Cz³owiek cia³o. O teologii cia³a Jana Paw³a II.

Transkrypt

1 Jolanta Zachara* Cz³owiek cia³o. O teologii cia³a Jana Paw³a II. Cia³o przez nie przesuwa siê myœl, nie zaspokaja siê w ciele i przez nie przesuwa siê mi³oœæ. Tereso, Andrzeju, szukajcie przystani w swych cia³ach, dopok¹d s¹, szukajcie przystani mi³oœci Czy nie s¹ to piêkne s³owa afirmuj¹ce wiêÿ, jaka ³¹czy jak œwiat stary kobietê i mê czyznê?! Wiêzi, której ka dy z nas poszukuje, by za egnaæ trawi¹cy nas ból samotnego ycia. Mi³oœci, która sw¹ przystañ odnajduje we wzajemnym oddaniu cia³... dopok¹d s¹... S³owa te wysz³y spod pióra bp. Karola Wojty³y w roku 1960, jeszcze zanim wspó³czesnoœæ wkroczy³a do Koœcio³a drzwiami Soboru Watykañskiego II. I nie by³a to pierwsza wypowiedÿ przysz³ego Papie a na temat ludzkiej mi³oœci. Sam o sobie wspomina³ wiele lat póÿniej w rozmowie z André Frossardem: Mi³oœæ ludzka: narzeczeñska, ma³ eñska, rodzicielska sta³a siê w zwi¹zku z doœwiadczeniem mojego ycia naprzód wyboru w³asnej drogi, a potem towarzyszenia ludziom, którzy wybierali inn¹ drogê szczególnym tematem mojej refleksji, tematem wielu wypowiedzi. Tak by³o dawniej i tak jest równie teraz. Jest to wielki temat, którym nie przestajê siê zajmowaæ 2. Warto tedy mówiæ nadal, gdy Jana Paw³a II zast¹pi³ na Tronie Piotrowym Benedykt XVI, jak wspó³czesny Koœció³ s³owami swych pasterzy stara siê towarzyszyæ cz³owiekowi w realizowaniu jego powo³ania do mi³oœci. Œwiadectwem nies³abn¹cego zainteresowania ks. Karola Wojty³y fenomenem ludzkiej mi³oœci by³a ju rozprawa Mi³oœæ i odpowiedzialnoœæ opublikowana w 1960, która powsta³a w oparciu o cykl jego wyk³adów etycznych wyg³aszanych

2 w KUL w latach Dla nich z kolei inspiracj¹ sta³a siê praca duszpasterska w parafii œw. Floriana w Krakowie i ywe uczestnictwo w yciu Œrodowiska grupy studentów skupiaj¹cej siê wokó³ ks. Wojty³y od pocz¹tku lat 50. XX w. (nazwa grupy ulega³a ewolucji: rodzinka, towarzystwo, niekiedy paczka pojêcie Œrodowiska zosta³o wprowadzone przez samego ks. Kardyna³a Wojty³ê i potwierdzone zapisem w Testamencie 3 ). Rozmowy, wspólne wyprawy kajakowe i górskie, towarzyszenie budz¹cym siê mi³oœciom, udzielanie sakramentów ma³ eñstwa, a póÿniej chrztu œwiêtego rodz¹cym siê dzieciom to wszystko dla kap³ana, ale i filozofa, i poety, dla którego cz³owiek jako osoba sta³ siê punktem centralnym rozwa- añ, musia³o owocowaæ gruntownymi przemyœleniami wyra onymi w twórczoœci literackiej i dzia³alnoœci duszpasterskiej. Dla Karola Wojty³y cz³owiek to osoba, byt duchowy i cielesny zarazem, o szczególnej godnoœci, wszak cz³owiek jest imago Dei! Ju Rozwa ania o istocie cz³owieka (konferencje prowadzone w 1949 dla duszpasterstwa akademickiego œw. Floriana) zawieraj¹ wyraÿnie zaznaczenie, i pogl¹d chrzeœcijañski nie tylko jak najbardziej uwzglêdnia cia³o, ale wrêcz uwydatnia jego ogromne, zasadnicze znaczenie dla ycia duchowego 4, co jest równoznaczne z odrzuceniem, za œw. Tomaszem z Akwinu, platoñskiego, negatywnego jego odczytania (dusza w ciele to str¹cenie w materiê ). Dramaty Brat naszego Boga ( ), Przed sklepem jubilera. Medytacja o sakramencie ma³ eñstwa przechodz¹ca chwilami w dramat (1960), Promieniowanie ojcostwa (misterium). Rozwa ania o ojcostwie (1964) to poetyckie wersje katechez o godnoœci i wyborach cz³owieka, daj¹ce pe³ny wyraz afirmacji osoby cz³owieka w ciele. To w³aœnie Medytacja o sakramencie ma³ eñstwa zbieg³a siê z pierwsz¹ publikacj¹ Mi³oœci i odpowiedzialnoœci, któr¹, w przedmowie do wydania 2001, redaktorzy (ks. Tadeusz Styczeñ, Jerzy Ga³kowski, Adam Rodziñski, ks. Andrzej Szostek) przedstawili jako dzie³o, którego atmosferê okreœla bez reszty jedna jedyna troska: pozwoliæ wypowiedzieæ siê do koñca prawdzie doœwiadczenia na temat mi³oœci godnej osoby ludzkiej. (...) Mi³oœci, która jak ci¹gle mówi w³aœnie doœwiadczenie jest tym, czym jest, dopiero wtedy, gdy wznosi siê na poziom afirmacji godnoœci osobowej zarówno podmiotu mi³oœci, jak i jej adresata we wszystkim, z czego ta godnoœæ wyrasta, co przenika i w czym siê ostatecznie zakorzenia 5. Podmiotu, który nigdy nie mo e traktowaæ drugiego cz³owieka osoby, jako przedmiotu dzia³ania, przedmiotu u ycia, a jedynie jako cel tego dzia³ania (osoba jest takim dobrem, z którym nie godzi siê u ywanie, które nie mo e byæ traktowane jako przedmiot u ycia i w tej formie jako œrodek do celu 6 norma personalistyczna). Spoœród czterech obrazów mi³oœci analizowanych przez Karola Wojty³ê w Mi³oœci i od- 83

3 powiedzialnoœci: upodobanie, po ¹danie, yczliwoœæ, mi³oœæ oblubieñcza, tylko ta ostatnia w pe³ni respektuje godnoœæ osoby staj¹c siê wzajemnym obdarowaniem kobiety i mê czyzny. Dar ten jest w równej mierze duchowy, jak i cielesny, gdy wyra a siê w komunii mi³uj¹cych siê osób, odbijaj¹cej communio Trzech Osób Boskich i otwiera siê na wspó³pracê w Boskim dziele stworzenia poprzez przyjêcie daru i odpowiedzialnoœci za poczêcie nowej osoby ludzkiej. Kolejne publikacje biskupa, potem kardyna³a Wojty³y, np. zebrane w 1983 jako Elementarz etyczny felietony filozoficzne publikowane w latach w Tygodniku Powszechnym, nieod³¹cznie wi¹ ¹ siê z najwy szym traktowaniem godnoœci osoby ludzkiej. Ukoronowaniem rozwa añ w tym obszarze jest antropologia filozoficzna, antropologia adekwatna zawarta w dziele Osoba i czyn (1968). Przeprowadzona w nim analiza cz³owieka, którego immanentn¹ cech¹ jako osoby jest samopanowanie, samoposiadanie i samostanowienie, osoby realizuj¹cej siê w czynie i poprzez czyn respektuj¹cej godnoœæ w³asn¹ i godnoœæ bliÿniego, jest gruntown¹ baz¹ dla papieskiej myœli o cz³owieku. Nie dziwi zatem, i jednym z pierwszych rozwa añ podjêtych przez ks. kardyna³a Wojty³ê ju jako Jana Paw³a II jest cz³owiek w jego odwiecznej relacji do drugiego cz³owieka: zwi¹zek mê czyzny i kobiety. Punktem kulminacyjnym refleksji Jana Paw³a II nad ludzk¹ mi³oœci¹ jest jej obraz teologiczny, który zosta³ przedstawiony œwiatu w cyklu 130 katechez na œrodowych audiencjach generalnych wyg³aszanych w latach To w³aœnie ten cykl nazwa³ George Weigel, biograf Jana Paw³a II, jedn¹ z najœmielszych od stuleci redefinicj¹ teologii katolickiej 7. Zebrane nastêpnie w postaci ksi¹ ki Mê czyzn¹ i niewiast¹ stworzy³ ich, powinny trafiæ do szerszego grona odbiorców, bo jak powiedzia³ na progu swego pontyfikatu Jan Pawe³ II, wiele jest w tej dziedzinie do zrobienia, a sytuacja w Koœciele i œwiecie wspó³czesnym stanowi szczególne wyzwanie pod tym wzglêdem 8. Pomimo to, obserwuj¹c œwiat w ponad 20 lat póÿniej, okazuje siê, e wci¹ przed nami pozostaje zadanie popularyzowania nauki, któr¹ sam Ojciec Œwiêty nazwa³ teologi¹ cia³a, szczególnym profilem teologicznej antropologii. O wadze problemu œwiadczy jego niegasn¹ca aktualnoœæ: wci¹ trzeba mierzyæ siê z historycznie dalekim, ale stale jakoœ obecnym w nauczaniu katolickim, manichejskim spojrzeniem na cia³o ludzkie, z jednej strony, a z drugiej: z konsekwencjami kulturowymi, jakie przynios³a m.in. rewolucja seksualna lat szeœædziesi¹tych (malej¹c¹ liczb¹ zawieranych ma³ eñstw wzrastaj¹c¹ liczb¹ rozwodów) i zdobycze naukowe (antykoncepcja, eutanazja) ostatnich dekad XX wieku. Treœci¹ przewodni¹ tych przemian kulturowych, które 84

4 Jan Pawe³ II nie waha³ siê nazywaæ kultur¹ œmierci, jest powszechny ju dziœ sposób pojmowania wolnoœci cz³owieka, jako wolnoœci od. Od... zobowi¹zañ i odpowiedzialnoœci za podejmowane decyzje, jak tylko to zobowi¹zanie i odpowiedzialnoœæ w jakikolwiek sposób krêpowa³yby swobodê ycia cz³owieka wed³ug jego w³asnego wyobra enia. Dobro zaczyna oznaczaæ to, co w danej chwili przyjemne i u yteczne. Z³em nazywa siê wszystko, co przeszkadza w zaspokajaniu subiektywnych pragnieñ. Ka dy mo e sobie zbudowaæ prywatny system wartoœci 9. Taki sposób widzenia wolnoœci funkcjonuje dziœ równie dobrze w grupach ludzi niewierz¹cych, jak i wierz¹cych. Wolnoœæ rozumiana jako bezwzglêdne prawo cz³owieka do rozporz¹dzania swoim yciem i cia³em bez ogl¹dania siê na autorytety. A przecie, jak wskazywa³ 26. maja bie ¹cego roku na Placu Pi³sudskiego w Warszawie papie Benedykt XVI: Ka dy chrzeœcijanin powinien konfrontowaæ w³asne pogl¹dy ze wskazaniami Ewangelii i tradycji Koœcio³a, aby dochowaæ wiernoœci s³owu Chrystusa, nawet wtedy gdy jest ono wymagaj¹ce i po ludzku trudne do zrozumienia. Nie mo emy ulec pokusie relatywizmu czy subiektywnego i selektywnego interpretowania Pisma Œwiêtego 10. Nadal jednak jej ulegamy. Tak e w naszej katolickiej Polsce. Czy jednak: Ka de dobro, jakie rodzi siê w cz³owieku z prawdziwej mi³oœci tak jak on nie umiera, trwa na wieki. Nic z prawdziwego dobra siê nie marnuje nie dlatego, e uszanuj¹ je ludzie (my marnujmy dobro: jedno za drugim), ale dlatego, e uszanuje je Bóg. (...) Poza doczesnoœci¹ niewiele widzimy. Mo e poza momentami, kiedy umiera ktoœ bliski... Ale na co dzieñ, kiedy s³yszymy s³owa takie jak: niebo, ycie wieczne, Królestwo Bo e wzruszamy ramionami. I zaczyna siê nasze nieszczêœcie. Nasze czyny staj¹ siê banalne, nasze motywacje doraÿne, ocena naszego postêpowania zostawiona s¹siadom (to siê im podoba, tamto nie... Chwal¹ nas? Chce nam siê dzia³aæ; gani¹? Mówimy: nie warto by³o...). To brzmi jak paradoks ale to w³aœnie niebo trzeba poczuæ jako mocny grunt pod nogami 11. Jednak œwiat pêdzi naprzód, a wspó³czesny cz³owiek nadal yje jakby Bóg nie istnia³. Coœ zupe³nie innego oferuje nam Jan Pawe³ II w œrodowych rozwa aniach biblijnych stanowi¹cych kanwê teologii cia³a zatrzymaj siê w biegu, pozwól sobie na refleksjê nad tym, co bez wyj¹tku ka dego z nas dotyczy... Jesteœmy samotni, pragniemy bliskoœci drugiego cz³owieka, chcemy byæ szanowani, bo zas³ugujemy na to jako ludzie, czekamy na prawdziwe, niekoñcz¹ce siê uczucie... Jak to osi¹gn¹æ? Jak nasze têsknoty zrozumieæ? Papie zaprasza nas do g³êbokiego odczytania tekstów Biblii, gdy mówi¹c o, i do ka dego z nas w Mê czyzn¹ i niewiast¹ stworzy³ ich, przedstawia trzy obrazy cz³owieka: cz³owiek pierwotnej 85

5 niewinnoœci, cz³owiek historyczny, po grzechu pierworodnym, cz³owiek czasu eschatologicznego, a w czêœci czwartej proponuje refleksjê nad sakramentem ma³ eñstwa i encyklik¹ Paw³a IV Humanae Vitae. Te Trzy epoki historii cz³owieka, na których analizie opiera siê struktura Katechez : pocz¹tek, czas cz³owieka po ¹dliwoœci oraz czas zmartwychwstania, nie s¹ ze sob¹ ca³kowicie niezwi¹zane. Miejscem, gdzie te epoki siê spotykaj¹, przenikaj¹ i walcz¹ ze sob¹, jest serce ka - dego cz³owieka yj¹cego w historii 12. Nasze serce. Trudno w krótki sposób przedstawiæ g³ówne w¹tki papieskiej teologii cia³a bez obawy o sp³ycenie jej treœci. Niniejszy wywód nie ma zatem takich ambicji. By³oby piêknie, gdyby uda³o siê dziêki niemu zaszczepiæ u czytelników, którzy nie zetknêli siê z katechezami œrodowymi, tê ciekawoœæ, która przywiedzie ich do Mê czyzn¹ i niewiast¹ stworzy³ ich. I to pomimo pewnych trudnoœci, które poznawanie teologii cia³a nastrêcza: Trudnoœæ czytania Katechez powodowana jest zarówno przez jêzyk, jakim je napisano, jak te przez metodê rozwa añ. Podobnie jak w powsta³ych przed 1978 rokiem pismach filozoficznych Jan Pawe³ II u ywa bardzo skomplikowanego stylu, który wymaga od czytelnika zaanga owania i skupienia. Podejmowane zagadnienia s¹ analizowane na kilku poziomach 13. Jednak tylko osobista lektura mo e przynieœæ owoce. Jest wszak e warunek: nie sposób wch³on¹æ pe³nej g³êbi teologii cia³a, bez przyjêcia œwiadomoœci (choæby na czas czytania), e Bóg mo e jednak istnieje! Warto spróbowaæ! Cz³owiek pierwotnej niewinnoœci Odnalezienie cia³a ród³em pierwszego odwo³ania Chrystusa (Mt 19, 3-9; Mk 10, 2-9) w rozmowie z faryzeuszami dotycz¹cej nierozerwalnoœci ma³ eñstwa, jest biblijny pocz¹tek stworzenia, gdzie cz³owiek zostaje stworzony na obraz i podobieñstwo Boga (I stworzy³ Bóg cz³owieka na wyobra enie swoje, na wyobra- enie Bo e stworzy³ go, mê czyznê i bia³¹g³owê, stworzy³ je 14 ). Obrazem i podobieñstwem Boga sta³ siê cz³owiek nie tylko przez samo cz³owieczeñstwo, ale tak e przez komuniê osób, któr¹ stanowi¹ od pocz¹tku mê czyzna i niewiasta. Funkcj¹ obrazu jest odzwierciedlaæ tego, czyim jest obrazem odzwierciedlaæ swój pierwowzór. Cz³owiek staje siê odzwierciedleniem Boga nie tyle w akcie samotnoœci, ile w akcie komunii. Jest wszak e od pocz¹tku nie tylko obrazem, w którym odzwierciedla siê samotnoœæ panuj¹cej nad œwiatem Osoby, ale niezg³êbiona, istotowo Boska Komunia Osób 15. Pierwszy cz³owiek (Rdz 2) jest wyosobniony spoœród stworzenia samotny, dopóki nie rozpozna wœród bytów y- 86

6 j¹cych istoty, która bêdzie podobna do niego. Bóg stwarza tedy pomoc Adamowi podobn¹ kobietê, daj¹c w ten sposób ukojenie jego pierwotnej samotnoœci. Ewa rozpoznana zostaje poprzez cia³o: To teraz koœæ z koœci moich, i cia³o z cia³a mego; tê bêd¹ zwaæ Mê yn¹, bo z mê a wziêta jest 16. Cia³o staje siê w ten sposób czytelnym znakiem identyfikuj¹cym cz³owieka. S¹ zatem mê czyzna i kobieta cz³owiekiem, s¹ przez Boga darowani sobie. Otrzymuj¹ zadanie: B¹dŸcie p³odni i rozmna ajcie siê, abyœcie zaludnili ziemiê i uczynili j¹ sobie poddan¹ (Rdz 1, 28). Adam i Ewa s¹ nadzy, a nie odczuwaj¹ wstydu. Nie ma miejsca na wstyd, gdy cz³owiek czyta cia³o ludzkie jak otwart¹ ksiêgê, gdy jest ca³ym sob¹ prawdziwy w ciele, bez obaw o niezrozumienie przez drug¹ osobê. Jan Pawe³ II podkreœla, e pierwotna nagoœæ oznacza pewn¹ przezroczystoœæ cia³a mê czyzny i kobiety przed grzechem oraz wynikaj¹c¹ z czystoœci ducha pe³niê widzenia tego, co wewnêtrzne i duchowe w drugiej osobie, przez to, co zewnêtrzne i cielesne 17. Wstyd nie istnieje, jest natomiast radoœæ z odmiennoœci, która umo liwia wzajemne obdarowanie sob¹ Adama i Ewy, kiedy ³¹cz¹ siê ze sob¹ tak œciœle, e staj¹ siê jednym cia³em (Rdz 2, 24). Poprzez tê bliskoœæ i jedniê communio personarum staj¹ siê na wzór i podobieñstwo Boga, w Trójcy Jedynego. Równoczeœnie poprzez prokreacjê bior¹ udzia³ w boskim dziele stwórczym. S¹ wolni jako osoby (sobie samo-panuj¹, siebie samo-posiadaj¹, sami o sobie stanowi¹) i mog¹ z w³asnej wolnoœci darowaæ siebie sobie wzajem, czyli s¹ zdolni do mi³oœci oblubieñczej. Afirmuj¹ siê wzajem poprzez cia³o, bo w nim siê rozpoznaj¹. S¹ dla siebie od pocz¹tku tak jak ich obdarowa³ Stwórca Co wiêc Bóg z³¹czy³, cz³owiek niech nie rozdziela (Mt 19, 6). Bowiem dar z siebie jest obrazem mi³oœci, mi³oœæ zaœ nie jest upodobaniem, po ¹daniem, yczliwoœci¹ jest decyzj¹ woli zobowi¹zuj¹c¹ do trwania w podjêtym wyborze. Wbrew temu, co siê nieraz mniema, co siê nawet niejednokrotnie propaguje na ró ne sposoby, mi³oœæ jest szczególnym wezwaniem do odpowiedzialnoœci. Przede wszystkim jest to odpowiedzialnoœæ za drug¹ osobê, której nie mogê zawieœæ. Jest to z kolei odpowiedzialnoœæ za nasz¹ wspóln¹ przysz³oœæ nie tylko osobist¹ dwojga, mê czyzny i kobiety, ale przysz³oœæ tych dzieci, którym oni dadz¹ ycie przysz³oœæ rodziny, jako wspólnoty ycia i mi³oœci 18. Cz³owiek historyczny Po ¹danie cia³a Kazanie na Górze (Mt 5, 27-28) jest kolejnym odwo³aniem Chrystusa, które pozwala zrozumieæ znaczenie papieskiej teologii cia³a dla godnoœci cz³owieka. Cz³owieka, który 87

7 wraz z grzechem pierworodnym pozna³ gorycz wstydu i smak troistej po ¹dliwoœci: cia³a, oczu i pychy ywota, która pochodzi nie od Ojca, a od œwiata (1 J 2, 16-17). A przecie od pocz¹tku tak nie by³o! Dopiero poprzez zjedzenie owocu z drzewa poznania dobra i z³a cz³owiek z³ama³ Przymierze z Bogiem, a tym samym odwróci³ siê od Stwórcy. Próbuj¹c dorównaæ Bogu (bêdziecie jak On kusi w¹ ) cz³owiek zakwestionowa³ dar mi³oœci Bo ej. Wszak to Bóg odda³ cz³owiekowi, w zamian niczego (poza mi³oœci¹!) nie oczekuj¹c, w³adztwo nad œwiatem, uczyni³ go wolnym i rozumnym. Imago Dei! Ale cz³owiek okaza³ siê s³aby, podatny na w¹tpliwoœæ, co do prawdziwoœci mi³oœci Bo ej! Wstyd nagoœci, pierwszy obraz cz³owieka po grzechu mo na uznaæ za symbol zdobytej w akcie sprzeciwu wobec Boga wiedzy o w³asnej niewiernoœci, podejrzliwoœci, nieufnoœci. Cz³owiek przestaje byæ przezroczysty, gubi siê, odczuwa lêk. Traci zdolnoœæ czytania ludzkiego cia³a jako znaku OSOBY w widzialnym œwiecie. Jego cia³o nie objawia ju cz³owieka jedni cia³a i ducha. W prze yciu wstydu cz³owiek doœwiadcza lêku wobec drugiego ja np. kobieta wobec mê czyzny a jest to lêk o w³asne ja ; cz³owiek niejako odruchowo wyra a tym e samym prze yciem potrzebê afirmacji swego ja : akceptacji na miarê istotnej dla niego wartoœci. (...) Mo na zatem powiedzieæ, i wstyd jest prze yciem wielorako z³o onym tak e i w tym znaczeniu, e oddalaj¹c niejako cz³owieka od cz³owieka (kobietê od mê czyzny), szuka równoczeœnie osobowego ich zbli enia, ustanawiaj¹c dla niego w³aœciw¹ p³aszczyznê i poziom 19. Wstydzimy siê siebie nawzajem. Jednoczeœnie jednak wiemy, e (powtarzaj¹c za ks. Tadeuszem Styczniem) wstyd to œwiadek wielkiej sprawy! To dowód na to, e pomimo sprzeniewierzeniu siê mi³oœci Boga, stale stan pierwotnej niewinnoœci tajemnicê pocz¹tku cz³owiek nosi w sercu i w jego œwietle ocenia swe wolne wybory. Doœwiadczaj¹c po ¹dliwoœci i s³aboœci cia³a, cz³owiek prze ywa niepokój sumienia, przestrzegaj¹cy przed zagro eniem wartoœci etycznej jego postêpowania i samej godnoœci osoby 20. W g³êbi duszy wstydzi siê miotaj¹cej nim po ¹dliwoœci, która zmierza do uprzedmiotowienia drugiego cz³owieka, ur¹ga godnoœci osoby i przeczy mi³oœci oblubieñczej! Czymœ innym bowiem jest œwiadomoœæ, e w ca³ym tym bogactwie wartoœci, w jakim pojawia siê dla cz³owieka mê czyzny drugi cz³owiek w³aœnie przez sw¹ kobiecoœæ, tkwi zarazem wartoœæ seksualna, poniek¹d sama cielesnoœæ p³ciowa tego cz³owieka, a czymœ innym sprowadzenie (czyli w³aœnie redukcja ) ca³ego tego osobowego bogactwa kobiecoœci, do tej jedynie wartoœci, do samej p³ciowoœci jako przedmiotu mo liwego zaspokojenia w³asnej p³ciowoœci

8 Kiedy Chrystus mówi o po ¹daniu dokonywanym w sercu: Ka dy, kto po ¹dliwie patrzy na kobietê, ju w sercu swoim dopuœci³ siê z ni¹ cudzo³óstwa (Mt 5, 27-28), nie oskar a serca cz³owieka, ale stara siê mu uzmys³owiæ, e to nie jest jego prawdziwy obraz cz³owiek przecie stworzony zosta³ z i dla mi³oœci. Jan Pawe³ II podkreœla, e w odró nieniu od mistrzów podejrzeñ etos Kazania na Górze nie tyle oskar a serce cz³owieka, ile wzywa do przyjêcia daru odkupienia. Dla Chrystusa prawda o trojakiej po ¹dliwoœci to tylko czêœæ prawdy o ludzkim sercu. (...) Cz³owiek nie jest ogarniêty trojak¹ po ¹dliwoœci¹ ca³kowicie. aska odkupienia pomaga mê czyÿnie i kobiecie na nowo odczytaæ przypisany im w tajemnicy stworzenia oblubieñczy i rodzicielski sens ludzkiego cia³a 22. My, ludzie trzech po ¹dliwoœci jesteœmy zranieni w³asn¹ win¹ odstêpstwa od mi³oœci Boga. Przyjmuj¹c ponownie prawdê tej mi³oœci, ka dy zdolny jest do przemiany i powrotu do krainy Eden. Mamy tê szansê dziêki Nowemu Przymierzu ofierze Chrystusa. (...) mi³oœæ obiecuje nieskoñczonoœæ, wiecznoœæ jak¹œ rzeczywistoœæ wy sz¹ i ca³kowicie inn¹ ni codziennoœæ naszego istnienia. Okaza³o siê jednak równoczeœnie, e drog¹ do tego celu nie jest proste poddanie siê opanowaniu przez instynkt. Konieczne jest oczyszczenie i dojrzewanie, które osi¹ga siê na drodze wyrzeczenia 23. Cz³owiek czasu eschatologicznego Umi³owanie cia³a Odwo³anie do zmartwychwstania rozpatruje, na bazie prawa tzw. lewiratu (Mt 22, 24-30; Mk 12, 18-27; k 20, 27-40) oraz Paw³owego Listu do Koryntian (1 Kor 15, 28), wyj¹tkow¹ tajemnicê, powo³anie cz³owieka do dziewictwa ma³ eñstwa (czas historyczny) i jego zmartwychwstanie w ciele (czas eschatologiczny). Podczas gdy ma³ eñstwo jest powo³aniem cz³owieka historycznego, bez ennoœæ (dziewictwo) dla Królestwa Niebieskiego, o jakim mówi Chrystus do saduceuszów, jest jakby zapowiedzi¹ realizacji powo³ania cz³owieka eschatologicznego. Ani prawdy tego pocz¹tku, o którym mówi Chrystus, ani te prawdy eschatologicznej cz³owiek nie dosiêga metodami wy³¹cznie empirycznymi i racjonalnymi. Równoczeœnie jednak czy nie mo na powiedzieæ, e oba te wymiary jakoœ nosi w zakamarkach doœwiadczenia swojej egzystencji, a raczej w sobie jakoœ siê do nich przedziera jako do wymiarów w pe³ni uzasadniaj¹cych sam sens bycia cia³em to znaczy bycia jako cz³owiek cielesnym? Jeœli w szczególnoœci chodzi o wymiar eschatologiczny czy nie jest prawd¹, e sama œmieræ i zniszczenie cia³a nie mo e mieæ dla cz³owie- 89

9 ka znaczenia i wymowy doœwiadczenia spe³niaj¹cego osobowy sens istnienia? 24 Oblubieñczy sens cia³a jest od pocz¹tku widoczny w imago Dei cz³owieka. W swej samotnoœci objawia siê sobie osoba, a eby równoczeœnie w jednoœci dwojga objawiæ w sobie komuniê osób 25 i tylko w czasie historycznym zostaje zwi¹zany z ma³ eñstwem i prokreacj¹. Czas zmartwychwstania zamyka historiê. Tam nie bêd¹ siê ani eniæ, ani za m¹ wychodziæ (Mk 12, 25). Sens bycia cia³em w zmartwychwstaniu bêdzie w sposób doskona³y odpowiada³ temu, e cz³owiek jako mê czyzna/niewiasta jest osob¹ na obraz i podobieñstwo Boga, jak te i temu, e ów obraz spe³nia siê w komunii osób. (...) Ten odwieczny sens cia- ³a ludzkiego, na który historia ka dego cz³owieka obci¹- onego dziedzictwem po ¹dliwoœci nanios³a z koniecznoœci szereg ograniczeñ, zmagañ i cierpieñ, ods³oni siê na nowo a ods³oni siê w takiej prostocie i wspania³oœci zarazem, e ka dy z uczestników œwiata przysz³ego odnajdzie w swym uwielbionym ciele Ÿród³o wolnoœci daru 26. W czasie historycznym borykamy siê z moraln¹ ocen¹ naszego i bliÿnich postêpowania. Gdy nas obdarzaj¹ ciep³em, odwzajemniamy uczucie. Gdy darzymy uczuciem, oczekujemy wzajemnoœci. Ale ulegamy emocjom i dzia³amy w sposób, dla którego punktem odniesienia jest wy³¹cznie nasze, subiektywnie rozumiane dobro. Nie myœlimy, e inni ludzie postêpuj¹ tak samo... Gdy my ranimy dajemy sobie do tego prawo, gdy rani¹ nas inni nie rozumiemy przyczyn. Przemija to, co uwa aliœmy za mi³oœæ... i my, zastanawiaj¹c siê nad jej sensem i sensem naszego ycia, przemijamy... zatrzymaj siê, to przemijanie ma sens ma sens... ma sens... ma sens! 27...dziêki odkupieniu ka dego z nas przez samego Boga-Cz³owieka. Olbrzymi¹ miarê przyk³ada Bóg do godnoœci cz³owieka! Bo jak e wielki to dar ofiara Boga! Przyjêcie takiej miary godnoœci osobowej cz³owieka za podstawê naszych w³asnych czynów wobec drugiej osoby jest odpowiedzi¹ na wezwanie powrotu do pocz¹tku i do zrozumienia najpierwotniejszego zwi¹zku sakramentu, dla jakiego Bóg mê czyzn¹ i niewiast¹ stworzy³ ich nierozerwalnego ma³ eñstwa. Powtórzmy za Weiglem, i w kontekœcie teologii cia³a Jana Paw³a II WyraŸniejsza staje siê zatem kwestia rozwodu, odrzucanego przez chrzeœcijañstwo. Jeœli ma³ eñstwo sakramentalne, obraz Bo ej stwórczej i odkupieñczej mi³oœci, mo na rozwi¹zaæ, wówczas to samo dotyczy Bo ej mi³oœci do œwiata i Chrystusowej mi³oœci do Koœcio³a 28. Choæ cz³owiek wci¹ na nowo odwraca siê od Boga, to Bóg pozostaje niez³omnie wierny Nowemu Przymierzu. Przes³anie teologii cia³a: okazanie w³aœciwego sensu mi³oœci uznaj¹cej niezbywaln¹ godnoœæ cz³owieka ima- 90

10 go Dei jest najpiêkniejsz¹ drog¹ do budowania nieprzemijaj¹cego zwi¹zku dwojga ludzi communio personarum. (...) przykazanie mi³oœci staje siê mo liwe tylko dlatego, e nie jest jedynie wymogiem; mi³oœæ mo e byæ przykazana, poniewa wczeœniej jest dana 29. Przyjêcie tego ogromnego wyró nienia w œwiecie stworzeñ mi³oœci Boga do cz³owieka, którego chcia³ On dla niego samego mo e pomóc przyj¹æ tak e i to, konsekwentne stanowisko Koœcio³a o niedopuszczaniu do komunii eucharystycznej osób rozwiedzionych, a pozostaj¹cych w nowych zwi¹zkach. I nie jest tu rozwi¹zaniem orzekanie o niewa noœci ma³ eñstwa sakramentalnego. Pozostaje zobowi¹zanie do trwania w przymierzu z drugim cz³owiekiem, jako odpowiedÿ na dar bezinteresownej mi³oœci Boga. Pomoc¹ w wype³nieniu tego zobowi¹zania bêdzie przyjêcie trójobrazu cz³owieka, jaki wy³ania siê z papieskiej teologii cia³a, i który przez lata swej kap³añskiej pos³ugi Papie Jan Pawe³ II pokazywa³ swym yciem i nauczaniem. Uczyñmy tê naukê znan¹, skoro pozostawia w cieniu wszystko, co do tej pory na ten temat powiedziano przez dwadzieœcia wieków historii chrzeœcijañstwa Przypisy: 1 Karol Wojty³a Jan Pawe³ II Przed sklepem jubilera. Medytacja o sakramencie ma³ eñstwa przechodz¹ca chwilami w dramat, ze zbioru Poezje, dramaty, szkice. Tryptyk Rzymski, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, s André Frossard Nie lêkajcie siê! Rozmowy z Janem Paw³em II, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005, s Teresy Maleckiej wyk³ad Z dziejów Œrodowiska Ojca Œw. Jana Paw³a II, studia podyplomowe. ycie i myœl Jana Paw³a II. 2005/ Karol Wojty³a Rozwa ania o istocie cz³owieka, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003, s Wprowadzenie do: Karol Wojty³a Mi³oœæ i odpowiedzialnoœæ, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001, s Karol Wojty³a Mi³oœæ i odpowiedzialnoœæ, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001, s George Weigel Œwiadek nadziei, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005, s André Frossard Nie lêkajcie siê! Rozmowy z Janem Paw³em II, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005, s Jan Pawe³ II Odpowiedzi na pytania m³odych w Parc-des-Princes, , Osservatore Romano 1980, nr 7, s Benedykt XVI Trwajcie mocni w wierze. Pielgrzymka do Polski Koœció³ nie mo e dopuœciæ, by zamilk³ Duch Prawdy homilia wyg³oszona na pl. Pi³sudskiego, , KAI Warszawa 2006, s ks. Grzegorz Ryœ Stanis³aw. Medytacje nad poematem Jana Paw³a II. Wawel 29.V-7.V Jaros³aw Kupczak OP Dar i komunia. Teologia cia³a w ujêciu Jana Paw³a II, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006, s

11 13 Jaros³aw Kupczak OP Dar i komunia. Teologia cia³a w ujêciu Jana Paw³a II, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006, s Biblia w przek³adzie ks. Jakuba Wujka z 1599 (Rdz1)., Prymasowska Seria Biblijna, Oficyna Wydawnicza Vacatio, s Jan Pawe³ II Mê czyzn¹ i niewiast¹ stworzy³ ich. Chrystus odwo³uje siê do pocz¹tku, Redakcja Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2001, s Biblia w przek³adzie ks. Jakuba Wujka z 1599 (Rdz2). Prymasowska Seria Biblijna, Oficyna Wydawnicza Vacatio, s Jaros³aw Kupczak OP Dar i komunia. Teologia cia³a w ujêciu Jana Paw³a II, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006, s Jan Pawe³ II Homilia podczas Mszy œw., Rzym, , Ossevatore Romano 1995, nr 2, s Jan Pawe³ II Mê czyzn¹ i niewiast¹ stworzy³ ich. Chrystus odwo³uje siê do pocz¹tku, Redakcja Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2001, s Jaros³aw Kupczak OP Dar i komunia. Teologia cia³a w ujêciu Jana Paw³a II, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006, s Jan Pawe³ II Mê czyzn¹ i niewiast¹ stworzy³ ich. Chrystus odwo³uje siê do serca, Redakcja Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2001, s Jaros³aw Kupczak OP Dar i komunia. Teologia cia³a w ujêciu Jana Paw³a II, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006, s Benedykt XVI Deus Caritas est, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006, s Jan Pawe³ II Mê czyzn¹ i niewiast¹ stworzy³ ich. Chrystus odwo³uje siê do zmartwychwstania, Redakcja Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2001, s Tam e, s Tam e, s Jan Pawe³ II Tryptyk Rzymski ze zbioru Poezje, dramaty, szkice, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, s George Weigel Œwiadek nadziei, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005, s Benedykt XVI Deus Caritas est, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006, s Andreas Laun Wspó³czesne zagadnienia teologii moralnej. Teologia moralna zagadnienia szczegó³owe, t³um. Wies³aw Szymona OP, Kraków 2002, s. 16, za: Jaros³aw Kupczak OP Dar i komunia. Teologia cia³a w ujêciu Jana Paw³a II. *Jolanta Zachara (ur.1964) absolwentka studiów podyplomowych ycie i myœl Jana Paw³a II w Wy szej Szkole Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie, uczestnik konwersatorium Teologii cia³a Jana Paw³a II pod kierunkiem O. Jaros³awa Kupczaka, tytu³ MBA uzyskany w Wy szej Szkole Zarz¹dzania The Polish Open University/Oxford Brookes University, dyrektor marketingu w Kärcher Sp. z o.o. w Krakowie. 92