JAK WALCZYĆ Z PRZEMĘCZENIEM?

Transkrypt

1 NOWE METODY LECZENIA NATURALNEGO POTWIERDZONE NAUKOWO LISTOPAD 2014 (nr ) Raport specjalny JAK WALCZYĆ Z PRZEMĘCZENIEM? Czy jesteś zmęczony byciem zmęczonym? Mogę Cię pocieszyć, drogi Czytelniku, że nie jesteś w tym osamotniony. Zmęczenie to główny powód wizyt u lekarza w krajach rozwiniętych. Warto jednak wiedzieć, że przewlekłe zmęczenie, które wymaga wizyty u lekarza, rzadko jest objawem choroby. Stany chorobowe wymagające leczenia stwierdza się u mniej niż 10% osób uskarżających się na zmęczenie. Obecnie uważa się, że na zmęczenie cierpi od 20 do 40% populacji. W mniej więcej połowie przypadków lekarze nie są w stanie wyjaśnić przyczyn takiego stanu, który zazwyczaj samoistnie mija przed upływem trzech miesięcy. Jeżeli trwa dłużej, diagnoza jest mniej pomyślna, a lekarze czasem są bezradni. W tym numerze Dossier Naturalnych Terapii chciałbym wskazać przyczyny zmęczenia zarówno te łatwe do zlikwidowania, jak i te bardziej oporne. Pomyśl o lekach, które zażywasz Oto doskonała reguła, którą należy zastosować w przypadku wystąpienia takiego objawu jak zmęczenie (lub innego), który pojawia się nagle i utrudnia Ci codzienne funkcjonowanie. Zastanów się, jakie leki zażywasz. Czy na kilka tygodni lub miesięcy przed wystąpieniem tych objawów zacząłeś zażywać nowe preparaty? Skutki uboczne zażywania niektórych leków często powodują niewyjaśnione zmęczenie. Do leków tych należą: inhibitory pompy protonowej (IPP) przepisywane są pacjentom cierpiącym na refluks żołądkowo-przełykowy oraz zapalenie przełyku lub żołądka, leki przeciwhistaminowe (przeciw alergii), leki przeciwlękowe, kortykosteroidy, leki przeciwdepresyjne, leki na nadciśnienie, diuretyki (moczopędne), statyny (na obniżenie poziomu cholesterolu), antybiotyki. Osoby przyjmujące IPP przez ponad trzy miesiące narażone są na powstanie niedoborów magnezu, co może prowadzić do przewlekłego zmęczenia. Z tego powodu FDA (amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków) zaleca lekarzom zbadanie poziomu magnezu we krwi pacjenta przed przepisaniem mu inhibitorów pompy protonowej. Thierry Souccar to jeden z najlepszych specjalistów francuskich do spraw żywienia oraz biologii starzenia się. Jest członkiem American College of Nutrition i autorem licznych książek, spośród których prawdziwym hitem stało się Zdrowie, kłamstwa i propaganda, napisane wraz z adwokatem Isabelle Robbard. Thierry Souccar stworzył też pierwszą rubrykę na temat żywienia w Sciences & Avenir w Nouvel Observateur.

2 Leki przeciwlękowe z grupy benzodiazepin (Lexotan, Xanax, Relanium) mogą wywoływać zmęczenie, tłumiąc działanie niektórych partii mózgu. Podobnie jest w przypadku leków przeciwdepresyjnych, a w szczególności fluoksetyny (Prozac), paroksetyny (Seroxat), sertraliny (Zoloft) i wenlafaksyny (Efectin). Przyczyną jest zaburzanie przez te leki przepływu takich neuroprzekaźników jak serotonina i noradrenalina. Leki przeciwhistaminowe przepisuje się w przypadku wystąpienia objawów alergii. Najpopularniejsze są takie leki jak cetyryzyna (Zyrtec), loratadyna (Claritine) czy feksofenadyna (Telfast) - przepisywana często pacjentom uskarżającym się na katar sienny. Niestety przyjmowanie tych leków często prowadzi do zmęczenia i senności, szczególnie w przypadku osób starszych, których organizm gorzej radzi sobie z metabolizmem leku. Przez długi czas wmawiano pacjentom przyjmującym antybiotyki, że zmęczenie podczas kuracji wynika ze stanu zapalnego. Obecnie jednak wiadomo, że antybiotyki mogą powodować zmęczenie. Najwięcej przypadków tego typu zgłaszano w związku z sulfametoksazolem/trimetoprimem (Bactrim) i cefaleksyną (Keflex). Kwestia statyn jest dość skomplikowana, ponieważ zmęczenie pojawia się dopiero po kilku miesiącach od rozpoczęcia leczenia. Aby wykryć winnego, trzeba zabawić się w Sherlocka Holmesa. Jeśli jednak, podobnie jak miliony innych ludzi, zażywasz statyny, sprawa jest prosta. Badanie dotyczące wpływu statyn na zmęczenie z 11 czerwca 2012 r. dostarcza jednoznacznych wniosków. W badaniu wzięło udział 1016 zdrowych kobiet i mężczyzn. Jedna trzecia z nich otrzymywała co przez sześć miesięcy 20 mg simvastatyny (Zocor), jedna trzecia otrzymywała 40 mg prawastatyny (Pravator), a jedna trzecia placebo. Wyniki: poziom energii uczestników z grupy statyny był niższy niż uczestników z grupy placebo, zarówno w spoczynku, jak i po wysiłku. Dodatkowo zauważono, że kobiety wydawały się być bardziej podatne na zmęczenie niż mężczyźni. Wyjaśnienie: statyny powodują obniżenie stężenia koenzymu Q10, który wspomaga proces produkcji energii. Aby przekonać się, czy statyny wywołują zmęczenie, należy po uzgodnieniu tego z lekarzem przerwać ich stosowanie na pewien czas. Jeśli okaże się, że to one były powodem złego samopoczucia, warto pomyśleć nad ich całkowitym odstawieniem. Tę decyzję należy oczywiście skonsultować ze swoim lekarzem. Jeżeli zdecydujesz się na kontynuowanie leczenia, warto rozważyć zażywanie suplementów koenzymu Q10, co pozwoli przeciwdziałać negatywnemu wpływowi statyn na poziom energii i bóle mięśni. Czy zatem przyjrzałeś się swojej apteczce? Teraz omówię problemy zdrowotne, które mogą prowadzić do przewlekłego zmęczenia, ale które nie zawsze łatwo jest znaleźć. 2

3 SZEŚĆ UKRYTYCH PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH, KTÓRE MOGĄ BYĆ PRZYCZYNĄ ZMĘCZENIA 1. Serce Jeżeli zmęczenie zaczyna przeszkadzać Ci w wykonywaniu prostych prac domowych lub podczas pracy w ogródku, może to oznaczać problemy z sercem. Gdy zauważysz, że coraz trudniej przychodzi Ci kończenie tego, co zacząłeś i jeśli wejście po schodach bardzo Cię męczy, powinieneś skonsultować się z lekarzem. Może na przykład okazać się, że masz problemy z działaniem jednej z zastawek. W takiej sytuacji musiałbyś zmienić tryb życia, a w ostateczności zacząć zażywać odpowiednie leki. Tutaj znowu pojawia się kwestia koenzymu Q10. W przypadku niewydolności serca często zapomina się o zażywaniu tej substancji. Koenzym Q10 można znaleźć w podrobach, wołowinie, sardynkach, makreli, orzeszkach ziemnych i oleju sojowym. Ciało człowieka wytwarza ten koenzym dzięki obecności aminokwasu zwanego L-tyrozyną i witamin (B2, B3, B5, B6, C, B9, B12), ale nie zawsze jest w stanie wyprodukować go tyle, ile trzeba. Tak więc podczas przewlekłych i trudnych do zwalczenia stanów zmęczenia warto zażywać suplement koenzymu Q10 w dawce od 50 do 150 mg na dobę. Badania wykazały, że stan zdrowia wielu pacjentów (lecz nie wszystkich) poddanych takiemu leczeniu poprawił się. Dotyczy to najprawdopodobniej tych, którzy mieli niski poziom wyjściowy koenzymu Q10. brakiem energii. Proste badanie krwi wykaże, czy masz podwyższony poziom cukru. Nie należy więc panikować. W większości przypadków (jeżeli trzustka nadal wytwarza insulinę) problem można rozwiązać, wprowadzając proste zmiany w stylu życia: zrzucając nadwagę, uprawiając aktywność fizyczną, jedząc pokarmy o niskim indeksie glikemicznym (unikaj żywności rafinowanej i słodzonej). 3. Tarczyca Tarczyca to niewielki gruczoł umiejscowiony u podstawy szyi. Kontroluje ona między innymi tempo, w jakim pokarm przekształcany jest w energię. Kiedy tarczyca przestaje wytwarzać wystarczającą ilość hormonów, czujemy się zmęczeni, jest nam zimno i przybieramy na wadze. Niedoczynność tarczycy dotyka zarówno kobiet, jak i mężczyzn; wśród kobiet w wieku sześćdziesięciu lat niemal jedna na pięć ma niedobory hormonów tarczycowych. Jeżeli tarczyca jest atakowana przez układ odpornościowy (badanie krwi wykazuje obecność przeciwciał), należy natychmiast wprowadzić dietę bezglutenową i niezawierającą nabiału. We wszystkich przypadkach można czasowo lub trwale zrekompensować zmniejszone wydzielanie naturalnych hormonów, zażywając leki na bazie hormonów tarczycowych (Eltroxin lub Euthyrox). Same suplementy diety nie wystarczą. 2. Wysoki poziom cukru we krwi U osób chorujących na cukrzycę lub też w stanach przedcukrzycowych cukier nie zostaje pobrany z krwi w celu przekształcenia go na energię. Wynikiem tego jest zmęczenie spowodowane 3

4 4. Utajone zakażenie układu moczowego Zakażenie układu moczowego nie zawsze objawia się bólem, pieczeniem przy oddawaniu moczu czy parciem na pęcherz. W niektórych przypadkach jedynym objawem jest nienaturalne zmęczenie. Badanie moczu pomoże zdiagnozować prawdziwą przyczynę. Czasami zleca się również badanie krwi. 5. Niedobór żelaza Pomiędzy okresem dojrzewania a menopauzą kobiety przyzwyczajają się do życia z niedoborem żelaza ze względu na comiesięczną utratę krwi. Mniejsza ilość hemoglobiny lub mniej czerwonych krwinek oznacza gorsze zaopatrzenie tkanek w tlen, co powoduje zmęczenie. Mężczyźni w zasadzie nie cierpią na niedobory żelaza, chyba że zdarzają im się drobne bezobjawowe krwotoki. Aby dowiedzieć się, czy brakuje Ci żelaza, przyjrzyj się spojówkom, błonie śluzowej jamy ustnej i paznokciom przy niedoborze żelaza będą one blade. Żelaza można dostarczyć wraz z pożywieniem, jedząc czerwone mięso, kaszankę czy warzywa strączkowe. W poważniejszych przypadkach trzeba zażywać leki zawierające żelazo. Nie zalecam przyjmowania suplementów witaminowych wraz z żelazem, ponieważ witamina C może wchodzić z nim w reakcję, uwalniając wolne rodniki. 6. Bezdech senny To dość powszechne zaburzenie snu: dotknięte nim osoby, kiedy śpią, przestają na moment oddychać (od 5 do 30 razy w ciągu godziny). Każda z takich przerw oznacza drobne wybudzenie, którego nie jesteśmy świadomi. Wynik: jesteś niewyspany, mimo że spędziłeś w łóżku osiem godzin. W takich przypadkach zaleca się zrzucenie nadwagi, zaprzestanie palenia, picie mniej alkoholu wieczorem oraz unikanie leków nasennych i przeciwlękowych. Można również poddać się badaniu u laryngologa, aby wykluczyć przewlekły stan zapalny, który może zaburzać funkcjonowanie układu oddechowego. Należy koniecznie wdrożyć odpowiedni protokół leczenia, który często okazuje się skuteczny mówi dr Marianne Cayatte (Montpellier). MOŻESZ BYĆ OSOBĄ W PODESZŁYM WIEKU I W DOBRYM ZDROWIU, ALE SZYBCIEJ SIĘ MĘCZYĆ Energia wytwarzana jest w naszych komórkach przez niewielkie organelle zwane mitochondriami ( elektrowniami ), które wykorzystują do tego celu produkty rozpadu pokarmu. Z wiekiem mitochondria produkują coraz mniej energii. Widać to doskonale na przykładzie starszych osób, które po wejściu po schodach muszą złapać oddech i które czują się zmęczone przez cały dzień. Naturalną reakcją jest zwiększenie ilości pożywienia: niezwykle logiczne (choć nie dla biochemika) jest dostarczanie komórkom więcej paliwa. Problem polega na tym, że elektrownie znajdujące się w komórkach działają gorzej, więc nadmiar pożywienia, który nie jest spalany, odkłada się pod postacią tłuszczu. Ponadto sprawi to, że mitochondria będą szybciej się zużywać. Stąd większe zmęczenie. Najlepszą strategią będzie jedzenie dokładnie tyle, ile nam potrzeba, aby mitochondria mogły odpocząć. Sekretem dobrej formy są dwie substancje: acetyl-l-karnityna (ALCAR) i kwas alfa-liponowy (ALA). Przyjmowane jako suplementy diety, substancje te poprawiają funkcjonowanie elektrowni komórkowych i chronią je przed zniszczeniem. Prace w tym zakresie prowadził profesor Bruce Ames z uniwersytetu Berkley w Kalifornii. Profesor znany jest na całym świecie z badania (nazwanego jego imieniem) pozwalającego na wykrycie potencjalnie rakotwórczych substancji 4

5 zgodnie z rodzajami uszkodzeń, które powodują w komórkach. Bruce Ames wykazał, że acetyl- -L-karnityna stymuluje produkcję energii przez mitochondria i pozwala na spalanie tłuszczów, pod warunkiem że nie przyjmuje się ich nadmiaru z pożywieniem. Powoduje to zwiększenie zasobów energii i złagodzenie zmęczenia. Jednak ta dodatkowa energia ma swoją cenę: podczas badań eksperymentalnych nad wysokimi dawkami ALCAR stwierdzono zwiększone powstawanie wolnych rodników, a tym samym uszkodzenie mitochondriów. Ames wpadł więc na pomysł, aby w tym samym czasie podawać pacjentom kwas alfa-liponowy. Substancja ta jest silnym antyoksydantem i bezpośrednio neutralizuje wolne rodniki powstające w procesie wytwarzania energii oraz chroni mitochondria. Ponadto substancja ta wspomaga na poziomie komórkowym inne antyoksydanty, które poddaje recyklingowi : witaminę C i glutation. Należy więc koniecznie zażywać te substancje razem. NAJCZĘSTSZĄ PRZYCZYNĄ PRZEMĘCZENIA JEST STRES Kompleksowy stan zapalny Główną przyczyną zmęczenia, która powoduje, że odwiedzamy lekarza, jest stres. Stres leży u podłoża przewlekłego zmęczenia, któremu towarzyszy brak motywacji, drażliwość, problemy z pamięcią i koncentracją oraz snem, a także zaburzenia trawienia (zespół jelita drażliwego). Często stres współwystępuje z wahaniami masy ciała, bólami mięśni, reakcjami skórnymi czy uogólnionym niepokojem. Jeżeli zmęczenia nie można przypisać żadnej sytuacji lub chorobie (takiej jak reumatoidalne zapalenie stawów, nowotwór, udar, stwardnienie rozsiane, borelioza i inne choroby zakaźne), to odpowiada za nie najprawdopodobniej układ regulacji stresu, który przestał działać poprawnie. Kiedy układ ten rozregulowuje się, jak to się dzieje w przypadku przewlekłego stresu, zaczynają pojawiać się reakcje niepożądane. Powodują one stany zapalne, reakcje autoimmunologiczne (układ odpornościowy zwalcza tkanki własnego organizmu), zaburzenia metabolizmu (wzrost stężenia cukru we krwi), a także różne rodzaje zaburzeń psychicznych i somatycznych. Stany zapalne związane są z wydzielaniem substancji zwanych cytokinami. Są one niezwykle silnymi mediatorami. Podczas wielu eksperymentów udowodniono, że mogą one wywoływać zmęczenie, anoreksję, gorączkę, letarg, bóle mięśni, problemy z pamięcią i koncentracją, zaburzenia snu i depresję. Można w sumie powiedzieć, że długotrwałe zmęczenie jest zawsze związane z uogólnionym stanem zapalnym. Jednym ze sposobów na wykrycie stanu zapalnego jest zbadanie stężenia białka C-reaktywnego (CRP) w osoczu. Im wyższe stężenie tego białka, tym intensywniejszy stan zapalny. Oczywiście przeprowadzono badanie potwierdzające występowanie podwyższonego stężenia CRP u osób cierpiących na przewlekłe zmęczenie nie tylko w najcięższych przypadkach (zespół przewlekłego zmęczenia), ale także w przypadkach lżejszych 1. Podczas tego badania 1. Raison CL, Lin JM, Reeves WC. Association of peripheral inflammatory markers with chronic fatigue in a population-based sample. Brain Behav Immun Mar;23(3): doi: /j.bbi Epub 2008 Dec 11. PubMed PMID:

6 stwierdzono także zwiększenie liczby białych krwinek u osób uskarżających się na przewlekłe zmęczenie, co dodatkowo potwierdza obecność stanu zapalnego. Wszystkie metody walki ze stresem, takie jak joga, medytacja czy kontrola rytmu pracy serca, pozwalają również zwalczać stany zapalne. Pomóc tu mogą także suplementy diety. Podczas przeprowadzonego na szeroką skalę amerykańskiego badania, którego wyniki opublikowano w 2012 roku, stwierdzono, że regularne zażywanie suplementów glukozaminy, chondroityny (często przepisywanych chorym na zapalenie stawów) i oleju rybiego (kwas tłuszczowy omega-3) wiąże się z obniżeniem stężenia CRP. Zbyt niski poziom kortyzolu Innym wspólnym problemem w przypadku różnych rodzajów zmęczenia jest niski poziom kortyzolu. Kortyzol (hydrokortyzon) to hormon syntetyzowany przez nadnercza w odpowiedzi na stres. Z części mózgu zwanej podwzgórzem uwalniany zostaje sygnał pod postacią hormonu zwanego CRH (kortykoliberyna - hormon uwalniający kortykotropinę). CRH stymuluje inny obszar mózgu, czyli przysadkę, która z kolei rozpoczyna wydzielanie innego hormonu ACTH (kortykotropiny). ACTH stymuluje wydzielanie kortyzolu przez nadnercza. Kortyzol ma działanie stymulujące: przygotowuje organizm do działania. Jest to hormon czuwania, wydzielany przez organizm pomiędzy piątą a szóstą rano. Tak więc nadejście poranka można porównać do sytuacji stresowej, która, dzięki kortyzolowi, pozwala nam na pokonywanie przeciwności dnia. Szczyt wydzielania kortyzolu przypada pomiędzy ósmą a dziewiątą rano; wydzielanie tego hormonu zmniejsza się następnie aż do dziesiątej Zespół przewlekłego zmęczenia Zespół przewlekłego zmęczenia diagnozuje się u osób, które uskarżają się na zmęczenie niezwiązane z żadną przyczyną przez ponad sześć miesięcy. Muszą występować co najmniej cztery z poniższych objawów: bóle mięśni, bóle stawów, ból gardła, tkliwość węzłów chłonnych, problemy z pamięcią i koncentracją, bóle głowy, złe samopoczucie po wysiłku, zaburzenia snu. wieczorem: wtedy zasypiamy. Tak właśnie przebiega ten proces, kiedy jesteśmy w dobrej formie. Gdy jednak cierpimy na przewlekłe zmęczenie, wygląda to zupełnie inaczej. Podczas badań prowadzonych z udziałem osób cierpiących na zespół przewlekłego zmęczenia stwierdzono, że w wielu przypadkach poziom kortyzolu był u nich niższy (a jego poranne wydzielanie zmniejszone) niż u zdrowych osób 2. Niskie stężenie kortyzolu wiąże się z zaburzeniami komunikacji pomiędzy podwzgórzem a nadnerczami, powiązanymi bezpośrednio ze stresem. Zdaję sobie sprawę, że paradoksalnym może wydawać się fakt, że stres, który powoduje wzmożone wydzielanie kortyzolu, może prowadzić do obniżenia jego poziomu. Należy rozróżnić epizodyczny stres, który skutecznie podnosi poziom kortyzolu, od stresu przewlekłego, który go trwale obniża. Moim zdaniem zjawisko to nadal pozostaje niewyjaśnione. Niektórzy naukowcy uważają, że przy- 2. Jerjes WK, Cleare AJ, Wessely et al. Diurnal patterns of salivary cortisol and cortisone output in chronic fatigue syndrome. J Affect Disord. 2005;87:

7 czyną niskiego poziomu kortyzolu jest sprzężenie zwrotne związane z hormonami przysadki. Inni z kolei winią za to zaprzestanie produkcji kortyzolu przez nadnercza w wyniku długotrwałej i nadmiernej ich stymulacji. Ostatnio naukowcy wysunęli hipotezę zakładającą, że niski poziom kortyzolu pojawia się u osób, które doświadczyły przedłużających się okresów przewlekłego stresu lub traumy 3. Nie wszystkie osoby cierpiące na zespół przewlekłego zmęczenia mają obniżony poziom kortyzolu. Gdy spróbujemy uszeregować te podgrupy, zauważymy, że osoby, które przeżyły silną traumę w dzieciństwie, mają obniżony poziom kortyzolu. Natomiast u osób, które cierpią na przewlekłe zmęczenie i miały spokojne dzieciństwo, stężenie kortyzolu jest normalne. 4 Zostało to potwierdzone podczas eksperymentów na zwierzętach: osobniki narażone na stres na początku życia miały później zbyt niski poziom kortyzolu 5. Kiedy brakuje nam kortyzolu, jesteśmy ciągle zmęczeni i mamy trudności z funkcjonowaniem. Aby dowiedzieć się, czy w naszym organizmie znajduje się wystarczająco dużo tego hormonu, należy zbadać jego poziom. Wystarczy do tego próbka śliny pobrana najlepiej rano lub na samym początku dnia. Bardziej szczegółowe badanie, na przykład ilości kortyzolu wydzielanego przez nadnercza, polega na zbadaniu próbki krwi. Osobom uskarżającym się na zmęczenie i mającym niski poziom kortyzolu lekarze zalecają zastępczą terapię hormonalną niskimi dawkami hydrokortyzonu (od 5 do 15 mg/dzień). Takie leczenie jest dość skuteczne. Podczas badania, którego wyniki opublikowano w 1999 roku, brytyjscy naukowcy podawali przez miesiąc zrekrutowanym do badania 32 pacjentom cierpiącym na zespół przewlekłego zmęczenia hydrokortyzon w dawce 5 lub 10 mg na dobę lub placebo. Wyniki: pacjenci przyjmujący hydrokortyzon zgłaszali znaczące zmniejszenie objawów zmęczenia 6. Jednakże taka forma leczenia niesie za sobą ryzyko całkowitego zaprzestania produkcji kortyzolu przez nadnercza. Kortyzol pomaga w utrzymywaniu prawidłowego ciśnienia krwi, poziomu cukru we krwi i utrzymywaniu odpowiedniego poziomu energii w przypadku poważnego stresu, takiego jak choroba czy doznanie obrażeń. Jeżeli nadnercza przestaną same produkować kortyzol z powodu przyjmowania tej substancji w postaci leku, to nie będą one w stanie odpowiednio zareagować w nagłej sytuacji takiej jak wypadek samochodowy. Konsekwencje mogą być niezwykle poważne. Należy w związku z tym zachować szczególną ostrożność podczas przyjmowania hydrokortyzonu (i informować o leczeniu lekarza w razie zachorowania lub konieczności hospitalizacji). Rola neuroprzekaźników Od kilku lat naukowcy badają hipotezę dotyczącą tego, że przewlekłe zmęczenie jest wynikiem zaburzeń równowagi pomiędzy dwoma neuroprzekaźnikami w mózgu: serotoniną i dopaminą. Serotoninie zawdzięczamy w nocy spokojny sen, natomiast podczas czuwania jesteśmy pod wpływem dopaminy. 7 Zgodnie z tą hipotezą zbyt wy- 3. Fries E, Hesse J, Hellhammer et al. A new view of hypocortisolism. Psychoneuroendocrinology. 2005;30: Heim C, Nater UM, Maloney E, Boneva R et al. Childhood trauma and risk for chronic fatigue syndrome: association with neuroendocrine dysfunction. Arch Gen Psychiatry.2009;66: Heim C, Ehlert U, Hellhammer DH. The potential role of hypocortisolism in the pathophysiology of stressrelated bodily disorders. Psychoneuroendocrinology. 2000;25: Cleare AJ, Low-dose hydrocortisone in chronic fatigue syndrome: a randomised crossover trial. Lancet Feb 6;353(9151): Meeusen R, Watson P, Hasegawa H et al. Central fatigue: the serotonin hypothesis and beyond. Sports Med. 2006;36:

8 soki stosunek serotoniny do dopaminy w mózgu przyspiesza pojawienie się objawów zmęczenia w ciągu dnia lub w odpowiedzi na wysiłek. Należy zauważyć, że hipoteza ta nie wyjaśnia zmęczenia, które pojawia się tuż po przebudzeniu. Przy podejrzeniu zaburzeń równowagi w poziomie neuroprzekaźników można zastosować wyłącznie jedną metodę leczenia, polegającą na zażywaniu suplementów L-tyrozyny, aminokwasu, który służy do wytwarzania dopaminy w mózgu. DWIE BEZPIECZNE SUBSTANCJE, KTÓRE MOŻNA WYPRÓBOWAĆ PRZY KAŻDYM RODZAJU ZMĘCZENIA Magnez W przypadku ciągłego zmęczenia najczęściej przepisuje się magnez. Co dziwne, nie ma zbyt wielu badań, których wyniki mogłyby potwierdzić skuteczność takiej kuracji, zalecanej przede wszystkim na podstawie informacji dotyczących fizjologii człowieka. Nie znaczy to, że nie należy próbować i tego sposobu. W 1991 roku naukowcy stwierdzili, że niektórzy pacjenci cierpiący na zespół przewlekłego zmęczenia mają obniżony poziom magnezu w czerwonych krwinkach, i uznali za zasadne zbadanie wpływu suplementacji magnezu na samopoczucie tych pacjentów. Trzydziestu dwu pacjentów podzielono na dwie grupy, którym przez sześć tygodni podawano placebo bądź zastrzyki domięśniowe z siarczanu magnezu. Wyniki: pacjenci, którzy otrzymywali magnez, zgłaszali zwiększenie poziomu energii, poprawę stanu emocjonalnego i zmniejszenie bólu związanego z zespołem przewlekłego zmęczenia 8. W ramach tego badania podawano magnez domięśniowo, ale można go również zażywać doustnie. Witamina B12 Badacze podawali pacjentom cierpiącym na przewlekłe zmęczenie zastrzyki z kobalaminy w dawce 8. Cox IM, Campbell MJ, Dowson D. Red blood cell magnesium and chronic fatigue syndrome.lancet. 1991;337(8744):

9 od 2500 do 5000 mg przez trzy dni. Wyniki: po kilku tygodniach leczenia od 50 do 80% biorących udział w badaniu ochotników zgłosiło poprawę stanu zdrowia 9. Walcz ze zmęczeniem aktywnie: ruszaj się! Kolejnym paradoksem związanym ze zmęczeniem jest fakt, że można mu zaradzić, uprawiając ćwiczenia fizyczne. Podczas jednego z badań naukowcy zrekrutowali 36 zdrowych młodych dorosłych uskarżających się na ciągłe zmęczenie i podzielili ich na trzy grupy. Pierwsze dwie grupy uprawiały ćwiczenia fizyczne przez dwadzieścia minut trzy razy w tygodniu, podczas gdy uczestnicy z trzeciej grupy nie robili nic. Wyniki: po sześciu tygodniach te osoby, które uprawiały sport, były mniej zmęczone. Zaobserwowano u nich zmniejszenie objawów zmęczenia o 65% i wzrost energii o 20% 10. Aktywność fizyczna wydaje się w niektórych sytuacjach być czymś w rodzaju szczepionki przeciwko zmęczeniu; tak dzieje się w przypadku osób, które dużo pracują. Podczas jednego z badań wykazano, że osoby, które uprawiają sport mniej więcej cztery godziny w tygodniu, niemal nigdy nie wypalają się i nie wpadają w depresje z powodu swojej pracy. Jeśli cierpisz na przewlekłe zmęczenie, możesz postępować w sposób podany poniżej, aby zacząć się intensywniej ruszać. Należy rozpocząć od rozplanowania minimum codziennych czynności, takich jak prasowanie, sprzątanie, zakupy, i podzielić je na krótkie i łatwe do wykonania partie. Nie powinno to spowodować pogorszenia objawów. Następnie można pomału wprowadzać ćwiczenia fizyczne. Trzeba zacząć od nieforsownych ćwiczeń, Koenzym Q10 około 100 mg Magnez około 300 mg Zalecane suplementy diety (dawkowanie orientacyjne; ze względu na przeciwwskazania należy skonsultować się z lekarzem) Witamina B12 Acetyl-L-karnityna Kwas alfa-liponowy L-tyrozyna 1 mg (doustnie) około 1000 mg około 400 mg od 500 do 1500 mg, między posiłkami Glukozamina/chondroityna około 1000/500 mg Olej rybi około 1000 mg 9. L app CW: The rationale for using high-dose cobalamin (vitamin B12). CFIDS Chronicle Physicians Forum 1993;Fall: Timothy W P, Sara S, et al. A Randomized Controlled Trial of the Effect of Aerobic Exercise Training on Feelings of Energy and Fatigue in Sedentary Young Adults with Persistent Fatigue, Psychother Psychos 2008;77:

10 stopniowo zwiększając ich intensywność. Można się rozciągać, spacerować, jeździć kilka minut na rowerze. Zazwyczaj takie ćwiczenia są dobrze tolerowane. Jeżeli jednak zmęczą Cię, następnym razem musisz mniej się forsować. Na tym etapie zaleca się także ćwiczenia z niewielkim obciążeniem. Można zacząć od podnoszenia kolejnych części ciała (rąk lub nóg), a następnie przejść do robienia pompek przy ścianie. Przed przejściem do ćwiczeń aerobowych takich jak szybki marsz, jogging, pływanie, jazda na rowerze czy gra w tenisa należy rozbudować mięśnie. Krótkie podsumowanie Długotrwałe zmęczenie (trwające ponad trzy miesiące) o nieznanych przyczynach jest trudne w leczeniu. Jednak często zdarza się, że znika lub staje się bardziej znośne bez leczenia. Podczas jednego z badań 40% pacjentów uskarżających się na zmęczenie odzyskiwało formę po sześciu miesiącach. Nawet przy zespole przewlekłego zmęczenia można mieć nadzieję. Holenderscy naukowcy z wydziału psychologii szpitala uniwersyteckiego w Nijmegen zbadali 246 pacjentów uskarżających się na ten rodzaj zmęczenia. Po 18 miesiącach tylko 3% pacjentów wróciło całkowicie do zdrowia, jednak 17% z nich zauważyło u siebie pewną poprawę 11. Podczas innego badania z udziałem 103 pacjentów, trwającego ok. 39 miesięcy, sześcioro z nich zgłosiło powrót do zdrowia, a 65 ogólną poprawę 12. Dossier Naturalnych Terapii Nowe metody leczenia naturalnego potwierdzone naukowo raport specjalny Autor: Thierry Souccar Redakcja: Jean-Marc Dupuis Konsultacja merytoryczna wydania polskiego: dr n. med. Małgorzata Sawicka Konsultacja farmaceutyczna: mgr farm. Marcin Adamski Redakcja wydania polskiego: Małgorzata Latawiec-Jóźwiak DTP: Kreatywne Media Poczta Zdrowia sp. z o.o. Kontakt: kontakt@pocztazdrowia.pl Adres: ul. Ogrodowa 31 lok. 19, Białystok NIP: KRS: Sąd Rejonowy w Białymstoku, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego. Kapitał zakładowy: zł Dossier Naturalnych Terapii jest chroniony prawem autorskim. Przedruk bez zgody wydawcy jest zabroniony, z wyjątkiem cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Informacje zawarte w Dossier Naturalnych Terapii są publikowane w celu informacyjnym i nie mogą być traktowane jako indywidualne porady lecznicze. Zalecamy, aby przed rozpoczęciem jakiejkolwiek kuracji skonsultować się z lekarzem lub terapeutą. Wydawca nie ma intencji wchodzenia ze swoimi Czytelnikami w relację lekarz pacjent. Wydawca nie odpowiada za niezawodność, skuteczność ani za poprawne korzystanie z informacji zawartych w Dossier Naturalnych Terapii, ani za problemy zdrowotne, które mogą wystąpić na skutek omawianych terapii. Poczta Zdrowia wydawca Dossier Naturalnych Terapii nie jest powiązana w jakikolwiek sposób z producentami preparatów, których nazwy są wymieniane w treści numeru. 11. Vercoulen JH. Prognosis in chronic fatigue syndrome: a prospective study on the natural course. J Neurol Neurosurg Psychiatry May;60(5): Joyce J. The prognosis of chronic fatigue and chronic fatigue syndrome: a systematic review. QJM Mar;90(3):

11 Wybrane preparaty dostępne w aptekach: Składnik aktywny Nazwa preparatu Producent/ Podmiot odpowiedzialny Skład Opakowanie i średnia cena Dawkowanie wg producenta Witamina B12 Apteo Witamina B12 Synoptis Wit. B12 0,01 mg 100 tabl. 15 zł 1 tabl. Witamina B12 Naturell Wit. B12 0,1 mg 100 tabl. 19 zł 1 tabl. Magnez Magne B6* Sanofi-Aventis Magnez 48 mg (dwuwodny mleczan magnezu), wit. B6 5 mg 50 tabl. 18 zł 2 4 tabl. Magne B6 Max Sanofi-Aventis Magnez 100 mg (cytrynian trójmagnezowy), wit. B6 2 mg 50 tabl. 19 zł 2 tabl. Magnezin Comfort Gedeon Richter Polska Magnez 125 mg (magnezu węglan ciężki) 60 tabl. 13 zł 1 3 tabl. Magnezin* Gedeon Richter Polska Magnez 130 mg (magnezu węglan ciężki) 60 tabl. 13 zł 2 3 tabl. Chela-Mag B6 Olimp Labs Magnez 100mg (diglicynian magnezu (chelat aminokwasowy magnezu) 30 kaps. 13 zł 60 kaps. 15 zł 1 kaps. po posiłku Magmax B6 Olimp Labs Magnez 110 mg (cytrynian magnezu), wit. B6 2 mg, wit. B1 1,1 mg 50 tabl. 13 zł 1 tabl. 1 2 razy po posiłku L-tyrozyna Swanson L-Tyrosine Swanson L-tyrozyna 500 mg 100 kaps. 26 zł 1 kaps. Hi-Tec L-Tyrozyna Hi Tec Nutrition L-tyrozyna 840 mg 100 tabl. 89 zł 1 tabl. Tran z dorsza Tran 500 mg Gal Tran z dorsza 500 mg, (w tym kwasy tłuszczowe: jednonienasycone 0,138 g, wielonienasycone 0,129 g, nasycone 0,083 g; witamina A 105 μg, cholecalciferolum 0,9 μg) 60 kaps. 9 zł 100 kaps. 12 zł 150 kaps. 18 zł 2 kaps. 2 razy Tran Naturell Olej z dorsza i innych ryb morskich 250 mg, w tym: nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 50 mg, wit. A 200 µg, wit. D3 2,5 µg, wit. E 6 mg 120 kaps. 15 zł 2 kaps. Tran z rekina Iskial Naturell Olej z wątroby rekina 250 mg, w tym: alkiloglicerol 55 mg, skwalen 4,3 mg, wit. D 1,25 µg 120 kaps. 22 zł 2 4 kaps. Ekogal Gal Olej z rekina grenlandzkiego 466 mg 150 kaps. 20 zł 2 kaps. 3 razy Rekinol Oleofarm Olej z wątroby rekina 1000 mg 30 kaps. 12 zł 1 kaps. Chondroityna Structum** Pierre Fabre Siarczan chondroityny 500 mg 60 kaps. 55 zł Chondrex Unipharm Siarczan chondroityny 500 mg 60 kaps. 50 zł wg przepisu lekarza 1-3 kaps. Recalcin Complex Hasco Wrocław Siarczan chondroityny 500 mg, siarczan glukozaminy 500 mg, Niacyna 6 mg, Selen 20 ug, 45 tabl. powl. 30 zł 1 tabl. 3 razy 11