Handel międzynarodowy

Transkrypt

1 Podręczniki Prawnicze Handel międzynarodowy Rett R. Ludwikowski 3. wydanie C. H. Beck

2 PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Rett R. Ludwikowski Handel międzynarodowy

3 W sprzedaży: A. Cieśliński WSPÓLNOTOWE PRAWO GOSPODARCZE. TOM I. SWOBODY RYNKU WEWNĘTRZEGO, wyd. 2 Studia Prawnicze A. Cieśliński WSPÓLNOTOWE PRAWO GOSPODARCZE. TOM II, wyd. 2 Studia Prawnicze A. Zawidzka-Łojek, A. Łazowski PRAWO MIĘDZYNARODOWE PU I ZNE PUBLICZNE, wyd. 2 Podręczniki Prawnicze B. Kuźniak, M. Marcinko ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE, wyd. 3 Skrypty Becka J. Barcik, T. Srogosz PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE Akademia Prawa A. Nowak-Far PRAWO ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI HANDLU A UNIA EUROPEJSKA Akademia Prawa B. Kuźniak ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE. PYTANIA EGZAMINACYJNE. TABLICE, wyd. 2 Ćwiczenia Becka

4 Handel międzynarodowy z wyborem źródeł Rett R. Ludwikowski Professor of Law The Catholic University of America 3. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2012

5 Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wprowadzenie... XI Wykaz skrótów... XIX Część I. Polityka handlowa... 1 Rozdział I. Istota handlu międzynarodowego... 1 Rozdział II. Wolny handel (free trade), handel zgodny z zasadami wolnorynkowymi (fair trade), protekcjonizm (protectionism)... 3 Rozdział III. Globalizacja i regionalizacja handlu światowego Nowy porządek światowy czy nowy układ globalny? Globalizacja czy amerykanizacja Amerykańska jednostronna wizja świata (american unilateralism) Globalizacja, antyglobalizm, relatywizm kulturowy Globalizacja czy regionalizacja Glokalizacja (Glocalization) Handel globalny czy handel strategiczny? Część II. Podstawowe mechanizmy kontroli handlu zagranicznego Rozdział I. Cła i taryfy celne Rozdział II. Nie-celne bariery importowe. Kwoty lub limity importowe Rozdział III. Umowy handlowe jako instrument regulacji handlu międzynarodowego Ustawodawstwo celne i umowy handlowe I. Nieefektywność ustawodawstwa handlowego II. Konflikty handlowe. Akt celny Smoot-Hawleya III. Zmiana amerykańskiego stosunku do umów handlowych. Współczesne limitacje prerogatyw handlowych prezydenta Stanów Zjednoczonych Miejsce umów handlowych w strukturze prawa traktatowego I. Pojęcie traktatu w Konwencji wiedeńskiej II. Pojęcie traktatu w prawie amerykańskim. Amerykańskie umowy wykonawcze III. Strony umowy. Umowy wielostronne, dwustronne i jednostronne IV. Umowy między państwami i prywatnymi stronami Umowa handlowa jako źródło prawa międzynarodowego I. Umowy prawotwórcze i umowy-kontrakty II. Spór o kontraktowy lub prawotwórczy charakter GATT... 44

7 VI Spis treści 11. Umowy handlowe jako źródło wewnętrznego prawa państwa I. Kontrowersje wokół procesu inkorporacji umowy do prawa państwowego II. Umowy samowykonawcze i wymagające inkorporacji w drodze akcji ustawodawczej III. Spór o status samowykonawczy GATT/WTO i RTA (Regional Trade Arrangements Regionalnych Porozumień Handlowych) Część III. Struktury handlu światowego Rozdział I. Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy Przesłanki wykształcenia się Systemu Bretton Woods I. Plan White a i Plan Keynesa II. Konferencja w Bretton Woods Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) i Międzynarodowy Fundusz Walutowy I. Cele i struktury organizacyjne II. Członkostwo, fundusze i głosowanie w Banku Światowym i Międzynarodowym Funduszu Walutowym Bank Światowy Międzynarodowy Fundusz Walutowy III. Polityka pożyczkowa Międzynarodowe Centrum do Rozwiązywania Sporów Inwestycyjnych 70 I. Zasada wyczerpania środków lokalnych i problem narodowości korporacji Rozdział II. Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (GATT) i Światowa Organizacja Handlu (WTO) Historia GATT i Międzynarodowej Organizacji Handlu (ITO) Podstawowe zasady GATT Konsekwencje nieprzestrzegania zasady niedyskryminacji i możliwość modyfikacji koncesji Negocjacje Rundy Urugwajskiej GATT i Nowy GATT Struktura i członkostwo Światowej Organizacji Handlu WTO Proces decyzyjny w GATT i WTO Znaczenie prawa międzynarodowego w procesie stanowienia i stosowania reguł WTO Zasady rozwiązywania sporów handlowych. Uzgodnienie w sprawie zasad i procedur rozwiązywania sporów (Understanding on Rules and Procedures Governing the Settlement of Disputes) Układ ogólny w sprawie handlu usługami (GATS General Agreement on Trade in Services) Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) Umowa o zakupach rządowych (Agreement on Government Procurement) Porozumienie w sprawie środków sanitarnych i fitosanitarnych WTO na początku XXI w Negocjacje Rundy Doha

8 Spis treści VII 30. Przyszłość handlu globalnego. Rundy negocjacji handlowych czy polityka handlowych ułatwień (Trade Facilitation) Część IV. Struktury handlu regionalnego Rozdział I. Międzynarodowe bloki handlowe. Unie celne i strefy wolnego handlu 111 Rozdział II. Unia celna Wspólnoty Europejskiej Wspólnota i Unia Europejska I. Wstępne etapy integracji Koncepcja większej Wspólnoty Koncepcja głębiej zintegrowanej Wspólnoty Traktaty z Maastricht i Amsterdamu. Wspólna polityka monetarna dojrzałej Wspólnoty Traktat nicejski, Traktat Konstytucyjny i Traktat lizboński Unia Europejska i GATT Unia celna czy federacja? Konstytucja i proces federalizacji Unii Rozdział III. Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (NAFTA North American Free Trade Agreement) CUS-FTA. Amerykańsko-Kanadyjskie Porozumienie o Wolnym Handlu (Canada-US Free Trade Agreement) NAFTA Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (North American Free Trade Agreement) Układ Wolnohandlowy Ameryki Centralnej (CAFTA Central American Free Trade Agreement) Rozdział IV. Inne ważniejsze regionalne porozumienia handlowe Porozumienia o wolnym handlu w Ameryce Środkowej i Południowej Porozumienia o wolnym handlu wybrzeża Pacyfiku (Pacific Rim Arrangements) I. Perspektywy amerykańsko-japońskiego układu handlowego II. Tygrysy azjatyckie w roli alternatywnych partnerów handlowych III. ASEAN i NAFTA-bis. Amerykańska penetracja rejonu Pacyfiku IV. Chiński smok handlowy i jego manipulacje walutowe Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu CEFTA Rozdział V. Regionalne instytucje wspierające handel międzynarodowy Zamorska Prywatna Korporacja Inwestycyjna (OPIC Overseas Private Investment Corporation) Bank Stanów Zjednoczonych Export-Import (Eximbank The Export-Import Bank of the United States) Regionalne Banki Rozwoju (Regional Development Banks) Część V. Regulacja importu i eksportu Rozdział I. Klauzule ucieczki od skutków importu zgodnego z zasadami wolnej konkurencji Pozytywne i negatywne następstwa wolnej konkurencji Klauzule ucieczki i metody pozytywnego przystosowania do konkurencji I. Klauzula ucieczki w rozumieniu GATT z 1947 r II. Reakcja konsumentów na stosowanie zabezpieczeń. Umowy samoograniczające

9 VIII Spis treści III. Wzrost roli zabezpieczeń w erze globalizacji IV. Warunki niezbędne do udzielenia zabezpieczeń (safeguards) Zabezpieczenia w przepisach handlowych Stanów Zjednoczonych Zabezpieczenia w prawie Wspólnoty Europejskiej Przeszkody rynkowe (market disruptions) Zasada paralelizmu. Amerykańskie zabezpieczenia dla przemysłu stalowego Rozdział II. Handel niezgodny z zasadami konkurencji (unfair trade). Praktyki dumpingowe Koncepcja dumpingu I. Spory wokół definicji dumpingu II. Istota dumpingu jako handlowej praktyki unfair III. Dumping na rynku wewnętrznym IV. Dumping w aspekcie porównawczym Modelowe reakcje państw w stosunku do praktyk dumpingowych Przepisy antydumpingowe GATT Prawo antydumpingowe Unii Europejskiej Prawo antydumpingowe Stanów Zjednoczonych Prawo antydumpingowe Kanady i Australii w konfrontacji z systemem UE i USA Postępowanie antydumpingowe I. Cena poniżej odpowiedniej wartości (less than fair price) II. Cena eksportowa (export price) i konstruktywna cena eksportowa (constructive export price) III. Czynniki korygujące różnice między ceną eksportu i normalną wartością towaru eksportowanego IV. Szkoda materialna V. Poparcie lokalnego przemysłu dla wniosku dumpingowego VI. Okresowa rewizja ceł antydumpingowych (sunset reviews) Główne motywy sporów antydumpingowych I. Próby obejścia przepisów antydumpingowych II. Amerykańska ustawa antydumpingowa z 1916 r Poprawka Byrda (The Byrd Amendment) Zeroing Chevron deference i sądowa weryfikacja (judicial review) administracyjnych decyzji antydumpingowych. Spór o związek przyczynowy między dumpingiem i wyrządzoną przez niego szkodą Rozdział III. Handel subsydiowany i cła ochronne (countervailing duties) Pojęcie subsydium (subsidy) Dumping i handel subsydiowany Specyficzność subsydium. Subsydia i pomoc państwa Kategorie subsydiów I. Zabronione subsydia eksportowe II. Subsydia w gospodarce krajów rozwijających się i państw będących w okresie rynkowej transformacji Regulacje handlu subsydiowanego w Stanach Zjednoczonych Subsydia w polityce gospodarczej krajów nierynkowych Regulacja handlu subsydiowanego przez Unię Europejską Główne spory dotyczące handlu subsydiowanego

10 Spis treści IX I. Subsydia Stanów Zjednoczonych dla zagranicznych korporacji eksportowych (Foreign Sales Corporations) II. Subsydia dla prywatyzowanych korporacji Sprawa Brytyjskiej Korporacji Stalowej w Apelacji w WTO III. Subsydia dla przemysłu tekstylnego. Brazylia przeciw Stanom Zjednoczonym w WTO IV. Korzyść jako podstawowy element subsydium. Istota sporu między Boeingiem i Airbusem V. Tu quoque: chińskie i amerykańskie problemy z równoległym stosowaniem ceł wyrównawczych i antydumpingowych Rozdział IV. Kontrola eksportu COCOM i jego polityka eksportowa Układ z Wassenaar Racjonalizm i realizm w polityce eksportowej Lekcja z historii. Ograniczenia eksportowe w handlu z krajami bloku socjalistycznego Eksterytorialność przepisów eksportowych Ożywienie handlowe między Zachodem i krajami socjalistycznymi w końcu XX w Polityka eksportowa Stanów Zjednoczonych I. Ograniczenia eksportowe amerykańskiego Export Administration Act (EAA) II. Amerykańska regulacja wykroczeń eksportowych Regulacje eksportowe Unii Europejskiej Rozdział V. Środki odwetowe za nieprzestrzeganie reguł handlowych Procedura amerykańskiej Sekcji 301 i tzw. Klauzula Super i Special Odwetowe regulacje handlowe Wspólnoty Europejskiej Europejsko-amerykańska wojna na słowa. Akt Helmsa-Burtona i rozporządzenie Rady (WE) Nr 2271/ Zmasowany atak na amerykańską Klauzulę Wojna bananowa i wojna o wołowinę. Procedura karuzeli celnej Wybór źródeł Agreement Establishing the World Trade Organization The General Agreement on Tariffs and Trade (GATT 1947) Agreement on Implementation of Article VI of the General Agreement on Tariffs and Trade Agreement on Subsidies and Countervailing Measures Agreement on Safeguards The Articles of Agreement of the International Monetary Fund United States Tariff Act of An Act United States Trade Act of United States Trade Act of Title 19, Code of Federal Regulations (CFR), Part 351 Customs Duties Bibliografia Indeks rzeczowy

11

12 Wprowadzenie Z prowadzonych w Stanach Zjednoczonych od początku lat 90. XX w. sondaży wynikało, że 67% dyrektorów czołowych amerykańskich korporacji uważało Europę Środkowo-Wschodnią za jeden z głównych obiektów handlowej penetracji. Ich zdaniem, rynek tego regionu miał potencjał, by w ciągu 20 lat uzyskać chłonność porównywalną do rynku Europy Zachodniej 1. Prognozy te sprawdziły się w znacznym stopniu i wobec demokratyzacji i rynkowej orientacji Środkowej i Wschodniej Europy transakcje handlowe z krajami takimi jak Polska, Węgry czy Republika Czeska stały się atrakcyjne dla amerykańskiego kapitału. W ocenach potencjału Polski przez zagranicznych inwestorów z poza Unii Europejskiej, a w szczególności ze Stanów Zjednoczonych, wymienia się najczęściej kilka czynników: 1) wśród 12 państw wchłoniętych przez Unię Europejską w ostatnich dwóch rundach poszerzających członkostwo Wspólnoty Polska jest państwem obszarowo największym i ludnościowo najliczniejszym, co oznacza potencjalnie zasobny rynek zbytu i pracy; 2) Polska wraz z innymi krajami Grupy Wyszehradzkiej reprezentuje w Unii Europejskiej tzw. Młodą Europę, której znaczenie, wobec konfliktowości polityki Starej Europy, koncentrującej się na interesach Francji i Niemiec, może być bardzo istotne; 1 Faktycznie eksport z USA do krajów Wschodniej Europy od 2002 r. do 2007 r. wzrósł prawie trzykrotnie, z 6,59 mld USD do 19,36 mld USD. Eksport do krajów Europy Zachodniej rósł również, ale tempo wzrostu nie było aż tak szybkie. W 2002 r. eksport do krajów Zachodniej Europy wynosił ponad 157 mld USD, a w 2007 r. 267 mld USD. Eksport z USA do Polski wzrósł ponad czterokrotnie, od 687 mln USD w 2002 r. do ponad 3,1 mld USD w 2007 r. Import z Polski do USA wzrósł dwukrotnie, od 1,1 mld USD w 2002 r. do 2,2 mld USD w 2007 r. Ogólnoświatowy kryzys gospodarczy przyhamował tempo wzrostu handlu między Stanami Zjednoczonymi i Polską. Niemniej eksport ze Stanów Zjednoczonych do Polski zmniejszył się minimalnie w porównaniu do cyfr z 2007 r. i w 2010 r. wynosił 2,98 mld USD. W porównaniu do roku 2007 import z Polski w Stanach Zjednoczonych wzrósł w 2010 r. do 2,96 mld. Potwierdza to nadal zarówno tezę o znacznym potencjale handlowym Polski, który nie został zaprzepaszczony w okresie kryzysu ekonomicznego, jak i fakt, że jest on w dalszym ciągu nie w pełni wykorzystany. Dane amerykańskiej International Trade Administration,

13 XII Wprowadzenie 3) kluczowe położenie między krajami byłego Związku Radzieckiego i Niemcami daje jej naturalną pozycję pośrednika w handlu między Wschodem i Zachodem; 4) Polska jest krajem narodowościowo i religijnie jednolitym i szansa konfliktów etnicznych i wyznaniowych jest w niej najmniejsza w całej Europie Środkowo-Wschodniej; 5) reforma ekonomiczna została rozpoczęta szybko i Polska, choć nie bez problemów, przetrwała okres terapii szokowej. Globalny charakter handlu sprawił, że światowy kryzys gospodarczy drugiej połowy pierwszego dziesięciolecia XXI wieku dotknął niemal wszystkie kraje na świecie; spowolnił on proces inwestycyjny również w Polsce. Niemniej, patrząc z perspektywy porównawczej, na tle problemów całej Unii Europejskiej polski sektor bankowy nie uległ załamaniu i mimo malejącego tempa wzrostu PKB Polska przetrwała pierwszą falę kryzysu bez katastrofy gospodarczej 1 ; 6) polskie rolnictwo, pozostawione w znacznym stopniu w rękach prywatnych przez biurokrację komunistyczną, wymaga, podobnie jak w innych krajach posocjalistycznych, restrukturalizacji i reformy; nie wymaga ono jednak długoterminowych procesów reprywatyzacyjnych; 7) siła robocza jest stosunkowo dobrze wyszkolona; 8) bogactwa naturalne kraju są oceniane relatywnie wysoko; 9) ocena potencjału transportu, wobec dostępu do morza, jest stosunkowo wyższa niż Węgier, Czech czy Słowacji; 10) tradycyjna już sympatia Polaków do Stanów Zjednoczonych i uznanie reputacji ekonomicznej i politycznego znaczenia Ameryki jako superpotęgi światowej tworzą atmosferę sprzyjającą negocjacjom biznesowym. Przy uwzględnieniu wszystkich powyższych czynników należy zauważyć, że potencjał Polski jako atrakcyjnego miejsca inwestycyjnego nie jest nienaruszalny. W rankingu Banku Światowego i Międzynarodowej Korporacji Finansowej, oceniającym kraje tworzące najlepsze warunki dla biznesu, Polska znalazła się na pozycji 62 wśród 183 przebadanych rynków. Mimo stosunkowo wysokiej pozycji, oznacza to, że w porównaniu z rokiem 2011, Polska spadła o trzy miejsca. Co wię- 1 Por. szerzej Grażyna Ancyparowicz, Główny Urząd Statystyczny, Koniunktura w okresie poakcesyjnym a wyniki finansowe sektora bankowego w Polsce, artykuł na stronie internetowej, = w okresie kryzysu globalnego form=msnh14 ttp:// &qs=n&sk=&pc=wlem. Por. także Wpływ kryzysu na globalnym rynku finansowym na PKB i produkcję przemysłową Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji w polskim przemyśle przetwórczym, Departament Analiz i Prognoz, Warszawa, luty 2009 (tekst dostępny na stronie internetowej, 44D7A0454F93/51860/wplywkryzysu1902.pdf.

14 Wprowadzenie XIII cej, jeżeli chodzi o ocenę łatwości wkroczenia na polski rynek inwestycyjny lokacja kraju jest znacznie niższa; pozycja 126 jest niepokojąca 1. Wśród głównych negatywów wymienia się zazwyczaj: 1) niską stabilność kadr administracyjnych i zbyt długie procedury administracyjne (szczególnie w zakresie uzyskiwania pozwoleń na budowę) 2 ; 2) brak przejrzystości transakcji handlowych i niską etykę zawodową; 3) niską stabilność systemu prawa; 4) skomplikowany system podatkowy przynoszący w rezultacie niską spłacalność podatków 3 ; 5) relatywnie wysokie koszty pracy połączone z nieprecyzyjnymi regulacjami z zakresu prawa pracy; 6) znaczną ilość dróg o nieutwardzonych poboczach, słaby wzrost sieci autostrad i związane z tym trudności w rozwoju transportu lądowego; 7) katastrofalny stan polskich kolei, których notoryczne opóźnienia zniechęcają zagranicznych inwestorów i utrudniają precyzyjną komunikację biznesową; 8) dysproporcjonalny rozwój bazy przemysłowej w stosunku do kadry technicznej i sektora usługowego; 9) rozdrobnienie gospodarstw rolnych; 10) słabą (w porównaniu do wysoko ocenianej znajomości handlu zagranicznego i krajowego) wiedzę o regulacjach handlu międzynarodowego. W interesie Polski leży jak najpełniejsza prezentacja jej możliwości adaptacyjnych do potrzeb gospodarki rynkowej w okresie globalizacji; wymaga to znajomości mechanizmów handlu i biznesu, rozwinięcia własnych strategii inwestycyjnych, przede wszystkim wymaga jednak wymiany informacji i doświadczeń, analizy potrzeb własnych i partnerów, zrozumienia, że w sferze biznesu międzynarodowego solidna transakcja jest daleka od filantropii i zawsze oparta na kalkulacji interesów uczestniczących stron. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że niedostatek informacji jest nadal jednym z głównych czynników utrudniających inwestycje i rozwój bardziej ożywionych kontaktów handlowych z Zachodem. Chociaż zachodni, a przede wszystkim amerykański biznesmen przyznaje, że na skutek procesów integracyjnych z EU poziom informacji potencjalnych partnerów biznesowych z Centralnej i Wschodniej Europy o globalnych i regionalnych regulacjach handlowych i finansowych w ostat- 1 Raport Doing Business in a more Transparent World, 2012, FullReport.pdf, s Raport umieszcza Polskę na 160 pozycji w zakresie łatwości uzyskiwania pozwoleń budowlanych, ibidem, s W zakresie płacenia podatków Polska lokuje się na 128 miejscu. Ibidem.

15 XIV Wprowadzenie nim dziesięcioleciu wzrósł znacznie; niemniej uważa on, że w dalszym ciągu jest on niewystarczający dla skutecznych negocjacji. Partner handlowy z tego regionu posiada najczęściej ogólną i teoretyczną wiedzę z zakresu prawa, ekonomii czy biznesu, brakuje mu jednak praktycznej znajomości technik negocjacyjnych, których uczy sie rutynowo na Zachodzie, szczegółowej informacji o procesie rozwiązywania sporów handlowych, umiejętności porównawczej oceny mechanizmów handlowych. Czynniki te składają sie na przekonanie, że partnerzy handlowi z Zachodu i z Centralno-Wschodniej Europy myślą inaczej o transakcjach handlowych i biznesowych. Zagraniczny inwestor uważa, że działa w tym rejonie Europy niejako po omacku, gdyż większość transakcji jest, z jednej strony, nadal zbiurokratyzowana i pozornie nadmiernie sformalizowana, z drugiej strony, wymaga uruchomienia całej sieci prywatnych kontaktów, w których zachodni biznesmen czuje sie niepewnie. Brak informacji i wzajemnego zrozumienia powoduje nadmierną ostrożność i rodzi wzajemną nieufność. Zachodni obserwatorzy podkreślają często, że wprowadzenie lub poszerzenie podstawowych wykładów z handlu międzynarodowego i transakcji biznesowych w szkołach prawa, nauk politycznych, ekonomii, zarządzania i biznesu, w nowych demokracjach europejskich jest sprawą ważną. Prowadzenie choćby wyselekcjonowanych wykładów zgodnie z metodologią zachodnią, udostępnienie czytelnikom tego regionu popularnych publikacji informujących o podstawowych mechanizmach transakcji międzynarodowych, o ekonomicznych priorytetach innych krajów, oraz wzmocnienie porównawczych komponentów wykładu, mogłoby pomóc rozwiązać wiele, pozornie skomplikowanych problemów komunikacyjnych. Idea tego podręcznika zrodziła się w wyniku podobnych refleksji. Jego pierwsza konceptualizacja powstała w 1991 r. i została opublikowana przez Instytut Przemysłowo-Handlowy im. Mirosława Dzielskiego w Krakowie jako Ameryka. Świat Biznesu. 250 Pytań i Odpowiedzi na Temat Handlu Międzynarodowego. Jego forma, w postaci krótkiego przewodnika prezentującego podstawowe pytania i odpowiedzi wraz z odpowiednim wyborem przykładów, była próbą zastosowania jednej z najbardziej efektywnych metod dydaktycznych, używanych przez większość amerykańskich szkół prawa. Metoda ta zakłada, że sformułowanie odpowiednich pytań jest zadaniem co najmniej tak samo trudnym, jak udzielenie poprawnych odpowiedzi. Przyszły prawnik czy biznesmen musi wszakże zawczasu zidentyfikować problemy, z którymi mogą się do niego zwrócić przyszli klienci i przeanalizować argumenty, których użyć mogą jego przeciwnicy lub konkurenci. Książka ta spełniła swoje zadanie i jej nakład został szybko wyczerpany. Popularność pracy wskazywała na istniejącą potrzebę rynkową zaprezentowania czytelnikowi polskiemu problematyki handlu międzynarodowego w formie bardziej dojrzałego wykładu. Sensowność tego zamiaru potwierdził szereg rozmów prowa-

16 Wprowadzenie XV dzonych z autorem przez jego byłych studentów i kolegów zarówno z polskich, jak i amerykańskich uczelni, Banku Światowego, Amerykańskiego Ministerstwa Handlu i Amerykańskiego Stowarzyszenia Prawników. W ich rezultacie powstała, wydana w pod redakcją autora tej pracy, dwutomowa pozycja Regulacje handlu i biznesu międzynarodowego 1. Niniejsza książka rozwija i aktualizuje problematykę zawartą w obu powyższych publikacjach. Materiał do niej został zebrany w trakcie ponad 20 lat wykładów z handlu międzynarodowego, międzynarodowych regulacji ekonomicznych, prawa porównawczego i międzynarodowego prawa publicznego, prowadzonych w Kolumbijskiej Szkole Prawa przy Katolickim Uniwersytecie Ameryki w Waszyngtonie. Praca ta koncentruje się na regulacjach handlu międzynarodowego GATT/WTO, handlowych instytucji regionalnych i handlowych superpotęg, takich jak Unia Europejska, Stany Zjednoczone, Japonia, Kanada czy Chiny. Autor starał sie dokonać przeglądu podstawowych zasad globalnej i regionalnej polityki handlowej, nie eksponując bynajmniej polskich regulacji w tej dziedzinie. Czytelnik, który chciałby studiować problematykę polskiego handlu zagranicznego, winien sięgnąć po inne opracowania szczegółowe, które są osiągalne na krajowym rynku wydawniczym. Kwestia odniesienia książki do stanu prawa polskiego wymaga jednak szerszego komentarza. Powstaje niewątpliwie pytanie, czy czytelnik polski może rozpocząć studia nad regulacjami międzynarodowego obrotu gospodarczego bez równoczesnej analizy własnego systemu prawnego. Pytanie to, często stawiane autorowi tej książki, zdaje się być niezbyt właściwie sformułowane. Któż bowiem stawia kwestię, czy student historii powszechnej musi równocześnie studiować historię Polski; czy czytając książkę o rozwoju kultury renesansowej we Włoszech, należy równocześnie zbadać rozwój prądów Odrodzenia w czasach Jagiellonów. Nikt nie przeczy, że studia historyczne każdej tematyki w aspekcie lokalnym i bardziej generalnym są użyteczne, nie oznacza to jednak, by każda pozycja musiała zawierać wyczerpującą odpowiedź na wszystkie pytania nurtujące czytelnika. Poszczególne aspekty danego zagadnienia można rozważać równocześnie lub kolejno, a pytanie właściwie postawione dotyczy priorytetów i ewentualnych sugestii, od jakiej tematyki studia zacząć należy, a w której znaleźć można wiadomości komplementarne. Odnosząc te uwagi do omawianej w niniejszej pracy problematyki, zauważyć należy, że interesujące nas międzynarodowe prawo handlowe jest jednym z najważniejszych, ale nie jedynym komponentem prawa międzynarodowego obrotu gospodarczego. Zakres prawa handlowego obejmuje analizę zasad handlowych uzgodnionych w ramach międzynarodowych układów handlowych lub regulacji 1 Książka została wydana przez Dom Wydawniczy ABC.

17 XVI Wprowadzenie przyjętych przez międzynarodowe lub regionalne organizacje ekonomiczne. Dla zrozumienia struktury i zasad działania międzynarodowych organizacji handlowych potrzebna jest więc istotna znajomość prawa międzynarodowego publicznego i w tym sensie elementy tej dyscypliny wchodzą w zakres prawa handlu międzynarodowego. Adresatami regulacji handlowych uzgadnianych w ramach międzynarodowych układów handlowych są państwa i ich związki, tak więc wykład handlu międzynarodowego tradycyjnie musi udzielić odpowiedzi na pytania, w jakim stopniu te podmioty stosunków międzynarodowych respektują zobowiązania handlowe i w jakim stopniu ich własne regulacje obrotu gospodarczego pokrywają się z zobowiązaniami zaciągniętymi w ramach układów globalnych i regionalnych. Student prawa handlu międzynarodowego musi także zdawać sobie sprawę z faktu, że interesy najpotężniejszych państw decydują o tym, jakie reguły zostaną uznane za wiążące w handlu światowym. Regulacje wewnętrzne importu i eksportu superpotęg ekonomicznych stają się więc paradygmatami w procesie tworzenia globalnych regulacji handlowych. W tym sensie analiza regulacji prawnych amerykańskich lub Unii Europejskiej nie jest wynikiem amerykanizmu lub europocentryzmu autorów prac o handlu międzynarodowym; jest ona koniecznym elementem tego przedmiotu. Od tak rozumianego handlu międzynarodowego odróżnia się dziedzinę handlu zagranicznego, która obejmuje narodowe regulacje zagranicznego obrotu gospodarczego. Handel zagraniczny jest spojrzeniem na opisaną wyżej problematykę z perspektywy jednego państwa, jego interesów, zobowiązań i regulacji. Handlem zagranicznym, jako komplementarną w stosunku do handlu międzynarodowego dyscypliną, powinien się zainteresować student ukierunkowany na badanie polskiej problematyki handlowej. Kontynuując dalej rozważania nad zakresem międzynarodowego prawa obrotu gospodarczego, należy zauważyć, że podmiotami regulacji handlowych są nie tylko państwa, ale również banki, korporacje, prywatni inwestorzy lub akcjonariusze spółek założonych z udziałem kapitału zagranicznego. Zawierają oni kontrakty, podlegają przepisom o dopuszczalnej konkurencji, ubezpieczają swoje transakcje, płacą podatki, negocjują spory; tradycyjnie problematyka ta wchodzi w zakres międzynarodowych transakcji biznesowych. Strony transakcji są narażone na rozmaite kolidujące ze sobą prawne przepisy różnych państw oraz globalnych i regionalnych organizacji handlowych. Analizą kolizji prawnych wykraczających poza granice jednego państwa zajmuje się prywatne prawo międzynarodowe. Znajomość tego prawa jest również niezbędna dla eksperta handlu i biznesu międzynarodowego. Po dokonaniu tego krótkiego przeglądu komponentów prawa międzynarodowego obrotu gospodarczego, spróbujmy jeszcze raz wrócić do wyjściowego pytania

18 Wprowadzenie XVII o zakres tej pracy. Książka ta w swoim zamierzeniu jest wprowadzeniem do problematyki handlu międzynarodowego i z tego względu nie jest wykładem wyczerpującym. Autor dokonał selekcji problemów dyskutowanych zwyczajowo w trakcie wykładu z tej dziedziny, pozostawiając szereg kwestii bardziej szczegółowych dla omówienia w trakcie seminariów czy konwersatoriów z międzynarodowych transakcji biznesowych, transakcji ekonomicznych, międzynarodowego prawa podatkowego, międzynarodowych regulacji obrotu papierami wartościowymi, międzynarodowych regulacji własności intelektualnej, i wielu innych. Dobierając problematykę wykładu autor położył szczególny nacisk na tematy słabiej w polskiej literaturze opracowane lub nieanalizowane w perspektywie porównawczej, takie jak: regulacje antydumpingowe, regulacje handlu subsydiowanego, zabezpieczenia przed szkodą spowodowaną przez handel zgodny z zasadami wolnej konkurencji, środki odwetowe za nieprzestrzeganie postanowień umów handlowych, regulacje eksportu. Tematyka ta, zawarta w ostatniej, szczegółowej części pracy (V), jest szczególnie ważna dla prawników, ekonomistów, młodych pracowników biznesu i zarządzania, rozpoczynających prace w zakresie handlu międzynarodowego. Stanowi ona dla nich zazwyczaj pierwsze i najpoważniejsze wyzwanie zawodowe. Części wprowadzające (I IV) do problematyki kontroli importu i eksportu analizują instrumenty kontroli handlu, wybrane zagadnienia polityki handlowej oraz struktury handlu globalnego i regionalnego. Książka może stanowić użyteczną lekturę uzupełniającą dla biznesmana projektującego wejście w kontakty handlowe z zachodnimi partnerami, urzędnika polskich ministerstw czy banków negocjujących lub zamierzających negocjować umowy handlowe czy finansowe lub po prostu dla zwykłego czytelnika zamierzającego dowiedzieć się więcej o świecie biznesu i handlu. Dla ułatwienia orientacji w strukturze zaprezentowanego wykładu, każdy rozdział pracy został podzielony na podrozdziały koncentrujące się wokół jednego ważniejszego problemu. Dla większej przejrzystości tekstu i ułatwienia studentowi przygotowania się do egzaminu podstawowe tezy podrozdziałów zostały uwypuklone drukiem półgrubym. Język tej pracy, w zamierzeniu autora, winien być zrozumiały dla każdego przeciętnie oczytanego odbiorcy, natomiast zawarte w przypisach i na końcu książki informacje bibliograficzne mogą pomóc bardziej zaawansowanemu badaczowi w dalszej penetracji sfery handlu międzynarodowego. Dla ułatwienia czytelnikowi dalszych studiów w języku angielskim, najpopularniejszym w zakresie handlu międzynarodowego, podstawowa terminologia transakcji handlowych została zaprezentowana w obu językach (z angielskim tłumaczeniem podanym w nawiasach). Z tego również względu załączone na końcu książki fragmenty najważniejszych dyskutowanych w pracy dokumentów zostały dodane w języku angielskim. Rozmiar tej pracy uniemożliwia zaprezentowanie pełnych tekstów; w chwili obecnej są one jednak

19 XVIII Wprowadzenie powszechnie dostępne na stronach internetowych cytowanych w pracy lub w osobno wydanych zbiorach. Materiał faktograficzny tej pracy został zebrany w miarę jego dostępności do końca 2011 r. Waszyngton, styczeń 2012 r. Rett R. Ludwikowski

20 Wykaz skrótów AB... Ciało Apelacyjne ( iało Apelacyjne (Appellate Body) ADB... Afrykański Bank Rozwoju (African Development Bank) ADF... Afrykański Fundusz Rozwoju (African Development Fund) AID... Agencja Rozwoju Międzynarodowego (Agency for International Development) ASEAN... Stowarzyszenie Narodów Południowo-Wschodniej Azji (Association of Southeast Asian Nations) BIS... Bank Rozliczeń Międzynarodowych (Bank for International Settlement) CACM... Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (Central American Common Market) CAFT... Sąd Apelacyjny Stanów Zjednoczonych dla Dystryktu Federalnego (United States Court of Appeals for the Frederal Circuit) CAFTA... Układ Wolnohandlowy Ameryki Centralnej (Central America Free Trade Agreement) CAN... Wspólnota Andyjska (Comunidad Andina) CARICOM... Caribbean Community and Common Market CEFTA... Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (Central European Free Trade Agreement) CITT... Kanadyjski Międzynarodowy Trybunał Handlowy (Canadian International Trade Tribunal) COCOM... Komitet Koordynacyjny Wielostronnej Kontroli Eksportu (Coordinating Committee on Multilateral Export Controls) CUS-FTA... Amerykańsko-Kanadyjskie Porozumienie o Wolnym Handlu (Canada-United States Free Trade Agreement) CWT... Organizacja Konsumentów Wobec Handlu Światowego (Consumers for World Trade) DSB... Organ do Spraw Rozwiązywania Sporów (Dispute Settlement Body) EAA... Export Administration Act EAI... Fundusz Ochrony Środowiska (Environmental Fund) EBRD... Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (European Bank for Reconstruction and Development) ECB... Europejski Bank Centralny (European Central Bank) ECU... Europejska Jednostka Walutowa (European Currency Unit) EEA... Europejski Obszar Gospodarczy (European Economic Area) EFTA... Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association) EMCF... Fundusz Europejskiej Współpracy Monetarnej (European Monetary Cooperation Fund)