białostockie sp. z o.o. dla którego produktem wyjściowym jest 14

12 woda mieszana, tj.: 40,3% wody z ujęcia powierzchniowego, 14,7% wody infiltracyjnej oraz 45% - z ujęć podziemnych. Jakość wody powierzchniowej ujmowanej przez Wodociągi Białostockie oceniana była na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spoŝycia (Dz. U. Nr 204, poz.1728), będącego implementacją dyrektywy UE 79/869/EWG. Próbki wody do badań pobierano w stawie infiltracyjnym, stanowiącym ujęcie brzegowe rzeki. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, Ŝe w 2008r. nastąpiło dalsze pogorszenie jej jakości. Zbadana woda w zakresie wykonanych w ciągu roku oznaczeń odpowiadała 4 krotnie warunkom kategorii A2, 1 krotnie A3 i 3 - krotnie poza kategorią A3 - ze względu na zawartość w niej ogólnego węgla organicznego (OWO), który przekraczał 50 mg/l. Przyczyny takiej sytuacji naleŝy upatrywać w spływie wód infiltrowanych z torfowego i leśnego podłoŝa górnej części zlewni do koryta rzeki Supraśl. Wysoka zawartość OWO w wodzie surowej wymaga szczególnego podejścia technologicznego w procesie uzdatniania w celu usunięcia z niej substancji organicznych. b. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Pył znajdujący się w powietrzu oddziałuje na organizm ludzki poprzez układ oddechowy. Oddziaływanie pyłu zaleŝy od wielkości cząstek, składu chemicznego i mineralogicznego. Najbardziej niebezpieczne dla zdrowia ludzkiego są pyły przedostające się do pęcherzyków płucnych o średnicy aerodynamicznej ziaren poniŝej 10µm (głównie 1-5µm). Pył po dostaniu się do pęcherzyków płucnych moŝe wywoływać stany zapalne, alergie, bronchity i pylice płuc. StęŜenie średnioroczne pyłu zawieszonego PM10 w 2008r. wynosiło 23,7µg/m3 i nie przekroczyło poziomu dopuszczalnego (40µg/m3). W porównaniu z rokiem ubiegłym wartość ta była niŝsza o 0,3µg/m3. Wartości stęŝeń średniomiesięcznych pyłu PM10 zawierały się w przedziale od 14,0 w miesiącu lipcu do 33,3µg/m3 w miesiącu kwietniu. Ogółem w 2008r. wystąpiło 19 przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10. Dopuszczalna częstotliwość przekroczenia w roku kalendarzowym zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2008r., Nr 47, poz. 281) wynosi 35. Zanotowano więc o 16 przypadków przekroczeń mniej od dopuszczalnej ilości przekroczeń w roku. W stosunku do roku ubiegłego sytuacja uległa znacznej poprawie bowiem w roku ubiegłym zanotowano 21 przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10. Największą liczbę przypadków przekroczeń zanotowano w miesiącu kwietniu (7), lutym (3). 15

13 Na stacji pomiarowej naleŝącej do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Białymstoku w 2008r. kontynuowano badania ołowiu, kadmu, niklu i ich związków w pyle zawieszonym PM10. Badania ołowiu, kadmu i niklu w pyle zawieszonym PM10 przeprowadzono w oparciu o: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2008r., Nr 47, poz. 281). StęŜenie średnioroczne kadmu oraz niklu w pyle zawieszonym PM10 w roku 2008 osiągnęło wartość poniŝej granicy oznaczenia ilościowego. Dla kadmu granica ta wynosiła poniŝej 0,002µg/m3, zaś dla niklu poniŝej 0,001µg/m3. Dopuszczalny poziom ołowiu ze względu na ochronę zdrowia ludzi wynosi 0,5µg/m3, w roku kalendarzowym, zaś poziomy docelowe do osiągnięcia do 2013 roku dla kadmu określono na 0,005µg/m3, a dla niklu 0,020µg/m3. W 2008r. nastąpiła zmiana granicy oznaczenia ilościowego niklu, a zatem uzyskane wyniki badań ołowiu, kadmu i niklu i ich związków w pyle zawieszonym PM10 uśrednione za rok spełniają i to z duŝym zapasem wymogi rozporządzenia Ministra Środowiska. c. ZagroŜenia występujące w rolnictwie Porównując do lat ubiegłych, w roku 2008 nastąpiła znaczna poprawa stanu sanitarnego oraz zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko prowadzonych hodowli inwentarza na terenach zabudowy zagrodowej w gospodarstwach rolnych, w związku z normowaniem gospodarki odpadami pochodzącymi z hodowli, tj. m. in. z budową znacznej ilości nowoczesnych zbiorników na płynne odchody zwierzęce oraz płyt gnojowych. Poprawa stanu środowiska i jego wpływu na zdrowie ludzi jest dokonywana sukcesywnie w miarę oddawania do uŝytku obiektów takich jak: oczyszczalnie ścieków, ujęcia wodociągowe, stacje bazowe telefonii komórkowej oraz prowadzenie monitoringu środowiska. d. Stan sanitarny obiektów uŝyteczności publicznej i kąpielisk W 2008 roku ujęto w ewidencji ogółem 2879 obiektów uŝyteczności publicznej, z czego w miastach 2021 obiektów, a na terenach wiejskich województwa 858. W tej grupie obiektów znalazły się m.in.: 30 ustępów publicznych, 21 basenów kąpielowych krytych, 8 basenów kąpielowych odkrytych, 42 domy pomocy społecznej, 2 noclegownie, 24 hotele, 3 motele, 10 pensjonatów, 2 kempingi, 26 schronisk, w tym schronisk młodzieŝowych i pól biwakowych, 304 inne obiekty, w których świadczone są usługi hotelarskie, 831 zakładów fryzjerskich, 207 zakładów kosmetycznych, 4 salony tatuaŝu, 148 zakładów odnowy biologicznej i 105 zakładów świadczących usługi łączone w powyŝszym zakresie, 20 dworców autobusowych, 34 dworce i stacje kolejowe, 1 przystań statków Ŝeglugi śródlądowej, 4 drogowe i 2 kolejowe przejścia graniczne, 1 rzeczne przejście graniczne w Rudawce na Kanale Augustowskim oraz 1034 inne obiekty uŝyteczności publicznej (m.in. cmentarze, apteki, stacje paliw, domy i zakłady pogrzebowe, obiekty sportowe, obiekty kulturalne, parkingi). 16

14 W 2008 roku skontrolowano 2015 obiektów (1342 w miastach i 673 na terenach wiejskich), z czego 37 obiektów oceniono jako złe pod względem sanitarnym (26 w miastach i 11 na terenach wiejskich). Nadzorem objęto 39 kąpielisk śródlądowych w tym 10 zorganizowanych i 29 niezorganizowanych. Wszystkie czynne przez cały sezon letni kąpieliska wykazywały wodę przydatną do kąpieli. e. Stan sanitarny zakładów opieki zdrowotnej 1. Stan sanitarno-techniczny placówek lecznictwa zamkniętego Ze sprawozdania Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej - Mz-46 - Działalność w zakresie higieny środowiska za 2008r. - wynika, Ŝe 8 szpitali zostało zakwalifikowanych do placówek ze złym stanem sanitarnym: SPZOZ Szpital Powiatowy w Siemiatyczach, Szpital Ogólny w Wysokiem Mazowieckiem, SPZOZ w Hajnówce, SPZOZ w Sokółce, SPZOZ Szpital w Dąbrowie Białostockiej, SP Psychiatryczny ZOZ im. S. Deresza w Choroszczy, Samodzielny Szpital Miejski im. PCK w Białymstoku, Szpital Ogólny w Grajewie. Główne usterki natury sanitarno-technicznej to: zniszczone powierzchnie ścian, sufitów i podłóg, zniszczona stolarka drzwiowa i okienna, ubytki glazury. W obiektach, w których stwierdzono uchybienia Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni woj. podlaskiego prowadzili postępowania administracyjne mające na celu wyeliminowanie nieprawidłowości. W 2008 roku w szpitalach kontynuowane były prace remontowe dostosowujące szpitale do wymogów rozporządzenia Ministra Zdrowia z 10 listopada 2006 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz.U. Nt 213, poz. 1568). 2. Stan sanitarno-techniczny placówek lecznictwa otwartego W 2008r. na terenie województwa podlaskiego funkcjonowały następujące zakłady opieki zdrowotnej: 590 przychodni /ośrodków, 1 sanatorium, 11 zakładów opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjnych, 2 hospicja stacjonarne, 19 medycznych laboratoriów diagnostycznych, 4 pogotowia ratunkowe, 8 zakładów rehabilitacji leczniczej, 7 Ŝłobków oraz 91 innych zakładów opieki zdrowotnej. Najczęściej stwierdzane uchybienia w zakresie sanitarno-technicznym: sufity i ściany z odpryskami farby i ubytkami tynku, powierzchnie stolarki okiennej i drzwiowej trudne do utrzymaniaw czystości, brak zmywalnych ścian w pomieszczeniu magazynowania odpadów medycznych, zniszczona wykładzina podłogowa, zacieki na ścianach i sufitach. Zakłady opieki zdrowotnej opracowały i realizują programy dostosowawcze do wymogów w/cyt. rozporządzenia Ministra Zdrowia. 17

15 3. Indywidualna, specjalistyczna i grupowa praktyka lekarska. W 2008 roku w województwie podlaskim podczas kontroli w ramach bieŝącego nadzoru sanitarnego do badań chemicznych pobrano 85 próbek roboczych roztworów dezynfekcyjnych, zakwestionowano 6, tj.7,05%. W porównaniu do roku 2007 odsetek zakwestionowanych próbek zmniejszył się z 12,3% w 2007r. do 7,05% w 2008r. W gabinetach indywidualnej, specjalistycznej i grupowej praktyki lekarskiej zarejestrowanych przez PIS było 335 autoklawów. Państwowa Inspekcja Sanitarna skontrolowała w 2008r. wskaźnikami biologicznymi 302 procesy sterylizacyjne w autoklawach, urządzeń nie kwestionowano. f. Warunki sanitarno-higieniczne środowiska pracy Głównym celem działań w zakresie higieny pracy w 2008 roku było osiągnięcie poŝądanych norm w zakresie warunków zdrowotnych środowiska pracy w celu zapobieŝenia zagroŝeniom fizycznym, chemicznym i biologicznym poprzez działania umoŝliwiające zachowanie lub przywracanie bezpieczeństwa zdrowotnego ludzi W 2008r. w ewidencji na terenie woj. podlaskiego zaewidencjonowano 5062 zakłady, zatrudniające pracowników. W wyniku kontroli sanitarnych przeprowadzonych w 2008r. stwierdzano następujące nieprawidłowości: - brak aktualnych pomiarów czynników szkodliwych w 452 zakładach (23,86%) - brak oceny ryzyka zawodowego - w 219 zakładach (11,56%) - zły stan sanitarno higieniczny pomieszczeń - w 159 zakładach (8,39%) - uchybienia w zakresie substancji i preparatów chemicznych w 158 zakładach (8,34%) - uchybienia w zakresie czynników biologicznych - w 90 zakładach (4,75%) - brak rejestru czynników szkodliwych w 85 zakładach (4,49%) - brak aktualnych badań lekarskich w 47 zakładach (2,48%) Obrazem warunków pracy są wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciąŝliwych (chemicznych i fizycznych) dla zdrowia w środowisku pracy, przeprowadzane przez uprawnione laboratoria, między innymi laboratoria Inspekcji Sanitarnej. Weryfikacja zagroŝeń czynnikami szkodliwymi dla zdrowia przeprowadzona na podstawie wyników pomiarów i analiz wykazała, Ŝe w warunkach tych czynników pracowało osób, tj. 54,37% ogółu zatrudnionych. W ponadnormatywnych warunkach najwyŝszych dopuszczalnych stęŝeń pyłów i związków toksycznych (NDS) oraz najwyŝszych dopuszczalnych natęŝeń hałasu i wibracji (NDN) pracowało 2686 osób (2,95%). W 2008 roku w 101 zakładach (5,09% skontrolowanych obiektów), występowały przekroczenia NDS/N następujących czynników szkodliwych w środowisku pracy: 18

16 Przekroczenia wartości normatywnych dotyczą przede wszystkim naraŝenia na czynniki fizyczne, w tym głównie na ponadnormatywny hałas co stanowi 97,4% ogółu pracujących w przekroczeniach. W wyniku działań kontrolno nadzorowych Inspekcji Sanitarnej wydano 78 decyzji, zobowiązujących pracodawców do wdraŝania programów organizacyjno technicznych mających na celu wyeliminowanie bądź obniŝenie do obowiązujących norm przekroczonych NDS i NDN czynników szkodliwych. W efekcie prowadzonego nadzoru poprawiono warunki pracy w zakresie przekroczeń normatywów higienicznych 381 osobom. g. Higiena radiacyjna W 2008r. sprawowano nadzór w zakresie higieny radiacyjnej w województwie podlaskim nad: 337 medycznymi pracowniami rtg, w których uŝytkowane są 462 aparaty rtg, 4 pracowniami stosującymi źródła izotopowe w celach medycznych, 55 zakładami stosującymi 322 urządzeń wytwarzających pole elektromagnetyczne. Zalecenia wydane w ramach prowadzonego nadzoru dotyczyły nieprzestrzegania właściwych warunków eksploatacji aparatury rtg i urządzeń wytwarzających pola elektromagnetyczne. Od roku 2006 wprowadzono obowiązek wykonywania testów podstawowych i specjalistycznych fizycznych parametrów aparatury rtg oraz wdroŝenia systemu zarządzania jakością co spowodowało wzrost stwierdzanych naruszeń. Zaobserwowano powolny spadek liczby stwierdzonych nieprawidłowości wynikających z dostosowywania się jednostek organizacyjnych do zmian przepisów prawa w zakresie ochrony radiologicznej. h. Warunki sanitarne w szkołach i innych placówkach oświatowo-wychowawczych oraz warunki pobytu dzieci i młodzieŝy w tych placówkach W roku 2008 nadzorem objęto ogółem 1221 placówek, w tym: 980 stałych placówek oświatowo-wychowawczych, 21 szkół wyŝszych, 220 placówek sezonowych wypoczynku dzieci i młodzieŝy. Warunki zdrowotne w placówkach oświatowo-wychowawczych na terenie województwa podlaskiego ulegają systematycznej poprawie. Jednak w dalszym ciągu istnieją placówki zlokalizowane w obiektach nie w pełni spełniających warunki do ich prawidłowego funkcjonowania. Z punktu widzenia higieny osoby odpowiedzialne za kształtowanie środowiska szkolnego powinny stworzyć warunki do prawidłowego rozwoju psychofizycznego ucznia. Jednak w dalszym ciągu stwierdza się, Ŝe przy ustalaniu tygodniowych rozkładów zajęć często nie uwzględnia się zasad higieny pracy umysłowej ucznia, a przy usadzaniu dzieci w ławkach szkolnych zasad ergonomii. 19

17 Posiłek w szkole stanowi niezbędny element racjonalnego Ŝywienia warunkujący prawidłowy rozwój dziecka, jego dobre samopoczucie i zdolność do pracy. Dlatego konieczne jest kontynuowanie działań zmierzających do zapewnienia przynajmniej jednego posiłku w szkole jak największej liczbie uczniów. W wyniku wspólnych działań podejmowanych przez pracowników inspekcji sanitarnej, dyrektorów szkół i jednostek samorządu terytorialnego na terenie województwa podlaskiego w znacznej części szkolnych pracowni chemicznych uporządkowano gospodarkę substancjami i preparatami chemicznymi zgodnie z obowiązującymi przepisami w tym zakresie. Tylko dalsza dobra współpraca pozwoli w całości rozwiązać problem zbędnych, przeterminowanych substancji i preparatów chemicznych znajdujących się w pracowniach szkolnych. i. Stan sanitarny obiektów Ŝywności, Ŝywienia i przedmiotów uŝytku. W roku 2008 w rejestrach zakładów podlegających urzędowej kontroli organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa podlaskiego znajdowało się łącznie 8433 obiekty Ŝywności, Ŝywienia oraz materiałów i wyrobów do kontaktu z Ŝywnością. Spośród obiektów ujętych w ewidencji skontrolowano 7582, dokonując oceny klasyfikacyjnej w 6462 zakładach w oparciu o jednolite kryteria ujęte w arkuszach oceny stanu sanitarnego. Na podstawie ww. ocen klasyfikacyjnych do obiektów nie spełniających wymagań obowiązującego prawa zakwalifikowano ogółem 169 zakładów, co stanowi 2,44% ogółu sklasyfikowanych, a 2,23% skontrolowanych. W porównaniu do roku ubiegłego ogólny odsetek zakładów ocenionych jako nie spełniających wymagań zmniejszył się o 0,42% w stosunku do zakładów sklasyfikowanych i o 0,32% do zakładów skontrolowanych. Spośród skontrolowanych obiektów: 1) produkcji Ŝywności - najgorszy stan sanitarny wykazywały piekarnie (6,83% ocenionych jako nie spełniające wymagań) oraz automaty do lodów i ciastkarnie (odpowiednio: 1,92% i 1,51% sklasyfikowanych negatywnie) 2) obrotu Ŝywnością - największy odsetek zakładów ocenionych jako niezgodne z wymaganiami odnotowano w grupie kioski spoŝywcze (2,75%) oraz sklepy spoŝywcze (2,68%) 3) Ŝywienia zbiorowego - najwyŝszy procent zakładów o negatywnym stanie sanitarnym stwierdzono w Ŝywieniu otwartym (1,91%). Do nieprawidłowości najczęściej odnotowywanych w zakładach sektora spoŝywczego skontrolowanych w roku 2008 naleŝały: - zły stan sanitarno-techniczny zakładów (pomieszczeń, urządzeń i sprzętu, powierzchni pozostających w kontakcie z Ŝywnością) oraz brak czystości i porządku, - niewłaściwie zorganizowana i prowadzona kontrola wewnętrzna (nie przestrzeganie w praktyce zasad GHP i GMP, brak systematycznych zapisów dokumentujących realizację zasad 20

18 dobrych praktyk, brak działań w kierunku wdraŝania zasad HACCP i/lub brak postępów w sukcesywnej implementacji systemu), - brak do wglądu aktualnych orzeczeń lekarskich potwierdzających właściwy stan zdrowia zatrudnionego personelu, - brak dowodów potwierdzających szkolenia personelu z zasad higieny oraz szkolenia osób odpowiedzialnych z systemu HACCP, - nieprawidłowe warunki przechowywania środków spoŝywczych (niezgodne z deklaracją producenta, naraŝenie na zanieczyszczenie, brak segregacji asortymentowej, nie zachowana ciągłość łańcucha chłodniczego, brak moŝliwości monitorowania temperatury w urządzeniach chłodniczych), - wprowadzanie do obrotu środków spoŝywczych niewłaściwie znakowanych lub bez oznakowania oraz Ŝywności po upływie terminu przydatności do spoŝycia/daty minimalnej trwałości, - niewłaściwe zabezpieczenie zakładu przed dostępem szkodników, - nieprawidłowe pobieranie i przechowywanie próbek kontrolnych posiłków. Sytuacja w zakresie stanu sanitarnego obiektów Ŝywności i Ŝywienia funkcjonujących na terenie województwa podlaskiego ulega systematycznej poprawie. Niemniej w części grup zakładów - w porównaniu z rokiem ubiegłym - wzrósł odsetek obiektów niezgodnych z wymaganiami, co dotyczy m.in. ciastkarni, piekarni, obiektów ruchomych i tymczasowych oraz zakładów Ŝywienia zbiorowego zamkniętego. Istnieje zatem potrzeba podjęcia działań zmierzających do mobilizacji przedsiębiorców do poprawy sytuacji w tym zakresie, a takŝe bardziej konsekwentnego egzekwowania od przedsiębiorców nakładanych obowiązków prawa Ŝywnościowego. Systematycznie rośnie liczba zakładów Ŝywności i Ŝywienia z poprawnie wdroŝonym i stosowanym Programem Warunków Wstępnych oraz z opracowaną i utrzymywaną pełną procedurą HACCP. JednakŜe pomimo, iŝ ogólna liczba obiektów, w których działają systemy samokontroli wzrasta, odsetek w kaŝdej z grup zaniŝają zakłady posiadające sformalizowany i opisany system kontroli zagroŝeń, który jednak nie jest stosowany w praktyce. Pewna część zakładów nie wykazuje ponadto postępów w implementacji procedur opartych na zasadach HACCP, co tłumaczy wciąŝ wysoki odsetek obiektów, które są w trakcie wdraŝania systemów samokontroli. Stąd dla przymuszenia i ponaglenia podmiotów branŝy spoŝywczej do realizacji obowiązku zawartego w art. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 852/2004, istnieje potrzeba kontynuacji wzmoŝonych działań kontrolno - represyjnych oraz mobilizujących prowadzonych w tym zakresie na przestrzeni ostatnich lat. 21

19 Sposób Ŝywienia w części placówek Ŝywienia zbiorowego zamkniętego nadal był niezadowalający. Najczęściej negatywne wyniki otrzymywano podczas teoretycznej oceny sposobu Ŝywienia obliczonej na podstawie dekadowego zestawienia produktów. Zakwestionowano równieŝ ponad połowę zbadanych próbek posiłków. Tylko w niewielkim stopniu kwestionowaniu podlegały dekadowe jadłospisy. PowyŜsze wskazuje, iŝ pomimo prawidłowego planowania Ŝywienia, jego realizacja znacznie juŝ odbiega od załoŝeń. Zatem koniecznym jest intensyfikacja działań mobilizujących osoby odpowiedzialne w zakładach Ŝywienia zbiorowego zamkniętego do zapewnienia właściwego racjonalnego Ŝywienia. Wskazanym jest takŝe kontynuowanie działań edukacyjnych w tym temacie kierowanych do osób zajmujących się organizacją Ŝywienia jak teŝ lokalnych władz samorządowych, które niewątpliwie mogą wspomóc placówki poprzez m.in. zwiększone nakłady finansowe na Ŝywienie, szczególnie takich grup ludności, jak dzieci i młodzieŝ. Wyniki przeprowadzonych działań kontrolnych wskazują, iŝ wśród kontrolowanych producentów i dystrybutorów Ŝywności wciąŝ stwierdza się przypadki nieznajomości obowiązujących przepisów prawa w zakresie prawidłowości znakowania Ŝywności. Niepokojącym jest fakt, iŝ w roku 2008 wzrósł odsetek zakładów produkcji, w których stwierdzono nieprawidłowości w zakresie znakowania wytwarzanych wyrobów. PowyŜszy stan rzeczy wskazuje na konieczność bardziej stanowczego egzekwowania od podmiotów przestrzegania ustanowionych zasad znakowania, jak teŝ zasadność prowadzenia dalszych działań kontrolnych w tym temacie. j. Sanitarna ochrona granic państwa Województwo podlaskie tworzy granicę Unii Europejskiej: wewnętrzną z Litwą - 104,28 km oraz zewnętrzną z Białorusią - 246,93 km, W związku z przystąpieniem Polski do Strefy Schengen i zniesieniem kontroli paszportowej, z dniem 21 grudnia 2007 r. zmienił się status przejść granicznych na granicy z Litwą. W I kwartale 2008 roku na terenie województwa podlaskiego funkcjonowało 8 przejść granicznych wszystkie na zewnętrznej granicy Unii Europejskiej z Białorusią. ZagroŜenia dla bezpieczeństwa województwa i Państwa wynikają zarówno z charakteru przejść granicznych jak i nasilenia ruchu granicznego. Potencjalne zagroŝenia sanitarno-epidemiologiczne, które mogłyby wystąpić na granicy Państwa: -przywleczenie chorób zakaźnych szczególnie niebezpiecznych, w tym chorób nierozpoznawalnych lub będących w okresie inkubacji, -atak bioterrorystyczny, 22

20 -zagroŝenia sanitarno-epidemiologiczne związane z niewłaściwymi warunkami sanitarnohigienicznymi w środkach transportu (pociągi) uczestniczących w ruchu międzynarodowym (brak wody do mycia rąk i spłukiwania wc, usuwanie nieczystości w systemie otwartym), -spowodowane nieprzestrzeganiem wymagań higieniczno-sanitarnych w obrębie przejść granicznych, w tym korzystaniem z wody o niewłaściwej jakości, nieprawidłowym gromadzeniem lub usuwaniem odpadów komunalnych, niewłaściwym odprowadzaniem ścieków, -wynikające z nieprzestrzegania wymagań sanitarnych przy przewozie zwłok lub szczątków ludzkich przez granicę Państwa (przewóz zwłok nieprzystosowanymi do tego celu środkami transportu, niezachowanie środków ostroŝności), -związane z towarami wwoŝonymi z krajów trzecich na teren Unii Europejskiej, w tym: produktami niebezpiecznymi (szkodliwymi dla zdrowia, zepsutymi), Ŝywnością podlegającą szczególnym warunkom wwozu (GMO, grzyby, orzechy, migdały przyprawy, oleje), nieodpowiednimi warunkami transportu Ŝywności ( brak warunków chłodniczych, zły stan sanitarny komory załadunkowej, brak segregacji, przewóz Ŝywności z artykułami przemysłowymi). Największy ruch odnotowuje się na międzynarodowych drogowych przejściach granicznych w Kuźnicy i Bobrownikach. Niebezpieczeństwo związane z przywleczeniem chorób zakaźnych, szczególnie niebezpiecznych jest większe przy duŝym ruchu granicznym. W celu zmniejszenia tego zagroŝenia na drogowych przejściach w Bobrownikach i Kuźnicy, zapewniono izolatoria do izolowania chorych lub podejrzanych o zachorowania na niebezpieczną chorobę zakaźną i osób z kontaktu, wyposaŝone w niezbędne urządzenia, sprzęt oraz środki ochrony indywidualnej i dezynfekcyjnej. Do pozostałych działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych zaliczyć naleŝy m.in.: -prowadzenie systematycznego monitoringu na choroby zakaźne w terenach przygranicznych, -uaktualnianie planów i procedur postępowania w sytuacji kryzysowej, -sprawdzanie łączności telefonicznej słuŝb województwa podlaskiego, -prowadzenie konsekwentnej działalności szkoleniowej oraz doskonalenie zasad współdziałania w sytuacjach szczególnych, -kontynuowanie ścisłej współpracy pomiędzy organami działającymi na granicy Państwa (StraŜ Graniczna, PGIS, Urząd Celny, Inspekcja Weterynaryjna), -prowadzenie wzmoŝonego nadzoru nad warunkami przewozu osób środkami transportu publicznego w ruchu międzynarodowym -kontynuowanie nadzoru nad przewozem zwłok i szczątków ludzkich przez granicę Państwa. 23

21 5. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zakaźnych w województwie podlaskim. (na podstawie: Choroby zakaźne i pasoŝytnicze epidemiologia i profilaktyka W. Magdzik, D. Naruszewicz-Lesiuk, A. Zieliński, raportu Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Białymstoku - Ocena stanu sanitarnego województwa podlaskiego za 2008r. ) a. analiza ryzyka wystąpienia zakaŝeń i chorób zakaźnych u ludzi Choroba meningokokowa W 2008r. w woj. podlaskim zarejestrowano 3 zachorowania na inwazyjną chorobę meningokokową, tj. o 1 zachorowanie mniej niŝ w analogicznym okresie roku ubiegłego. Osoby chore były w wieku: 1 rok Ŝycia, 18 lat i 51 lat. We wszystkich przypadkach choroba zakończyła się wyzdrowieniem. W 3 przypadkach potwierdzono posocznicę meningokokową (w 2 przypadkach potwierdzono Neisseria meningitidis gr. B, w 1 przypadku Neisseria meningitidis gr. C). W toku dochodzeń epidemiologicznych objęto nadzorem osoby mające kontakt z chorymi i zastosowano chemioprofilaktykę. Do tej pory w woj. podlaskim wszystkie przypadki nie miały charakteru epidemicznego, były zachorowaniami izolowanymi (pojedynczymi). Wyłącznym, naturalnym rezerwuarem meningokoków jest człowiek, a źródłem zakaŝenia zarówno chory człowiek jak i bezobjawowy nosiciel. Drobnoustroje te kolonizują jamę nosowogardłową i są przenoszone drogą kropelkową podobnie, jak w przypadku wielu infekcji podczas kaszlu lub kichania lub przez kontakt bezpośredni np. podczas pocałunku, a takŝe pośrednio np. przez picie ze wspólnego naczynia. Zachorowania wywołane przez meningokoki występują najczęściej zimą i na wiosnę. W Polsce i w Europie najczęściej notuje się ogniska wywołane przez szczepy z grupy B i C. Typ B szerzy się epidemicznie znacznie rzadziej. W zachorowaniach spowodowanych przez meningokoki obserwuje się zazwyczaj dwie formy przebiegu choroby, które mogą występować pojedynczo lub wspólnie, stanowiąc zagroŝenie dla Ŝycia człowieka. Są nimi zapalenie opon mózgowych oraz zakaŝenie krwi (posocznica, sepsa) Druga forma poprzez osłabienie serca i krwioobiegu oraz rozległe krwawienia pod skórą i do narządów wewnętrznych w ciągu kilku godzin moŝe doprowadzić do śmierci. Najwięcej na chorobę meningokokowi - posocznicę oraz zapalenie opon mózgowych w województwie podlaskim w 2008 roku zanotowano w powiecie łomŝyńskim i białostockim. Borelioza Województwo podlaskie jest terenem endemicznym dla boreliozy i wirusowego zapalenia mózgu przenoszonego przez kleszcze. Zachorowania są związane z istnieniem ognisk przyrodniczych, m.in. w Puszczy Białowieskiej i Knyszyńskiej, w których patogeny krąŝą w biocenozie naturalnych gospodarzy zwierząt i ich przenosicieli kleszczy. 24

22 W porównaniu do 2007r. zarejestrowano mniej przypadków na boreliozę. Na terenie woj. podlaskiego w 2008r. zarejestrowano 979 przypadków (wojewódzki współczynnik 81,8). W 2007r. było o 31 przypadków więcej. Borelioza jest przewlekłą choroba bakteryjna przenoszona przez kleszcze, która przebiega z róŝnymi objawami narządowymi w kolejnych okresach choroby. Objawem charakterystycznym choroby są zmiany skórne pod postacią rumienia wędrującego. Chorobę wywołują krętki z grupy Borrelia wśród których jest znanych kilka podgatunków. Do zakaŝenia dochodzi poprzez ssanie krwi człowieka przez zakaŝonego krętkami kleszcza. Choroba nie przenosi się z człowieka na człowieka. Objawy kliniczne są róŝne w zaleŝności od czasu trwania choroby. Charakterystycznym objawem I okresu są zmiany skórne, które występują w ciągu miesiąca w miejscu ukłucia przez zakaŝonego kleszcza i objawiają się rumieniem wędrującym. W drugim okresie choroby występują objawy narządowe do których dochodzi w kilka tygodni lub miesięcy, wskutek rozprzestrzeniania krętków drogą krwionośną. Objawom ogólnego złego samopoczucia towarzyszą napadowe bóle stawowo-mięśniowe, poraŝenia nerwów rdzeniowych, czaszkowych (często nerwu twarzowego), objawy oponowo-mózgowe. Mogą występować takŝe objawy zaburzeń rytmu serca oraz bóle stawowe. Zalecaną metodą zapobiegania jest ochrona osobista, unikanie ekspozycji na zakaŝenie, stosowanie odzieŝy ochronnej na terenie ognisk endemicznych boreliozy, wczesne, szybkie i ostroŝne usunięcie przyssanego kleszcza z powierzchni skóry. Dotychczas nie uzyskano szczepionki dla ludzi mimo intensywnych prac prowadzonych w wielu krajach. Najwięcej na boreliozę w 2008 roku w województwie podlaskim zanotowano w powiatach: hajnowskim, grajewskim, bielskim i sejneńskim Wirusowe zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze W 2008r. zachorowania na wirusowe zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze kształtowały się na tym samym poziomie. Zarejestrowanych zostało 96 przypadków (wojewódzki współczynnik wynosił 8,05). W 2007r. zarejestrowanych było o 2 przypadki więcej. W związku z tym, Ŝe tereny północno-wschodniej Polski uznane są za endemiczne dla KZM. WSSE w Białymstoku włączyła się do projektu badawczego realizowanego przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Kleszczowe Zapalenie Mózgu (KZM) jest chorobą wirusową ośrodkowego układu nerwowego. Nosicielem tego wirusa są kleszcze. Zachorować moŝe kaŝdy, kogo ukłuje kleszcz zakaŝony wirusem, lub ten, kto spoŝyje zainfekowane wirusami mleko. Najrzadszym sposobem zachorowania jest droga inhalacyjna na przykład, gdy śpi się na sianie i wdycha odchody kleszczy. 25

23 Okres wylęgania choroby jest krótki: od 1 do 8 dni (maksymalnie do 20-21). Zwykle ma dwufazowy przebieg. W pierwszej fazie objawy przypominają infekcję grypową czy grypopodobną. Występuje wówczas temperatura do 38 stopni, bóle mięśni, stawów, bóle głowy, bóle Ŝołądka oraz ogólne rozbicie. Najczęstszym rozpoznaniem jest infekcja wirusowa. W takim przypadku stosuje się leki objawowe, a więc obniŝające gorączkę, przeciwbólowe, po których pacjent wchodzi w okres pozornego zdrowia. Taki stan moŝe utrzymywać się od jednej doby do 14 dni. U części osób, gdy wirus KZM dostanie się do mózgu, dochodzi do drugiego etapu choroby, który związany jest juŝ z powaŝnymi zaburzeniami. Występuje wówczas bardzo wysoka gorączka, silny ból głowy, wymioty. Mogą pojawić się takŝe drgawki i objawy oponowe, a nawet utrata świadomości. Czasem występują takŝe poraŝenia, najczęściej splotów barkowych, nerwów czaszkowych. Pacjent w takim stanie musi być hospitalizowany, czasem nawet w oddziale intensywnej opieki medycznej. Jedynym skutecznym sposobem obrony przed KZM jest profilaktyka. Jeśli dojdzie do zakaŝenia, chorobę moŝna leczyć tylko objawowo, natomiast przyjęcie szczepionki chroni przed wirusem. Jest zalecane dla wszystkich tych, którzy pracują lub wypoczywają na terenach występowania KZM. Szczepienie pobudza organizm do produkcji własnych mechanizmów obronnych (przeciwciał) przeciwko wirusowi kleszczowego zapalenia mózgu. W województwie podlaskim w 2008 roku na wirusowe zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze najwięcej osób zachorowało w powiecie sejneńskim i hajnowskim. Krztusiec W przypadku chorób zakaźnych wieku dziecięcego obserwowana jest cykliczna, występująca co kilka lat, zmienność ilości. W 2008r. zarejestrowano niŝszą liczbę na krztusiec, wystąpiło 351 przypadków (wojewódzki współczynnik 29,3). W 2007r. było 768. Krztusiec jest ostrą chorobą dróg oddechowych, głównie wieku dziecięcego, wywoływaną przez bakterie Bordetella pertussis. Charakterystycznym objawem choroby jest długotrwale utrzymujący się napadowy kaszel z wydzieleniem lepkiej plwociny. Jedynym źródłem zakaŝenia jest chory człowiek. ZakaŜenie następuje drogą powietrznokropelkową. Pierwszy okres choroby trwa do 2 tygodni i charakteryzuje się takimi objawami jak nieŝyt nosa, spojówek, gardła i oskrzeli. Ostry nieŝyt dróg oddechowych następuje na skutek wnikania bakterii do komórek błon śluzowych i ich toksycznego działania. Narastające działanie toksyn powoduje przejście do kolejnej fazy choroby z charakterystycznym napadowym kaszlem, objawami duszności, wykrztuszaniem śluzu i wymiotami. U dzieci poniŝej 6 miesiąca Ŝycia 26

24 zamiast napadowego kaszlu moŝe wystąpić bezdech, utrata przytomności z powodu braku tlenu, a bez podjęcia skutecznego leczenia moŝe nastąpić zgon. U chorych dzieci mogą równieŝ wystąpić powikłania np.: ropne zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego, trwałe uszkodzenie mózgu, utrata wagi ciała. Podanie odpowiednich antybiotyków zmniejsza ryzyko wystąpienia tych dolegliwości, zwłaszcza jeśli leczenie rozpocznie się jak najwcześniej od wystąpienia objawów. Zwalczanie choroby polega na jej wczesnym rozpoznaniu i wdroŝeniu stosownego leczenia. Niemowlęta powinny być leczone w szpitalu. Dostępne są skuteczne preparaty szczepionkowe przeciwko krztuścowi. WraŜliwość na zakaŝenia osób nieuodpornionych za pomocą szczepień ochronnych jest powszechna. Przebycie krztuśca pozostawia długotrwałą odporność organizmu, ale powtórne zachorowanie jest moŝliwe. W Polsce zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych szczepienia przeciwko krztuścowi dzieci są obowiązkowe. Na krztusiec, w województwie podlaskim w 2008 roku, najwięcej osób zachorowało w powiatach: białostockim, bielskim i kolneńskim. Zatrucia i zakaŝenia pokarmowe Ilość na zakaźne choroby przewodu pokarmowego jest miernikiem stanu sanitarnego jak i przestrzegania przez ludność zasad higieny. W porównaniu do 2007r. nastąpił spadek na zatrucia i zakaŝenia pokarmowe. W 2008r. odnotowano 8 zbiorowych zatruć pokarmowych. W sumie w wyniku zatruć zbiorowych zachorowały 72 osoby, w tym 21 dzieci do lat 14, hospitalizowano 20 osób, w tym 6 dzieci do lat 14. Nadal najczęstszą przyczyną zatruć pokarmowych jest odzwierzęca pałeczka jelitowa Salmonella. W przypadku 4 zbiorowych zatruć pokarmowych miejscem naraŝenia był dom prywatny, natomiast 4 zbiorowe zatrucia pokarmowe wystąpiły w zakładach Ŝywienia zbiorowego (Regionalny Ośrodek Szkolenia bufet ZUS, Przedszkola Samorządowe 2 ogniska, Kompleks Gastronomiczno-Hotelowy). W 2008r. zarejestrowano 340 przypadków na Salmonellozy, wojewódzki współczynnik 28,4. W 2007r. zarejestrowano o 135 przypadków więcej. W woj. podlaskim w 2008r. zarejestrowano 1 przypadek zachorowania na dur brzuszny. Chory przebywał na 2-tygodniowych wczasach w Indiach, hospitalizowany w Oddziale Obserwacyjno-Zakaźnym Szpitala Wojewódzkiego w ŁomŜy. Otoczenie chorego objęto nadzorem sanitarno-lekarskim, wykonano 3-krotne badanie kału w kierunku SS od 3 osób z kontaktu (wyniki badań ujemne). 27

25 W województwie podlaskim w 2008 roku na salmonellozę najwięcej osób zachorowało w powiecie łomŝyńskim i grajewskim. Wścieklizna Nadal zagroŝeniem dla ludności woj. podlaskiego są pokąsania przez zwierzęta podejrzane o wściekliznę. W 2008r. na terenie woj. podlaskiego u 5 zwierząt (1 jenot, 1 bydło, 3 lisy) potwierdzono laboratoryjnie wściekliznę. Z powodu kontaktu ze zwierzętami podejrzanymi o wściekliznę 245 osób poddano szczepieniom, w 2007r. zaszczepiono 210 osób. Przyczyną wścieklizny jest wirus (z rodzaju Lyssavirus). Jest to zoonoza, czyli choroba, która przenosi się ze zwierząt na człowieka. Głównym rezerwuarem wirusa są zwierzęta dzikie i domowe (tj. psy, wilki, lisy, kojoty, psy dingo, nietoperze, ale takŝe wiewiórki, sarny, koty). Wirus przenoszony jest ze śliną chorego zwierzęcia. Do zakaŝenia człowieka dochodzi poprzez ugryzienie przez zwierzę lub bezpośredni kontakt (zwykle śluzówek, uszkodzonej skóry) ze śliną zakaŝonych zwierząt. Po okresie inkubacji trwającym 3-8 tygodni (lub dłuŝej) pojawiają się niespecyficzne objawy, tj. bóle głowy, gorączka, nudności, niepokój, podniecenie, obrzmienie skóry wokół miejsca ugryzienia. Następnie pojawiają się poraŝenia mięśni i śpiączka. Charakterystycznym objawem wścieklizny u człowieka jest wodowstręt i światłowstręt. Jednak w chwili pojawienia się objawów zwykle jest juŝ zbyt późno na pomoc. Dlatego tak waŝne jest jak najwcześniejsze poinformowanie lekarza o fakcie pokąsania, oplucia lub zadrapania przez zwierzę, co do którego nie ma pewności, Ŝe nie jest zakaŝone wirusem lub chore. W celu zapobieŝenia chorobie istnieje szczepionka, którą podaje się jak najszybciej po naraŝeniu na zakaŝenie wg określonego schematu, o czym zdecyduje lekarz kwalifikujący do szczepienia, który moŝe zalecić takŝe np. podanie dodatkowo surowicy odpornościowej. Obecnie szczepienia przeciw wściekliźnie u ludzi nie są bolesne, jednak trzeba pamiętać, iŝ nie będą one skuteczne w chwili pojawienia się objawów choroby. Szczepienie osób chorych jest niecelowe. Leczenie swoiste nie istnieje. Odpowiednie szczepienia naleŝy stosować równieŝ u kotów i psów. NaleŜy pamiętać, aby nie zaniedbywać tego obowiązku i systematycznie korzystać z wizyt u lekarza weterynarii. Nie naleŝy takŝe pod Ŝadnym pozorem dotykać znalezionych zwierząt padłych lub zabitych. Jeśli doszło do takiego kontaktu naleŝy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, jednocześnie powiadomić lekarza weterynarii o miejscu padnięcia zwierzęcia. Ujemne wyniki badania zwierzęcia mogą być podstawą do przerwania szczepienia człowieka. Przeprowadza się równieŝ obserwację przyŝyciową zwierzęcia przez lekarza weterynarii, co pozwala wykluczyć wściekliznę, jednak powinna się ona odbywać w warunkach, w których nie dojdzie do naraŝenia kolejnych osób. 28