The Jackdaw Corvus monedula in Zielona Góra city (W Poland): distribution and abundance

Transkrypt

1 Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.) Ptaki krukowate Polski [Corvids of Poland] Bogucki Wyd. Nauk., Poznań 2005 Marcin Bocheński, Paweł Czechowski The Jackdaw Corvus monedula in Zielona Góra city (W Poland): distribution and abundance Kawka Corvus monedula w Zielonej Górze: rozmieszczenie i liczebność ABSTRACT: Breeding densities of the Jackdaw Corvus monedula were estimated in Zielona Góra city (W Poland) on seven research plots in various urban habitats in Its densities (in pairs per 10 ha) reached 7.7 on plot Słoneczne, 2.9 in the Old Town, 2.0 in the Park Tysiąclecia, and 0.4 on plot Winnica. No breeding Jackdaws were recorded on plots: Zacisze, Chynów and Industrial Zone. The above densities are generally very low in comparison with other study areas in Poland. The highest density was noted on plot Słoneczne, which is a housing estate built in the late 1970s. In the similar, but modern estate Zacisze, where there are no holes in ceilings or other potential nesting places, no breeding Jackdaws were noted. Probably the lack of suitable nesting places is also the reason why there were no breeding Jackdaws in the Industrial Zone and in the upper-income residential district Chynów, because these research plots border on wastelands and farmlands, where the birds could feed. Densities of the Jackdaw in the centre of Zielona Góra (plots: Old Town and Winnica) are relatively low, probably because of the absence of suitable food sources. In the old buildings there are many holes where birds can nest, but there are only small green areas where Jackdaws could feed. Furthermore, Zielona Góra is surrounded by forests, so there are no open areas near the city, where Jackdaws could forage. Their low abundance in the Park Tysiąclecia in Zielona Góra confirms a general trend towards abandoning this type of urban habitat by Jackdaws. KEY WORDS: Jackdaw, Corvus monedula, breeding population, Zielona Góra, urban habitats Marcin Bocheński, Faculty for Nature Protection, Institute of Biotechnology and Environment Protection, University of Zielona Góra, Monte Cassino Str. 21b, Zielona Góra, M.Bochenski@ibos.uz.zgora.pl Paweł Czechowski, Institute for Tourism and Recreation, State Higher Vocational School in Sulechów, Armii Krajowej Str. 51, Sulechów; paczech@wp.pl

2 532 Marcin Bocheński, Paweł Czechowski STRESZCZENIE: Występowanie par lęgowych kawki Corvus monedula w Zielonej Górze w roku 2004 przebadano na siedmiu powierzchniach próbnych, reprezentujących różne rodzaje środowiska miejskiego. Występowanie kawki stwierdzono na czterech z nich, w następujących zagęszczeniach: Osiedle Słoneczne 7,7 par/10 ha, Starówka 2,9 par/10 ha, Park Tysiąclecia 2 pary/10 ha, Osiedle Winnica 0,4 par/10 ha. Na pozostałych: Strefa przemysłowa, Dzielnica Chynów oraz Osiedle Zacisze lęgów kawki nie zanotowano. Zagęszczenia kawki w różnych typach środowiska miejskiego Zielonej Góry należą do najniższych w skali kraju (tab. 1). W Zielonej Górze największe zagęszczenie zanotowano na pochodzącym z końca lat siedemdziesiątych Osiedlu Słonecznym. Na podobnym, ale budowanym współcześnie Osiedlu Zacisze, gdzie brak jest odpowiednich otworów wentylacyjnych lub innych potencjalnych miejsc lęgowych, kawki nie zanotowano w ogóle. Nieobecność tego gatunku w strefie przemysłowej miasta oraz w dzielnicy o charakterze wiejskim (Chynów), prawdopodobnie również wynika z braku odpowiednich miejsc do gniazdowania, pomimo obecności w pobliżu terenów otwartych (nieużytków, fragmentów pól uprawnych), stanowiących potencjalną bazę pokarmową. Przyczyną braku kawki na tego typu powierzchni może być postępująca modernizacja budynków, przyczyniająca się do zanikania miejsc gniazdowych oraz nietolerowanie obecności ptaków przez właścicieli posesji. Z kolei brak odpowiednich terenów żerowiskowych w pobliżu, wydaje się być czynnikiem wpływającym na małe zagęszczenia kawki na w centrum miasta Starówce i Osiedlu Winnica, w porównaniu z innymi miastami w Polsce. Stara zabudowa śródmiejska charakteryzuje się stosunkowo dużą ilością dostępnych miejsc gniazdowych. Jednak w jej najbliższym otoczeniu nie ma większych fragmentów trawników lub innego rodzaju otwartych terenów zielonych, gdzie ptaki mogłyby żerować. Ponadto otaczające miasto lasy nie stanowią potencjalnej bazy pokarmowej dla tego gatunku. Wzrastający stopień urbanizacji oraz modernizacja budynków, to przyczyny spadku liczebności kawki, wskazywane także przez innych autorów. SŁOWA KLUCZOWE: kawka, Corvus monedula, populacja lęgowa, Zielona Góra, tereny miejskie Introduction The Jackdaw Corvus monedula is a widespread and numerous or fairly numerous breeder in Poland (Tomiałojć & Stawarczyk 2003), but recently it has started to decline in various types of urban habitats (e.g. Brauze 2001, Stój & Dyczkowski 2002, Tomiałojć & Stawarczyk 2003, Biaduń 2005). Before this study, information about the size of the Jackdaw population in the city of Zielona Góra was collected sporadically or irregularly (Jerzak et. al 2000). Considering that the decline of the Jackdaw population is possible, it is important to know its current condition. It is also necessary to take suitable steps to protect this bird. Hence the aim of this study was to assess the distribution and size of the breeding population of the Jackdaw in the city of Zielona Góra, and to compare it with other towns and cities in Poland. Study area Zielona Góra (51 55 N, E) is situated in western Poland. It is a typical medium-sized (about inhabitants) Central European city. It includes within the city borders 58.3 km 2, of which about 32% are occupied by built-up areas (i.e.

3 The Jackdaw in Zielona Góra city (W Poland): distribution and abundance % by housing areas, 15% by industrial and transport areas, and 7% by others), 46% by forests, 15% by farmland, and 7% by other habitats. Waters cover less than 1% of the total city area. In the city centre is the Old Town, dominated by 19 th -century buildings, and surrounded by old or modern housing quarters. Industrial areas concentrate in the north-western part of city. Almost the whole city is surrounded by forests, as there are only small patches of farmlands, located mostly in northern and southern parts of the city. To investigate breeding densities of the Jackdaw in the various types of urban habitats, 7 research plots were established (Fig. 1): 1) Old Town 70 ha. It is the historical part of the city, with the Old Market dating from the 13 th century, surrounded very densely by 19 th century buildings. Green areas are scanty, with some grass and tall trees. 2) Winnica 26 ha. Housing estate built in the 1950s, with some grass and trees. 3) Słoneczne 65 ha. Housing estate built in the 1970s, with multi-storey apartment blocks and large green areas dominated by lawns. 4) Zacisze 46 ha. Housing estate built in the late 1990s, with quite large green areas: grass, trees singly or in rows. 5) Chynów 96 ha. Old upper-income residential district, composed of detached houses surrounded by gardens. Nearby, there are arable fields and meadows. 6) Park Tysiąclecia 10 ha. Situated near the city centre, dominated by broad-leaved trees that are several dozen years old. There are some hollows in the trees. 7) Industrial Zone 188 ha. Degraded area, in part covered with industrial buildings (factories, storehouses, depots), road and rail network, and parking places. Green areas are mainly patches of ruderal plants and rows of trees. Material and methods Each plot was controlled once between 29 th March and 5 th April 2004, i.e. in the period when Jackdaws fly with the nest material to the nesting places very intensively. During the control, all observed birds were recorded. Observations were marked on a magnified city map, at the scale of 1:6125. Depending on the size of the research plot and numbers of the birds, controls lasted 1 3 hours. During observations, binoculars (10 50) were used. We recorded as breeding pairs only the birds that were flying with nest material to the places of nesting, guarding those places, copulating, or showing other sexual behaviours. Results The majority of breeding Jackdaws were found on plot Słoneczne (50 pairs, i.e. 7.7 pairs/10 ha) and in the Old Town (16 pairs, i.e. 2.9 pairs/10 ha). In the Park Tysiąclecia and on plot Winnica, only 2 and 1 pairs were recorded, respectively. On the remaining 3 plots (Industrial Zone, Chynów, Zacisze), no breeding Jackaws were observed.

4 534 Marcin Bocheński, Paweł Czechowski Fig. 1. Urban habitats in the city of Zielona Góra 1 border of built-up area; 2 historical and old type building; 3 apartment blocks allotments; 4 villa type allotments, 5 parks and cemeteries; 6 garden allotments, 7 forest areas; 8 open areas; 9 industrial areas; 10 other areas; 11 main streets Places of researching plots are indicated with signatures: CH research plot Chynów; IZ research plot Industrial Zone; ZA research plot Zaciszet; WA research plot Winnica; TP research plot Park Tysiąclecia; OT research plot Old Town; SA research plot Słoneczne Ryc1. Środowiska miejskie w Zielonej Górze 1 granica obszaru zabudowanego; 2 Starówka i obszary ze starą zabudową; 3 osiedla mieszkaniowe; 4 osiedla willowe, 5 parki i cmentarze; 6 ogrody działkowe; 7 lasy; 8 obszary otwarte; 9 tereny przemysłowe; 10 pozostałe; 11 główne ulice Położenie poszczególnych powierzchni badawczych oznaczono literami: CH Dzielnica Chynów ; IZ Strefa Przemysłowa ; ZA Osiedle Zacisze ; WA Osiedle Winnica ; TP Park Tysiaclecia, OT Starówka i tereny o starej zabudowie; SA Osiedle Słoneczne

5 The Jackdaw in Zielona Góra city (W Poland): distribution and abundance 535 Discussion Breeding densities of Jackdaws in various types of urban habitats in the city of Zielona Góra are generally much lower than in other study areas in Poland (Table 1). Jackdaw abundance depends mostly on two factors: availability of nesting places and suitable food sources near the breeding sites. In the city of Zielona Góra, the highest density of the breeding population was noted on plot Słoneczne the housing estate coming from the late 1970s. There are many apartment blocks, with numerous holes in the ceiling constructions, used by Jackdaws as nesting places. Lawns, where the birds feed, cover a relatively large part of this area. In the similar, but modern estate Zacisze, where there are no holes in the ceilings or other potential nesting places, no breeding Jackdaws were noted. Asimilar tendency was reported by Luniak and Głażewska (1987), who analysed densities of this species in various cities of Poland, and by Nowakowski and Dulisz (2005) in the city of Olsztyn. These authors showed that the older the estate, the higher the density of Jackdaws. Table 1. Breeding densities of the Jackdaw Corvus monedula in various types of urban habitats in Poland Tabela 1. Zagęszczenia lęgowe kawki w różnych typach siedlisk w miastach Polski (1) typ siedliska; (2) miasto; (3) lata badań; (4) wielkość powierzchni; (5) zagęszczenie; (6) źródło danych; (7) centrum miasta; (8) osiedla starej zabudowy; (9) osiedla zabudowy z lat 70.; (10) nowe osiedla; (11) strefa podmiejska; (12) parki miejskie; (13) strefa przemysłowa Type of urban habitat (1) City centre, mainly Old Town (7) Old housing estate (8) Town/city (2) Study years (3) Plot size (ha) (4) Density (p/10 ha) (5) References (6) Słupsk Górski 1982 Olsztyn Nowakowski & Dulisz 2005 Olsztyn Nowakowski & Dulisz 2005 Świebodzin Jermaczek et al Legnica Tomiałojć 1970 Września Kuźniak 2000 Jasło Stój & Dyczkowski 2002 Leszno Kuźniak 1996 Sulechów Czwałga 1992 Warszawa Luniak et al Lublin 1994 i Biaduń 1996 Zielona Góra plot Old Town this study Wrocław Lontkowski 1989 Legnica Tomiałojć 1970 Słupsk Górski 1982 Warszawa Luniak et al Wrocław Dyrcz 1991 Zielona Góra plot Winnica this study

6 536 Marcin Bocheński, Paweł Czechowski Type of urban habitat (1) Housing estates built in 1970s (9) Town/city (2) Study years (3) Plot size (ha) (4) Density (p/10 ha) (5) References (6) Lublin Biaduń 1996 Olsztyn Nowakowski & Dulisz 2005 Jasło Stój & Dyczkowski 2002 Poznań Kuźniak 2000 Września Kuźniak 2000 Zielona Góra this study plot Słoneczne Świebodzin Jermaczek et al Poznań Kuźniak 2000 Wrocław Dyrcz 1991 Słupsk Górski 1982 Modern Lublin Biaduń 1996 housing estate Olsztyn Nowakowski & Dulisz 2005 (10) Warszawa Luniak et al Zielona Góra this study plot Zacisze Upper-income Warszawa Luniak et al residential Legnica Tomiałojć 1970 district (11) Lublin Biaduń 1996 Jasło Stój & Dyczkowski 2002 Olsztyn Nowakowski & Dulisz 2005 Wrocław Dyrcz 1991 Słupsk Górski 1982 Września Kuźniak 2000 Poznań Kuźniak 2000 Zielona Góra this study plot Chynów City parks (12) Wrocław Park Dyrcz 1991 Słowackiego Jasło Park Stój & Dyczkowski 2002 Zabytkowy Poniec Park Lorek 1992 Wydawy Poznań 3 city Kuźniak 2000 parks Jasło Miejski Stój & Dyczkowski 2002 Września Kuźniak 2000 Miejski Siedlce 7.3 Tomiałojć & Stawarczyk 2003 Legnica Park Śródmiejski Tomiałojć 1970

7 The Jackdaw in Zielona Góra city (W Poland): distribution and abundance 537 Type of urban Town/city (2) habitat (1) Poznań Park Sołacki Study years (3) Plot size (ha) (4) Density (p/10 ha) (5) Kuźniak 2000 References (6) Olsztyn Nowakowski & Dulisz 2005 Lublin Biaduń 1989 Lipno Indykiewicz & Zalewski 2001 Warszawa Luniak et al Koszalin Antczak 2004 Zielona Góra this study Park Tysiąclecia Bydgoszcz Park Zieliński 2001 Ludowy Szczecin Park Wysocki 2001 Żeromskiego Wrocław Park Lontkowski 1989 Zachodni Słupsk Park Górski 1982 Sródmiejski Słupsk Park Kultury i Wypoczynku Górski 1982 Poniec Park Lorek 1992 Miejski Bydgoszcz Park Zieliński 2001 Załuski Warszawa Stolarz et al Ursus Słupsk Park Antczak 2004 Śródmiejski Industrial zone Olsztyn Nowakowski & Dulisz 2005 (13) Słupsk Górski 1982 Zielona Góra this study Probably the lack of suitable nesting places is the reason why there are no breeding Jackdaws in the Industrial Zone and in the Chynów residential district. Close to these research plots there are open habitats (patches of wasteland and farmland), where the birds could feed. In other Polish cities, this species breeds in such habitats (see Table 1). Only in Bydgoszcz, like in Zielona Góra, there are no Jackdaws in upper-income residential districts (Indykiewicz et al. 1997). There can be two explanations of this fact. First, more and more buildings are renewed and modernized. Thus, there are no holes in the walls of buildings or chimneys, where Jackdaws could build the nest. Second, owners of the buildings usually do not tolerate the presence of birds (e.g. Jackdaws, sparrows Passer sp., swallows and mar-

8 538 Marcin Bocheński, Paweł Czechowski tins Hirundinae) in the buildings. Bocheński et al. (2004) suggest that it can be the explanation of the lack of the house martin Delichon urbica in the upper-income residential district in Zielona Góra. In comparison with other cities in Poland, densities of the Jackdaw in the centre of Zielona Góra (plots: Old Town and Winnica) are relatively low. It seems that the absence of the suitable food sources can be the main reason of this situation. In the old buildings there are many holes where birds can nest. But there are only small patches of green areas or similar places, where Jackdaws could feed. Furthermore, Zielona Góra is surrounded by forests, so there are only few open areas near the city, where Jackdaws could find some food. According to Tomiałojć and Stawarczyk (2003), enlarging of the built-up area of the cities and elongating the distance between breeding and feeding areas can be the reason why the numbers of Jackdaws in city centres are decreasing. Their low abundance in the Park Tysiąclecia in Zielona Góra confirms a general trend towards abandoning this type of urban habitat by Jackdaws (e.g. Brauze 2001, Tomiałojć & Stawarczyk 2003, Biaduń 2005). References Antczak J Ptaki lęgowe parków miejskich Słupska i Koszalina. In: Indykiewicz P., Barczak T. (eds.). Fauna miast Środkowej Europy 21. wieku. Wyd. LOGO, Bydgoszcz, p Biaduń W Ptaki cmentarza przy ulicy Lipowej w Lublinie. Not. Orn. 30: Biaduń W Ptaki lęgowe i zimujące osiedli mieszkaniowych w Lublinie. Not. Orn. 37: Biaduń W Synurbijne populacje krukowatych Corvidae w Lublinie. In: Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (eds.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, p Bocheński M., Jerzak L., Tubielewicz M Liczebność, zagęszczenie i miejsca gniazdowania oknówki Delichon urbica (L.) w wybranych środowiskach Zielonej Góry w 2003 r. In: Indykiewicz P., Barczak T. (eds.). Fauna miast Środkowej Europy 21. wieku. Wyd. LOGO, Bydgoszcz, p Brauze T Zmiany w składzie gatunkowym awifauny lęgowej rezerwatu Kępa Bazarowa w Toruniu w latach do In: Indykiewicz P., Barczak T., Kaczorowski G. (eds.). Bioróżnorodność i ekologia populacji zwierzęcych w środowiskach zurbanizowanych. Wyd. NICE, Bydgoszcz, p Czwałga T Awifauna lęgowa miasta Sulechowa w latach Lub. Prz. Przyr. 3, 2 3: Dyrcz A Kawka Corvus monedula L., In: Dyrcz A., Grabiński W., Stawarczyk T., Witkowski J Ptaki Śląska. Monografia faunistyczna. Uniwersytet Wrocławski, p Górski W Ptaki lęgowe Słupska i obszarów podmiejskich. Acta Zool. Cracov. 26: Indykiewicz P., Kucharski R., Korczyński M The birds of Bydgoszcz, Poland Zesz. Nauk. WSP w Bydgoszczy, Stud. Przyr. 13: Indykiewicz P., Zalewski D Różnorodność gatunkowa awifauny lęgowej parku miejskiego w Lipnie w latach In: Indykiewicz P., Barczak T., Kaczorowski G. (eds.). Bioróżnorodność i ekologia populacji zwierzęcych w środowiskach zurbanizowanych. Wyd. NICE, Bydgoszcz, p

9 The Jackdaw in Zielona Góra city (W Poland): distribution and abundance 539 Jermaczek A., Jermaczek D., Filipczak K Ptaki lęgowe miasta Świebodzina w latach Lub. Prz. Przyr. 1, 1: Jerzak L., Bujkiewicz Z., Dzwonkowski T., Radkiewicz J., Reda P., Walkowiak J., Wróbel I Przyroda miasta. In: Damczyk K., Lewicki Z. (eds.). Stan środowiska w Zielonej Górze w 1999 roku. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Zielona Góra, p Kuźniak S Atlas ptaków lęgowych Leszna w latach Prace Zakł. Biol. i Ekol. Ptaków UAM w Poznaniu 6: Kuźniak S Corvus monedula L., 1758 kawka. In: Bednorz J., Kupczyk M., Kuźniak S., Winiecki A. Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, p Lontkowski J Ptaki wróblowe (Passeriformes) północno-zachodniej części Wrocławia (z uwzględnieniem badań ilościowych metodą kartograficzną). Ptaki Śląska 7: Lorek G Awifauna lęgowa miasta Ponieca. Lub. Prz. Przyr. 3, 4: Luniak M., Głażewska E Ptaki terenów zabudowy miejskiej w Polsce przegląd badań. Not. Orn. 28: Luniak M., Kozłowski P., Nowicki W., Plit J Ptaki Warszawy Atlas Warszawy 8. IGiPZ PAN, Warszawa. Nowakowski J.J., Dulisz B Population densities and synurbization of corvids in Olsztyn city (NE Poland). In: Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (eds.). Ptaki krukowate Polski. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, p Stolarz P., Stolarz E., Fogel P Ptaki gminy Warszawa-Ursus. In: Indykiewicz P., Barczak T., Kaczorowski G. (eds.). Bioróżnorodność i ekologia populacji zwierzęcych w środowiskach zurbanizowanych. Wyd. NICE, Bydgoszcz, p Stój M., Dyczkowski J Ptaki Jasła liczebność, rozmieszczenie i ochrona. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań. Tomiałojć L Badania ilościowe nad synantropijną awifauną Legnicy i okolic. Acta Ornithol. 12, 9: Tomiałojć L., Profus P Comparative analysis of breeding bird communities in two parks of Wrocław and in an adjacent Querco-Carpinetum forest. Acta Ornithol. 16: Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura. Wrocław. Wysocki D Badania ilościowe awifauny Parku Żeromskiego w Szczecinie. In: Indykiewicz P., Barczak T., Kaczorowski G. (eds.). Bioróżnorodność i ekologia populacji zwierzęcych w środowiskach zurbanizowanych. Wyd. NICE, Bydgoszcz, p Zieliński J Awifauna lęgowa małych parków i cmentarzy w Bydgoszczy. In: Indykiewicz P., Barczak T., Kaczorowski G. (eds.). Bioróżnorodność i ekologia populacji zwierzęcych w środowiskach zurbanizowanych. Wyd. NICE, Bydgoszcz, p