Program rewitalizacji dla Miasta Gorlice na lata aktualizacja

Transkrypt

1 Program rewitalizacji dla Miasta Gorlice na lata aktualizacja Kraków, listopad 2008 r.

2 AKTUALIZACJA DOKUMENTU Kraków, listopad 2008 Dr inż. Anna OSTRĘGA kierownik zespołu Prof. zw. dr hab. inż. Ryszard UBERMAN Dr inż. Wiesław WAŃKOWICZ Sylwia CYGAN Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie Instytut Rozwoju Miast w Krakowie Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie WSPÓŁPRACA ZE STRONY MIASTA Gorlice, styczeń - listopad 2008 PEŁNOMOCNIK ds. realizacji Programu rewitalizacji Janusz FUGIEL z-ca Burmistrza Miasta ZESPÓŁ ZADANIOWY Andrzej FIK Jerzy BRZOZOWSKI Ewa BUHL Lucyna GĄSIOROWSKA Janina ŁOPATA Ewa WIELGOSZ Mirosław ŁOPATA Urszula PRZYBYŁOWICZ Barbara SERAFIN ZESPÓŁ KONSULTACYJNY Eugeniusz LIANA Rafał KUKLA Edward IGRAS Karol MAZUR Teresa WRONA z-ca Pełnomocnika ds. realizacji Programu rewitalizacji p.o. Kierownika Wydziału Inwestycji i Zamówień Publicznych Kierownik Wydziału Promocji i Rozwoju Gospodarczego Radca Prawny Kierownik Wydziału Księgowości Finansowo Budżetowej Inspektor w Wydziale Inwestycji, Zamówień Publicznych i Funduszy Zewnętrznych Inspektor w Wydziale Inwestycji, Zamówień Publicznych i Funduszy Zewnętrznych Inspektor w Wydziale Gospodarki Komunalnej Inspektor w Wydziale Gospodarki Komunalnej Przewodniczący Komisji Budownictwa Inwestycji Rady Miasta Gorlice Prezes Spółdzielni Mieszkaniowej Mariampol Prezes Spółdzielni Mieszkaniowej Małopolska Prezes Spółdzielni Mieszkaniowej Krasińskiego Kierownik Wydziału Gospodarki Komunalnej OPRACOWANIE DOKUMENTU Kraków, listopad 2005: Akordbud-Consulting Sp. z o.o. Adres: ul. Salwatorska 14, Kraków tel.12/ zespół: mgr inż. MBA Janusz Kusch mgr inż. Marta Kusch mgr inż. Ewa Daros mgr inż. Sylwia Kot 2

3 SPIS TREŚCI PODSTAWA FORMALNA OPRACOWANIA... 5 PRZEDMIOT OPRACOWANIA I METODYKA PRACY...5 SŁOWNIK... 6 SYNTEZA OPRACOWANIA WPROWADZENIE CHARAKTERYSTYKA MIASTA SYNTEZA SYTUACJI PRZESTRZENNO ŚRODOWISKOWEJ, GOSPODARCZEJ I SPOŁECZNEJ WALORY KRAJOBRAZOWE GORLIC I OKOLIC ZNACZENIE GÓRNICTWA NAFTOWEGO DLA MIASTA GORLICE WALORY HISTORYCZNE GORLIC PODSUMOWANIE CHARAKTERYSTYKI MIASTA UWARUNKOWANIA PROCESU REWITALIZACJI KRYTERIA WYBORU I ZASIĘG TERYTORIALNY OBSZARÓW DO REWITALIZACJI ZAŁOŻENIA PROGRAMU REWITALIZACJI CELE PROGRAMU REWITALIZACJI I SPOSOBY ICH OSIĄGNIĘCIA NAWIĄZANIE DO DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH I PLANISTYCZNYCH ANALIZA I WYTYCZNE DLA OBSZARU I STARÓWKA Charakterystyka i ocena stanu istniejącego Wytyczne dla rewitalizacji Starówki Zgodność wytycznych dla rewitalizacji Obszaru I - Starówka z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ANALIZA I WYTYCZNE DLA OBSZARU II - OSIEDLA MIESZKANIOWE Charakterystyka przestrzenna i techniczna osiedli mieszkaniowych Sytuacja społeczno-gospodarcza osiedli - wskaźniki Wytyczne dla rewitalizacji osiedli mieszkaniowych Działania o charakterze społecznym zapobiegające wykluczeniu społecznemu ANALIZA I WYTYCZNE DLA OBSZARU III TERENY SPORTOWO-REKREACYJNE Charakterystyka i ocena stanu istniejącego Wytyczne dla rewitalizacji Zgodność wytycznych dla rewitalizacji Obszaru III tereny sportowo-rekreacyjne z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ANALIZA I WYTYCZNE DLA OBSZARU IV, STREFY I SKANSEN GÓRNICTWA NAFTOWEGO Zarys historii górnictwa naftowego na ziemi gorlickiej Charakterystyka i ocena stanu istniejącego Wytyczne dla rewitalizacji Przykłady uatrakcyjnienia terenów pogórniczych Zgodność wytycznych dla rewitalizacji Obszaru IV, Strefy I Skansenu górnictwa naftowego z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ANALIZA I WYTYCZNE DLA OBSZARU IV, STREFY II TEREN POPRZEMYSŁOWY RAFINERII NAFTY GLIMAR Charakterystyka i ocena stanu istniejącego Wytyczne dla rewitalizacji Określenie możliwych źródeł finansowania rekultywacji i zagospodarowania zbiornika kwaśnych odpadów poflotacyjnych

4 5.7.4 Zgodność wytycznych dla rewitalizacji dla Obszaru IV, Strefy II Teren poprzemysłowy z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego STAN ZAAWANSOWANIA PRAC NAD PROGRAMEM REWITALIZACJI HIERARCHIA REALIZACJI PROJEKTÓW REWITALIZACYJNYCH KOMPLEMENTARNOŚĆ PROGRAMU REWITALIZACJI Z INNYMI OSIAMI PRIORYTETOWYMI MRPO I PROGRAMAMI OPERACYJNYMI CZAS REALIZACJI PROGRAMU PLANOWANE EFEKTY REALIZACJI PROGRAMU HARMONOGRAM I PLAN FINANSOWY KONSULTACJE SPOŁECZNE I INFORMOWANIE O PROGRAMIE REWITALIZACJI ZARZĄDZANIE PROCESEM REWITALIZACJI I KOMUNIKACJA SPOŁECZNA ZAŁĄCZNIK 1. INFORMOWANIE O PROGRAMIE REWITALIZACJI INFORMACJE Z INTERNETU NA TEMAT PROGRAMU REWITALIZACJI INFORMACJE Z PRASY NA TEMAT PROGRAMU REWITALIZACJI INFORMACJE Z LOKALNEJ TV NA TEMAT PROGRAMU REWITALIZACJI ZAŁĄCZNIK 2. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA OBSZARÓW REWITALIZACJI 4

5 PODSTAWA FORMALNA OPRACOWANIA Podstawą opracowania jest umowa Nr IZ.342/ZAM/11/2008 zawarta w dniu 12 marca 2008 r. pomiędzy Gminą Miejską Gorlice, z siedzibą Rynek 2, którą reprezentuje Janusz Fugiel zastępca Burmistrza Miasta Gorlice, a Fundacją Nauka i Tradycje Górnicze z siedzibą na Wydziale Górnictwa i Geoinżynierii Akademii Górniczo-Hutniczej im. St. Staszica, Kraków al. Mickiewicza 30, reprezentowaną przez prof. dr hab. inż. Jerzego Klicha. Wymóg sporządzenia Programu rewitalizacji dla Gorlic wynika wprost z Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, priorytetu 6 Spójność wewnątrzregionalna, Działanie 6.1 Rozwój miast, jako że Władze Miasta we współpracy z innymi podmiotami zamierzają realizować działania rewitalizacyjne przy wsparciu środków EFRR. Program opracowany został w oparciu o Metodykę przygotowania i oceny programu rewitalizacji w ramach MRPO na lata stanowiącą załącznik do Uszczegółowienia Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata PRZEDMIOT OPRACOWANIA I METODYKA PRACY Przedmiotem opracowania jest sporządzenie Programu rewitalizacji dla wyznaczonych obszarów miasta Gorlice na lata Wyznaczenie obszarów rewitalizacji poprzedzone było analizą charakterystyki miasta, zarówno pod kątem problemów wymagających rozwiązania, jak i atutów, na których proces rewitalizacji można oprzeć. Procedura prac nad Programem rewitalizacji była następująca: 1. Zapoznanie się z charakterystyką miasta i przedstawienie jej w formie syntezy sytuacji przestrzennej i społeczno-gospodarczej oraz określenie uwarunkowań rewitalizacji miasta na podstawie: materiałów archiwalnych i historycznych, publikacji, istniejących dokumentów strategicznych i planistycznych, obserwacji i penetracji terenu miasta. 2. Wyznaczenie obszarów rewitalizacji. 3. Analiza wyznaczonych obszarów rewitalizacji (uwarunkowania historyczne, stan istniejący, ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, formy ochrony konserwatorskiej) na podstawie: materiałów historycznych i archiwalnych, obserwacji i penetracji terenu miasta, wykonanych na potrzeby opracowania Programu inwentaryzacji i oceny stanu technicznego obiektów (budynki, ciągi komunikacyjne, sieci techniczne, i in.) znajdujących się w obszarach rewitalizacji, wykonanej na cele opracowania Programu dokumentacji fotograficznej, dokumentów planistycznych, podkładów mapowych, wypisu z ewidencji gruntów. 4. Opracowanie wytycznych dla rewitalizacji poszczególnych obszarów w konsultacji z zespołem UM Gorlice i Prezesami Spółdzielni Mieszkaniowych. 5. Sporządzenie koncepcji i projektów budowlano-wykonawczych dla obszarów rewitalizacji. 6. Konsultacje społeczne Programu rewitalizacji oraz rozpowszechnianie w mediach. 7. Przyjęcie Programu rewitalizacji dla miasta Gorlice na lata uchwałą Rady Miasta. 5

6 SŁOWNIK Charakterystyczne dla opracowania pojęcia przedstawiono w słowniku. Program rewitalizacji opracowany i przyjęty przez jednostkę samorządu terytorialnego (uchwałą rady) i koordynowany przez tą jednostkę (lub instytucję zewnętrzną na zlecenie j.s.t.) wieloletni program w sferze przestrzeni, urządzeń technicznych, społeczeństwa i gospodarki, a także środowiska naturalnego, opisujący stan i stopień degradacji terenu (obszaru rewitalizacji) za pomocą wskaźników społecznych i ekonomicznych oraz planowane do realizacji działania oraz system ich wdrażania, których celem jest wyprowadzenie tego obszaru z sytuacji kryzysowej poprzez nadanie mu nowych funkcji lub przywrócenie funkcji jakie pełnić powinien zgodnie ze swoją specyfiką. Celem takiego programu jest także oprócz przywrócenia funkcjonalności stworzenie korzystnych warunków do jego dalszego trwałego rozwoju (Metodyka, 2007). Obszar objęty programem rewitalizacji oznacza obszar, dla którego opracowano i wdraża się program rewitalizacji - dla części lub całości obszaru w sytuacji kryzysowej (Metodyka, 2007). Projekt rewitalizacyjny = operacja przedsięwzięcie, które jest częścią programu rewitalizacji, w ramach którego realizowane są zadania inwestycyjne, społeczne i ekonomiczne (Metodyka, 2007). Obszar projektu rewitalizacyjnego oznacza część obszaru programu rewitalizacji obejmującą grupę nieruchomości w kontekście problemów społecznych i ekonomicznych, gdzie realizowany ma być projekt rewitalizacyjny (Metodyka, 2007). Stan kryzysowy oznacza szereg szkodliwych i niszczycielskich procesów dotykających przestrzeń, urządzenia techniczne, społeczeństwo oraz gospodarkę, które doprowadziły do degradacji danego obszaru (Metodyka, 2007). Budowa wykonywanie obiektu budowlanego w określonym miejscu, a także odbudowa, rozbudowa, nadbudowa obiektu budowlanego (art. 3, Prawo budowlane, 2006). Przebudowa wykonywanie robót budowlanych, w wyniku których następuje zmiana parametrów użytkowych lub technicznych istniejącego obiektu budowlanego, z wyjątkiem charakterystycznych parametrów, jak: kubatura, powierzchnia zabudowy, wysokość, długość, szerokość bądź liczba kondygnacji; w przypadku dróg są dopuszczalne zmiany charakterystycznych parametrów w zakresie niewymagającym zmiany granic pasa drogowego (art. 3, Prawo budowlane, 2006). Remont wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowiących bieżącej konserwacji, przy czym dopuszcza się stosowanie wyrobów budowlanych innych niż użyto w stanie pierwotnym (art. 3, Prawo budowlane, 2006). Rozbudowa 1. powiększenie, rozszerzenie budowli, obszaru już zabudowanego, dobudowywanie nowych elementów, budowanie nowych obiektów, 2. ( ) (Uniwersalny słownik języka polskiego. Wyd. Naukowe PWN Warszawa 2005). Modernizacja 1. unowocześnienie czegoś poprzez wymianę starych elementów na nowe lub wprowadzenie nowych form działania (Dunaj B. /red./: Słownik współczesnego języka polskiego. Wyd. Wilga, Warszawa 1996). 2. trwałe ulepszenie lub unowocześnienie istniejącego obiektu budowlanego lub urządzenia (środka trwałego), w wyniku którego zwiększa się jego wartość użytkowa (Uszczegółowienie, 2008). Renowacja czynności obejmujące wszelką działalność zmierzającą do przywrócenia pierwotnego stanu jakimś przedmiotom, obiektom, odnowienie (Dunaj B. /red./: Słownik współczesnego języka polskiego. Wyd. Wilga, Warszawa 1996). 6

7 SYNTEZA OPRACOWANIA Tytuł opracowania: Program rewitalizacji dla miasta Gorlice na lata Lokalizacja: Miasto Gorlice, powiat gorlicki, województwo małopolskie Powierzchnia obszarów rewitalizacji: Obszar I 3,66 ha, Obszar II 14,28 ha Liczba mieszkańców w obszarze rewitalizacji: Obszar I osób, Obszar II osób Uzasadnienie wyboru obszarów: degradacja przestrzeni publicznych, w tym reprezentacyjnych miejsc jakim jest Rynek, dekapitalizacja wielorodzinnych budynków mieszkalnych, degradacja obiektów objętych ochroną konserwatorską, nie w pełni wykorzystana możliwość rozwoju gospodarczego miasta w oparciu o walory krajobrazowe i historyczne, w tym relikty górnictwa naftowego, niepokojące zjawiska społeczne takie jak: bezrobocie, niski wskaźnik prowadzenia działalności gospodarczej, zubożenie, przestępczość opisane wskaźnikami w rozdziale 4. Czas trwania: lata Zakres terytorialny programu: Program rewitalizacji obejmuje dwa obszary, których rewitalizację planuje się przeprowadzić w ramach działania 6.1.A. MRPO, są to: Obszar I Starówka Obszar II Osiedla mieszkaniowe. Ponadto zdefiniowano dodatkowe obszary, które wymagają podjęcia działań rewitalizacyjnych, lecz te realizowane będą jako projekty komplementarne, wykorzystując inne możliwości dofinansowania niż 6.1.A. MRPO, są to: Obszar III Tereny sportowo-rekreacyjne Obszar IV Tereny związane z górnictwem naftowym Strefa I Skansen górnictwa naftowego Strefa II Tereny poprzemysłowe Rafinerii Nafty Glimar SA. Szacunkowy koszt inwestycji: całość: zł, w tym: Obszar I zł Obszar II zł 7

8 Wykonawca Programu: Burmistrz Miasta Gorlice. Partnerzy: Spółdzielnia Mieszkaniowa Krasińskiego, Spółdzielnia Mieszkaniowa Mariampol, Właściciel Skansenu Na Magdalenie, Starostwo Powiatowe, Mieszkańcy Miasta, Rafineria Nafty Glinik. Cele programu i sposoby ich realizacji: Cele Programu rewitalizacji Poprawa estetyki i funkcjonalności przestrzeni publicznych i ochrona obiektów zabytkowych Poprawa standardu życia i bezpieczeństwa mieszkańców oraz zapobieganie ich wykluczeniu Tworzenie produktu turystycznego na bazie walorów krajobrazowych oraz dziedzictwa historycznego, w tym poprzemysłowego Stymulowanie rozwoju gospodarczego Poprawa stanu środowiska Sposoby realizacji przebudowa płyty Rynku i placu handlowego Dworzysko oraz głównych osi komunikacyjnych w obrębie Starówki, budowa Parku Kopernika, remont i konserwacja zabytkowych kamieniczek i synagogi, remont ciągów komunikacyjnych, parkingów, likwidacja barier architektonicznych i renowacja zieleni; rewitalizacja osiedli mieszkaniowych: remont i termomodernizacja bloków mieszkalnych, adaptacja pustych pomieszczeń na potrzeby mieszkańców np.: Klub Kobiet, Klub Seniora Sportowca, świetlice osiedlowe, aktywizacja mieszkańców poprzez włączenie ich w proces rewitalizacji osiedli mieszkaniowych (zagospodarowanie terenów zielonych), likwidacja barier architektonicznych ciągów komunikacyjnych i obiektów użyteczności publicznej, rozbudowa i doposażenie placów zabaw; rozbudowa i wzbogacenie funkcji skansenu górnictwa naftowego, budowa w Gorlicach węzła szlaku naftowego w oparciu o istniejące obiekty przemysłowe i socjalne przemysłu naftowego, budowa dioramy przedstawiającej Bitwę Gorlicką z 1915 r., działania na rzecz utrwalenia śladów terenowych bitwy w krajobrazie miasta, promocja atrakcji turystycznych miasta; rozwój zaplecza turystycznego (bazy noclegowej i gastronomicznej, sklepów z pamiątkami itd.), utworzenie strefy aktywności gospodarczej na terenie poprzemysłowym, adaptacja obiektów poprzemysłowych na inkubator przedsiębiorczości lub inne funkcje gospodarcze; rekultywacja zdewastowanych terenów poprzemysłowych, renowacja zieleni parkowej oraz zieleni towarzyszącej ciągom komunikacyjnym i placom oraz terenom osiedlowym, remont i rozbudowa sieci wodno-kanalizacyjnej, termomodernizacja budynków mieszkalnych. 8

9 1 Wprowadzenie Istotną przesłanką dla opracowania Programu rewitalizacji dla miasta Gorlice jest możliwość aplikacji o dotacje z funduszy Unii Europejskiej. Możliwość uzyskania wsparcia finansowego jest niewątpliwie zachętą dla podejmowania kosztownych działań rewitalizacyjnych w zdegradowanych w wyniku działalności przemysłowej lub braku prac remontowych obszarach miasta. Potencjał Gorlic tkwi w jego atrakcyjności turystycznej, walorach historycznych oraz tradycjach przemysłu naftowego. Uwypuklenie tych walorów nadając im odpowiednią oprawę poprzez rewitalizację reprezentacyjnych przestrzeni, a także wzbogacenie oferty turystycznej miasta, skutkować będzie jego gospodarczym ożywieniem. W związku z tym w możliwości dofinansowania upatruje się szansy dla miasta i jego mieszkańców. 2 Charakterystyka miasta Gorlice leżą na północnej granicy Beskidu Niskiego, powszechnie nazywanym Beskidem Gorlickim. Powierzchnia miasta wynosi 23,56 km 2 i zamieszkuje je osób (wg danych GUS na 31.XII.2007 r.). Gorlice są miastem powiatowym, siedzibą władz gminy miejskiej oraz władz powiatu. 28 km na południe od Gorlic - w Koniecznej - znajduje się przejście graniczne na Słowację. Początki Gorlic sięgają 1354 r. kiedy to Dersław I Karwacjan otrzymał od króla Kazimierza Wielkiego przywilej utworzenia miasta. W skład miasta weszły miejscowości Glinik Mariampolski, Ropica i Stróżówka. Pierwotna osada mieściła się na terenie dzisiejszego Placu Dworzysko, gdzie wokół placu targowego skupiały się urządzenia targowe. Plac Dworzysko do dziś pełni funkcje targowe. Gorlice szybko stały się ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. W XIX wieku region gorlicki stał się kolebką przemysłu naftowego dzięki bogatym złożom ropy naftowej. W latach swoją pracownię miał tutaj Ignacy Łukasiewicz - ojciec przemysłu naftowego. Rys.2.1 Lokalizacja Gorlic (źródło: 9

10 2.1 Synteza sytuacji przestrzenno środowiskowej, gospodarczej i społecznej W celu wyznaczenia obszarów, a następnie niezbędnych zadań jakie składać się będą na proces ich rewitalizacji koniecznym jest analiza sytuacji przestrzennej, środowiskowej, gospodarczej i społecznej w mieście. Z uwagi na to, że w wielu dokumentach programowych opracowanych na potrzeby gminy zawarte są szerokie opisy sytuacji przestrzennej, środowiskowej, gospodarczej, mieszkaniowej i społecznej w rozdziale tym zamieszczona zostanie jedynie ich synteza, natomiast w trzech kolejnych podrozdziałach zawarte zostanie rozwinięcie najbardziej charakterystycznych dla miasta kwestii. Synteza sporządzona została na podstawie następujących źródeł informacji: Główny Urząd Statystyczny, Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, 2006, Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego miasta Gorlice, 2008, Wieloletni Plan Inwestycyjny miasta Gorlice na lata , Program ochrony środowiska dla miasta Gorlice na lata , Obserwacje autorów opracowania. Sytuacja przestrzenno środowiskowa Powiązania komunikacyjne: miasto posiada dobry układ drogowy i kolejowy. Przez obszar miasta przebiega droga krajowa Nr 28 Zator-Medyka, drogi wojewódzkie Nr 977 Tarnów - Konieczna (granica państwa) i Nr 993 Gorlice - Nowy Żmigród - Dukla, które umożliwiają komunikację ze Słowacją oraz drogi powiatowe; Miejski Zakład Komunalny obsługuje obszar miasta zapewniając dojazd do osiedli mieszkaniowych, a także zapewnia połączenie komunikacyjne z obszarami sąsiednich gmin. Rzeźba terenu: jest zróżnicowana, charakterystyczna dla pogórzy. Występują rozległe spłaszczone garby: Góra Cmentarna (357,0 m n.p.m.), Łysa Góra (441,0 m n.p.m.), Kozia Góra (427,0 m n.p.m.), rozcięte licznymi dolinami. Istotną cechą ukształtowania terenu są również występujące lokalnie strome stoki oraz znaczna ilość terenów osuwiskowych i zagrożonych osuwiskami. Przekształcenia rzeźby terenu: eksploatacja gazu ziemnego i ropy naftowej oraz kruszywa naturalnego na terenie miasta Gorlice spowodowała zmiany w powierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej i wyłączenie części obszarów z użytkowania, powstania hałd oraz wyrobisk. Sieci techniczne: dobrze rozwinięta jest sieć wodociągowa (30,5 km - dane na rok 2003, źródło: Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej). Miasto posiada wysoki poziom skanalizowania jednak sieć ogólnospławna wymaga rozdziału na sieć kanalizacji sanitarnej oraz sieć kanalizacji deszczowej. Miasto prawie w całości jest zgazyfikowane, część mieszkańców korzysta z gazu ziemnego, a stan sieci gazowych jest oceniany jako bardzo dobry, natomiast część nie posiada gazu sieciowego i korzysta z gazu butlowego. Energia elektryczna dostarczana jest od strony Tarnowa i Niegłowic poprzez GPZ 110/15kV Stróżówka zlokalizowany na obszarze gminy Gorlice (Stróżówka), stanowiący główne źródło energii elektrycznej dla wschodniej części województwa. Szlaki turystyczne i rowerowe: Przez teren miasta wiodą 2 piesze szlaki turystyczne oraz 2 ścieżki rowerowe: szlak pieszy niebieski - od Szalowej przez Łysą Górę do Gorlic i dalej na południe przez siary i Sękową na Obocz i Magurę Małastowską; szlak pieszy zielony Gorlice Dominikowie Wapienne Łysula Wapienne Ferdel rezerwat Kornuty Wątkowa. Opracowano również trzy trasy (spacery) tematyczne na terenie miasta: Śladami historii, Magdalena i Przez serce miasta zawierające mapę i opis interesujących obiektów. Przez teren Parku Miejskiego im. W. Biechońskiego poprowadzona jest ścieżka rowerowa o długości 2,5 km, planowane jest przedłużenie ścieżki poza obręb parku. W mieście przy Ośrodku Sportu 10

11 i Rekreacji bierze swój początek ścieżka rowerowa śladami przemysłu naftowego, która dalej przebiega przez tereny powiatu. Gorlice są elementem Szlaku Cmentarzy Wojskowych z I Wojny Światowej. Skansen Na Magdalenie znajduje się na Karpacko-Galicyjskim Szlaku Naftowym. Tereny zdegradowane: wśród obszarów przeobrażonych, zdegradowanych lub zniszczonych na terenie miasta wymienić należy (Program ochrony środowiska): - doły kwasowe przy ul. Bieckiej (należące do Rafinerii Nafty Glimar S.A.); - teren miejskiej oczyszczalni ścieków na ul. Bieckiej, w północno-wschodniej części miasta, - strefa zainwestowania miejskiego wysokiej intensywności (zakłady przemysłowe, stacje paliw); - teren istniejącego składowiska odpadów niebezpiecznych będący własnością Zakładu Maszyn Górniczych Glinik Sp. z o.o., - teren zrekultywowanego składowiska odpadów przemysłowych na ul. Wspólnej należący do Fabryki Maszyn Glinik S.A.; - tereny eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego oraz kruszywa naturalnego; - korytarze szlaków drogowych, kolejowych i napowietrznych linii elektroenergetycznych - osuwiska i obszary predysponowane do wystąpienia ruchów osuwiskowych. Estetyka reprezentacyjnych przestrzeni publicznych: przestrzenie publiczne takie jak Rynek, Plac Dworzysko, Parki miejskie w wyniku braku odpowiednich działań zatraciły swój blask i czytelność. Wymagają przebudowy i ponownego zagospodarowania, a znajdujące się w ich obrębie obiekty zabytkowe podjęcia pilnych prac remontowo-konserwatorskich. Pożądanym jest również wzbogacenie funkcji tych miejsc, zwłaszcza w kontekście rozwoju turystyki, o obiekty gastronomiczne. Ochrona zabytków: na terenie miasta znajduje się 16 obiektów wpisanych do rejestru zabytków i 392 wpisanych do ewidencji SOZ. Są to w przeważającej mierze budynki mieszkalne oraz obiekty sakralne: kościoły, cmentarze, dawna synagoga, kapliczki, a także park i obiekty związane z działalnością przemysłu naftowego. Ponadto dla ochrony i rewaloryzacji wysokich walorów kulturowych na podstawie mpzp utworzono strefy: Ochrony konserwatorskiej A, Ochrony konserwatorskiej B, Ochrony krajobrazowej K, oraz strefę ekspozycji E i strefę ochrony architektonicznej OW. Ochrona przyrody: Cały obszar miasta (23,56 ha) pozostaje w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu, utworzonego Rozporządzeniem Nr 27 Wojewody Nowosądeckiego (Dz. Urz. Woj. Nowosądeckiego Nr 43/97 poz.147) i Wojewody Małopolskiego (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego Nr 11/99 poz.77). Na terenie miasta Gorlice znajduje się 11 obiektów objętych ochroną w formie pomników przyrody. Wody powierzchniowe: przepływająca przez miasto rzeka Ropa należy do wód II klasy czystości, również cieki Sękówka i Moszczanka posiadają II klasę. Źródłami zanieczyszczenia są: rolnictwo (stosowanie nawozów sztucznych i naturalnych, a także środków ochrony roślin), niedostateczna infrastruktura odprowadzająca ścieki bytowo-gospodarcze, spływ powierzchniowy z terenów przemysłowych, bezpośrednie zrzuty ścieków bytowogospodarczych do cieków wodnych na nieskanalizowanych obszarach), zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków z oczyszczalni, sytuacje awaryjne w przemyśle. Wg pomiarów Delegatury w Nowym Sączu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie stan wód z roku 2004 na rok 2005 uległ poprawie. Strefa gospodarcza Struktura działalności gospodarczej: w rejestrze regon zarejestrowanych jest podmiotów gospodarki, w tym 107 w sektorze publicznym i w sektorze prywatnym

12 osób fizycznych prowadzi działalność gospodarczą. Najwięcej firm zarejestrowanych jest w sekcjach: G Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego - 684, K Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 287, D Przetwórstwo przemysłowe 259, O Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała 247, F Budownictwo 243, N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 190, M Edukacja 100, a następnie w sekcjach J Pośrednictwo finansowe 84, I Transport, gospodarka magazynowa i łączność 89, H Hotele i restauracje 67, L Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne 18, A Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 33, E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę 2. System ułatwień/ulg dot. zakładania działalności gospodarczej: inwestorzy, lokujący swoją działalność na terenie SSE mogą korzystać z systemu ulg przewidzianych Uchwałą Nr 396/XLVI/2002 Rady Miasta Gorlice z dnia 3 czerwca 2002 r. w sprawie zwolnienia z podatku od nieruchomości na terenie Gminy Miejskiej Gorlice, które weszły w skład Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec Obręb Gorlice Tereny Przemysłowe Glinik Mariampolski i jej otuliny. Tereny inwestycyjne: na terenie miasta utworzona została Specjalna Strefa Ekonomiczna EURO-PARK MIELEC - gorlicka podstrefa. Zlokalizowana jest w pn-wsch części miasta, w dzielnicy Glinik Mariampolski, po obu stronach drogi krajowej nr 28 (Wadowice - Nowy Sącz - Krosno - Przemyśl). Obejmuje działki stanowiące własność miasta należące poprzednio do Fabryki Maszyn Glinik S.A. Strefa jest w pełni uzbrojona, konieczna jest jednak budowa infrastruktury drogowej. Strefa zajmuje powierzchnię 21,28 ha, przy czym pozostały wolny teren do zagospodarowania wynosi tylko 1,78 ha. Istnieje jednak możliwość poszerzenia strefy o przyległe tereny dołów kwasowych, które wymagają przeprowadzenia rekultywacji i ponownego zagospodarowania. Poza strefą brak innych terenów inwestycyjnych. Znajdujące się przy ulicy Michalusa nieużytkowane budynki (dyrekcji i kasyna) związane z firmami Glimar i Glinik można zaadaptować cele usługowe, inkubator przedsiębiorczości. Baza noclegowa: Baza noclegowa składa się z 294 miejsc noclegowych całorocznych, 100 sezonowych oraz 43 miejsca w pokojach gościnnych. Hotele i Hoteliki Agroturystyka, Pokoje Gościnne Nazwa hotelu Liczba Nazwa lub właściciel Liczba miejsc miejsc Hotel "Margot" kat.*** 44 Kamiński Bogusław 8 Dwór Karwacjanów 8 Dom na Wzgórzu 5 Hotel "Pod Kogutkiem" 20 Tacyn Anna i Stefan 13 Motel "ELITE 2" 10 Noclegi pod Młyńskim Kołem 5 HOTELIK" 6 Ludwin Halina 6 Hotel "GLINIK" kat. * 60 Gubała Helena 7 Hotelik "MAX 13 Michniak Barbara 7 Hotelik "Leśny Dworek" 14 Trybus Ewa 5 Janina i Roman Bara 5 Zastępa Stanisław 8 PTSM 50 SUMA 175 SUMA 119 Źródło: Baza noclegowa nie jest wystarczająca. Istnieje potrzeba m.in. budowy hotelu sportowego o standardzie dwugwiazdkowym. Baza gastronomiczna: stanowią ją restauracje i pizzerie (12), bary (15), puby i kawiarnie (5). Pożądanym byłoby wzbogacenie bazy gastronomicznej, zwłaszcza w ścisłym centrum miasta, z akcentem na kuchnię regionalną. 12

13 Strefa społeczna Demografia: Gorlice zamieszkuje mieszkańców co daje gęstość zaludnienia osób na km kw. Przyrost naturalny wynosi 2,1. Natomiast niekorzystne są dane dotyczące migracji zarówno wewnętrznej jak i zagranicznej, znacznie więcej osób się wymeldowuje (515), niż zameldowuje (282). 17,8 % ludności jest w wieku przedprodukcyjnym, 66,5% w wieku produkcyjnym, a 15,7% w wieku poprodukcyjnym (dane GUS, stan na XII 2007). Bezrobocie: liczba osób bezrobotnych od 2004 ma tendencje malejącą, w 2007 r. wyniosła 2048 osób. Niepokojącym jest fakt, że największą grupę (613 osób) wśród zarejestrowanych bezrobotnych stanowią osoby w okresie największej aktywności zawodowej lata oraz kobiety (1322) (dane GUS, stan na XII 2007). Wg danych GUS z 2006 r. stopa długotrwałego bezrobocia wynosi 13,7%. Infrastruktura społeczna: o placówki edukacyjne w mieście znajduje się 10 placówek przedszkolnych, 5 zespołów szkół (podstawowa i gimnazjum), 6 szkół ponadgimnazjalnych oraz dwie filie wyższych uczelni. Placówki edukacyjne w pełni zaspakajają (w sensie ilościowym) potrzeby dzieci i młodzieży, jednak ich sprzęt komputerowy jest przestarzały lub niewystarczający. o placówki kulturowe w mieście znajdują się 4 biblioteki (9 989 czytelników, GUS 2007), muzeum zwiedzane przez (GUS 2007) osób rocznie, kino ( widzów, GUS 2007), Gorlickie Centrum Kultury oraz Dom Polsko-Słowacki, którego działalność związana jest inicjowaniem i pogłębianiem wielopłaszczyznowej współpracy polsko-słowackiej. Na terenie miasta znajduje się również skansen przemysłu naftowego, gdzie gromadzone są relikty górnictwa naftowego. Zabytkowy budynek kina z 1892 r. oraz Gorlickiego Centrum Kultury z 1955 znajdują się w bardzo złym stanie technicznym i wymagają podjęcia pilnych prac remontowo-konserwatorskich. Budynek kina jest jedynym obiektem kulturowym w centrum miasta, dlatego jego remont i wzbogacenie funkcji np. o salę koncertową, konferencyjną byłoby pożądane. o obiekty sportowe na Ośrodek Sportu i Rekreacji składają się takie obiekty jak: stadion, hala sportowa, korty tenisowe, kryta pływalnia, basen i lodowisko. Ośrodek jest bardzo atrakcyjnie zlokalizowany w pobliżu rzek i w sąsiedztwie parku, blisko ścisłego centrum miasta. Jednak większość z wymienionych obiektów znajduje się w bardzo złym stanie technicznym, przede wszystkim lodowisko i hala sportowa. Mieszkaniowy zasób ogółem: wg danych ze spisu powszechnego z 2002 r. było mieszkań, o łącznej powierzchni użytkowej ,0 m kw. i zamieszkanych przez osób. Wówczas 161 mieszkań nie posiadało wodociągu, 488 ciepłej bieżącej wody, 325 łazienki, 294 ustępu i 140 gazu z sieci, 1231 CO. Okresy budowy mieszkań: przed , , , , , łącznie z będącymi w budowie - 992, łącznie z będącymi w budowie 148. Stan techniczny wielu budynków mieszkalnych jest niezadowalający, wymagają przede wszystkim dostosowania do nowoczesnych standardów (termomodernizacja) i poprawy estetyki zewnętrznej. Aktywność społeczna: w mieście działa 66 zespołów artystycznych zrzeszających 794 osoby oraz 30 klubów (kół), w tym 5 sportowych, zrzeszających 500 osób. Zarejestrowanych jest 86 stowarzyszeń i organizacji społecznych. Ogromne znaczenie dla miasta ma zaangażowanie osób zajmujących się zachowaniem i promocją tradycji i reliktów związanych z górnictwem naftowym np. budową skansenu górnictwa naftowego, opracowywaniem materiałów informacyjnych i promujących górnictwo naftowe. 13

14 2.2 Walory krajobrazowe Gorlic i okolic Istotnym atutem miasta jest jego położenie geograficzne i związane z tym walory krajobrazowe. Walory krajobrazowe i wynikająca stąd atrakcyjność turystyczna rozpatrywane będą w skali nie tylko miasta, ale całego powiatu. Powiat gorlicki położony jest na obszarze Beskidu Niskiego i południowej części Pogórza Ciężkowickiego. Góry na tym terenie charakteryzują się niewielkimi wysokościami i łagodnymi kształtami, choć zdarzają się bardziej ostre i strome szczyty. Wysokość wzniesień waha się pomiędzy 600 a 1000 m n.p.m. W skład Beskidu Niskiego wchodzą: Góry Grybowskie, Góry Hańczowskie, Pasmo Magurskie, Góry Dukielske, Pasmo Bukowicy i Pasmo Graniczne. Najwyższym szczytem jest Lackowa (997 m n.p.m.). Na terenie powiatu gorlickiego rozciąga się Pogórze Ciężkowickie i fragment Pogórza Rożnowskiego, którego krajobraz tworzą grupy i pasma wzgórz o wysokościach od 300 do 600 m n.p.m. Pasma wzgórz poprzecinane są korytami licznych rzek i potoków. Pogórze położone jest w zlewni dwóch dużych rzek Białej i Wisłoki. Rzeki te w wielu miejscach zachowały swój dziki i naturalny charakter, a w swoim górnym biegu niosą wody I klasy czystości. Najważniejszą rzeką powiatu jest rzeka Ropa, na której utworzono Zalew Klimkowski stanowiący doskonałe miejsce letniego wypoczynku. Na terenie powiatu znajduje się kilka stawków osuwiskowych, z których najbardziej znanym jest Beskidzkie Morskie Oko. Dzięki bogatym złożom wód leczniczych i mineralnych Wapienne i Wysowa stały się znanymi w całym kraju uzdrowiskami. Górski krajobraz, a do tego bogactwo fauny i flory są istotnym atutem miasta i jego okolic zachęcającym do spędzania tu wolnego czasu i uprawiania turystyki górskiej. Gorlice stanowią więc bazę wypadową dla turystów zwiedzających obszar Beskidu Niskiego i Pogórza Ciężkowickiego. 2.3 Znaczenie górnictwa naftowego dla miasta Gorlice Znaczny wpływ na rozwój miasta Gorlice i okolicznych miejscowości wywarło zastosowanie przed ponad 150 laty przemysłowych metod wydobycia ropy naftowej (pierwsze szyby kopane r.). Gorlice i Ziemia Gorlicka stały się kolebką rozwoju górnictwa naftowego oraz pracujących dla jego potrzeb wielu firm zaopatrujących działalność górniczą. Przełomowym momentem w rozwoju tej gałęzi przemysłu było dokonanie przez I. Łukasiewicza pierwszej w świecie destylacji ropy naftowej, co stworzyło podwaliny pod rozwój jednej z najważniejszych dziś dziedzin gospodarki światowej, jaką jest petrochemia (pierwsza pozaapteczna destylarnia nafty powstała w 1856 r. Siarach pod Gorlicami). Niedługo po wymienionych odkryciach i zastosowaniach (w 1883r.) wybudowana została Rafineria Nafty Glimar oraz Fabryka Maszyn GLINIK dla górnictwa naftowego (też w 1883r.). Obydwa zakłady, do dziś czynne 1, należały w swoim czasie do najnowocześniejszych w świecie stosując nowatorskie techniki i technologie. Uzupełnieniem działalności przemysłowej było utworzenie w 1883 r. szkolnictwa górniczo-naftowego kształtującego na najwyższym poziomie kadry kopalń i rafinerii. W latach wydawano w Gorlicach pierwsze w świecie czasopismo z dziedziny górnictwa naftowego Górnik. Przywołane fakty dowodzą, że istotnym czynnikiem dla rozwoju i funkcjonowania miasta był rozwój górnictwa i przetwórstwa naftowego. W ostatnich 150 latach powstał tu bowiem kompleks obiektów tego przemysłu, począwszy od kopalni poprzez rafinerie, zakłady przemysłu maszynowego, a także obiekty socjalne (budownictwo mieszkaniowe, obiekty sportowe) i inne. Kompleks górniczoprzemysłowy uzupełniały szkolnictwo zawodowe oraz wydawnictwa techniczne. Rozwój górnictwa i przetwórstwa naftowego był nie tylko czynnikiem miastotwórczym dla Gorlic, kształtując w dużej mierze jego wygląd urbanistyczno-architektoniczny i standardy życia, ale osiągnięcia naukowe i techniczne stały się wizytówką miasta w światowym przemyśle naftowym. Niezaprzeczalne, nowatorskie osiągnięcia polskiego górnictwa naftowego i przetwórstwa ropy w drugiej połowie XIX wieku mające wymiar światowy niestety nie zawsze były podkreślane i należycie eksponowane. Konieczne jest więc obecnie 1 W stanie upadłości (Rafineria Nafty GLIMAR 14

15 wyartykułowanie w programach rewitalizacyjnych wkładu polskiej myśli technicznej w rozwój światowego górnictwa naftowego i przemysłu petrochemicznego poprzez nadanie odpowiedniej rangi przedsięwzięciu związanym z zachowaniem i upowszechnieniem dziedzictwa techniczno-kulturowego w tej dziedzinie. Obiekty górnictwa naftowego są przecież istotnym elementem tożsamości miasta i jego atrakcyjności turystycznej. Jak już podkreślano wcześniej Gorlice z okolicą są kolebką górnictwa naftowego i przetwórstwa ropy. Osiągnięcia w tej dziedzinie mają wymiar światowy (destylacja ropy podstawą rozwoju petrochemii). W Gorlicach zachowany jest w dobrym stanie technicznym kompleks obiektów górniczych i przetwórstwa naftowego, kopalnie, rafineria i zakłady maszynowe o ponad 125-letniej historii. Niektóre obiekty budowlane (np. dyrekcja, kasyno, familoki rafinerii Glimar) posiadają duże walory architektoniczne i znaczną wartość historyczną. Obiekty górnicze (rejon ul. Lipowej) znajdują się w fazie przekształcania w Skansen naftowy włączony w Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy (od Limanowej na zachodzie po Kosmacz na Ukrainie). Wskazanym byłoby, aby w ramach tworzonego Szlaku Naftowego rozbudować jego węzeł w Gorlicach rozszerzając profil tematyczny, bo w Gorlicach zachowane są obiekty i inne wartości zapewniające komplementarność przedsięwzięcia. W ramach tego węzła wyeksponować można cały cykl rozwoju przemysłu naftowego: kopalnię w Skansenie Naftowym, rafinerię (obiekty rafinerii Glimar), zakłady maszynowe (obiekty fabryki Glinik). Uzupełnieniem tego węzła byłyby osiedla robotnicze i wartości niematerialne związane z historią rozwoju górnictwa i przemysłu naftowego, których w Gorlicach nie brakuje. Szczególnie ważne i potrzebne wydaje się wyeksponowanie osiągnięć polskiej myśli technicznej w dziedzinie górnictwa naftowego (techniki wiertnicze) i przetwórstwa naftowego. Podkreślanie, że lampa naftowa jest polskim wynalazkiem zuboża osiągnięcia I. Łukasiewicza i jego następców. Epokowa wartość destylacji ropy dokonana przez I. Łukasiewicza leży nie w zastosowaniu nafty do oświetlenia, a w stworzeniu podwalin do nowej technologii przetwórstwa ropy naftowej jaką jest dziś petrochemia. Stworzenie w Gorlicach takiego węzła ilustrującego kompleksowo rozwój górnictwa i przetwórstwa naftowego byłoby cennym ogniwem Karpacko-Galicyjskiego Szlaku Naftowego. Pozwoliłoby też pokazać rolę i znaczenie Gorlic w rozwoju nie tylko krajowego, ale też światowego przemysłu naftowego. W połączeniu z innymi walorami architektonicznymi, historycznymi i krajobrazowymi miasto Gorlice zwiększyłoby swoją atrakcyjność turystyczną. 2.4 Walory historyczne Gorlic Każde miejsce ma swoją historię, z której może czerpać budując sławę i atrakcyjność. Najbardziej charakterystyczny dla Gorlic i ziemi gorlickiej fragment historii, to niewątpliwie ten związany z I Wojną Światową. Do walki stanęli wówczas polscy zaborcy, a znajdującym się we wszystkich trzech armiach Polakom przyszło stanąć do walki naprzeciwko siebie w bratobójczych bojach. Największa i najkrwawsza bitwa rozegrała się 2 maja 1915 r., która pozwoliła na zatrzymanie ofensywy wojsk rosyjskich. Po tej klęsce potęga armii rosyjskiej nie została odbudowana do końca wojny. Na skutek samej bitwy, a także trwających 126 dni poprzedzających ją walk pozycyjnych zniszczeniu uległa większość zabudowy Gorlic. Pociski zapaliły rafinerię nafty i zbiorniki ropy w Gliniku Mariampolskim. Wydarzenia z tego okresu upamiętniają rozsiane na ziemi gorlickiej cmentarze wojenne, z grobami żołnierzy wszystkich walczących wówczas armii: austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej. Decyzje o budowie cmentarzy podjęły władze austriackie, a zakładano je w miejscach największych starć. Przedsięwzięciem kierował Wydział Grobów Wojennych zlokalizowany w Krakowie i działający na terenie okręgu wojskowego Galicja Zachodnia, podzielonego na 10 mniejszych okręgów cmentarnych, z których na ziemi gorlickiej znalazły się trzy: Żmigród (nr I), Gorlice (nr III) i Łużna (nr IV). Każdy 15

16 z trzech okręgów miał inne kierownictwo, a do budowy cmentarzy używano różnych materiałów. W okręgu Żmigród używano głównie drewna, stworzono więc niepowtarzalne kaplice, ołtarze i wieże przypominające swoją formą słowiańskie gontyny. W okręgu Gorlickim nekropolie budowano używając kamienia i żelaza. Na terenie miasta Gorlice z siedmiu cmentarzy, do dzisiejszego dnia przetrwało sześć: nr 87 (Cmentarz Na Pocieszce) ul. Łokietka nr 88 Gorlice-Sokół nr 90 na zachodnim stoku Góry Cmentarnej, kwatera wojskowa na cmentarzu żydowskim nr 91 na szczycie Góry Cmentarnej nr 92 ul. Stróżowska nr 98 Gorlice-Glinik. Dwa kolejne nr 89 przy ul. Kopernika i nr 90 na zachodnim stoku Góry Cmentarnej nie istnieją już dziś, a szczątki żołnierzy przeniesione zostały na inne cmentarze. Budowniczy cmentarzy oprócz klasycznych zespołów cmentarnych stworzyli prawdziwe dzieła architektury sepulkralnej. Cmentarze urosły do rangi symbolu, są miejscami często odwiedzanymi nie tylko przez miłośników historii, ale i turystów, są elementami wielu tras turystycznych (P. Krokosz, ). 2 Krokosz P. Gorlice. Na szlaku czarnego złota. Admisad Sp. z o. o. Pion Wydawniczy Wydawnictwo Bezdroża. Kraków,

17 3 Podsumowanie charakterystyki miasta uwarunkowania procesu rewitalizacji Podsumowując przeprowadzoną w poprzednim rozdziale analizę charakterystyki Gorlic, należy stwierdzić, że miasto wymaga podjęcia prac rewitalizacyjnych w wielu różnych obszarach: historycznym centrum, osiedlach mieszkaniowych, terenach obiektów sportowych oraz terenach poprzemysłowych. Jako kluczowe problemy miasta wymienić należy: w sferze przestrzennej i środowiskowej: degradację przestrzeni publicznych, dekapitalizację obiektów budownictwa mieszkalnego i obiektów sportowych, terenów i obiektów związanych z działalnością przemysłu, znaczną degradację obiektów zabytkowych oraz historycznych obiektów poprzemysłowych, w sferze gospodarczej: brak terenów inwestycyjnych, niewystarczająca baza turystyczna, w sferze społecznej: wysoka stopa bezrobocia (13,7%), zwłaszcza wśród ludzi młodych i ujemne saldo migracji. Jednocześnie miasto posiada niepodważalne atuty, z których najważniejszymi są: lokalizacja atrakcyjność krajobrazowo przyrodnicza podstawa turystyki górskiej, Wielka Bitwa Gorlicka z I WŚ zespół cmentarzy wojennych podstawa turystyki opartej o zasoby kulturowe, złoża ropy naftowej kopalnie, rafineria i zaplecze techniczno-socjalne (fabryka maszyn górniczych, familoki) Skansen górnictwa naftowego Na Magdalenie, Karpacko Galicyjski Szlak Naftowy podstawa rozwoju turystyki przemysłowej. Umiejętne wykorzystanie wymienionych atutów pozwoli na odwrócenie niekorzystnej obecnie sytuacji miasta. Dodać należy, że podobne atuty (w mniejszej lub większej skali) posiada wiele miejscowości w okolicy Gorlic (skanseny górnictwa naftowego są np. w Libuszy, Sękowej, Krygu czy Bieczu, cmentarze wojenne np. w Siarach, Staszkówce, Łużnej, Sękowej, Woli Cieklińskiej, Rożnowicach czy Szymbarku oraz zabytki UNESCO - Sękowa), co nie stanowi konkurencji, a jest wyłącznie korzyścią dla miasta, gdyż wzbogaca ofertę turystyczną ziemi gorlickiej. Zatem rewitalizacja Gorlic przebiegać powinna wielopłaszczyznowo, tzn. powinna być skierowana na wszystkie obszary wymagające działań naprawczych (miejskie, mieszkaniowe, poprzemysłowe, rekreacyjne) wykorzystując niepodważalne atuty nie tylko samego miasta, ale i jego okolic dla ożywienia społeczno-gospodarczego. Działania te powinny być prowadzone nie tylko przy zaangażowaniu innych niż gmina inwestorów, ale również we współpracy z okolicznymi miejscowościami, zwłaszcza w odniesieniu do obiektów historycznych i poprzemysłowych. Reasumując, w ogólnym zarysie działania rewitalizacyjne prowadzone powinny być w oparciu o wykorzystanie najważniejszych czynników rozwoju i zmierzać w kierunku: uatrakcyjnienia miasta dla jego mieszkańców i turystów, jako miejsca zamieszkania i spędzania wolnego czasu poprzez podniesienie estetyki i funkcjonalności przestrzeni publicznych i osiedli mieszkaniowych, wzbogacenia oferty turystycznej poprzez budowę i rozbudowę oraz promocję produktów turystycznych miasta budowa węzła szlaku naftowego o poszerzonym profilu tematycznym, budowa dioramy przedstawiającej Bitwę Gorlicką, poprawy sytuacji gospodarczej umożliwiając stworzenie nowych miejsc pracy poprzez rozwój bazy turystycznej: gastronomicznej, hotelowej i handlowej (produkcja i sprzedaż pamiątek, publikacji o mieście i jego bogatej historii), rekultywację i ponowne wykorzystanie terenów poprzemysłowych (w rejonie SSE), adaptację obiektów poprzemysłowych np. na inkubator przedsiębiorczości, co byłoby odpowiedzią na wysoką liczbę młodych bezrobotnych, ale jednocześnie ochroną cennych historycznie i architektonicznie obiektów. 17

18 Tak sformułowane kierunki działań rewitalizacyjnych, których uszczegółowienie zawarte zostało w kolejnych rozdziałach dokumentu, są zgodne z misją wypracowaną w ramach strategii rozwoju miasta: Gorlice - regionalne centrum administracji i nowoczesnego, proekologicznego przemysłu. Miasto spokojne i przyjazne dla mieszkańców, turystów i środowiska. Są również zgodne z hasłem zawartym w tym samym dokumencie: Z szacunkiem do historii w nowoczesną przyszłość. 18

19 4 Kryteria wyboru i zasięg terytorialny obszarów do rewitalizacji Na podstawie analizy sytuacji przestrzenno-środowiskowej miasta oraz uwarunkowań dotyczących jego rozwoju wyznaczono następujące obszary rewitalizacji: - Obszar I Starówka - Obszar II Osiedla mieszkaniowe - Obszar III Tereny sportowo-rekreacyjne - Obszar IV Tereny związane z przemysłem naftowym. Ze względu jednak na ograniczenia formalne i finansowe rewitalizacja Obszarów III i IV realizowana będzie poza Programem w ramach innych Osi Priorytetowych MRPO. Kryteria wyboru obszarów rewitalizacji Wyznaczając obszary do rewitalizacji kierowano się następującymi kryteriami: koncentracja obiektów zabytkowych w centralnej części miasta: 37,5% obiektów wpisanych do rejestru zabytków i 39% obiektów ujętych w ewidencji zabytków znajduje się w rejonie Starego Miasta, znaczna degradacja substancji mieszkaniowej robotniczych osiedli mieszkaniowych wynikająca z okresu budowy (lata 90-te XIX w., oraz do lat 80-tych XX w.) i stosowanych wówczas technologii oraz nie przeprowadzania prac remontowych w wyniku braku środków finansowych; brak estetyki reprezentacyjnych przestrzeni miasta (Rynek), nie w pełni wykorzystywane możliwości rozwoju miasta w oparciu o walory krajobrazowe, historyczne, w tym relikty górnictwa naftowego. niepokojące zjawiska społeczne: o liczba przestępstw na 1000 mieszkańców - Starówka Gorlic 31,7 (dane za 2006, Komenda Policji w Gorlicach) - Gorlice Miasto 23,8 (dane za 2006, RSW) o liczba osób korzystająca z zasiłków pomocy społecznej na 1000 mieszkańców - Osiedla mieszkaniowe 83,05 (dane za 2006, OPS w Gorlicach) - Małopolska 56 (dane za 2006, RSW) o Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej na 100 osób - Osiedla mieszkaniowe 2,5 (dane za 2006, Urząd Miejski Gorlice) - Małopolska 8,9 (dane za 2006, RSW) o Liczba budynków wybudowanych przed rokiem 1989/ do ogólnej liczby budynków - Osiedla mieszkaniowe 100% (dane za 2002, NSP) - Małopolska 81,6% (dane za 2002, NSP) udział bezrobotnych w stosunku do osób w wieku produkcyjnym wynosi (całe miasto) - Gorlice 13,7% - Małopolska 3,5%. Należy podkreślić, że zdefiniowane w poprzednim rozdziale atuty miasta w połączeniu z zewnętrznym wsparciem finansowym stwarzają ogromną szansę na eliminację wyżej wymienionych negatywnych zjawisk i ożywienie społeczno-gospodarcze Gorlic. 19

20 Zasięg terytorialny obszarów rewitalizacji i uzasadnienie wyboru Zasięg terytorialny obszarów rewitalizacji przedstawiono w poniższym opisie wraz z uzasadnieniem, a także na rysunku 4.1. OBSZAR I Starówka, PROJEKT REWITALIZACYJNY I Rewitalizacja Starówki Obszar ograniczony ciągami następujących ulic: Legionów, Nadbrzeżną, Stromą, Kopernika, Krakowską z ul. św. Mikołaja, Karwacjanów, Stróżowską i Stawiska (wraz z obustronnymi pierzejami). Obejmuje teren historycznej zabudowy miejskiej wraz z Rynkiem i Placem Dworzysko oraz obiektami pełniącymi funkcje administracyjne, kulturowe i religijne. Jest to zatem najbardziej reprezentacyjna część miasta, gdzie koncentrują się najważniejsze dziedziny życia publicznego, ważne zarówno dla mieszkańców jak i turystów. OBSZAR II Osiedla mieszkaniowe, PROJEKT REWITALIZACYJNY II Rewitalizacja osiedli mieszkaniowych Obszar obejmuje robotnicze osiedla mieszkaniowe należące do Spółdzielni Mieszkaniowych Krasińskiego i Mariampol. Wielorodzinne budynki mieszkalne, budowane w latach m.in. dla Rafinerii Nafty Glimar SA i Fabryki Maszyn Glinik w wyniku stosowanych wówczas technologii i braku prac remontowych uległy znacznej dekapitalizacji. Budynki mieszkalne posiadają dużą wartość historyczną, prezentują różne style architektoniczne w zależności od okresu budowy. Kilka budynków mieszkalnych ujętych jest w ewidencji zabytków, zdaniem autorów opracowania ewidencją tą powinno być objętych znacznie więcej budynków. Bowiem budynki mieszkalne razem z Kopalnią i Rafinerią Nafty stanowią kompleks obiektów przemysłowych-socjalnych. Poza znaczną degradacją budynków mieszkańców osiedli dotykają różne patologie grożące wykluczeniem społecznym najuboższej grupy. Z powyższych względów rewitalizacja osiedli w zakresie działań nie tylko technicznych i środowiskowych, ale i społecznych jest pilna. Zakłada się realizację tego projektu w dwóch strefach i zadaniach: STREFA I Osiedle Krasińskiego, ZADANIE 1 Rewitalizacja Osiedla Krasińskiego STREFA II Osiedla SM Mariampol, ZADANIE 2 Rewitalizacja Osiedli SM Mariampol Jako projekty komplementarne przewiduje się rewitalizację następujących obszarów: OBSZAR III Tereny sportowo-rekreacyjne, PROJEKT REWITALIZACYJNY III Rewitalizacja terenów sportowo-rekreayjnych Na obszar III składa się: Park Miejski im. W. Biechońskiego o wyjątkowych walorach przyrodniczych i rekreacyjnych (wpisany do rejestru zabytków) oraz przyległy do niego Ośrodek Spotu i Rekreacji. Dobry stan obiektów sportowo rekreacyjnych jest istotny przede wszystkim dla mieszkańców miasta dla krzewienia kultury fizycznej, ale jest również uzupełnieniem atrakcji turystycznych, dlatego ich rewitalizacja jest tym bardziej pożądana. OBSZAR IV Tereny związane z górnictwem naftowym, PROJEKT REWITALIZACYJNY IV Rewitalizacja terenów związanych z górnictwem naftowym STREFA I Skansen górnictwa naftowego, ZADANIE 1 Rozbudowa skansenu górnictwa naftowego teren zlokalizowany w rejonie ulicy Lipowej będący w trakcie przekształcania w skansen naftowy, włączony w Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy. Ziemia Gorlicka była kolebką rozwoju górnictwa naftowego a górnictwo naftowe było podstawą rozwoju gospodarczego miasta. Zatem miejsca i obiekty związane z pozyskiwaniem i przetwarzaniem ropy naftowej, obok miejsc upamiętniających wydarzenia z okresu I Wojny Światowej, to istotne elementy krajobrazu miasta, stanowiące o jego tożsamości i atrakcyjności turystycznej. Dlatego uzasadnione jest ich wyeksponowanie, wzbogacenie oferty i udostępnienie dla celów turystycznych i edukacyjnych. 20