Komunikacja polityczna na Facebooku

Transkrypt

1 Jarosław Zieliński Komunikacja polityczna na Facebooku Komunikacja polityczna już dawno zawitała w Internecie, a jej narzędzia i techniki w nim stosowane zmieniają się wraz z rozwojem tej globalnej sieci. W dwudziestym pierwszym wieku komunikacja polityczna wkroczyła także do serwisów internetowych Web 2.0, a wśród nich do serwisów społecznościowych. Facebook jest największym i najbardziej znanym serwisem społecznościowym na świecie. Korzysta z niego jest ponad 730 milionów ludzi na całym świecie, w Polsce ponad 6,5 miliona 1. Został założony przez Marka Zuckerberga w lutym 2004 roku, od tego czasu nieustannie się rozwija, znacznie wyprzedzając coraz większą konkurencję. Z technologicznego punktu widzenia Facebook nie jest skomplikowany wskazuje Jerzy Łabuda 2. Pomysł na sieciowe miejsce spotkań jest zaś stary jak Internet. Jednak to właśnie Mark Zuckerberg przekuł pomysł na ciągle rozwijające się technicznie i biznesowo przedsięwzięcie znane na całym świecie. Komunikacja polityczna to proces wzajemnych oddziaływań informacyjnych pomiędzy podmiotami polityki połączonymi relacjami władzy, walki i współpracy 3. Może być rozumiana jako przestrzeń, w której spotykają się politycy, opinia publiczna i dziennikarze trzy grupy, które mają prawo do wypowiadania się w kwestiach politycznych 4. Jedną z płaszczyzn tej przestrzeni stał się Internet. Zachodzi w Internecie interesujący proces porozumiewania się polityków bezpośrednio z opinią publiczną, z wyborcami, bez pośrednictwa dziennikarzy. Zwykli obywatele w Internecie publikują swoje opinie i zgromadzone informacje, konkurując z profesjonalnymi mediami. Publikują także rekomendacje co do interesujących wiadomości, a ich wirtualni 1 Według SocialBakers.com, dostęp 8 sierpnia Źródła podają dwa sposoby liczenia użytkowników Facebooka: według badań firmy Gemius i według serwisów typu SocialBakers.com. Pierwszy sposób jest stosowany do wszystkich rodzajów stron World Wide Web i znacznie zawyża liczbę użytkowników serwisów społecznościowych i mikroblogów. Drugi sposób korzysta z danych z samego Facebooka i podaje wyniki bardziej zbliżone do rzeczywistości, opierając się na liczbie kont założonych w serwisie Facebook. 2 Jerzy Łabuda, Ciemne sprawki ojca Facebooka, Newsweek, 17 października Leszek Sobkowiak, Komunikacja polityczna, w: Studia z teorii polityki, pod redakcją Andrzeja W. Jabłońskiego i Leszka Sobkowiaka, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996, strona 163. Tamże o komunikacji politycznej jednostronnej i dwustronnej. 4 E. Neveu, Une societe de communication, Paryż 1994, za: Grażyna Ulicka, Wpływ marketingu politycznego na zmiany w życiu publicznym państw demokratycznym, Studia Politologiczne, vol. 1, Elipsa, Warszawa 1996, strona 157.

2 2 znajomi kierując się owymi rekomendacjami układają sobie własną czytelnię spraw dotyczących polityki. Web 2.0 i serwisy społecznościowe Od powstania Internetu rozwinęło się w nim wiele usług: poczta elektroniczna, listy dyskusyjne, grupy dyskusyjne Usenet, telnet, Internet Relay Chat (IRC), File Transfer Protocol (FTP), Gopher, World Wide Web (WWW). Jedne zyskiwały coraz większą popularność (przede wszystkim World Wide Web), inne przestawały być wykorzystywane (jak Gopher). Na początku dwudziestego pierwszego wieku najpopularniejszą usługą w Internecie jest World Wide Web i często jest traktowana wręcz jako synonim Internetu (web). Podstawowym programem służącym do korzystania z Internetu stała się przeglądarka internetowa. Przez nią zyskuje się dostęp nie tylko do serwerów World Wide Web, ale także do poczty elektronicznej, bibliotek programów czy zdjęć (co zastępuje FTP), grup i forów dyskusyjnych, czatów (zastępujących IRC). Nie potrzeba już oddzielnego programu do korzystania z każdej z tych usług. Pozwala to na korzystanie z wielu bogactw Internetu z praktycznie dowolnego komputera podłączonego do niego bo na każdym z nich jest zainstalowana przeglądarka internetowa. Nowym zjawiskiem w Internecie jest Web etap rozwoju Internetu, w którym kluczowymi zjawiskami są dwustronna (i wielostronna) komunikacja i znaczący udział treści tworzonych przez użytkowników (User Generated Content). Nie są już oni biernymi odbiorcami treści publikowanych w Internecie, a sami komentują publikacje, dodają nowe treści, wymieniają opinie z innym użytkownikami. Centrum działań Web 2.0 jest World Wide Web, a w niej komentarze na stronach internetowych, blogi i mikroblogi, fora dyskusyjne, serwisy społecznościowe. Symbolami Web 2.0 są Wikipedia, encyklopedia tworzona przez użytkowników Internetu, mikroblog Twitter i właśnie serwis społecznościowy Facebook. Przejście do Web 2.0 stało się możliwe dzięki coraz szerszemu wykorzystywaniu baz danych w publikacji stron World Wide Web. Dzięki temu stały się możliwe dynamiczna publikacja stron internetowych i logowanie do serwisów internetowych (stanie się zalogowanym użytkownikiem pozwala dodawać nowe treści, a nie tylko obserwować je z zewnątrz). Dynamiczne publikowanie stron internetowych pozwala na dodawanie komentarzy, na tworzenie blogów i mikroblogów. Logowanie pozwala z kolei na to, że każdy użytkownik takiego systemu widzi tylko to, do czego chce mieć dostęp w Facebooku na przykład stronę Gazety 5 Retrospektywnie okres rozwoju Internetu przed Web 2.0 określa się jako Web 1.0.

3 3 Wyborczej a nie Rzeczpospolitej, statusy swoich znajomych, a nie wszystkich użytkowników tego serwisu. Serwis społecznościowy 6 to miejsce gdzie można wirtualnie spędzać czas z innymi ludźmi, umocnić swoje znajomości lub nawiązać nowe, pokazać innym swoje życie i starać się zyskać ich akceptację 7. Dzięki serwisowi społecznościowemu można pielęgnować swoją sieć społeczną lub poszerzać ją. Dzięki temu zachowuje się lub powiększa kapitał społeczny danej osoby. Ludzie są z natury istotami społecznymi. Podejmujemy działania społeczne. Gdyby tak nie było, jeśli nie bylibyśmy społeczni od dania narodzin, to oprogramowanie społecznościowe byłoby nie na miejscu: po prostu nie miałoby sensu wskazuje Joshua Porter, projektant stron internetowych, zajmujący się aplikacjami społecznościowymi 8. Nie jest to tylko tworzenie grup: Bycie istotą społeczną jest czymś więcej niż zwykłym tworzeniem grup: obejmuje wszelkie interakcje, decyzje i konwersacje, jakie mają miejsce w tych grupach i ich otoczeniu. Serwis taki korzysta z szeregu narzędzi internetowych takich jak profil użytkownika, galeria jego zdjęć, komentarze, wiadomości bezpośrednie, mikroblogi, fora dyskusyjne, zapowiedzi spotkań. Uczestnictwo w serwisach społecznościowych jest z reguły bezpłatne; serwis społecznościowy zarabia na reklamach, a twórcy gier w nim obecnych zarabiają także na wymianie prawdziwych pieniędzy na wirtualne waluty, za które można kupować rozmaite elementy tych gier. Każdy serwis społecznościowy ma swoją specyfikę. Różni się repertuarem oferowanych przez siebie narzędzi, a przez to i repertuarem więzi, jakie można dzięki nim stworzyć. Różni się także społecznością, która dzięki niemu powstaje. Jednak im większy staje się serwis społecznościowy, tym społeczność ta zaczyna coraz bardziej przypominać zwykłą populację, a przynajmniej populację użytkowników Internetu. Serwis Nasza Klasa powstał dla odnalezienia znajomych ze szkoły, a serwis GoldenLine dla osób poszukujących pracy czy pracujących w pokrewnych dziedzinach; dziś są wykorzystywane do wielu innych celów ponad początkowe założenia. Podobnie stało się z Facebookiem, który dziś jest prawdopodobnie serwisem społecznościowym oferującym najwięcej możliwości kontaktów i dostępu 6 Używa się też określenia portal społecznościowy, co jest częścią tendencji do nazywania każdej witryny internetowej portalem. Jednak nie jest to precyzyjne określenie, portal to na przykład Onet.pl czy Gazeta.pl, miejsca oferujące wiele różnych usług, ale nie nastawione na cele stawiane sobie przez serwisy społecznościowe. 7 Po części za: Jarosław Zieliński, O serwisach społecznościowych, Blogosfery.pl, 26 września Joshua Porter, Serwisy społecznościowe. Projektowanie, Helion, Gliwice 2009 (Designing for Social Web, 2008), strona 18.

4 4 do informacji na świecie, a przy tym jest serwisem skupiającym miliony użytkowników z całego świata. W tym zainteresowanych polityką czy też zajmujących się nią. Serwisów społecznościowych jest bardzo wiele; należą do nich często serwisy, o których nie myśli się raczej w ten sposób, takie jak Wikipedia (encyklopedia tworzona przez dziesiątki użytkowników, z profilami, dyskusjami, komunikatami wysyłanymi do jej autorów, a w polskim wydaniu wsparta także kanałem IRC i listą dyskusyjną), ebay (serwis aukcji internetowych z wieloma funkcjami społecznościowym), IMDb (encyklopedia filmów i seriali, z recenzjami, ocenami, listami ulubionych filmów tworzonych przez użytkowników). Nie można nie wspomnieć, rozważając serwisy społecznościowe, o pokrewnym pojęciu mediów społecznościowych (social media). Amber Mac, dziennikarka i specjalistka w dziedzinie biznesu internetowego, definiuje media społecznościowe jako serwisy, usługi i aplikacje bazujące na dostępie do sieci internetowej i telefonii komórkowej, używanie do uczestniczenia, dzielenia się, tworzenia, łączenia i zapamiętywania informacji w celu ich późniejszego wykorzystania. Do tej kategorii trafiają także miejsca w sieci, które służą do wymiany opinii, dyskutowania i debatowania. To tworzone wspólnie środowisko internetowe i ciągła aktywność zachęcają do budowania mozaiki kolektywnej bazy wiedzy w Internecie 9. Facebook a inne serwisy Web 2.0 Serwis społecznościowy łączy w sobie wiele cech innych serwisów Web 2.0, takich jak blogi, mikroblogi, fora dyskusyjne i serwisy informacyjne umożliwiające publikowanie komentarzy. Między blogami a Facebookiem jest różnica taka jak między książką a czasopismem. Jak między listem a SMS-em stwierdza Maria Cywińska, ekspert od blogów politycznych 10. I dodaje: Blogi reprezentują myśl, Facebook raczej stan. Blogi są mniej lub bardziej spójne, Facebook jest jak puzzle. Facebook staje się tu zapisem bardzo aktualnym, ale i tymczasowym, krótszym. Zbliża się do mikroblogów, w dużym stopniu zasilanych szybkimi, pośpiesznymi komunikatami z urządzeń mobilnych takich jak telefony komórkowe, gdzie pokazuje się tekstem i obrazem co w danej chwili się widzi i czuje. To, co pokazują na Facebooku politycy może być oddaniem chwili, ale zarazem i dobrze przemyślane, wpisane w ich strategię informowania o sobie. 9 Amber Mac, E-przyjaciele, Helion, Gliwice 2011, strona Blog bez czytelnika, Marią Cywińską rozmawia Jarosław Zieliński, Demopol.pl, 15 marca 2011.

5 5 Facebook, podobnie jak mikroblogi czy czaty na portalach, ma więcej cech serwisu, w którym się widzi to, co się dzieje w danej chwili, niż narzędzia, w którym się ma pełną kontrolę nad otrzymywaną i publikowaną informacją 11. To tak, jakby jadąc pociągiem podziwiać krajobraz za oknem i jednocześnie słuchać radia, a nie tylko czytać gazetę. Blogi, zwłaszcza te publikowane na własnych stronach, są ciągle bogatsze w możliwości zarówno publikacji jak i kategoryzacji informacji. Nie bez znaczenia jest też poziom kontroli nad tym, co się pisze, zarówno w aspekcie technicznym jak i merytorycznym. Blog w serwisie blogowym takim jak Blog.pl, Wordpress.com czy Salon24 może być w każdej chwili skasowany decyzją właścicieli owych serwisów, za złamanie zasad ich regulaminów; podobnie rzecz się ma z profilem czy stroną na Facebooku. Serwis społecznościowy Facebook należy do jego właścicieli, symbolizowanych przez Marka Zuckerberga, założyciela serwisu. Własny blog, we własnej domenie, jest znacznie bardziej niezależnym źródłem informacji. Im bardziej jego autor staje się osoba znaną, a przy tym często i kontrowersyjną, tym większe to ma znaczenie. Serwis mikroblogowy, taki jak światowy Twitter czy polski Blip, skłania do krótkich wypowiedzi odnoszących się do aktualnej sytuacji, często wysyłanych z telefonu komórkowego czy z komunikatora internetowego, takiego jak polskie Gadu-Gadu. Tekstowe wypowiedzi, podobne do SMS-ów, są uzupełniane o zdjęcia i filmy wideo, przede wszystkim pochodzące z serwisu YouTube, innego symbolu czasów Web 2.0. W serwisach mikroblogowych również można spotkać wiele źródeł informacji o polityce, pochodzących zarówno od osób prywatnych, polityków jak i od mediów, partii czy urzędów. Mikroblogi oddają chwilę; przywiązanie do tego nie prowadzi twórców platform 12, na których są publikowane, do tak dobrego systemu powiadomień, jaki ma Facebook. Trzeba je śledzić minuta po minucie, by nie ominąć czegoś ważnego. Przypomina to radio; wyłączymy ja na pięć minut i ominie nas informacja o końcu świata. Fora dyskusyjne są zakładane po to, by można było w nich wymienić opinie na ściśle określone tematy lub uzyskać pomoc w pewnych sprawach. Wiele jest samodzielnych, ale powstają również przy portalach, takich jak Gazeta.pl. Fora stają się z czasem rodzajem klubu towarzyskiego, gdzie ich aktywni użytkownicy dyskutują także na inne tematy, poznają się. Jest to odwrotny kierunek niż w serwisie społecznościowym, gdzie najpierw zaprasza się 11 Rozbudowany system powiadomień świadczy, że twórcy Facebooka mogliby łatwo osiągnąć stan takiej kontroli, ale po prostu nie widzą takiej potrzeby dla swoich użytkowników. 12 Platforma blogowa miejsce, na którym można opublikować blog; znaną polską platformą blogową jest Blox.pl. Analogicznie platforma mikroblogowa to miejsce, gdzie można opublikować swój mikroblog; najbardziej znaną na świecie jest Twitter.

6 6 znajomych, a później z nimi dyskutuje nad ich wypowiedziami, ale też bliski kierunek temu, co dzieje się podczas dyskusji w Facebooku na innych profilach czy stronach niż własne; ciekawy komentarz może poprowadzić do zawarcia znajomości. Forum dyskusyjne stanowi namiastkę typowego serwisu społecznościowego, umożliwia bowiem zamieszczanie wiadomości przez zarejestrowanych użytkowników, tworzenie profili, wymianę prywatnych informacji między użytkownikami, obsługę załączników i ankiet stwierdzają Paweł Frankowski i Arvind Juneja 13. I dodają: Ewolucja skryptów do budowy forów oraz rosnąca liczba dodatków do nich sprawiają, że stopniowo będzie się zatracać wyraźna różnica między rozbudowanym forum dyskusyjnym a serwisem społecznościowym. Serwisy umożliwiające publikowanie komentarzy, takie jak wersje internetowe gazet pozwalają przede wszystkim na zapoznawanie się z aktualnymi informacjami; niewielu ich czytelników komentuje czy też dyskutuje wokół najnowszych doniesień, choć w sumie na popularnych portalach czy internetowych wersjach gazet są to setki komentarzy. Dyskusje te zamieniają się w walki zwolenników politycznych, bardzo ostre niekiedy w słowach, ale tak naprawdę pomiędzy ledwie kilkoma czy kilkunastoma osobami; przypomina to pojedynki pojedynczych rycerzy przed bitwą. Do wielkich starć tam nie dochodzi, chyba że za takie by uznać popularność samych serwisów (często wyraźnie deklarujących swe poglądy polityczne). Z punktu widzenia podziału komunikacji na jednostronną, dwustronną i wielostronną można zauważyć, że: komunikacja jednostronna jest charakterystyczna dla stron internetowych czasów Web 1.0; Informacja płynęła od osoby czy organizacji, która stworzyła stronę do osoby przeglądającej 14 ; komunikacja dwustronna jest charakterystyczna dla Web 2.0: użytkownik strony nie tylko przegląda informacje, ale i może sam zostawić na nich ślad, przez recenzje, komentarze czy oceny; komunikacja wielostronna, nazywana przez Portera społecznościową; Zamiast rozmawiać jedynie z ludźmi, którzy opublikowali serwis, możesz też rozmawiać 13 Paweł Frankowski, Arvind Juneja, Serwisy społecznościowe, Helion, Gliwice 2009, strona Joshua Porter, Serwisy społecznościowe. Projektowanie, Helion, Gliwice 2009 (Designing for Social Web, 2008), strona 26. Porter używa tu określeń komunikacja jednokierunkowa, komunikacja dwukierunkowa i komunikacja wielokierunkowa.

7 7 z wszystkimi innymi, którzy go odwiedzili 15 ; jest charakterystyczna dla serwisów społecznościowych, w tym poruszanych tam zagadnień związanych z polityką. Anatomia Facebooka Podobnie jak inne serwisy społecznościowe, Facebook służy utrzymaniu kontaktu ze swoimi znajomymi i nawiązaniu kontaktu z nowymi osobami, ale także do zapoznawania się z informacjami, wymiany opinii, udziału w grach społecznościowych, brania udziału w konkursach i innych formach rozrywki. Ma korzenie uniwersyteckie, ale dziś rozciąga się na wszelkiego rodzaju instytucje i osoby prywatne. Jego podstawowe części to: Profil użytkownika (profile 16 ), miejsce, w którym publikuje się podstawowe informacje o sobie, w tym pewne elementy charakterystyczne dla sformalizowanych życiorysów (CV) jak zdjęcie danej osoby, wykształcenie i miejsce pracy, zainteresowania. Ważną częścią profilu jest lista znajomych. Znajomi (friends) osoby, które się zna lub chce poznać; także znane osoby ze świata polityki, mediów, rozrywki, swojej dziedziny zawodowej, których wypowiedzi chce się poznać. By ktoś stał się znajomym, trzeba wysłać do niego zaproszenie, które on musi zatwierdzić; w każdej chwili może też usunąć dowolną osobę ze swojej listy znajomych. W profilu można mieć do pięciu tysięcy znajomych; więcej na stronie, która jest innym typem konta na Facebooku. Galeria zdjęć (photos) dostępna z profilu, gdzie gromadzone są zdjęcia podzielone na albumy. Każde zdjęcie może mieć podpis i być komentowane przez znajomych danego użytkownika. W galerii zdjęć znaleźć można także zdjęcia czy rysunki publikowane na mikroblogu. Zdjęcia można oznaczać, wskazując osoby na nich obecne, wtedy dany znajomy otrzymuje powiadomienie o tym. Mikroblog (news feed) w którym publikować można krótkie informacje różnego typu: status 17 (tekst), zdjęcie, link (odnośnik do strony internetowej), filmy i pytania (proste ankiety). Informacje te można komentować a także oceniać (słynne Lubię to ). Oceniać można również komentarze, pokazując, że zgadza się z opinią komentującej osoby lub że komentarz wydaje się interesujący. 15 Joshua Porter, Serwisy społecznościowe. Projektowanie, Helion, Gliwice, strona Nazwy angielskie są podawane z racji dość częstych amatorskich tłumaczeń pewnych pojęć z języka angielskiego (Facebook pozwala an wiele wersji językowych). Tam, gdzie oficjalne tłumaczenie wydawcy serwisu wydaje mi się nie do końca jasne, zaznaczam to. 17 Liczące do 420 znaków długości informacje tekstowe, a więc znacznie więcej niż w mikroblogach Blip (160 znaków) czy Twitter (140 znaków). Komentarze mogą być jeszcze dłuższe.

8 8 Notatki (notes) dające możliwość publikacji dłuższych fragmentów tekstu i zdjęć. Od wpisów na mikroblogu różni się przede wszystkim tym, że notatki można edytować poprawiać i uzupełniać, a także zapisywać ich wersje robocze 18 ; mają też tytuł. Podobnie jak w mikroblogu każdą notatkę można komentować i oceniać. Grupy dyskusyjne (groups) miejsca, gdzie zapisani do nich użytkownicy Facebooka mogą podyskutować na temat wyznaczony przez twórcę grupy. Mają podobne możliwości jak mikroblog, to jest publikację tekstu, zdjęć i odnośników 19. Grupy na Facebooku są o tyle nietypowe, że zapisani do nich użytkownicy mają także do dyspozycji czat, gdzie spotkać się wirtualnie mogą członkowie grupy. Wiadomości (messages) forma bezpośredniego, prywatnego kontaktu z innymi użytkownikami serwisu Facebook, umożliwiające przesyłanie tekstu, zdjęć, odnośników. Odpowiednik poczty elektronicznej czy komunikatora internetowego, choć w mocno ograniczonym zakresie. Wiadomość można wysłać także do osoby, która nie jest jeszcze (lub już nie jest) znajomym danego użytkownika. Czat (chat) bezpośrednia komunikacja pomiędzy dwoma użytkownikami serwisu lub w obrębie danej grupy na Facebooku przy pomocy tekstu i odnośników do stron World Wide Web. Facebook podaje, kto w danej chwili jest dostępny i może taką rozmowę podjąć. Jeśli już wylogował się z Facebooka, komunikat z czatu zostaje wysłany jako wiadomość. Tworzy to z wiadomości i czata odpowiednik komunikatora osobistego, takiego jak Gadu-Gadu. Wydarzenia (events) możliwość organizacji zarówno realnych jak i wirtualnych spotkań i imprez, gdzie tworzy się nazwę i opis wydarzenia, czas i miejsce wydarzenia, zaprasza potencjalnych uczestników. W ten sposób można szybko zebrać grupę osób do uczestnictwa w różnego rodzaju oddolnych inicjatywach obywatelskich, takich jak protesty, demonstracje. W wydarzeniach można także umieszczać swoje statusy i komentować statusy innych. Strony (pages) odpowiednik profili przeznaczony dla firm, marek, serwisów internetowych, a także osób publicznych takich jak politycy, dziennikarze, aktorzy, 18 Funkcjonalność notatek pozwala na stworzenie wewnątrz Facebooka prostego bloga; jednak niewiele osób wykorzystuje go w taki sposób. Jeśli prowadzą blogi, to w serwisach blogowych takich jak Wordpress.com czy Salon24 lub na własnych stronach, a na Facebooku zamieszczają tylko zapowiedzi blogowych wpisów. 19 Specyficzną dla grup właściwością jest możliwość publikacji dokumentów dostęnych dla wszystkich użytkowników grupy (zarówno jeśli chodzi o przeczytanie ich, jak i uzupełnienie).

9 9 piosenkarze. Gdy osoba publiczna, taka jak znany polityk czy urzędnik państwowy, staje się bardzo popularna, wskazaną dla niej formą obecności na Facebooku staje się właśnie strona a nie profil. Na stronach można publikować podobne treści jak w mikroblogu na profilu. Strony mogą także komentować treści na innych stronach. Facebook pozwala także na konwersję profilu na stronę 20. Gry społecznościowe część Facebooka przyciągająca do niego dziesiątki milionów użytkowników. Setki gier różnego typu dostępnych przez przeglądarkę internetową, stale poprawianych i uzupełnianych o nowe możliwości. Ich specyfiką jest element społecznościowy: praktycznie nie można w nie grać, nie wciągając w to swoich znajomych (i nie poznając nowych). Dzięki grom można też poznać nowych znajomych, są też tematem wielu grup dyskusyjnych na Facebooku. Najsłynniejsze gry w serwisie Facebook to: Farmville, symulacja farmy stopniowo przekształcająca się w symulację całego miasteczka oraz Mafia Wars, oddająca świat przestępczych porachunków i interesów. Wiele innych gier wzoruje się na tych dwóch i choć nie odnoszą tak spektakularnych sukcesów, to gromadzą przed ekranami komputerów miliony graczy. Powiadomienia jedna z najlepszych funkcjonalności Facebooka, pozwalająca szybko zorientować się w informacjach pojawiających się od ostatniego zalogowania się do serwisu. Facebook powiadamia o: osobach chcących być znajomymi danego użytkownika; nowych wiadomościach do danego użytkownika; komentarzach do statusów danego użytkownika i komentarzach do statusów innych użytkowników, które on komentuje; nowych postach i komentarzach w grupach, których jest członkiem; komunikatach od znajomych grających w te same gry 21 ; nowych wydarzeniach; urodzinach znajomych w danym dniu; zdjęciach, na których jest dana osoba 22 ; 20 Wskazaną gdy dana osoba ma na profilu blisko pięć tysięcy znajomych. 21 Dość ogólnie nazywanych zaproszeniami : mogą to być w zależności od gry prośby o przyjęcie do grona sąsiadów w grze, wysłane prezenty, zaproszenie do udziału we wspólnym przedsięwzięciu i inne. 22 Ten typ powiadomienia może posłużyć do zwrócenia uwagi użytkownika na zdjęcie, nawet jak na nim go nie ma (a zostało wykonane na przykład na wspólnej imprezie, wycieczce).

10 10 wpisach i komentarzach, w których znajomi wymienili dana osobę lub stronę. Tablica (wall) 23 centralne miejsce, gdzie zbierane są dostępne informacje przeznaczone dla danego użytkownika Facebooka, widoczne zaraz po zalogowaniu. Zawiera: na górze logo Facebooka, powiadomienia, wyszukiwanie, menu; pośrodku Aktualności czyli mikroblog i zapowiedzi notatek, zapowiedzi zdjęć dodawanych do swej galerii, a także statusy znajomych i stron, które się lubi (a w rzeczywistości często tylko obserwuje) 24 ; po lewej przejście do własnego profilu i jego edycji, powiadomienia, a także pomniejszone zdjęcia profilowe niektórych znajomych dostępnych na czacie; po prawej nadchodzące wydarzenia, reklamy, urodziny znajomych; na dole możliwość zmiany języka sposobu komunikacji z użytkownikiem, informacje o Facebooku, reklamie, pracy, regulaminie, zasadach prywatności, pomocy dla użytkowników. Trudność politykom w korzystaniu z Facebooka, tak samo jak z innych serwisach społecznościowych, może sprawić to, że serwisy te nieustannie się zmieniają. Pojawiają się nowe funkcjonalności, istniejące są nieco zmieniane, czasem pewne elementy są wycofywane. Projektowanie społecznościowe 25 w nich jest procesem ciągłym, nie ma ani pierwszej ani ostatecznej wersji. Podobnie jest z grami społecznościowym. Konieczne staje się albo poświęcenie im sporo czasu albo korzystanie z usług doradców, specjalistów w dziedzinie mediów społecznościowych. Formy aktywności politycznej W Facebooku użytkownik ma do dyspozycji wiele form aktywności politycznej od biernego zapoznawania się z informacjami o polityce, po dodawanie własnych treści. Najważniejsze z nich dla zwykłej osoby interesującej się polityką to: 23 Czasem w literaturze niepoprawnie nazywana ścianą. 24 Wyrażenie Lubię to nie do końca oddaje potencjalny stosunek użytkownika do danej strony. Można również nie lubić treści na stronie czy mieć do nich neutralny stosunek, ale chcieć być o nich informowanym. Ściślejsze jest więc nazywanie tych stron obserwowanymi. 25 Projektowanie społecznościowe to wymyślanie, planowanie i tworzenie stron internetowych i aplikacji wspierających interakcje pomiędzy ludźmi Joshua Porter (Joshua Porter, Serwisy społecznościowe. Projektowanie, Helion, Gliwice 2009, strona 17).

11 11 utworzenie swojego profilu na Facebooku i zamieszczenie w nim swoich informacji o swoich poglądach politycznych i obserwowanych stronach o tematyce politycznej; obserwowanie stron gazet, stacji radiowych, stacji telewizyjnych, portali, blogów zajmujących się polityką; zapraszanie do swojego grona znajomych osób zajmujących się polityką czy też interesujących się nią, w tym zarówno polityków i dziennikarzy, jak i osób prywatnych (i przyjmowanie zaproszeń od tych osób); komentowanie wpisów takich stron i osób; branie udziału w grupach dyskusyjnych; tworzenie wpisów o tematyce politycznej na swoim mikroblogu, polecanie ciekawych artykułów, zdjęć 26 ; utworzenie w Facebooku strony promującej swój blog czy innego rodzaju serwis internetowy o tematyce politycznej 27 i uaktualnianie jej o nowe zapowiedzi materiałów publikowanych na blogu. Dziennikarz zajmujący się polityką ma do dyspozycji podobne formy aktywności na Facebooku co zwykli obywatele. Znani dziennikarze wykorzystują je, w tym polecanie swoich publikacji. Tak postępują między innymi Rafał A. Ziemkiewicz, Marek Król, Magdalena Środa 28. Monika Olejnik z kolei zamieszcza krótkie komentarze dotyczące aktualnych spraw. Z niewielkimi wyjątkami dziennikarze rzadko jednak biorą udział w dyskusjach zawiązujących się pod polecanymi artykułami czy innego typu wpisami na ich profilach i stronach. Gazeta, stacja radiowa, stacja telewizyjna, portal internetowy czy serwis internetowy skupiają się przede wszystkim na utworzeniu w Facebooku strony o celach promocyjnych i zamieszczaniu tam zapowiedzi wybranych materiałów publikowanych przez siebie. W dużo mniejszym stopniu odpowiadają na komentarze odbiorców Polecanie zdjęć (rozumianych szeroko nie tylko jako fotografie, ale także rysunki, plakaty, kadry z filmów, często zmienione czy opatrzone podpisami) jest jedną z często stosowanych form rozpowszechniania humoru politycznego w Internecie. 27 Osoba prowadząca taki blog czy stronę przestaje być po części zwykłym obywatelem i zbliża się do dziennikarza; określa się ją jako blogera czy dziennikarza obywatelskiego. 28 Tu Magdalena Środa traktowana jest jako felietonistka, a nie jako profesor etyki, choć w jej tekstach obie te role silnie się przenikają. 29 Jeśli chodzi o media zajmujące się polityką. W innych dziedzinach, na przykład dotyczących komputerów, Internetu czy mediów, śmielej podejmują dyskusję.

12 12 Na Facebooku ma swoje strony wiele opiniotwórczych mediów o tematyce społecznopolitycznej, między innymi Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita, Dziennik i Gazeta Prawna, Polska The Times, Polityka, Newsweek, RMF FM, Radio Maryja, TVN24, Gazeta.pl, Onet.pl, Salon24, wpolityce.pl. Publikują one zapowiedzi swoich artykułów, prowokując interesujące dyskusje. Wielu polityków ma swój profil na Facebooku i wielu fanów, również takich, którzy prowadzą promocję ich wizerunku. Fora, portale społecznościowe, blogi, dziennikarstwo obywatelskie Internet stwarza wiele możliwości zaistnienia, stania się osobą popularną, rozpoznawalną twierdzi Justyna Frankel, blogerka i dziennikarka obywatelska 30. Polityk czy kandydat w wyborach ma również do dyspozycji podobne formy aktywności co obywatel. Jednak z racji pełnionego stanowiska czy pretendowania do niego musi w znacznie większym stopniu uważać na to, co pisze i jak o tym pisze. Niezręczności polityków szybko z Internetu przedostają się do tradycyjnych mediów. Dziennikarze, a szczególnie felietoniści, wydają się nie czuć spętani podobnymi ograniczeniami. Formuła mikrobloga, podobnie jak bloga, zachęca do pisania mniej formalnie, mieszania informacji o życiu prywatnym ze sprawami publicznymi. Czasem może być to nieświadome, czasem to przemyślana strategia, pokazująca prywatne pasje i aktywności polityka. Przykładem takiej dobrej mieszanki może być na Facebooku profil Janusza Piechocińskiego, posła z PSL 31. Politycy pokazują swoje dokonania polityczne, zapraszają na spotkania czy do programów radiowych i telewizyjnych, w których występują. Rzadziej komentują działania innych polityków czy nawet komentarze na Facebooku. Pokazują zdjęcia i materiały wideo. Polityk mówi, ja komentuję, on nie czyta ocenia Justyna Frankel. Możemy porozmawiać z politykiem, ale jest to tylko możliwość teoretyczna, bo w praktyce, albo po drugiej stronie jest ktoś inny, zarządzający jego kontem, albo jest polityk, który może i zbiera opinie wyborców, jednak nie podejmuje z nimi dyskusji 32. Komunikacja dwustronna tu zawodzi, mimo jej pozorów. Znani polscy politycy którzy są obecni i aktywni na Facebooku to miedzy innymi Paweł Graś (PO), Zbigniew Girzyński (PiS), Marek Migalski (Polska Jest Najważniejsza, dawniej PiS), Waldemar Pawlak (PSL), Leszek Miller (SLD), Katarzyna Maria Piekarska (SLD), Wojciech Olejniczak (SLD) i Grzegorz Napieralski (SLD), Joanna Senyszyn (SLD), Paweł 30 Zaistnieć w Internecie, z Justyną Frankel, rozmawia Jarosław Zieliński, Demopol, 17 września A także jego profil na młodszym nieco serwisie społecznościowym Google+. 32 Zaistnieć w Internecie, z Justyną Frankel, rozmawia Jarosław Zieliński, Demopol, 17 września 2010.

13 13 Piskorski (SD), Marek Jurek (Prawica Rzeczypospolitej), Janusz Korwin-Mikke (UPR oraz Wolność i Praworządność), Mariusz Błaszczak (PiS). Nie wszyscy potrafią znieść dobrze krytykę na swoich poletkach Facebooka. Mają stosunkowo niewielką widownię choć zdarzają się profile polityków o blisko pięciu tysiącach obserwujących 33 i strony mające ich nawet o wiele więcej 34. Facebook jest przede wszystkim miejscem kontaktów towarzyskich i rozrywki. Partie polityczne i związane z nimi organizacje młodzieżowe przede wszystkim informują o swej działalności. Nie wywiązują się dyskusje, nie ma za wiele komentarzy. Tworzone na Facebooku grupy i spotkania służą także organizowaniu się nieformalnych ruchów i demonstracji. Dzięki temu serwisowi można w krótkim czasie zebrać kilkaset osób, które wezmą udział w ulicznym proteście czy podpiszą petycję. Dyskusje o polityce Jakąś nadzieję można pokładać w powiększaniu obszarów racjonalnej dyskusji poprzez Internet stwierdza profesor Andrzej Kisielewicz 35, krytycznie oceniając debatę polityczną w Polsce, w tym szczególnie dziennikarzy, którzy zamiast dyskusji politycznych, przepytywania polityków, urządzają widowiska, w których politycy pełnią rolę napuszczanych na siebie psów. Większość przekonań politycznych obywateli zbudowana jest na emocjach, a nie na rzetelnym rozeznaniu. Podobnie jak w innych miejscach w Internecie, polityka jest częstym tematem dyskusji na Facebooku. Serwis ten udostępnia dwie najważniejsze funkcjonalności przeznaczone do tego celu: komentarze pod wpisami i grupy dyskusyjne. Wpisy na mikroblogach dotyczące polityki często zamieniają się w długie, zacięte dyskusje. Komunikacja polityczna na Facebooku jest nierówna w potencjale: potężni politycy i dziennikarze przeciw zwykłym ich wyborcom. Ale ten potencjał nie jest wykorzystywany, albo wykorzystywany tylko w niewielkim stopniu. Dużo lepiej wyglądają natomiast dyskusje pomiędzy wyborcami, prezentując całe bogactwo poglądów i opinii. Ścierają się ostro, często używając nieparlamentarnego języka. Na profilach i na stronach w Facebooku poświęconych polityce większość autorów komentarzy stanowią osoby, które zgadzają się, popierają i bronią poglądy czy wizje danej 33 Powyżej tej granicy politycy zakładają dla siebie stronę na Facebooku. Tak postąpili między innymi Wojciech Olejniczak i Grzegorz Napieralski. 34 Rekordzistą wśród polityków wydaje się Janusz Korwin-Mikke, którego strona miała 3 czerwca 2011 roku obserwujących. 35 Jarosław Zieliński, Media i blogi, Demopol.pl, 8 kwietnia 2011, za: Andrzej Kisielewicz, Kisielewicz: O dziennikarzach, blogerach i racjonalnej dyskusji, Salon24.pl, 20 listopada 2010.

14 14 osoby. Wypowiedzi krytyczne są nawet nie tyle krytykowane, co wyszydzane, a często kończy się to usunięciem owego krytyka z listy znajomych (co powoduje, że nie może on już dodawać komentarzy). Wydaje się to o tyle niezwykłe, że Polacy raczej krytykują pewne osoby i sprawy, a nie otwarcie popierają je. Krytyka w Internecie nie tylko spraw politycznych, ale i wielu innych jest w Internecie łatwiejsza ze wzglądu na dystans, jaki dzieli krytykującego od innych użytkowników Internetu. O wiele łatwiej jest mi skorzystać z komputera i napisać kilka przykrych słów do przedstawiciela pewnej firmy dostępnego w sieci niż znaleźć jego numer telefonu i liczyć, że ten ktoś czeka na drugim końcu linii telefonicznej, by odebrać telefon i wdać się w dyskusję z rozłoszczonym klientem stwierdza Amber Mac 36. W dyskusjach najczęściej jako źródło wiedzy przywołuje się encyklopedię internetową Wikipedia, a argumentem jest, że nie ma tego w Google 37. Podobnie jest w dyskusjach politycznych w innych miejscach w Internecie, gdzie granice wiedzy dyskutantów są wyznaczane przede wszystkim przez te dwa źródła. Cechą charakterystyczną dyskusji na Facebooku jest ich efemeryczność: większość z nich trwa ledwie godzinę, najwyżej kilka godzin. Dotyczy to dyskusji pod statusami, w dużo mniejszym stopniu dyskusji w grupach dyskusyjnych. Wynika to ze sposobu, w jaki Facebook powiadamia o nowych komentarzach i jak wyświetla wątki 38 w grupach. O kolejnym komentarzu pod swoim wpisem autor wpisu jest zawsze zawiadamiany, ale o komentarzach w innych dyskusjach już nie zawsze 39. Oznacza to, że musi bardzo uważnie śledzić interesujące go dyskusje, na przykład otwierając dla nich kolejne okna przeglądarki czy kolejne karty w przeglądarce internetowej. W grupach dyskusyjnych z kolei pierwsze co widzi osoba do nich należąca to nie tyle najnowszy temat, ale temat, w którym ostatnio pojawił się komentarz. Te techniczne rozwiązania wpływająca kształt wpływają na kształt dyskusji. Jednak to nie techniczne rozwiązania decydują o jej języku i kulturze sporu. A te często nie są lepsze niż mediach tradycyjnych, niewiele lepsze niż w niskiego lotu starciach na portalach internetowych takich jak Gazeta.pl czy Onet.pl. To, co powinno w teorii powstrzymywać dyskutantów to, że podpisują się swoim imieniem i nazwiskiem, zyskując 36 Amber Mac, E-przyjaciele, Helion, Gliwice 2011, strona Nie ma na liście odpowiedzi na pytanie zadane usłudze wyszukiwawczej Google, z reguły wśród pierwszych dziesięciu odpowiedzi (pierwszej strony z wynikami). 38 Wątek rozumiany jako status i komentarze do niego. 39 W szczególności nie jest powiadamiany o nowych komentarzach na stronach, czyli źródłach informacji takich jak gazety, blogi, oficjalne miejsca promocji polityków.

15 15 lub tracąc reputację czasem nie działa. Również dlatego, że wbrew regulaminowi tego serwisu społecznościowego internauci zakładają na Facebooku konta pod fałszywymi nazwiskami, tylko po to, by brać udział w ostrych politycznych sporach i nie ponosić odpowiedzialności za swe słowa. Z racji niewielkiego okna czasowego, w którym użytkownicy Facebooka widzą statusy i komentarze pod nimi, dyskusje są w większość krótkie, od kilku do kilkudziesięciu wpisów. Rzadko też sami autorzy statusów zachęcają do dyskusji, pisząc Co sądzicie o Spory dotyczące polityki charakteryzują: stereotypowe argumenty dotyczące często poruszanych i aktualnych tematów, takich jak katastrofa smoleńska w kwietniu 2010 roku; wzajemne oskarżanie się o czytanie, słuchanie i oglądanie mediów sprzyjających Platformie Obywatelskiej lub Prawu i Sprawiedliwości; czarno-białe widzenie rzeczywistości politycznej, co w latach oznacza widzenie polskiej sceny politycznej jako podzielonej między PO i PiS.; podejrzenia, że krytyczny komentarz jest opłacany przez wrogie siły 40 ; częste epitety i wypowiedzi ad personam, w których prędzej czy później dojdzie analizowania stanu zdrowia psychicznego adwersarza 41 ; wskazywanie, że dana osoba jest trollem 42 ; liczne odwołania do źródeł internetowych, w tym blogów i innych stron poświęconych polityce; szerzej do tekstów istniejących tylko w Internecie 43. Jest to odzwierciedlenie argumentów i sposobu myślenia części polityków; dyskutanci czerpią od nich najlepsze wzorce. Czy dyskusje polityczne mogą zmienić preferencje polityczne użytkowników Facebooka? Raczej nie (albo w niewielkim stopniu), ich niski poziom argumentacji i chwyty retoryczne na tym poziomie, nie najbardziej wyszukiwany język nie skłaniają do zmiany barw. Raczej utwierdzają na stanowisku zarówno dyskutantów jak i obserwujących dyskusje. 40 "...zwłaszcza, że poważnie podejrzewam, że jemu ktoś za to płaci" Mirek Usidus, specjalista od mediów społecznościowych, profil Mirka Usidusa, Facebook, 18 maja Ta cecha jest charakterystyczna dla wielu dyskusji internetowych, nie tylko o polityce i nie tylko na Facebooku, ale na przykład w dużo starszych od tego serwisu grupach dyskusyjnych Usenet. 42 Jest to tak niejasne pojęcie, że właściwie nazwanie kogoś trollem zależy tylko od kryteriów nazywającego. Porter definiuje je w bardzo ogólny sposób: Ludzie zostawiający nieodpowiednie komentarze, by zwrócić na siebie uwagę (Joshua Porter, Serwisy społecznościowe. Projektowanie, Helion, Gliwice, strona 110). Choć jego definicja jest zgodna z prawdą, to obszary interpretacji dla nieodpowiednie są ogromne. 43 Raczej nie przez cytat, ale przez wklejenie adresu internetowego (URL). Te interesujące fakty i opinie, które już nie są lub nigdy nie były w Internecie, nie są brane pod uwagę.

16 16 A czy politycy obecni na Facebooku są przygotowani do wyborów 2011 roku? Na razie wydaje się, że lepiej przygotowani są ich krytycy. Politycy boją się starcia z nimi. Podobnie jest w polskim serwisie mikroblogowym Blip. Powtarza się to zresztą ze świata realnego: niewielu polityków kontaktuje się z wyborcami, wysłuchuje ich. Politycy nie potrafią porozumiewać się ze społeczeństwem. Lech Wałęsa porozumiewał się w serwisie mikroblogowym Blip za pomocą zdjęć ze swoich sesji fotograficznych, często nawet nie podpisanych; cóż więcej właściwie potrzeba wyborcom? Komentarze Komentarze pod wpisami na Facebooku, podobnie jak na blogach, można podzielić ze względu na ich treść na: komentarze merytoryczne, wskazujące na błędy we wpisie lub proponujące rozszerzenie go o pewne informacje 44 ; komentarze oceniające wpis lub jego autora, zarówno pozytywne jak i negatywne; komentarze nie związane z treścią wpisu, nazywane spamem. Podobnie jak we wszystkich dyskusjach internetowych, im więcej komentarzy tym większa szansa, że: dyskusja za pomocą komentarzy zamieni się we wzajemne ataki osobiste jej uczestników; kurs dyskusji będzie dryfował na coraz to nowe nieznane wody 45 ; pojawią się komentarze dotyczące samych komentarzy lub dyskusji 46. Deklaracja przypomnienia Wydarzenia w serwisie społecznościowym Facebook mogą służyć nie tylko do organizowania fizycznych czy wirtualnych spotkań, ale też być pewnego rodzaju deklaracją polityczną czy apelem politycznym. Wydarzenie o nazwie Przypominamy, że morderca z Łodzi był członkiem PO Panie Sikorski stworzone przez Marcina Algierowicza, Pawła Rudolfa, Agnieszkę Brzósko i Sławomira Wróbla, którego opis zaczyna się od słów: To PO i jej członkowie wzniecają nienawiść, dzielą i szczują ludzi. Wyzywają różne grupy od moherów, od oszołomów, od 44 W Facebooku nie można edytować wpisu (a tylko notatkę), ale takie informacje są ciągle cenne dla właściciela profilu lub strony. 45 Będą pojawiały się nowe tematy dyskusji, co prawda wynikające w pewien sposób z tematu wpisu, ale stopniowo odchodzące od niego coraz dalej. 46 Można by je nazwać metakomentarzami, dotyczą one z reguły kultury prowadzenia dyskusji, rzadziej na przykład błędów językowych w komentarzach.

17 17 Polski Wschodniej, Polski kategorii B i wiele innych przykładów jest tego dobrym przykładem 47. Profile i strony Kto jest autorem wpisów na profilach i stronach polityków? Może to być sam polityk, może asystent lub sztab wyborczy, może wynajęty do tego celu specjalista od marketingu politycznego. Podobnie jest w innych częściach Internetu: blogi piszą albo pod nimi podpisani albo agencje marketingowe za nich. Jest to wstydliwa sprawa; panuje przekonanie, że polityk powinien to robić sam. Ujawnienie, że robi to za niego ktoś za niego jest krytykowane. Nigdy nie używałem Twittera (I have never used Twitter) powiedział prezydent Barrack Obama podczas swojej wizyty w Chinach w listopadzie 2009 roku. Nigdy nie używał Twittera a jego konto w tym serwisie mikroblogingowym istniało, miało się dobrze i liczyło sobie wtedy 2,6 miliona obserwujących! Oczywiście po początkowym zdziwieniu czy nawet oburzeniu nie wydaje się to wcale takie niezwykłe: cała aktywność internetowa Obamy podczas kampanii prezydenckiej i po niej strona internetowa, konta w serwisach Facebook i Twitter to dzieło całego sztabu ludzi. Obama jest w jej centrum, ale niekoniecznie musi pociągać za wszystkie sznurki. Jednak taka publiczna odsłona swojej politycznej kuchni nie postawiła go w najlepszym świetle czytający go i piszący do niego na Twitterze chcieli pewnie choć wierzyć w to, że po drugiej stronie jest kandydat na prezydenta USA 48. Podobnie jest z profilami i stronami polityków na Facebooku 49. Pewnymi wskazówkami, że polityk sam prowadzi swój profil, jest mieszanie informacji oficjalnych z prywatnymi byłem na komisji i jestem na grzybach oraz branie udziału w dyskusji pod swoimi statusami. Ale znów może być to wyreżyserowane przez agencję PR. Moderacja czy cenzura? Na swoim profilu czy stronie, a także utworzonej przez siebie grupie dyskusyjnej, polityk ma do dyspozycji szereg narzędzi porządkujących ich zawartość. Najostrzejszym z nich jest usunięcie ze znajomych. Usunięty nie będzie wtedy widział już treści publikowanych na profilu, a jego komentarze nie będą widoczne dla znajomych polityka. 47 Facebook, strona wydarzenia, dostęp 27 lipca Wydarzenie miało wtedy około stu uczestników. Pełen opis nawiązuje do słów ministra spraw zagranicznych Radosława Sikorskiego dotyczących zamachu terrorystycznego w Norwegii, a zarazem do zabójstwa członka PiS przez byłego członka PO w Łodzi. 48 Jarosław Zieliński, Obama I Twitter, Demopol.pl, 15 listopada 2009, za: Marshall Kirkpatrick, Obama: "I Have Never Used Twitter", ReadWriteWeb, 15 listopada Na stronie Wojciecha Olejniczaka, uprzedzając możliwą wpadkę, statusy są poprzedzane oznaczeniami [Biuro] i [WO]. W tym pierwszym przypadku wpisów dokonuje asystent polityka, Filip Puchalski.

18 18 Polityk może też skasować pojedynczy komentarz do swego statusu, na przykład z powodu używanego w nim języka, wypowiedzi nie odnoszących się do tematu, wycieczek osobistych. Czy należy takie komentarze wycinać, stosować mniej czy dalej posunięta moderację, która nieuchronnie będzie postrzegana jako cenzura? Jeśli jednak przyjmiemy, że nie o wolność do wypowiedzenia się tu chodzi, lecz powiedzmy, tytułem wyjątku o stworzenie forum racjonalnej i interesującej dyskusji, to taki mocny zakres działania moderatora wydaje się usprawiedliwiony i wart zachodu wskazuje Andrzej Kisielewicz 50 i postuluje, by taką formę wybrały internetowe wydania poważnych gazet; mogłoby to znacznie zwiększyć atrakcyjność tych wydań i liczbę czytelników. Profesor Kisielewicz zauważa też, że część blogerów na swoich blogach wycina wszelkie wypowiedzi przeciwników politycznych. Taki blog przestaje być forum dyskusji i wymiany poglądów, a staje się klubem spotkań podobnie myślących ocenia. Płatne komentarze i chamstwo Od dawna w Sejmie krążą opinie, że największe partie wynajmują zawodowe agencje reklamowe do robienia w Internecie... czarnej propagandy swoim rywalom" stwierdza poseł Eugeniusz Kłopotek z PSL 51. Ale większość parlamentarzystów nie przykłada do tego znaczenia. Ja nie czytam w ogóle opinii internautów na forach portali. Jedno wiem na pewno trzeba skończyć z chamstwem w Internecie! Czarna propaganda tu przywołana szerzej znana jest jako czarny PR (negatywny PR); na świecie określa się ją jako media spinning. Jest jednym z podstawowych narzędzi używanych w polityce, choć zarówno politycy jak i wspierające ich agencje marketingowe się do tego nie przyznają. W węższym znaczeniu to nakręcanie mediów przez przerzucanie do gazet, Internetu i telewizji zmanipulowanych albo wręcz fałszywych informacji i interesy użytkownika biznesowego lub politycznego. W szerszym ujęciu to także zwykła kampania negatywna, czyli ujawnianie przykrych, ale prawdziwych informacji o przeciwniku wskazuje Bronisław Omachel 52. Na całym świecie, także w Polsce, czarny PR czy nawet kampanie negatywne to temat tabu. Ludzie z branży utrzymują, że nigdy nie brali w nich udziału, 50 Jarosław Zieliński, Media i blogi, Demopol.pl, 8 kwietnia 2011, za: Andrzej Kisielewicz, Kisielewicz: O dziennikarzach, blogerach i racjonalnej dyskusji, Salon24.pl, 20 listopada Andrzej Walkowiak, Polityk politykowi wilkiem. Oczerniający wpis za 2 złote, Gazeta Pomorska, 30 maja Radosław Omachel, Sztuka podstawiania nogi, Newsweek, 12 czerwca 2011.

19 19 a najwyżej co nieco słyszeli. Za rodzaj czarnego PR uznaje się też próby skompromitowania urzędników państwowych. W Internecie czarny PR przejawia się przez opłacanie wpisów i komentarzy na forach internetowych i w serwisach społecznościowych. Na niektórych serwisach nawet 40 procent wpisów to zamówione komentarze uważa Piotr Czarnowski, właściciel agencji PR. Na Facebooku pojawiają się ostre, krytyczne komentarze pod adresem konkurencji, pisane z fałszywych profili a tak naprawdę przez agencję marketingową. Drugim z istotnych problemów w dyskusjach jest coś, co potocznie określa się jako chamstwo: nieparlamentarny język, obrażanie innych, groźby, uwagi rasowe. Wynikają one po części z szybkości toczonej dyskusji, tego że dyskutanci się nie widzą wzajemnie, ale także z sięgającej daleko poza Internet, albo raczej docierającej do Internetu kultury języka. Brak argumentów merytorycznych, poczucie że przegrywa się z mądrzejszym przeciwnikiem (którego uważa się jednak za głupszego, jeśli nie gorzej) powoduje radykalizację dyskusji nie tylko w sferze treści, ale i formy. Znajomi profile lubienie Słowa znajomy i lubię ( polub ) mają na Facebooku nieco inne znaczenie niż zwykle. Znajomym jest się z profilami, co również nie znaczy twarzy widzianej z boku. Znajomi na Facebooku to niekoniecznie są to ludzie, których naprawdę się zna 53. Czasem ciekawe jest to, co piszą, czasem się tylko z nimi gra, choć mogą być po drugiej stronie globu. Facebook miał na początku łączyć studentów jednej uczelni, później kilku, a w końcu rozprzestrzenił się na cały świat. Z kolei lubię to (like it) dotyczy zarówno pojedynczych postów (i pojedynczych komentarzy do nich), jak i całych stron. Polubić można strony polityków czy partii politycznych, z których poglądami i działaniami zupełnie się nie zgadza. Krytykując je w komentarzach, naraża się często na ostre i emocjonalne potyczki z ich autentycznymi zwolennikami. Ale po prostu chce się owe poglady i działania poznać. Te różnice w znaczeniach (i intencjach użytkowników Facebooka) powodują, że dość ryzykowna jest ocena efektów pracy autora profilu czy strony po liczbie znajomych czy lubiących je. Podobnie jak z blogami gdy ma się znaną markę w realnym świecie (jak Janusz Korwin-Mikke) to i profil czy strona będą popularne. Przysłowiowy Jan Kowalski musi sobie 53 i nie zawsze są to ludzie o właśnie takich danych jak podane, choć to akurat jest w regulaminie serwisu Facebook zabronione.

20 20 na to zapracować ciekawymi i często aktualizowanymi treściami, uczestnictwem w dyskusjach pod swoimi (i nie tylko) statusami. Polecanie Jedną z najważniejszych cech mikroblogów i serwisów społecznościowych jest polecanie (rekomendowanie), które staje się filtrem informacji docierających do ich użytkownika. Otrzymuje on informacje takie jak polecane artykuły opublikowane w Internecie czy nawet zwykłe opinie od osób, które są jego znajomymi na Facebooku i od stron, które zdecydował się obserwować. Więc ze źródeł, które uznał z różnych przyczyn za ważne. Dotyczy to nie tylko artykułów, ale także piosenek i płyt, książek, filmów, gier. Może też o takie informacje i oceny poprosić. moi przyjaciele internetowi 54 dają mi okazję bycia częścią społeczności składającej się z ludzi żyjących w różnych zakamarkach świata. Dla mnie i wielu innych ci ludzie istnieją także poza Facebookiem, najlepszym portalem komunikacji międzyludzkiej na świecie wskazuje Amber Mac 55. I dodaje: do moich internetowych przyjaciół zwracam się wtedy, gdy zastanawiam się nad kupnem nowego aparatu cyfrowego, dobrą restauracją w nowym Jorku, gdzie wkrótce się wybieram, czy liczę na zapoznanie się z pewnym partnerem biznesowym, którego znają moi przyjaciele z Twittera. Efekt danej rekomendacji zależy od reputacji użytkownika serwisu społecznościowego. Reputacja danej osoby to zestaw przekonań lub opinii, jakie inni mają na jej temat. Wszyscy mamy reputację, nawet jeśli jest ona niewielka. Choć możemy ją podtrzymywać, musi jednak zostać stworzona przez innych ludzi. Moc reputacji jest taka, że jest ona obiektywna, jest opinią innych ocenia Joshua Porter 56. Jeśli reputacja dobrze spełnia swoje zadanie, ludzie mogą odpowiednio oceniać innych i ich możliwe zachowanie. W sieciowych serwisach społecznościowych może ona decydować o tym, czy dojdzie do transakcji biznesowych lub czy zostanie uznana rekomendacja, który film obejrzeć. Czy w ten sposób można także kształtować preferencje polityczne? Jeśli znajomi są autorytetami dla danej osoby w jednej dziedzinie (cenią sobie jego reputację), łatwo mogą się stać w innych. Zadowolenie z obejrzanego filmu może przekonać do głosowania na partię 54 Amber Mac używa tu określenia przyjaciele (friends) ale Facebook zdecydował się to słowo przetłumaczyć na język polski jako znajomi. Mac pisze nie tylko o Facebooku, ale także o Twitterze i innych serwisach internetowych. 55 Amber Mac, E-przyjaciele, Helion, Gliwice 2011, strony 11 i Joshua Porter, Serwisy społecznościowe. Projektowanie, Helion, Gliwice 2009, strona 121.