RAPORT. o stanie zagospodarowania i rozwoju województwa wielkopolskiego

Transkrypt

1 RAPORT o stanie zagospodarowania i rozwoju województwa wielkopolskiego 2014

2 PUBLIKACJĘ Przygotowano w Wielkopolskim Biurze Planowania Przestrzennego w Poznaniu DYREKTOR Marek Bryl Z-CA DYREKTORA dr Grażyna Łyczkowska GŁÓWNY PROJEKTANT Bogdan Reiter z-ca projektanta prowadzącego Dominika Szymczyk-Stefańska charakterystyka województwa Bogdan Reiter infrastruktura techniczna Tomek Drużkowski środowisko przyrodnicze Elżbieta Kozłowska sieć osadnicza Dominika Szymczyk-Stefańska demografia i mieszkalnictwo Dominika Szymczyk-Stefańska środowisko kulturowe Aleksandra Kozłowska GOSPODARKA Dominika Szymczyk-Stefańska struktura użytkowania gruntów Agata Jakubowicz Bogdan Reiter stan planistyczny Aleksandra Kozłowska PODSUMOWANIE Bogdan Reiter KONSULTACJE Adam Derc Jowita Maćkowiak finanse jednostek samorządowych Bogdan Reiter WSPÓŁPRACA Piotr Skarbiński Magdalena Suchecka infrastruktura społeczna Bartosz Burzyński TURYSTYKA I rekreacja Aleksandra Kozłowska komunikacja Agata Jakubowicz OPRACOWANIE GRAFICZNE Jadwiga Lechicka Agnieszka Porada Mikołaj Pietz SKŁAD PUBLIKACJI Mikołaj Pietz Poznań, 2014 r. WBPP Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu

3 Spis treści wprowadzenie 5 charakterystyka województwa 6 środowisko przyrodnicze 9 sieć osadnicza 23 demografia i mieszkalnictwo 26 środowisko kulturowe 31 gospodarka 35 finanse jednostek samorządowych 43 infrastruktura społeczna 48 turystyka i rekreacja 52 komunikacja 55 infrastruktura techniczna 61 struktura użytkowania gruntów 72 stan planistyczny 76 podsumowanie 80 źródła 83

4

5 Wiedza o stanie zagospodarowania województwa i poziomie jego aktywności ma kluczowe znaczenie dla podejmowania decyzji związanych z dalszym rozwojem regionu. Kompleksowa wiedza o przestrzeni i gospodarce jest gwarancją optymalnego zarządzania i korzystania z funduszy, zwłaszcza pochodzących z Unii Europejskiej. Raport o stanie zagospodarowania i rozwoju województwa wielkopolskiego 2014 jest publikacją zbliżoną do opracowanych w latach 2006 i 2011 w Wielkopolskim Biurze Planowania Przestrzennego w Poznaniu. W 14 rozdziałach prezentuje informacje o stanie zagospodarowania, tendencjach i trendach rozwojowych oraz porównuje wybrane zjawiska do wielkości krajowych. Zróżnicowany obraz regionu przedstawiono za pomocą rycin, wykresów, danych statystycznych, wielkości bezwzględnych i wskaźników. Opisanie możliwie najszerszego spektrum zjawisk oparto na aktualnych, dostępnych danych. Zgromadzony materiał pozwala na wyciągnięcie indywidualnych wniosków w różnych dziedzinach rozwoju, które będą zapewne pobudzać do dyskusji, a niekiedy do odmiennych interpretacji zdarzeń. Jest to świadome założenie, które ma na celu zachęcenie Czytelników do własnych refleksji. Wynik dyskusji, w postaci wniosków, może być inspiracją do wprowadzenia zmian w kolejnych, zarówno nowych edycjach Raportu, jak i kierunkach rozwoju i metodach planowania. Poziom atrakcyjności Wielkopolski i pozycja wśród najsilniejszych gospodarczo województw w kraju potwierdzają przede wszystkim prezentowane informacje o stanie sfery społecznej (w tym wprowadzanie nowoczesnych form kształcenia studentów), infrastruktury technicznej, systematycznego wzrostu produktu krajowego brutto i nakładów na rozwój sektora badawczorozwojowego (B+R) Wielkopolski, a także wdrażanie wysoko przetworzonych usług w gospodarce. Przygotowując publikację korzystano m.in.: z administracyjnych źródeł danych poszczególnych departamentów Urzędu Marszałkowskiego Województwa, wielu publikacji i opracowań oraz dostępnych danych Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Poznań, grudzień 2014 r. Wojciech Jankowiak Wicemarszałek Województwa Wielkopolskiego

6 charakterystyka województwa charakterystyka województwa Położenie GEOGRAFICZNE Województwo wielkopolskie położone jest w środkowozachodniej części Polski i graniczy z województwami: pomorskim, kujawsko-pomorskim, łódzkim, opolskim, dolnośląskim, lubuskim i zachodniopomorskim. Obejmuje obszar tys. km 2 i pod względem powierzchni zajmuje drugie miejsce w kraju (po województwie mazowieckim). Geograficznie Wielkopolska położona jest na obszarze Niżu Środkowoeuropejskiego, w zasięgu dwóch różniących się podprowincji: Pojezierza Południowobałtyckiego młodoglacjalnego obszaru wysoczyzn jeziornych o urozmaiconej rzeźbie z pagórkami, wzgórzami, z rozcięciami dolinowymi i rynnami polodowcowymi wypełnionymi jeziorami, Nizin Środkowopolskich obszaru peryglacjalnych wysoczyzn i bezjeziornych równin, o mniej zróżnicowanej rzeźbie. W obrębie obu ww. podprowincji występuje w granicach województwa sześć makroregionów ułożonych pasmowo wypukłych i wklęsłych, wielkich form geomorfologicznych, do których należą (od północy): Pojezierze Południowopomorskie, Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Pojezierze Wielkopolskie, RZEŹBA TERENU WIELKOPOLSKI Pradolina Warciańsko-Odrzańska, Pojezierze Leszczyńskie, Nizina Południowowielkopolska. Województwo wielkopolskie usytuowane jest prawie w całości w dorzeczu Odry, tylko niewielkie jego fragmenty znajdują się w dorzeczu Wisły. Sieć rzeczna Wielkopolski jest dobrze rozwinięta i równomiernie rozmieszczona. Osią ekologiczną układu hydrograficznego regionu jest system dolin i pradolin Warty oraz jej głównych dopływów. Największa koncentracja jezior występuje na Pojezierzu Gnieźnieńskim, Pojezierzu Przemęckim i Pojezierzu Międzychodzko- -Sierakowskim, zaś część południowa niemal całkowicie pozbawiona jest jezior. Cechą ukształtowania Wielkopolski jest jej równinność. Najwyższym punktem na terenie województwa jest Kobyla Góra (284 m n.p.m.) kulminacja Wzgórz Ostrzeszowskich, a najniższy punkt leży na dnie Jeziora Śremskiego (kryptodepresja 6 m p.p.m.) na Pojezierzu Międzychodzko-Sierakowskim. Wielkopolska nie stanowi wyodrębniającej się geograficznie jednostki. Wielkie formy geomorfologiczne pasmowo przecinające województwo przechodzą dalej, na obszar województw sąsiednich. Obszary chronione (łącznie z obszarami Natura 2000 zawartymi w granicach innych form ochrony przyrody) zajmują 31,8% powierzchni województwa. Kopaliny energetyczne Wielkopolski reprezentowane są głównie przez węgiel brunatny i gaz ziemny. Występują także kopaliny chemiczne i skalne. W przestrzeni województwa dominują użytki rolne zajmujące 65,0% oraz grunty leśne, zadrzewienia i zakrzewienia obejmujące 26,7% jego powierzchni. STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW W 2013 r. użytki rolne 65,0% 26,7% grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione grunty zabudowane i zurbanizowane wody powierzchniowe użytki ekologiczne 0,4% 1,2% 5,2% 1,5% 0,1% nieużytki tereny różne Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie Departament Geodezji UMWW 2013 r. 6 Źródło: Mapa topograficzna w skali 1: (VMapL2) WIELKOPOLSKA NA TLE KRAJU 9,5% powierzchni 8,3% powierzchni użytków rolnych 9,0% ludności 9,9% pracujących 6.7% bezrobotnych 9,8% podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON 11.1% produkcji sprzedanej przemysłu 10,1% produkcji sprzedanej budownictwa 15,4% pogłowia bydła 22,3% pogłowia trzody chlewnej DEMOGRAFIA Wielkopolska, pod względem liczby mieszkańców, jest trzecim województwem w kraju (po mazowieckim i śląskim). Liczba ludności na koniec 2013 r. wyniosła 3 467,0 tys. osób, z czego 51,4% stanowiły kobiety. Ponad 55,0% ludności województwa (1 913,8 tys.) to mieszkańcy miast, w tym ponad 548 tys. zamieszkuje Poznań. Średnia gęstość zaludnienia w Wielkopolsce wynosi 116 osób/km 2. Najmniej zaludnione są północne tereny województwa, gdzie przeważają obszary leśne i rolne (np. powiat złotowski 42 osoby/km 2, powiat czarnkowsko trzcianecki 48 osób/km 2 ), natomiast najwyższą gęstość zaludnienia notuje się w Poznaniu (2 092 osoby/km 2 ). Wśród miejscowości będących siedzibami gmin miejsko-wiejskich maksymalną gęstość zaludnienia odnotowano w Nowych Skalmierzycach i Swarzędzu, odpowiednio i osoby/km 2. Dodatni przyrost naturalny wyniósł osób, a współczynnik przyrostu naturalnego osiągnął pod koniec 2013 r. poziom 1,23 (wyższy zanotowano tylko w województwie pomorskim).

7 Najwyższy wskaźnik przyrostu naturalnego wystąpił w powiecie poznańskim (4,69 ), natomiast najniższy zarejestrowano w Kaliszu (-2,80 ). Saldo migracji ogółem (wewnętrznych i zewnętrznych) wyniosło +166 osób i ukształtowało się na poziomie 0,05. W strukturze wieku ludności 63,6% mieszkańców to osoby w wieku produkcyjnym, 19,3% w wieku przedprodukcyjnym i 17,1% w wieku poprodukcyjnym. Wskaźnik obciążenia demograficznego, wyrażony liczbą osób w wieku nieprodukcyjnym (przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym) przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym, wyniósł 57,1, a w kraju 57,6. STRUKTURA LUDNOŚCI WG GRUP WIEKOWYCH W 2013 r. 17,1% 63,6% 19,3% wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie BDL GUS 2014 r. Na koniec 2012 r. zanotowano 1 358,0 tys. 1 pracujących (392 na mieszkańców, przy średniej krajowej 359), co stanowiło 61,2% ogółu ludności Wielkopolski w wieku produkcyjnym. Najwięcej osób pracowało w szeroko pojętym sektorze usług 53,0%, w sektorze przemysłu i budownictwa 31,3%, w rolnictwie, łowiectwie, leśnictwie i rybactwie 15,7%. Bezrobocie rejestrowane w województwie wielkopolskim w końcu 2013 r. dotyczyło 148,8 tys. osób (6,7% ogółu bezrobotnych w kraju). Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 9,6% i należała do najniższych w kraju (przy średniej dla Polski 13,4%). Najwyższą stopę bezrobocia zarejestrowano w podregionach: pilskim 15,6% i konińskim 15,5%, najniższą w Poznaniu 4,1%. Sieć osadnicza Sieć osadniczą województwa wielkopolskiego tworzy miejscowości, w tym 110 miast (najwięcej w Polsce) i sołectwa. Administracyjnie województwo dzieli się na 226 gmin i 35 powiatów, w tym 31 ziemskich i 4 grodzkie: Kalisz, Konin, Leszno i Poznań. Poznań, siedziba władz wojewódzkich i samorządowych, pełni funkcję dominującą. Potencjał ludnościowy, ekonomiczny i naukowy przekłada się na znaczny udział tego ośrodka w życiu społeczno-gospodarczym i kulturalnym województwa wielkopolskiego. Wiodącymi ośrodkami osadniczymi w południowej części Wielkopolski są Kalisz i Ostrów Wielkopolski, które tworzą dwubiegunowy układ miejski. Procesy urbanizacyjne skoncentrowane są w paśmie równoleżnikowym, a strefa dynamicznego rozwoju obejmuje zarówno ww. miasta, jak i gminy położone wzdłuż dróg krajowych i wojewódzkich (Nowe Skalmierzyce, Opatówek i Odolanów). Równie istotną rolę pełnią miasta o znaczeniu subregionalnym: Gniezno, Konin, Leszno i Piła, których oddziaływanie wiąże się głównie z funkcjami usługowymi o charakterze ponadlokalnym. korytarz VIa Grudziądz Świecie Gniezno Poznań, który jest odgałęzieniem korytarza VI Gdańsk Katowice Żylina. Na terenie województwa krzyżują się dwie osie komunikacyjne: zachód wschód i północ południe. Oś komunikacyjna zachód wschód przebiega w II korytarzu transportowym i obejmuje: autostradę A2 na odcinku granica państwa - Świecko Nowy Tomyśl - Poznań - Konin Kałuszyn koło Warszawy, oraz linię kolejową nr 3 (E20) Kunowice Poznań Warszawa. Oś komunikacyjną północ południe tworzy droga krajowa S11 Kołobrzeg Koszalin - Piła Poznań Ostrów Wlkp. Kępno Tarnowskie Góry - autostrada A1 oraz linie kolejowe nr 354 i nr 405 Poznań Piła Szczecinek Kołobrzeg. Duże znaczenie dla powiązań zewnętrznych Wielkopolski mają również: linie kolejowe nr 271, 351 (E59) Szczecin Poznań Leszno Wrocław oraz droga krajowa nr 5, autostrada A1 (Grudziądz) Bydgoszcz Gniezno Poznań Leszno A8 (Wrocław), będąca jednocześnie drogą międzynarodową E261. Układ dróg wodnych Wielkopolski powiązany jest z europejskim systemem śródlądowych dróg wodnych poprzez międzynarodową drogę E70, która na obszarze kraju łączy ważne ośrodki gospodarcze położone w dolinie Wisły z zachodnią częścią kraju (zwłaszcza z ośrodkami w dolinie Odry). Układ ten na terenie województwa wielkopolskiego i województw przyległych jest bardzo korzystny, także dla żeglugi turystycznej, tworzy tzw. Wielką Pętlę Wielkopolską, która przebiega Wartą z Konina przez Poznań do Dla celów monitorowania procesów rozwoju, porównań i analiz, a także dedykowania środków z funduszy strukturalnych i spójności, obowiązuje na terenie Unii Europejskiej Wspólna Klasyfikacja Jednostek Terytorialnych dla Celów Statystycznych (NUTS). W Polsce od r. przyjęła nazwę Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) i wprowadziła Wielkopolskę do Regionu Północno-Zachodniego (jednego z sześciu). Tym samym aktem prawnym województwo wielkopolskie podzielono na 6 podregionów (z 66 w Polsce): kaliski, koniński, leszczyński, pilski, poznański i Miasto Poznań. REGIONY I PODREGIONY WG NTS W 2013 r. NTS1 - Region Północno-Zachodni NTS2 - Wielkopolska NTS3 - Podregiony - 6 NTS4 - Powiaty NTS5 - Gminy REGION PÓŁNOCNO- ZACHODNI WIELKOPOLSKA PILSKI POZNAŃSKI charakterystyka województwa Komunikacja Województwo wielkopolskie wpisane jest w europejską przestrzeń transportową poprzez system międzynarodowych dróg kołowych, linii kolejowych oraz dróg żeglownych. Zasadnicze powiązania komunikacyjne Wielkopolski z krajami Unii Europejskiej wyznaczają dwa europejskie korytarze transportowe: korytarz II Paryż Berlin Poznań Warszawa Mińsk Moskwa, 1 - Rocznik Statystyczny Województw, GUS Warszawa 2013 PODREGIONY LESZCZYŃSKI M. POZNAŃ KALISKI KONIŃSKI Źródło: Opracowanie WBPP 2013 r. 7

8 charakterystyka województwa ujścia rzeki Noteć (na terenie województwa lubuskiego), następnie Notecią przez Czarnków do Bydgoszczy, skąd kanałem Górnonoteckim przez jezioro Gopło i Kanał Ślesiński zamyka się w Koninie. Gospodarka Potencjał ekonomiczny Wielkopolski z podmiotami gospodarki narodowej (wpisanymi do rejestru REGON na koniec grudnia 2013 r.), lokuje województwo na trzecim miejscu w kraju. W okresie od 2010 r. liczba podmiotów prowadzących działalności gospodarczą wzrosła o 5,9%. Podmioty gospodarcze osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą stanowią 75,4%, a pozostałą część tworzą podmioty osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej. W strukturze podmiotów wg branż przeważa: handel i naprawa pojazdów 26,7%. Aktywność związaną z budownictwem deklaruje - 12,7%, przetwórstwem przemysłowym 9,6%, działalnością profesjonalną, naukową i techniczną - 9,2%, a transportem i gospodarką magazynową 5,8% ogółu zarejestrowanych podmiotów. Wśród podmiotów gospodarki narodowej dominują przedsiębiorstwa mikro zatrudniające do 9 pracowników. Stanowią one 95,2% ogółu podmiotów gospodarki narodowej. Z kolei podmioty zatrudniające najwięcej osób powyżej 1000 stanowią jedynie około 2% ogółu wszystkich jednostek. Wskaźnik aktywności gospodarczej, mierzony liczbą zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej na 10 tys. ludności, osiągnął w Wielkopolsce na koniec 2012 r. wielkość (wobec wskaźnika dla kraju 1 032). Najwyższa aktywność gospodarcza występuje w Poznaniu i podregionie poznańskim, gdzie wskaźnik osiągnął wartość odpowiednio: i 1255 podmiotów gospodarczych na 10 tys. ludności. Najniższa aktywność utrzymuje się natomiast w podregionie konińskim 872 i podregionie pilskim 823 podmioty gospodarcze na 10 tys. ludności ogółem PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ W LATACH r w tym osoby ogółem fizyczne prowadzace w tym działalniość osoby fizyczne gospodarczą prowadzace działalniość gospodarczą ogółem w tym osoby fizyczne prowadzace działalniość gospodarczą Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie BDL GUS 2014 r. Korzystne zmiany, jakie dokonały się w gospodarce po wejściu Polski w struktury Unii Europejskiej umocniły, nie tylko w wyniku pozyskiwania funduszy strukturalnych, pozycję Wielkopolski wśród najsilniejszych gospodarczo regionów kraju. O potencjale gospodarczym świadczy przede wszystkim wzrastający produkt krajowy brutto (PKB), którego wartość w 2011 r. wyniosła mln zł (w cenach bieżących), co w przeliczeniu na 1 mieszkańca stanowiło zł. W Wielkopolsce wytworzono 9,3% krajowej wielkości PKB. Przeliczony na 1 mieszkańca PKB, wyrażony we wspólnej umownej walucie standardzie siły nabywczej (Purchasing Power Standard PPS), był w 2011 r. niższy od średniej dla 27 krajów Unii Europejskiej ( PPS) i wyniósł PPS co oznacza osiągnięcie pułapu 68% (przy średniej dla Polski 65%). Poziom gospodarczy województwa wielkopolskiego jest jednak zróżnicowany terytorialnie, biorąc pod uwagę udział podregionów w tworzeniu PKB całego regionu. Dominującą rolę odgrywa m. Poznań, na terenie którego w 2011 r. wytworzono 29,5% PKB województwa (jednocześnie wartość wytworzonego tu PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca była dwukrotnie wyższa od średniej krajowej i blisko 84% większa od średniej wojewódzkiej). Kolejne miejsca zajęły podregiony: poznański 19,4%, kaliski 15,6%, koniński 14,2%, leszczyński 13,1% i pilski 8,6%. Kolejnym wskaźnikiem charakteryzującym potencjał gospodarczy jest wartość dodana brutto (WDB). Największą część WDB województwa wielkopolskiego generują firmy z zakresu handlu i napraw, transportu, gospodarki magazynowej, zakwaterowania i gastronomii, a także informacji i komunikacji 29,7%, następnie przedsiębiorstwa branży przemysłowej 27,5% ogółu wytworzonej wartości, na trzecim miejscu lokują się podmioty gospodarcze prowadzące pozostałą działalność usługową 21,0%. Pozostałą część WDB Wielkopolski tworzą podmioty zajmujące się: budownictwem 8,6%, działalnością finansową i ubezpieczeniową oraz obsługą nieruchomości i firm 7,5% oraz rolnictwem, łowiectwem, leśnictwem i rybactwem 5,6%. Poziom wydajności pracy mierzony WDB przeliczoną na 1 pracującego w gospodarce narodowej w 2011 r. dla Wielkopolski, był niższy od średnej krajowej o 4,7% i wyniósł zł (w cenach bieżących). Jedynie wskaźnik wydajności pracy w rolnictwie, przekroczył o 40,5% poziom krajowy i osiągnął wartość zł, przy średniej dla kraju zł. Elementem szeroko pojętej gospodarki Wielkopolski jest także sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego. Analiza budżetów tych jednostek przeprowadzona za 2012 r. wykazała umiarkowane zróżnicowanie. Deficyt finansowy odnotowało 41,0% gmin, natomiast 59,0% gmin osiągnęło nadwyżkę budżetową. Deficyt budżetowy przypadający na 1 mieszkańca w 2012 r. był prawie 14 krotnie mniejszy niż w 2011 r. i wyniósł 27 zł. UDZIAŁ PODREGIONÓW WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO W TWORZENIU PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO W 2011 r. (ceny bieżące) Polska 9,3% Wielkopolska 29,5% 19,4% 15,1% 8,6% 14,2% 13,1% kaliski koniński leszczyński pilski poznański m. Poznań Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie US Katowice 2013 r. 8

9 środowisko PRZYRODNICZE OCHRONA PRZYRODY Województwo wielkopolskie jest regionem zróżnicowanym pod względem walorów przyrodniczych. Osnowę systemu przyrodniczego województwa tworzą: układ hydrograficzny dorzecza rzeki Odry fragment zlewni Warty z Notecią, Widawy, Baryczy, Stobrawy, Krzyckiego Rowu i Obrzycy oraz układ orograficzny (rzeźba terenu), w którym najważniejszą rolę odgrywają strefy wododziałowe oraz elewacje wysoczyznowe. Dolina rzeki Warty jest korytarzem ekologicznym o randze krajowej i stanowi główną oś układu przyrodniczego Wielkopolski. park narodowy rezerwaty przyrody parki krajobrazowe obszary chronionego krajobrazu obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 obszary Natura 2000 mające znaczenie dla Wspólnoty FORMY FORMY OCHRONY PRZYRODY 0,3 0,1 5,9 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe użytki ekologiczne 0,1 0, udział % w powierzchni województwa Źródło: Opracowanie WBPP na podstawie GUS Ochrona Środowiska 2013 i RDOŚ, Poznań 2013 Formy ochrony przyrody powołane na mocy ustawy o ochronie przyrody na terenie województwa wielkopolskiego obejmują w całości lub w części: 2 parki narodowe, 98 rezerwatów przyrody, 13 parków krajobrazowych, 34 obszary chronionego krajobrazu, 77 obszarów Natura 2000, 1 stanowisko dokumentacyjne, użytki ekologiczne o powierzchni ponad ha, 3 zespoły przyrodniczo krajobrazowe oraz ochronę gatunkową roślin, zwierząt i grzybów. Wielkopolska zajmuje 8 miejsce w kraju pod względem udziału obszarów chronionych w ogólnej powierzchni województwa (z wyłączeniem obszarów Natura 2000). Obszary te zajmują 31,8% powierzchni województwa, przy średniej dla całego kraju 32,5%. Rozmieszczenie obszarowych form ochrony przyrody w układzie przestrzennym województwa jest znacznie zróżnicowane. W 21 gminach obszary te zajmują ponad 90,0% ogólnej ich powierzchni (z czego 12 gmin w całości objętych jest ochroną prawną), natomiast w 44 gminach obszary prawnie chronione nie występują. W okresie r. zmianie uległa struktura obszarów chronionych. Zlikwidowano 2 obszary chronionego krajobrazu, tj. Obszar Chronionego Krajobrazu Łąki Annowskie i Rolnicze Krajobrazy Kliny Mielno oraz 2 obszary Natura 2000 obszar Natura 2000 Huby Grzebieńskie, który został wchłonięty przez obszar Natura 2000 Grądy Bytyńskie oraz obszar Natura 2000 Jezioro Brenno, który znalazł się w granicach obszaru Natura 2000 Ostoja Przemęcka. Obszar Natura 2000 Diabelskie Pustacie, którego mały fragment znajdował się w granicach województwa wielkopolskiego, obecnie w całości położony jest poza jego granicami. Powołano 1 nowy obszar Natura 2000 o nazwie Jodły Ostrzeszowskie (gmina Ostrzeszów). W latach opracowano i zatwierdzono plany ochrony dla 4 kolejnych rezerwatów przyrody oraz 1 parku krajobrazowego (Pszczewski PK). W tym okresie liczba rezerwatów posiadających takie plany wzrosła do 46 (na 98 istniejących w regionie), a PK do 3 (na 13 istniejących - PK Puszcza Zielonka, PK Promno i Pszczewski PK). W ww. okresie Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Poznaniu ustanowił 19 planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 (16 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty i 3 specjalnej ochrony ptaków). Ponadto dla 7 obszarów Natura 2000 plany te sporządzają ościenne regionalne dyrekcje ochrony środowiska przy udziale RDOŚ 8,2 14,3 28,4 w Poznaniu - spośród nich ustanowiono plany zadań ochronnych dla 6 obszarów. Ogółem plany zadań ochronnych posiada 25 obszarów Natura 2000, co stanowi 30,0% wszystkich obszarów występujących na obszarze województwa. LASY Lasy w województwie wielkopolskim zajmowały w 2013 r ,23 ha, co stanowiło 25,7% powierzchni województwa, przy średniej krajowej 29,3%. Stawia to Wielkopolskę na 12 miejscu w kraju. Rozmieszczenie lasów w województwie nie jest równomierne; największe obszary leśne pokrywają północną i północno-zachodnią część województwa. Największym zwartym kompleksem leśnym jest Puszcza Notecka (ok. 130 tys. ha), z którą sąsiadują duże kompleksy leśne okolic Chodzieży i Bory Krajeńskie, położone na północ od Piły. Południowe krańce województwa pokrywają Dąbrowy Krotoszyńskie, na zachodzie występują lasy okolic Grodziska Wielkopolskiego i Nowego Tomyśla. We wschodniej części Wielkopolski, w okolicy Konina, pozostał fragment Puszczy Bieniszewskiej, na wschód od Pyzdr rozciągają się resztki Puszczy Pyzdrskiej, natomiast w trójkącie pomiędzy Kostrzynem, Gnieznem i Wrześnią występuje zwarty kompleks Lasów Czerniejewskich. Największą lesistością, przekraczającą 50,0%, wyróżniają się gminy: Jastrowie, Miedzichowo, Wieleń, Wronki, Drawsko. Ponad połowa gmin (148) charakteryzuje się wskaźnikiem lesistości poniżej średniej dla województwa. Najmniej powierzchni leśnych występuje w centralnej i wschodniej części województwa, m.in. w gminach: Rozdrażew, Kleczew, Damasławek, Granowo, Kleszczewo i Olszówka. FORMY OCHRONY PRZYRODY W WIELKOPOLSCE (W CAŁOŚCI LUB CZĘŚCI) Formy ochrony przyrody (łącznie z obszarami Natura 2000 występującymi w granicach innych form ochrony) obejmują ,6 ha (2013 r.), tj. z 31,6% ogólnej powierzchni województwa (kraj ,6 ha, tj. 32,5% powierzchni kraju), w tym: 2 parki narodowe - łączna pow ,8 ha, tj. 0,3% pow. woj. (kraj: 23 parki, ,7 ha, tj. 1,0 % pow.), 98 rezerwatów przyrody - łączna pow ,8 ha, tj. 0,1% pow. woj. (kraj: rezerwatów, ,5 ha, tj. 0,53% pow. kraju), 13 parków krajobrazowych - łączna pow ,60 ha, tj.5,9% pow. woj. (kraj: 122 parki, ,8 ha, tj. 8,1% pow. kraju), 34 obszary chronionego krajobrazu - łączna pow ,95 ha, co stanowi 28,4% pow. woj. (kraj: 385 obszary, ,7 ha, tj. 22,4% pow. kraju); 77 obszarów Natura 2000,w tym: 19 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO) ,7 ha, tj. 14,3% pow. województwa (kraj: 195 obszarów, ha, tj.15,7% pow. kraju), 58 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty, które zajmują łącznie ,9 ha, tj. 8,2% powierzchni województwa (kraj 933 obszary, ,1 ha, tj.11,1% pow. kraju) 3 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - pow ,13 ha, tj. 0,1% pow. województwa (kraj: 331 zespołów o pow ,6 ha, tj. 0,3% pow. kraju); pomniki przyrody (kraj: pomników); 1 stanowisko dokumentacyjne o pow. 266 m 2 (kraj: 162 stanowisk, 904 ha, tj. 0,003% pow. kraju); 2 526,31 ha użytków ekologicznych, tj. ok. 0,1% pow. woj. (kraj: ha, tj. 0,2% pow.). Wszystkie formy ochrony przyrody (łącznie z obszarami Natura 2000 występującymi poza granicami innych form ochrony przyrody) zajmują ha, tj.35,7% ogólnej powierzchni województwa. Źródło: RDOŚ w Poznaniu, 2013 r., GUS Ochrona Środowiska 2014 r. środowisko przyrodnicze 9

10 środowisko przyrodnicze formy ochrony przyrody 10

11 W latach na terenie województwa wielkopolskiego zalesiono ogółem 968,9 ha, w tym 212,6 ha gruntów publicznych i 756,2 ha gruntów prywatnych. W porównaniu z latami , kiedy zalesiono 2 116,3 ha, powierzchnia nowych zalesień znacznie zmalała. W latach zalesiono ogółem 1 252,98 ha, w tym 710,3 ha w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Na cele nieleśne w 2013 r. wyłączono 113 ha gruntów leśnych. Łącznie w okresie wyłączono z produkcji leśnej 329 ha gruntów leśnych. Średni wiek drzewostanów w Wielkopolsce wynosi 54 lata (w Polsce 57 lat). Najstarsze, ponad 200 letnie, drzewostany sosnowe spotyka się w Wielkopolskim Parku Narodowym w okolicach Puszczykowa. Gatunkiem dominującym w lasach województwa jest sosna zwyczajna, której przeciętny udział w drzewostanach wynosi 76,9%, a w Puszczy Noteckiej stanowi aż 95,0% drzewostanu. W strukturze własnościowej przeważają lasy należące do Skarbu Państwa (86,3% ogólnej powierzchni lasów). Pozostała część to głównie lasy prywatne. Na terenie województwa znajdują się dwa Leśne Kompleksy Promocyjne: Lasy Rychtalskie i Puszcza Notecka, które służą wdrażaniu proekologicznej polityki leśnej państwa. Powierzchnia lasów ochronnych wynosiła wg danych z 2013 r ha (w kraju ha), co stanowiło 41,0% ogólnej powierzchni lasów województwa, w tym 97,7% w zarządzie Lasów Państwowych WIELKOŚĆ ZALESIEŃ W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM W LATACH FORMY OCHRONY PRZYRODY W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM W LATACH r r r r ,1 ha Powierzchnia form ochrony przyrody* ,5 ha ,6 ha ,6 ha Udział form ochrony przyrody w powierzchni województwa* 31,8% 31,8% 31,8% 31,6% Udział form ochrony przyrody w powierzchni kraju* Leśnictwo 3,0% 3,0% 3,0% 3,0% * bez uwzględnienia obszarów Natura 2000 Powierzchnia ogólna lasów: w województwie ,23 ha, tj. 25,7% ogólnej powierzchni województwa, w kraju ha, tj. 29,3%. jego ogólnej powierzchni Wskaźnik lesistości w gminach: największy: Jastrowie 71,1%, Miedzichowo 69,7%, Wieleń 66,1%, Wronki 62,7% i Drawsko 61,6%, najmniejszy: Rozdrażew 0,4%, Kleczew 1,2%, Damasławek 1,7%, Granowo 1,8% i Kleszczewo 2,2%. Powierzchnia leśna przypadająca na 1 mieszkańca w 2013 r. w województwie 0,221 ha, w kraju 0,243 ha. środowisko przyrodnicze Zalesienia (ha) Zasobność na 1 ha powierzchni lasów w województwie m 3 grubizny brutto w kraju m 3 grubizny brutto r r r r. ogółem 328,9 260,1 213,3 166,6 lasy prywatne 253,3 243,3 123,9 135,7 lasy publiczne 75,6 16,8 89,4 30,8 Źródło: Leśnictwo , GUS Warszawa Źródło: Leśnictwo 2013, GUS Warszawa Na terenie Lasów Państwowych zarządzającymi są głównie Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych (RDLP) w Poznaniu i Pile. Niewielkie powierzchnie lasów znajdują się również w zasięgu działania Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w: Szczecinie, Szczecinku, Zielonej Górze i Toruniu. GLEBY Gleby województwa wielkopolskiego charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem jakości i zasobności. Warunki glebowe zmieniają się od dobrych na wysoczyznach morenowych zbudowanych z glin piaszczystych (część środkowa i południowa województwa) do niekorzystnych na sandrach, w strefach krawędziowych i w dolinach zbudowanych z utworów piaszczystych (część zachodnia, północno-zachodnia, wschodnia i południowa województwa). Wiek drzewostanu w 2013 r. wiek województwo kraj 1-40 lat 28,3% 27,3% lat 45,8% 45,7% Powyżej 80 lat 23,8% 21,7% Struktura powierzchni lasów wg typów siedliskowych lasu w 2013 r.: rodzaj województwo kraj Bory 65,3% 51,0% Lasy 34,7% 49,0% Lasy ochronne: w województwie ha, tj. 41,0% lasów ogółem w kraju ha, tj. 39,4% lasów ogółem. Liczba pożarów lasów 2013 r.: w województwie w kraju W województwie dominują gleby słabej i średniej jakości. Udział użytków rolnych niskourodzajnych klas V, VI jest wysoki i wynosi ponad 40%. Powierzchnia objęta pożarami lasów: w województwie - 46,94 ha, w kraju ,55 ha. Źródło: Leśnictwo 2014 r., GUS W-wa 11

12 środowisko przyrodnicze lesistość 12

13 Lasy i gleby środowisko przyrodnicze 13

14 środowisko przyrodnicze 14 25% 16% UŻYTKI ROLNE WG KLAS BONITACYJNYCH 1% 1% 21% 36% I - 0% Źródło: Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski, stan na rok WIOŚ Poznań 2001 Łowiectwo liczba kół łowieckich: w województwie w kraju liczba członków Polskiego Związku Łowieckiego wg siedziby zamieszkania członka koła: w województwie w kraju liczba obwodów łowieckich: w województwie w kraju GLEBY Udział klas bonitacyjnych w użytkach rolnych klasy województwo kraj bonitacyjne I 0% 0% II 1% 3% III 24% 23% IV 35% 40% V 22% 22% VI w tym VIz 17% 1% 11% 1% Źródło: Agrochemiczne badania gleb Wielkopolski w latach WIOŚ Poznań 2005 Gleby o kwaśnym odczynie ph: w województwie 75% w kraju 77% Konieczność wapnowania gleb: w województwie 31% w kraju 16% Grunty rolne wyłączone z produkcji rolniczej: w województwie 328 ha w kraju ha II III IV V VI VIz Źródło: Leśnictwo 2014 GUS Warszawa Źródło: Ochrona Środowiska 2012 GUS Warszawa 17% 21% KOMPLEKSY przydatności rolniczej GRUNTÓW ORNYCH 2% 5% 1% 19% 13% 1% 21% pszenny bardzo dobry (1) pszenny dobry (2) pszenny wadliwy (3) żytni bardzo dobry (4) żytni dobry (5) żytni słaby (6) Źródło: Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski, stan na rok WIOŚ Poznań 2001 Najlepsze gleby tworzą zwarty kompleks w południowej części województwa, rozciągający się pomiędzy Lesznem na zachodzie i gminą Ceków Kolonia na wschodzie, na terenie powiatów: gostyńskiego, krotoszyńskiego, leszczyńskiego i rawickiego. Znaczne, jednak bardziej rozproszone kompleksy gleb wysokiej jakości, znajdują się w części środkowej województwa, po zachodniej i wschodniej stronie Poznania, tj. na terenie powiatów: szamotulskiego, grodziskiego, nowotomyskiego i kościańskiego oraz gnieźnieńskiego, poznańskiego, średzkiego i wrzesińskiego. Większość gruntów ornych województwa (78,0%) powierzchni, zaliczona została do żytnich kompleksów przydatności rolniczej (4 7). Mały udział (15,0%), stanowią grunty orne najwyższej jakości zaliczone do kompleksów pszennych (1 3). Pozostałe 7,0% gruntów ornych zaliczono do kompleksów zbożowo-pastewnych (8 9). Wapnowanie ma wszechstronny i korzystny wpływ na właściwości fizyczno-chemiczne i biologiczne gleb. W województwie wielkopolskim w latach niemal 30,0% gleb użytkowanych rolniczo wymagało wapnowania, jako koniecznego lub potrzebnego zabiegu agrotechnicznego a 40,0% gleb takiego zabiegu nie wymagało. WODY POWIERZCHNIOWE Prawie całe województwo wielkopolskie należy do dorzecza Odry, tylko jego niewielki fragment, wysunięty najbardziej na wschód, znajduje się w obrębie dorzecza Wisły. Sieć rzeczna jest dobrze rozwinięta i równomiernie rozmieszczona na całym obszarze województwa. Osią układu hydrograficznego, jak i całego systemu przyrodniczego Wielkopolski, jest rzeka Warta, której zlewnia zajmuje 88% obszaru województwa. Najważniejszymi dopływami Warty są Noteć i Prosna. Województwo wielkopolskie charakteryzuje się nierównomiernym rozmieszczeniem jezior. Najwięcej jezior położonych jest w północnej części województwa, natomiast w części południowej jeziora niemal wcale nie występują. W sumie w województwie znajduje się blisko 800 jezior, z czego ok. 58,0% to jeziora małe, o powierzchni poniżej 10 ha. Tylko ok. 8,0% jezior posiada powierzchnię powyżej 100 ha. Największe z nich to jeziora: Powidzkie (1 035,9 ha), Zbąszyńskie (742,5 ha) i Niedzięgiel (550,9 ha). Na stan wód w województwie wpływają przede wszystkim zanieczyszczenia obszarowe (pochodzenia rolniczego i z obszarów nieskanalizowanych) oraz punktowe źródła zanieczyszczeń (np. zbyt duży ładunek zanieczyszczeń odprowadzanych do odbiorników z oczyszczalni ścieków komunalnych i przemysłowych, zrzuty wód chłodniczych, odcieki ze składowisk odpadów). Na terenie województwa wielkopolskiego w 2013 r. monitoring stanu wód płynących prowadzono w 98 jednolitych częściach wód rzecznych (JCW). Ocenie stanu/potencjału ekologicznego podlegały 73 monitorowane JCW, przy czym dla 38 JCW określono stan ekologiczny, a dla 35 JCW potencjał ekologiczny. Dobry stan/potencjał ekologiczny określono dla 10 JCW, natomiast 5 JCW uzyskało słaby stan/potencjał ekologiczny. Zdecydowana większość, tj. 58 JCW charakteryzowało się umiarkowanym stanem/potencjałem ekologicznym. Wśród badanych JCW żadna nie wykazała bardzo dobrego stanu ekologicznego/maksymalnego potencjału ekologicznego lub złego stanu/potencjału ekologicznego. Ocena stanu chemicznego jednolitych części wód rzecznych wykonana została w 2013 r. dla 37 JCW. Przeprowadzono ją na podstawie analizy wyników badań chemicznych wskaźników jakości wód. Dla 29 JCW wyznaczono dobry stan chemiczny, w pozostałych 8 JCW stan chemiczny oceniono jako poniżej dobrego. Stan wód jest wypadkową stanu/potencjału ekologicznego i stanu chemicznego. W 2013 r. stan wód określono jako dobry dla 2 JCW, a jako zły dla 73 JCW. W przypadku 23 JCW nie oceniano stanu wód. Monitoring wód jeziornych w 2013 r. obejmował 33 jednolite części wód jeziornych (JCW). Dla 23 JCW jezior wykonano oce-

15 Stan / potencjał ekologiczny jednolitych części wód powierzchniowych (jcwp) środowisko przyrodnicze 15

16 środowisko przyrodnicze nę stanu ekologicznego, a dla 3 JCW jezior - potencjału ekologicznego. Wśród badanych jezior, 3 osiągnęły bardzo dobry, a 2 dobry stan ekologiczny. Umiarkowanym stanem/ potencjałem ekologicznym charakteryzowało się 9 z badanych jezior. Dla 7 jezior określono słaby stan/potencjał ekologiczny, a dla 5 zły stan ekologiczny. Dla 18 jezior wykonano ocenę stanu chemicznego wód. Stan chemiczny 16 z nich określono jako dobry, dla pozostałych określono go jako poniżej dobrego. Ocena stanu JCW jeziornych w 2013 r. wypadła niekorzystnie. Stan wód określono dla 24 jezior i w przypadku 21 JCW był to stan zły, a dla 3 JCW stan wód oceniono jako dobry. WODY PODZIEMNE STAN/POTENCJAŁ EKOLOGICZNY JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH JEZIORNYCH W 2013 r. 27% 19% 11% 8% 35% bardzo dobry dobry umiarkowany słaby STAN/POTENCJAŁ EKOLOGICZNY JEDNOLITYCH CZĘŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH RZECZNYCH W 2013 r. 79,5% 6,8% 13,7% dobry zły Źródło: WIOŚ w Poznaniu 2014 r. umiarkowany słaby Źródło: WIOŚ w Poznaniu 2014 r. W województwie wielkopolskim wody podziemne występują w utworach czwartorzędu, paleogenu i neogenu, kredy i jury. Część wód podziemnych, ze względu na wysoką zasobność i walory użytkowe, uznana została za tzw. główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP), z których 24 (w całości lub we fragmencie) znajduje się na terenie wojwództwa wielkopolskiego. Czynnikami powodującymi niekorzystną jakość wód podziemnych są zanieczyszczenia geogeniczne i antropogeniczne. W 2013 r. w przebadanych 67 punktach pomiarowych sieci krajowej w ramach monitoringu operacyjnego nie oznaczono wód o bardzo dobrej jakości (I klasa). W 5 otworach, badania wykazały dobrą jakość wód (II klasa), wody zadawalającej jakości (klasa III) występowały na 48 stanowiskach, na 13 stanowiskach stwierdzono niezadawalającą jakość wód (klasa IV), a na 1 stanowisku złą (klasa V). Klasy I, II, III jakości wód podziemnych oznaczają dobry stan chemiczny, klasy IV i V słaby stan chemiczny. Ocena stanu chemicznego wód podziemnych wg danych z 2013 r. została przeprowadzona dla jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) o numerach: 36, 37, 43, 47, 62, 64, 73, 74, 77, 78. Stan chemiczny JCWPd nr 43 oceniony został jako słaby o dostatecznej wiarygodności, z uwagi na przekroczenie wartości progowej dobrego stanu chemicznego wód podziemnych następujących wskaźników: K, NO 3, TOC, Fe, Cl, Na, HCO 3, As, Ba. Pozostałe badane JCWPd występujące na terenie województwa wielkopolskiego charakteryzowały się dobrym stanem chemicznym o dostatecznej lub niskiej wiarygodności. ZANIECZYSZCZENIE ZWIĄZKAMI AZOTU ZE ŹRÓDEŁ ROLNICZYCH Intensywna produkcja rolna i stosowanie nawozów w dawkach przekraczających potrzeby nawozowe roślin powoduje przedostawanie się zawartych w nich składników (w szczególności azotu) do wód powierzchniowych i podziemnych, wpływając na ich jakość. Na terenie województwa wielkopolskiego w 2012 r. określonych zostało 13 obszarów szczególnie narażonych (OSN), z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do wód należy ograniczyć: obszar w zlewni Dopływu z Gruntowic, obszar w zlewni Giszki, Lipówki, Ołoboku i Trzemnej (Ciemnej), obszar w zlewni Kanału Mosińskiego i Kanału Książ, obszar w zlewni Kopli, obszar w zlewni Lutynii, obszar w zlewni Mogilnicy i Kanału Grabskiego, obszar w zlewni Olszynki, Racockiego Rowu i Żydowskiego Rowu, obszar w zlewni Strugi Bawół, obszar w zlewni rzeki Orla, obszar w zlewni rzeki Rów Polski, obszar w zlewni rzek Czarna Woda i Kuroch, obszar w zlewni Bzury, obszar w zlewni Zgłowiączki. Łączna powierzchnia OSN w granicach województwa wielkopolskiego wynosi km 2, co stanowi 17,6% powierzchni ogólnej województwa. Dla OSN opracowane są programy działań mające na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Programy te wprowadzają szereg środków zaradczych do obowiązkowego stosowania przez rolników. Dla oceny skuteczności tych programów, w zakresie jakości wód, prowadzony jest monitoring wód powierzchniowych i podziemnych. W 2013 r. badania wód rzecznych na OSN prowadzono w 37 punktach pomiarowych, a wód podziemnych w 17 punktach pomiarowych. Zanieczyszczenie wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych (stężenie średnioroczne azotanów w wodach powyżej 50 mg NO 3 /l) stwierdzono: w przypadku wód rzecznych w 12 punktach pomiarowych (Struga Bawół - Staw, Struga Bawół - Działy, Rudnik - Unia, Pogona - Skokówko, Dąbrówka - Smogorzewo, Kania - Gostyń, Giszka Tursko, Lipówka - Leziona, Trzemna - Kucharki, Dąbrocznia - Sikorzyn, Rdęca Ochłoda, Dopływ z Gruntowic - Zakrzewo), w przypadku wód podziemnych w 5 punktach pomiarowych (Bukownica, Szkaradowo, Mórka, Kucharki i Raszewy). JAKOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH W PUNKTACH POMIARO- WYCH MONITORINGU STANU CHEMICZNEGO W 2013 r. 19,4% 1,5% 7,5% dobra (klasa II) zadowalająca (klasa III) 71,6% niezadowalająca (klasa IV) zła (klasa V) 16 Źródło: WIOŚ w Poznaniu 2014 r.

17 Wody podziemne I OBSZARY SZCZEGÓLNIE NARAŻONE środowisko przyrodnicze 17

18 środowisko przyrodnicze 18 ZASOBY WODNE Wielkopolska dysponuje niewielkimi zasobami wód powierzchniowych, na co wpływają uwarunkowania klimatyczne oraz ograniczone hydrogeologiczne możliwości retencyjne. Potencjał wodny całego regionu Warty należy do najniższych ze wszystkich dużych rzek w Polsce i charakteryzuje się dużą zmiennością obszarową i czasową. Niskie wartości opadów w dorzeczu środkowej Warty wynikają z położenia obszaru w tzw. cieniu opadowym Pojezierza Zachodniopomorskiego i Pojezierza Lubuskiego. Największe zasilanie opadowe występuje w północnej Wielkopolsce w zlewniach Gwdy i Drawy, najmniejsze w zlewni Kanału Mosińskiego. Podstawowym uzupełnieniem zasobów wód jest retencja wody zarówno naturalna (m.in.: oczka wodne, starorzecza, mokradła, torfowiska oraz lasy), jak i retencja sztuczna. W zlewniach rzek województwa wielkopolskiego (wg stanu na r.) zrealizowano 34 zbiorniki wodne o łącznej powierzchni ha i pojemności użytkowej 60,660 mln m 3 oraz budowli piętrzących na ciekach podstawowych. Ustalone zasoby eksploatacyjne zwykłych wód podziemnych w województwie wielkopolskim wynoszą ogółem ,19 m 3 /h (wg stanu na r.), co stanowi 9,4% krajowych zasobów. Moduł zasobów eksploatacyjnych zwykłych wód podziemnych dla województwa wielkopolskiego (6,28 m 3 /h/km 2 ) jest niższy od średniej krajowej (6,39 m 3 /h/km 2 ). Wykorzystanie zasobów wód podziemnych jest zróżnicowane. Największe pobory wód, przekraczające zasoby gwarantowane, występują na obszarze bilansowym P-VII (Warta od Neru do Prosny). Z kolei obszary bilansowe P-XVII (Drawa) i P-XII (Warta od Obrzycka do Noteci) charakteryzują się najmniejszym wykorzystaniem wód podziemnych. ZAGROŻENIE I RYZYKO POWODZIOWE W województwie wielkopolskim zagrożenia powodziowe występują w sposób mało gwałtowny, ale są za to długotwałe. Bardzo wysoki i wysoki poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego dotyczy gmin: m. Kalisz (rz. Prosna i Swędrnia), Golina, Luboń, Oborniki (rz. Warta), m. Poznań (rz. Warta i Główna), Odolanów (rz. Barycz). NAKŁADY INWESTYCYJNE NA MAŁĄ RETENCJĘ WODNĄ W WOJEWÓDZTWIE WIELKOPOLSKIM W LATACH tys. zł Źródło: Ochrona Środowiska , GUS Warszawa Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi zostały wyznaczone we Wstępnej Ocenie Ryzyka Powodziowego. Dla obszarów tych opracowano mapy zagrożenia powodziowego, które przedstawiają granice obszarów zagrożenia powodziowego i głębokości zalewu dla trzech prawdopodobieństw wystąpienia powodzi: 0,2%, 1% i 10%. Do dnia przekazania map zagrożenia powodziowego jednostkom samorządu terytorialnego, uwzględnia się obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią określone w studiach ochrony przeciwpowodziowej i uznaje się je za obszary szczególnego zagrożenia powodzią. Na terenie województwa wielkopolskiego obszary te wyznaczone zostały dla rzek: Warty, Prosny, Noteci i Gwdy. Szacuje się, że obejmują one obszar 625,1 km 2, co stanowi ok. 2,0% powierzchni województwa. Ochronę przed powodzią prowadzi się z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym. System ochrony przeciwpowodziowej w województwie tworzą: wały przeciwpowodziowe, budowle hydrotechniczne, zbiorniki wodne, poldery przepływowe i kanały ulgi. Na koniec 2013 r. w gestii Wielkopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Poznaniu było 773,2 km urządzeń przeciwpowodziowych. Wały przeciwpowodziowe rzeki Warty i jej głównych dopływów, a także lokalnie innych rzek w dorzeczu oraz kanałów ulgi, w wielu miastach są w większości w niezadawalającym stanie technicznym. Z przeprowadzonej analizy stanu technicznego obwałowań będących w ewidencji Wielkopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Poznaniu wynika, że do 2015 r. modernizacją należałoby objąć ogółem 51,0% istniejących urządzeń. Największe znaczenie przeciwpowodziowe dla województwa wielkopolskiego ma zbiornik Jeziorsko. Pilna jest realizacja projektowanego zbiornika Wielowieś Klasztorna w dolinie rzeki Prosny, który zabezpieczy przed powodzią miasto Kalisz. Inwestycja ta znajduje się obecnie na etapie wykupu gruntów. Ze względu na zagrożenia powodziowe coraz częściej nawiedzające województwo wielkopolskie, w trzech miastach: Śremie, Trzciance i Koninie istnieją trzy wojewódzkie magazyny przeciwpowodziowe, które podlegają Marszałkowi Województwa Wielkopolskiego. Poza nimi działa również 11 powiatowych magazynów przeciwpowodziowych, które zostały wyposażane w podstawowy sprzęt przeznaczony do akcji przeciwpowodziowej. KOPALINY Wielkopolska jest regionem zasobnym w złoża różnorodnych kopalin. Wg stanu na 2013 r. na terenie województwa wielkopolskiego występuje udokumentowanych złóż kopalin, w tym 98 złóż surowców energetycznych, 4 złoża surowców chemicznych i najbardziej rozpowszechnionych złóż surowców skalnych. Kopalinami o znaczeniu ponadlokalnym są surowce energetyczne - gaz ziemny (45,0% zasobów krajowych i 66,0% zasobów Niżu Polskiego), ropa naftowa (21,0% zasobów krajowych), węgiel brunatny (30,0% zasobów krajowych) oraz surowce chemiczne - sól kamienna (14,0% zasobów krajowych) i potasowo-magnezowa (11,0% zasobów krajowych). Wydobycie gazu ziemnego w 2012 r. prowadzone było w 9 kopalniach gazu KGZ: Tarchały, Radlin, Kaleje, Paproć, Kościan Brońsko, Młodasko, Bogdaj Uciechów Czeszów, Załęcze, Wielichowo, natomiast ropy naftowej i gazu w KRNiGZ Buk. Węgiel brunatny eksploatowany był w 2013 r. przez PAK Kopalnię Węgla Brunatnego Konin SA w trzech odkrywkach Drzewce, Jóźwin II B i Tomisławice. Kopalnia Węgla Brunatnego Adamów SA. prowadziła eksploatację w odkrywkach Adamów i Koźmin. Złoża pozostałych kopalin, rozmieszczone na terenie województwa, mają znaczenie lokalne i wykorzystywane są głównie

19 w produkcji materiałów budowlanych i w drogownictwie. Z wszystkich udokumentowanych złóż (2013 r.), eksploatowanych było 416, z czego najwięcej - 377, to złoża surowców skalnych. Spośród eksploatowanych surowców skalnych aż 91,0% stanowiły złoża piasku i żwiru. Pozostałe udokumentowane złoża to złoża o zasobach rozpoznanych szczegółowo lub wstępnie, złoża eksploatowane okresowo lub zaniechane. Obszar województwa wielkopolskiego stanowi również perspektywiczny rejon dla eksploatacji wód termalnych. Największe praktyczne znaczenie mają wody nagromadzone w osadach jury dolnej i kredy dolnej. Wykorzystanie energii z tych wód może obejmować bardzo szeroki zakres zastosowań praktycznych - od ciepłownictwa po przemysł, rolnictwo, ogrodnictwo, hodowlę ryb, balneologię i rekreację. PRZECIWDZIAŁANIE POWAŻNYM AWARIOM Liczba zakładów wpisanych w 2013 r. do rejestru potencjalnych sprawców awarii wynosiła 123. Potencjalnymi sprawcami poważnych awarii są także stacje paliw, które nie są umieszczane w rejestrze. W latach Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu zarejestrował 6 zdarzeń o znamionach poważnych awarii i 2 poważne awarie. Poważne awarie miały miejsce w 2010 r. w na terenie firmy OXYTOP Sp.z o.o. w Antoninku, gmina Stęszew oraz w 2013 r. w Jankowie Przygodzkim, gdzie doszło do rozszczelnienia gazociągu wysokiego ciśnienia, emisji gazu, a następnie do dużego pożaru. Przyczyną awarii były czynniki techniczne. MOŻLIWOŚĆ WYSTĄPIENIA KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH W latach na terenie województwa nie ogłoszono stanu klęski żywiołowej. Wydział Zarządzania Kryzysowego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu zarejestrował natomiast w tym okresie zdarzenia o znamionach kryzysu, m.in: zagrożenia powodziowe, zlodzenia rzek, śryż na rzekach, zagrożenia pożarowe, burze i burzowe fronty atmosferyczne, silne wiatry i wichury oraz inne anomalie termiczne, jak np. nagłe zmiany temperatury czy marznące opady. ZASOBY WODNE (2013 r.) Pojemność użytkowa zbiorników wodnych: w województwie dam 3 w kraju dam 3 KOPALINY Udokumentowane zasoby geologiczne bilansowe kopalin w 2013 r.: Kopalina Jednostka Zasoby bilansowe województwa kraju Surowce energetyczne: ropa tys. ton 5506, ,53 naftowa* gaz mln m , ,47 ziemny* węgiel tys. ton brunatny Surowce chemiczne: sól tys. ton kamienna sól potasowo- tys. ton magnezowa Surowce skalne : gipsy tys. ton i anhydryty kreda tys. ton , ,25 piaski tys. ton i żwiry piaski formierskie tys. ton piaski tys. m , ,55 kwarcowe piaski tys. ton 7 143, ,78 szklarskie ilaste tys. m torfy tys. m , ,83 *zasoby wydobywane (część zasobów geologicznych bilansowych) Źródło: Ochrona Środowiska, 2013, GUS Warszawa Źródło: Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2013 r., środowisko przyrodnicze OSUWANIE SIĘ MAS ZIEMNYCH W całym kraju realizowany jest projekt pod nazwą System Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO), który ma na celu udokumentowanie na mapach 1: wszystkich osuwisk oraz terenów potencjalnie zagrożonych ruchami masowymi w Polsce. Rejestr terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy posiadaja powiaty: poznański, obornicki, kościański, gostyński i miasto Poznań. Pozostałe powiaty wykorzystują badania archiwalne dotyczące obszarów zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W 2014 r. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska opracował ocenę jakości powietrza atmosferycznego, dotyczącą roku Ocena i wynikające z niej działania odnoszone są do obszarów nazywanych strefami z uwzględnieniem dwóch kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę roślin oraz ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi. Przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM10 dotyczą wyłącznie stężeń 24-godzinnych oraz w jednym przypadku przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla roku. Należy podkreślić, że stężenia pyłu PM10 wykazują wyraźną zmienność sezonową przekroczenia dotyczą tylko sezonu zimnego (grzewczego). Zaliczenie strefy do klasy C dla danego zanieczyszczenia oznacza konieczność wyznaczenia obszarów przekroczeń i zakwalifikowanie strefy do opracowania programów ochrony powietrza. Wydobycie kopalin w 2013 r. Kopalina Jednostka wydobycie kopalin w województwie w kraju Surowce energetyczne: ropa tys. ton 31,54 926,38 naftowa gaz ziemny mln m , ,77 węgiel brunatny tys. ton Surowce chemiczne: sól kamienna tys. ton Surowce skalne : kreda tys. ton - 165,29 piaski i żwiry tys. ton piaski kwarcowe tys. m 3 135,76 852,64 piaski szklarskie tys. ton ,26 ilaste tys. m torfy tys. m 3 36, ,24 Źródło: Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2013 r., 19

20 środowisko przyrodnicze ROCZNA OCENA JAKOŚCI POWIETRZA ZA 2013 r. Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji Nazwa strefy NO x SO 2 O 3 Strefa wielkopolska A A A Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji Nazwa strefy NO 2 SO 2 CO C 6 H 6 pył pył PM2,5 PM10 BaP As Cd Ni Pb O 3 Aglomeracja poznańska A A A A A C C A A A A A Miasto Kalisz A A A A C C C A A A A A Strefa wielkopolska A A A A A C C A A A A A Klasa A stężenie poszczególnych zanieczyszczeń nie przekroczyło odpowiednio poziomów dopuszczalnych lub poziomów docelowych Klasa C stężenie poszczególnych zanieczyszczeń przekracza poziom dopuszczalny lub poziom docelowy powiększony o margines tolerancji Źródło: WIOŚ, Poznań 2013 r. 20 KLIMAT AKUSTYCZNY Monitoring hałasu drogowego w Wielkopolsce w 2012 r. prowadzony był przez Inspekcję Ochrony Środowiska w 18 punktach pomiarowych, w tym 16 w rejonie budynków mieszkalnych oraz w 2 punktach przy szkołach. W 6 punktach wyznaczonych jako punkty oceny długookresowego poziomu hałasu badania prowadzone były w dni powszednie i w weekendy, wiosną i jesienią. W pozostałych punktach pomiary wykonano tylko w dni powszednie. Przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomu hałasu w środowisku stwierdzono niemal we wszystkich badanych przypadkach. Spadek poziomu hałasu i natężenia ruchu pojazdów w stosunku do wyników uzyskanych w dni powszednie obserwowano we wszystkich punktach w porze dziennej w weekendy. Degradacje klimatu akustycznego środowiska w wyniku oddziaływania hałasu drogowego potwierdziły wykonane w 2011 r. mapy akustyczne obszarów położonych w otoczeniu odcinków dróg krajowych i wojewódzkich, w przypadku których podane w przepisach graniczne parametry ruchu zostały przekroczone. Kwalifikacja odcinków dróg do wykonania mapy akustycznej przeprowadzona została na podstawie wyników pomiarów ruchu w 2010 r. Analiza map pozwala wyciągnąć następujące wnioski: największa ekspozycja na hałas pochodzący od dróg krajowych ma miejsce w powiecie poznańskim. Dotyczy to zarówno powierzchni narażonej na oddziaływanie hałasu, jak i liczby mieszkańców pozostających w jego zasięgu. Ekspozycja na hałas drogowy dotyczy też mieszkańców powiatów: ostrowskiego, gnieźnieńskiego, pilskiego, wrzesińskiego, kępińskiego. Największe powierzchnie eksponowane na ten hałas występują w powiatach: nowotomyskim, kolskim, konińskim, wrzesińskim, średzkim, największa ekspozycja na hałas pochodzący od dróg wojewódzkich ma miejsce także w powiecie poznańskim. Ponadto ekspozycja na hałas dotyczy też w znacznym stopniu mieszkańców powiatu pilskiego, śremskiego oraz w nieco mniejszym stopniu: gnieźnieńskiego i gostyńskiego. Największa powierzchnia eksponowana na hałas pochodzący od dróg wojewódzkich występuje też w powiatach: kaliskim, nowotomyskim, gostyńskim i śremskim. Mapy akustyczne wykonano również dla odcinków linii kolejowych, mimo tego że subiektywnie hałas kolejowy oceniany jest jako mniej uciążliwy od drogowego. Mapami objęto następujące odcinki: Podstolice - Swarzędz i Poznań Wschód - Poznań Główny - linia kolejowa nr 3 Warszawa Zachodnia Kunowice, Leszno Luboń i Luboń Poznań Główny - linia kolejowa nr 271 Wrocław Główny Poznań Główny. Stwierdzona degradacja klimatu akustycznego w ich otoczeniu nie wykracza poza odległość 300 m od linii kolejowej a maksymalne zakresy przekroczeń na ogół nie przewyższają 20 db. Hałas lotniczy związany jest z cywilnym lotniskiem Ławica i lotniskami wojskowymi Poznań Krzesiny i Powidz. W związku z brakiem możliwości zachowania dopuszczalnych wartości poziomu hałasu w środowisku, dla lotniska Poznań Ławica Uchwałą Nr XVIII/302/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z 30 stycznia 2012 r. został utworzony obszar ograniczonego użytkowania. Od kwietnia 2011 r. w otoczeniu lotniska prowadzony jest monitoring hałasu lotniczego w 18 punktach. Uzyskane wartości poziomu hałasu w 2012 r. są zbliżone lub nieco większe od określonych w 2011 r. Wyraźny wzrost poziomu hałasu wykazują dane dla dwóch punktów pomiarowych w Przeźmierowie na zachód od lotniska, w niewielkiej odległości od końca pasa startowego. Przekroczenia wartości dopuszczalnych długookresowych są stosunkowo niewielkie, większe przekroczenia stwierdzono w przypadku wskaźnika krótkookresowego równoważnego poziomu hałasu w porze wybranych nocy (m.in. w czerwcu, podczas EURO 2012). W 2012 r. wykonano mapy akustyczne Poznania i Kalisza. Z wykonanych analiz i z mapy akustycznej wynika, że źródłem największego zagrożenia hałasem w Poznaniu są drogi (4 drogi krajowe, autostrada A2, drogi wojewódzkie, powiatowe, gminne), komunikacja tramwajowa, międzynarodowe, międzyregionalne i regionalne linie kolejowe oraz lotniska. To zagrożenie obejmuje największą grupę mieszkańców i charakteryzuje się największym zasięgiem terytorialnym. Oddziaływanie hałasu przemysłowego ma charakter lokalny. Kalisz jest istotnym węzłem komunikacyjnym przez centrum miasta przebiegają dwie drogi krajowe oraz trzy drogi wojewódzkie. Podobnie jak w przypadku Poznania, przyczyną największego zagrożenia na terenie Kalisza jest hałas drogowy.