Kolegium Redakcyjne dr Adam Mazur Redaktor Naczelny dr Anna Gołębiowska Zastępca Redaktora Naczelnego mgr Jadwiga Krząstek Sekretarz Redakcji

Transkrypt

1

2

3

4 Rada Programowa prof. dr hab. Michał Kelles-Krauz prof. dr hab. Józef Grochowicz prof. dr hab. Kazimierz Zawiślak prof. dr hab. Jerzy Macewicz dr Edward Karczewski dr Beata Kozaczyńska Kolegium Redakcyjne dr Adam Mazur Redaktor Naczelny dr Anna Gołębiowska Zastępca Redaktora Naczelnego mgr Jadwiga Krząstek Sekretarz Redakcji Tłumaczenie mgr Wojciech Duranowski Layout, projekt okładki, skład i łamanie Mirosław Świerczyński, STOPKA - Agencja Reklamowa Adres Redakcji Zeszytu Naukowego Turystyka i Zdrowie ul. Aleje Jerozolimskie 65/ Warszawa tel turystykaizdrowie@wshifm.edu.pl adres internetowy: Wydawnictwa Uczelniane WSHiFM Copyright by Skarbek Graduate School of Business Economics ISSN Nakład: 200 egz.

5 Spis treści prace naukowe: Przestępstwa na rynku usług turystycznych dr Adam Mazur Kasze jako cenny surowiec kulinarny dr hab. Dariusz Andrejko prof. up., prof. dr hab. Józef Grochowicz, prof. dr hab. Kazimierz Zawiślak Turystyka stymulatorem światowej gospodarki dr Barbara Trzcińska Tworzenie nowej Europy a wartości chrześcijańskie zawarte w Adhortacji apostolskiej Ecclesia in Europa Jana Pawła II dr Anna Gołębiowska Czy mikrokredyty mogą być panaceum na biedę? mgr Wojciech Duranowski Społeczno-kulturowe podłoże antysemityzmu Adolfa Hitlera i jego zbrodnicze konsekwencje dr Marek Tadeusz Frankowski, dr Magdalena Cybulska Ochrona praw pasażerów korzystających z przewozów lotniczych dr Anna Gołębiowska Przyczyny zachowań agresywnych i przemocy w szkole mgr Jadwiga Krząstek Współczesne trendy rozwoju w Polskiej turystyce w odniesieniu do zagranicznych turystów przyjeżdżających do Polski dr Anna Irzyńska, mgr Rafał Irzyński Turystyka zdrowotna czynnikiem psychofizycznego komfortu i dobrostanu człowieka dr Edward Karczewski Wycieczki krajoznawcze Towarzystwa Wiedzy Wojskowej w II Rzeczypospolitej mgr Marzena Kisielińska Podróże motywacyjne (Incentive Travel) jako narzędzie motywowania dr Beata Kozaczyńska Nauczanie Jana Pawła II o miejscu i misji Kościoła katolickiego we współczesnej Europie dr Anna Gołębiowska Rekreacja w środowisku degradowanym przez masową turystykę Jeziora Mazurskie prof. WSHiFM, dr hab. inż. Jerzy Macewicz Esej O Etyce W Reklamie Marta Małowidzka Rozwój turystyki rowerowej w powiecie siedleckim mgr Dorota Mączka Białoruś jako alternatywa wyjazdów dla polskich turystów (Wstępne założenia do realizacji projektów badawczych nad opracowaniem strategicznych planów marketingowych) dr Adam Mazur, dr Marcin Bekta, prof. Swietlana Chomicz, dr Elena Karczewska Stan zagospodarowania i perspektywy rozwoju bazy hotelowej dla euro 2012 w miastach podstawowych (Warszawa, Gdańsk, Poznań, Wrocław) dr Adam Mazur

6 6

7 Od Redakcji Z wielką radością oddajemy do rąk czytelników trzeci numer zeszytu naukowego Wydziału Turystyki Wyższej Szkoły Handlu i Finansów Międzynarodowych im Fryderyka Skarbka w Warszawie,,Turystyka i zdrowie. Współczesny człowiek ma dużą motywację do podróżowania i odwiedzania nowych miejsc. Można zatem powiedzieć, że istnieje znaczące zapotrzebowanie na turystykę. Podróżowanie staje się silną potrzebą człowieka, którą coraz częściej, ze względu na finansowe i techniczne możliwości, ma on szansę zaspokoić. Stąd też można obserwować rzesze studentów odwiedzających różne, czasami bardzo egzotyczne miejsca na ziemi. Część ludzi, podróżując, wybiera odpoczynek bierny, a część (wydaje się, że coraz częściej) odpoczynek czynny, powiązany ze zwiedzaniem interesujących miejsc, a także z pewną formą własnego rozwoju, nowego doświadczenia. Bardzo prawdopodobne będą w niedługim czasie zmiany kierunków zainteresowań ludzi wybierających się w podróż turystyczną: m.in. przewiduje się wzrost zainteresowania Dalekim Wschodem, a także Rosją. Stąd też wychodząc naprzeciw tym zainteresowaniom pojawiają się na naszym wydziale nowe specjalności: turystyka i orient, turystyka do krajów Europy Wschodniej oraz turystyka lotnicza. Europa jest i długo jeszcze pozostanie najczęściej odwiedzanym regionem i to przez ludzi z najodleglejszych zakątków świata, reprezentujących coraz odleglejsze kultury. Byłoby poważnym uproszczeniem niedostrzeganie przez naszą uczelnię wszystkich okoliczności, jakie określą przyszłe losy naszych absolwentów. Rozwijając zarówno turystykę krajową jak i zagraniczną, możemy dobrze służyć promocji naszego kraju. Liczne analizy placówek naukowych wskazują, że w krajach europejskich nadal dominują negatywne stereotypy i wyobrażenia o Polsce. Zmiany są tylko nieznaczne i nie zaspokajają naszych oczekiwań. Powszechnie panuje u nas przekonanie, że to anachronizm i że jest on poprzez swoją jednostronność niesprawiedliwy. Otóż dobra praca ludzi sektora turystycznego tworzy naprawdę realną szansę zmiany tego stereotypu i to zarówno w oczach tych, co odwiedzają nasz kraj, jak i tych, którzy stykają się z Polakami za granicą. Zapraszam do lektury kolejnego zeszytu oraz do aktywnego włączenia się w proces jego tworzenia, poprzez pisanie ciekawych tekstów wprowadzających w meandry turystyki i rekreacji i zdrowia. Dziekan Wydziału Turystyki WSHiFM Dr Adam Mazur Redaktor Naczelny Turystyka i Zdrowie 7

8 8

9 PRZESTĘPSTWA NA RYNKU USŁUG TURYSTYCZNYCH dr Adam Mazur Wyższa Szkoła Handlu i Finansów Międzynarodowych im. F. Skarbka w Warszawie Streszczenie Działalność turystyczna należy do jednej z gałęzi działalności gospodarczej. Polega na organizowaniu imprez turystycznych, jak również na pośredniczeniu, polecenie klientów, w zawieraniu umów dotyczących świadczenia usług turystycznych. Impreza turystyczna zawiera minimum dwie usługi turystyczne, które tworzą jednolity program i są objęte wspólną ceną. Warto też wspomnieć, że aby prowadzić jakąkolwiek działalność trzeba być w posiadaniu różnego rodzaju koncesji, zezwoleń odpowiednich dla danej działalności. Przestępstwa popełniane przez turystów poza granicami swojego kraju często wiążą się z nieznajomością zwyczajów lub prawa jakie obowiązuje w danym kraju, w którym przebywają. Może się również zdarzyć, iż osoba, która wyjechała za granicę, takie same przestępstwa popełnia u siebie w ojczyźnie. Większość takich przestępstw popełniana jest nieświadomie. Są też ludzie o słabej woli popełniający przestępstwo za namową innych. Jednak najgroźniejsze są grupy osób, które celowo popełniają przestępstwa, licząc się z konsekwencjami. W tych kręgach mieszczą się zorganizowane grupy przestępcze. Summary Tourist business is one of the branches of economic activities. It consists in organizing tourist events as well as mediating to customers in concluding agreements for the provision of tourism services. Package includes a minimum of two tourist services which form a single program and are subject to common a price. It is also worth mentioning that in order to carry out any business one must be in possession of various types of concessions, permits appropriate for that activity. Crimes committed by tourists outside their home country are often related to ignorance of the customs or laws that apply in a country where they are staying. It may also happen that a person who went abroad commits the same crimes in his/her homeland. Most such crimes are unconsciously. There are also people of a weak will that commit a crime at the instigation of others. However, the most dangerous groups are those who deliberately commit crimes knowing the consequences. Organized crime groups are within these areas. 9

10 dr Adam Mazur Działalność turystyczna i różne rozumienie pojęcia turystyki Każdy człowiek potrzebuje czasu aby zregenerować siły i naładować swoje baterie do pracy, a wypoczęte ciało to wypoczęty umysł i łatwiejsze radzenie sobie problemami życia codziennego. Potrzeby wszystkich ludzi związane z odnowieniem sił fizycznych i psychicznych, rozwijaniem swoich zainteresowań, przekonań, chęcią poznawania innych osób i miejsc czy po prostu zabawy są zaspokajane w różny sposób. Jedną z form zaspokojenia którejś z potrzeb może być konieczność kontaktu z danymi cechami i elementami środowiska geograficznego. Część osób odpoczywa biernie, na przykład leżąc na plaży i nic nie robiąc. Jednak jest również grupa ludzi, która najlepiej wypoczywa dzięki turystyce aktywnej. W tych i w podobnych sytuacjach bardzo istotne jest miejsce pobytu. Wszelkie działania podjęte przez osoby, firmy na rzecz turysty stanowią w mniejszym lub w większym stopniu działalność turystyczną. Działalność turystyczna należy do jednej z gałęzi działalności gospodarczej. Polega na organizowaniu imprez turystycznych, jak również na pośredniczeniu, polecenie klientów, w zawieraniu umów dotyczących świadczenia usług turystycznych. Impreza turystyczna zawiera minimum dwie usługi turystyczne, które tworzą jednolity program i są objęte wspólną ceną. Warto też wspomnieć, że aby prowadzić jakąkolwiek działalność trzeba być w posiadaniu różnego rodzaju koncesji, zezwoleń odpowiednich dla danej działalności. Każdy podmiot rozpoczynający działalność musi zgłosić swoją działalność do wpisu do ewidencji działalności gospodarczej bądź do rejestru działalności regulowanej. Natomiast podczas funkcjonowania jest zobowiązany do zgłaszania także wszelkich zmian jakie zachodzą w trakcie prowadzenia danej działalności. Istotne jest również oznaczenie siedziby oraz towaru, który zostaje wprowadzony do obrotu. Towarem może być usługa turystyczna lub produkt turystyczny. Zatem wszystko to wiąże się z turystyką. Warto pamiętać, iż wszelkie naruszenia obowiązków przewodnika turystycznego, pilota wycieczek czy przedsiębiorcy grożą karą pozbawienia wolności lub grzywną. Ważne jest zatem rozumienie pojęcia turystyka. Turystyka jest zjawiskiem przestrzennej ruchliwości ludzi związanej z dobrowolną, czasową zmianą miejsca pobytu, środowiska i rytmu życia. Taką definicję sformułował Główny Urząd Statystyczny. Natomiast Światowa Organizacja Turystyczna stworzyła swoje pojęcie turystyki. Według niej turystyka to: działania ludzi, którzy podróżują i przebywają dla wypoczynku, w interesach i w innych celach, przez nie więcej niż jeden rok bez przerwy, w miejscach znajdujących się poza ich zwykłym otoczeniem. 1 Ostatnia wersja definicji turystyki, o której warto wspomnieć, przedstawia turystykę jako zespół zjawisk i stosunków wynikających z podróży i pobytu osób przejezdnych, o ile nie jest z tym związane osiedlenie i podjęcie działalności zarobkowej 2. Częstymi celami podróży turystycznych są: wypoczynek, rekreacja, wakacje, podróże w celach zdrowotnych, religijnych, pielgrzymki, wszelkie wyjazdy w sprawach zawodowych i w interesach, a także odwiedziny u krewnych i znajomych. Jednak istnieje jeszcze turystyka w szerokim znaczeniu. Wtedy w turystyce uwzględniane są inne podmioty. Turystyka taka oznacza zbiorowe lub indywidualne wyjazdy poza miejsce stałego zamieszkania oraz wędrówki po obcym terenie, mając przede wszystkim cele krajoznawcze lub będące formą czynnego wypoczynku. 3. W tym znaczeniu mieści się też hotelarstwo. Jest ono działalnością gospodarczą polegającą na zaspokojeniu potrzeb noclegowych osób przebywających poza stałym miejscem swego zamieszkania. 1 A. Kowalczyk, Geografia turyzmu, Warszawa 2000, s A. Panasiuk, Ekonomiczne podstawy turystyki, Wydawca: Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004, s J. Gospodarek, Prawo turystyczne w zarysie, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Warszawa 2003, s

11 Przestępstwa na rynku usług turystycznych Zgodnie z powyższym, dzięki obserwacjom, badaniom i umiejętności określenia celu wyjazdu ludzi, zostały wyróżnione i nazwane rodzaje turystyki uprawianej przez dane grupy. Rozróżniamy wiele rodzajów turystyki. Najważniejszymi są: agroturystyka, turystyka uzdrowiskowa, turystyka łowiecka, żeglarska, trampingowa, wędkarska, pielgrzymkowa, alpinistyczna, biznesowa, rowerowa (kolarska) kajakarska, nizinna turystyka piesza, wypoczynkowa, aktywna, edukacyjna, górska, kolejowa, konna, kulturowa, medyczna, motorowa, wodna i wiele innych. Ostatnio także zaczęła się rozwijać ekoturystyka. Jak wiadomo turystyka pełni najprzeróżniejsze funkcje. Mogą one być pozytywne lub negatywne. Funkcje te mają wpływ nie tylko na turystę ale również na mieszkańców miejscowości odwiedzanych przez turystę. Do pozytywnych funkcji należą między innymi funkcja: wypoczynkowa, zdrowotna, wychowawcza, kształceniowa, edukacji kulturowej, ekonomiczna, miastotwórcza czy etniczna. 4 Pierwsza z nich polega na stymulacji rozwoju społecznego i gospodarczego, lecz można o niej mówić tylko w przypadku kiedy jest w całości realizowana. Dzięki aktywnemu wypoczynkowi przyczynia się do regeneracji sił psychicznych i fizycznych, oraz polepszeniu samopoczucia. Funkcja wypoczynkowa przyczynia się także do tworzenia bazy turystów, co polepsza bazę materialną, czyli w dużej mierze przynosi również korzyści ekonomiczne ludności na stałe zamieszkującej odwiedzane przez turystę tereny. Osoby zamieszkujące na stałe w danej miejscowości turystycznej mogą wytwarzać dobra lub usługi przygotowane tylko dla turystów, za co otrzymują ustaloną kwotę. Jednak mogą wykonywać działalność skierowaną dla osób zamieszkujących na stałe tamte tereny, a dzięki wzmożonemu ruchowi turystycznemu mogą zwiększyć zysk ze swojej działalności. Wyżej wymieniona funkcja ma znaczny związek z funkcją ekonomiczną. Turyści w dużej mierze mają wpływ na wielkość popytu. To właśnie oni wskazują zapotrzebowanie na dane dobra skierowane i usługi przygotowywane specjalnie dla nich, lecz mają także wpływ na usługi i dobra związane nie tylko z nimi. Oznacza to, iż turystyka przyczynia się do rozwoju pozostałych gałęzi przemysłu w różnym stopniu. Jednak turystyka zależy też od odpowiedniego rozwoju infrastruktury, a jednocześnie ma na nią także duży wpływ. Ważne jest by zachować odpowiednie proporcje. Rozwój infrastruktury i turystyki wpływają na zwiększenie liczby ludności w danych regionach turystycznych. Turyści zakochani w upatrzonych terenach osiedlają się na nich. Pojawiają się również nowi turyści sezonowi. Sprzyja to powstawaniu nowych miejsc pracy, rozwojowi gospodarki komunalnej, zwiększeniu bazy noclegowej, żywieniowej, itp. Jednym słowem rozwija się turystyka w szerokim jej znaczeniu. Jak powszechnie wiadomo turystyka ma ogromny wpływ na zdrowie ponieważ w większości wiąże się z wyjazdami w czyste regiony oraz z zapewnieniem odpowiedniej dawki ruchu dostosowanego do wieku, stanu zdrowia bądź po prostu zainteresowań danej osoby, grupy osób. W związku z powyższym pojawia się kolejna jej funkcja zdrowotna. Pewne rodzaje turystyki wymagają od turystów zasobu wiedzy na wskazany temat. Ułatwia to, a czasem nawet jest wymagane, aby uprawiać na przykład wybrany rodzaj turystyki kwalifikowanej. Oznacza to, iż dana osoba musi się uczyć, zdobywać dane nawyki, sprawności, niekiedy w trakcie uprawiania takiego rodzaju turystyki. W ten sposób ukazują się następne dwie funkcje: kształceniowa oraz edukacji kulturowej. Im więcej człowiek chce pokonywać barier, im bardziej jest ciekawy świata i ludzi, tym więcej będzie powstawało nowych rodzajów turystyki. Jest to związane z możliwością zauważenia 4 J. Płocka, Wybrane zagadnienia z zagospodarowania turystycznego, część I, wydano w Centrum Kształcenia Ustawicznego, Toruń 2002, s

12 dr Adam Mazur nowych funkcji turystyki. Niestety oprócz tego pozytywnego wpływu turystyki, dają się zauważyć, dysfunkcje jakie wywołuje jej rozwój. Dysfunkcjami są między innymi frustracje osób, których nie stać na wyjazd w wymarzone miejsce, gdzie inni o zasobniejszym portfelu wyjeżdżają. Kolejną jest zbytnie poczucie wolności, co wiąże się z nadużywaniem narkotyków, alkoholu lub innych używek zgodnie z dewizą: wszystko od ludzi i dla ludzi czyli wszystkiego trzeba spróbować. Umysł osoby przebywającej w stanie po ich spożyciu jest bardziej otumaniony. Zdarza się, iż dany człowiek może popełnić przestępstwo, np. kradzież, gwałt, rozbój, a nawet zabójstwo, i o tym w ogóle nie pamiętać. Czasem turyści czują się zbyt pewnie w miejscowości wypoczynkowej, co może doprowadzić do zatargów z ludnością lokalną. Zwiększają się także zanieczyszczenia lasów, wód, powietrza spowodowane zwiększoną liczbą osób przebywających w danym okresie i w danym miejscu. Dysfunkcją może być także niebezpieczeństwo fałszowania obrazów, banknotów, i wiele, wiele innych. Zgodnie z Globalnym Kodeksem Etyki w Turystyce, turysta i osoba odwiedzająca powinna przed wyjazdem zapoznać się z podstawowymi informacjami na temat, kraju który zamierzają odwiedzić. Wiąże się to z funkcją zapobiegania przestępstwom, ponieważ każdy kraj ma inne prawa i w każdym dana czynność bądź zachowanie może uchodzić za przestępstwo. Ma to ogromny wpływ na bezpieczeństwo turysty podczas wyjazdu 5. W związku z funkcjami i dysfunkcjami jakie pełni turystyka, zaczęły powstawać nowe jej rodzaje. Należą do nich również specyficzne jej odmiany, które kojarzą się z konkretnymi państwami, a nie dla wszystkich te rodzaje turystyki są dobrze postrzegane. Chodzi tu mianowicie o turystykę uzależnień czy seksturystykę. Turystyka uzależnień, polega na wyjazdach do krajów, gdzie są dozwolone pewne ilości narkotyków, np. do Holandii czy Belgii. W Holandii działają tzw. coffee shopy. Są to miejsca, gdzie zgodnie z prawem można zakupić, a potem skonsumować daną ilość używek, np. marihuany lub haszyszu. Warunkiem jest przestrzeganie umiaru, czyli maksymalnie 5 gramów używek oraz odpowiednie zachowanie, takie by nie zakłócać ciszy i spokoju osób, które mieszkają w pobliżu danego sklepu. Ciekawy według mnie jest fakt, iż nie można mieszać używki, która w Polsce jest uznawana za narkotyk (zatem posiadanie jej czy zażywanie jest nielegalne) z tytoniem (w Polsce natomiast całkowicie legalny są jedynie miejsca, w których nie wolno palić). W Holandii palenie tytoniu w miejscach publicznych jest zabronione. Część Coffee shopów zostanie zlikwidowana, ale tylko dlatego, że znajduje się zbyt blisko szkół. 6 Oznacza to, że możliwość korzystania z używek nie jest uznawana za problem. Jedynie władze próbują ograniczyć dostęp młodym ludziom i wyeliminować sytuacje, w których uczniowie zamiast iść na lekcje będę przychodzić do Coffee shopów. 5 Globalny Kodeks Etyki w Turystyce, art. 1 6 (WTO). 6 (data: ). 12

13 Przestępstwa na rynku usług turystycznych Zdjęcie nr 1 Źródło: (data: ). Jeśli chodzi o seks turystykę to bardzo ciężko jest znaleźć pełną jej definicję. W turystyce seksualnej najważniejszym celem wyjazdu jest wchodzenie w relacje seksualne z przedstawicielami społeczności lokalnej; turystyka seksualna powoduje wiele negatywnych skutków społecznych takich jak m.in. wzrost zachorowań na AIDS, rozwój alkoholizmu i prostytucji. 7 Rodzaj tej turystyki staje się coraz bardziej znany. Na początku była uprawiana w większości przez starszych mężczyzn, jednak z czasem średnia wieku przeciętnego seksturysty spadła i w tej chwili wynosi ona około 27 lat. Na dzień dzisiejszy z tego rodzaju turystyki zaczynają również korzystać kobiety. W tym wypadku są to osoby dojrzałe i niezależne o wysokim statusie społecznym. Zaczęły również powstawać hotele rozkoszy, gdzie turyści mogą chodzić nago, a także spełniać wszystkie swoje erotyczne zachcianki. Jedynym warunkiem jest to by dana osoba lub osoby się na to zgodziły. Najczęściej w takich hotelach widywani są Niemcy, Francuzi, Włosi, Kanadyjczycy i Amerykanie. Jednak okazuje się, że Polacy również korzystają z takich wyjazdów. Krajami najchętniej odwiedzanymi mającymi na celu skorzystanie z uroków seks turystyki są między innymi: Brazylia, Kenia, Dominikana, Jamajka, Kostaryka, Gwatemala, Honduras, Kolumbia, Tajlandia, Kambodża, czy bliska nam Ukraina. Władze wielu państw próbują zwalczać ten rodzaj turystyki, jednak jest on ściśle powiązany z seks-niewolnictwem, który jest trzecim po narkotykach i sprzedaży broni najbardziej dochodowym, nielegalnym przemysłem na świecie. 8 Oznacza to, że nie będzie łatwo go wyeliminować. Wiele gangów, mafii zdało sobie sprawę z tego jak bardzo przychodowy jest ten rodzaj turystyki. Zatem aby zapewnić potencjalnemu, 7 (data: ). 8 (data: ). 13

14 dr Adam Mazur przyszłemu klientowi uciechy cielesne zaczęły powstawać domy publiczne. Niestety dziewczynki, które tu trafiają w większości są nieletnie. Szajki zajmujące się seks-niewolnictwem porywają je. Częściej jednak wykorzystują biedę, czy kłopoty finansowe rodziny. To zachowanie pozwala im na odkupywanie dziewczynek za długi lub po prostu dobijanie targu z rodzicami, którzy chcą się wzbogacić. Osobą, która zaczęła nagłaśniać ten fakt jest Somaly Mam. Sama gdy miała 12 lat została sprzedana przez własnego dziadka szajce zajmującej się seks-niewolnictwem. Udało jej się zakończyć ten etap życia i mając 30 lat została rzecznikiem kobiet i dzieci przetrzymywanych w domach oraz przemocą zmuszanych do prostytucji. W Polsce istotnym kierunkiem działania jest również zintensyfikowanie zwalczania turystyki seksualnej. Jak wiadomo ten rodzaj turystyki wiąże się często z handlem ludźmi. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że RP, a zwłaszcza jej stolica Warszawa stała się drugim (po Berlinie) największym ośrodkiem dziecięcego seks biznesu w tej części Europy. Duży wpływ ma na ten fakt położenie geograficzne kraju. Polska jest nie tylko krajem tranzytowym, lecz często także docelowym jeśli chodzi o handel ludźmi. W RP najczęściej przepadają dzieci obywateli Ukrainy i Białorusi. Na wzmożony handel ludźmi czy rozwój seks turystyki w tej części Europy wpływa posiadanie kurortów nadbałtyckich właśnie przez Polskę, Litwę czy Estonię co przyciąga seks turystów ze Skandynawii. Ofiarami seks turystów natomiast mogą być nie tylko osoby sprzedane do domów publicznych, lecz również uczennice (bądź uczniowie) pochodzący z dobrych rodzin, którzy po prostu za dostęp do narkotyków albo alkoholu płacą swoim ciałem. Są to również osoby, które seks z obcymi osobami uprawiają tylko dla pieniędzy i nie widzą w tym nic złego, ponieważ mają środki na swoje potrzeby. Wycieczki promem kursującym na przykład pomiędzy Polską a Szwecją, bez konieczności schodzenia na ląd też sprzyjają rozwojowi seks turystyki. Dzięki łatwemu dostępowi do Internetu także szerzy się turystyka seksualna. Jest wiele portali, gdzie umieszczając swoje zdjęcia każdy może zostać wybrany na obiekt zainteresowań i staje się potencjalną ofiarą seks turystów i seks turystek. To właśnie w nich przeważnie mężczyźni proponują sponsoring za spotkania i seks bądź nawet tylko za popatrzenie na nagie ciało kobiety przez kamerę. Rzadko który zwraca uwagę na wiek potencjalnej ofiary. Nikt nie myśli o konsekwencjach, jakie może ponieść za wszelkiego rodzaju działania seksualne dokonywane z osobami nieletnimi. W Polsce w ramach działalności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji powołano Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi. W jego skład wchodzą przedstawiciele podmiotów administracji rządowej i organizacji pozarządowych. Do zadań zespołu należy proponowanie jak również opiniowanie podejmowanych działań zmierzających do skutecznego zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi. Istotnym z zadań wyznaczonych jest współpraca z organami administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi. Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi 9 ocenia także realizację Krajowego Programu Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi. Problem związany z seks biznesem był przez długi czas przez polskie władze słabo zauważalny, przez co i mało nagłośniony. Większą pomoc ofiary mogły uzyskać od organizacji pozarządowych. Natomiast Interpol informował, że w ciągu ostatnich kilku lat to właśnie tysiące polskich dzieci trafiły w celach seksualnych za granicę. Niestety nawet mimo takich informacji i również wykrycia między innymi w Rzeszowie agencji towarzyskich, w których szerzyła się dziecięca prostytucja, dotychczas żaden polski rząd nie zainteresował się bardziej tematem. Policja była bezradna. Jednak dzięki dotacjom z Unii Europejskiej oraz nawiązywaniu współpracy z orga- 9 (data: ). 14

15 Przestępstwa na rynku usług turystycznych nizacjami zwalczającymi przestępstwa w innych krajach, Polska powoli zaczyna opracowywać i wdrażać plan działania przeciwko przestępstwom związanym z seks biznesem. Jak na razie są to zbyt słabe działania, ponieważ seks biznes bardzo mocno rozwija się w naszym kraju. Ważnym zadaniem jest zatem uświadomienie przeciętnemu Polakowi co to jest seks biznes i jak potężnym problemem on jest w tych czasach zwłaszcza dla Polski. Warto także pamiętać, że turystyka cały czas się rozwija i zmienia. Ludzie stawiają sobie coraz to inne wyzwania, wymyślają nowe cele podróży. Dzięki temu i co jakiś czas powstają nowe rodzaje turystyki. Definicja rekreacji i jej stosunek do turystyki indywidualnej Terminami bardzo bliskimi turystyce są rekreacja i czas wolny. Rekreację rozumiemy jako wszelkie czynności podejmowane dla regeneracji sił, a przejawiające się w uczestniczeniu w rozrywkach kulturalnych, grach sportowych czy też różnych formach ruchu turystycznego po godzinach zajęć służbowych lub szkolnych. Poza obowiązkami społecznymi i normalnymi czynnościami domowymi 10. Rozróżniamy wiele rodzajów rekreacji. Jednak według mnie są dwa podstawowe. Pierwszy to podział rekreacji na bierną i czynną oraz rekreację ruchową, twórczą, kulturalno-rozrywkową i rekreację poprzez działalność społeczną. W pierwszym możemy wyróżnić takie czynności jak oglądanie telewizji, czytanie czasopism, książek, bądź słuchanie muzyki. Natomiast w ramach rekreacji czynnej mamy dwie płaszczyzny: rekreację czynną o przewadze wysiłku fizycznego (np. sport, turystyka, zabawy towarzyskie, turystyka, działalność artystyczna, majsterkowanie i wiele innych) oraz rekreację czynną z przewagą wysiłku psychicznego, gdzie możemy na przykład wyróżnić rozwiązywanie krzyżówek, szachy, gry w karty, kalambury i inne. W drugim z podziałów wyróżniamy rekreację ruchową (fizyczną), w której mieszczą się wszystkie formy działalności rekreacyjno-fizycznej. Przykładem mogą być różnego rodzaju zabawy sportowe. Występuje tu także rekreacja twórcza, wpływająca na sferę emocjonalną człowieka oraz kształtująca jego osobowość, np. działalność fotograficzna, plastyczna, teatralna czy muzyczna. Do rekreacji czynnej z przewagą wysiłku psychicznego należy także rekreacja kulturalno-rozrywkowa, tj. czytelnictwo, rozrywka umysłowa oraz przeróżnego rodzaju gry towarzyskie, koła naukowe, itd. Ostatnim rodzajem rekreacji występującym w tym podziale jest rekreacja przez działalność społeczną. Stanowią ją wszystkie działania podejmowane w czasie wolnym od pracy czy innych obowiązków, na rzecz innych ludzi. Działania takie nie mogą być na kimś wymuszone i nie mogą stanowić kary, którą ta osoba otrzymała, np. od sądu. W tym przypadku nie jest to rekreacja przez działalność społeczną. Warto zwrócić uwagę na rekreację ruchową ze względu na to, iż jest aktywnością ruchową, którą podejmujemy w czasie wolnym i tylko dla wypoczynku, przyjemności, samodoskonalenia w formie ćwiczeń kondycyjnych w terenie, gier ruchowych i sportowych, marszów kondycyjnych, pływania, spacerów, narciarstwa, itp. Oznacza to, że ten rodzaj rekreacji jest przeznaczony dla osób z dużym pokładem energii, lubiących odpoczywać poprzez wysiłek fizyczny, czyli tzw. relaksacja ruchowa. Cechą wspólną każdego rodzaju rekreacji jest jej bezinteresowność oraz dobrowolność. Wynika to bowiem z faktu, iż jest ona związana z osobistymi zainteresowaniami, dla swojej własnej satysfakcji i nie łączy się z obowiązkami zawodowymi, domowymi czy społecznymi. Jest wykonywana w czasie wolnym. 10 A. Kowalczyk, Geografia turyzmu, Warszawa 2000, s

16 dr Adam Mazur Z teorią rekreacji są związane również takie dyscypliny naukowe jak: ekonomika przedsiębiorstw, higiena i wychowanie zdrowotne, biomechanika, antropologia, antropomotoryka, pedagogika czasu wolnego, psychologia wychowawcza i rozwojowa, socjologia kultury czy geografia turystyczna. Pojęciem równoznacznym rekreacji jest określenie wypoczynek. Można go rozumieć na trzy sposoby: jako regenerację sił psychicznych i fizycznych, specyficzna postawa psychologiczna i oczywiście jako czas wolny, którego nie przeznaczamy na prace związane wykonywaniem obowiązków firmowych, domowych, społecznych itp. Czasem wolnym jest zespół ćwiczeń, którym może się poddać każdy człowiek, w okresie gdy nie wykonuje obowiązków rodzinnych, firmowych czy społecznych. Działania te podejmuje z własnej woli dla wypoczynku, rozrywki, bezinteresownego kształcenia się (samodoskonalenia) bądź rozwijania swoich zdolności twórczych. Rolą czasu wolnego są: wpływ na styl życia i mentalność ludzi, zwiększenie udziału w życiu jednostek oraz grup społecznych, jak również zwielokrotnienie funkcji i znaczenia. Treściami istotnymi dla czasu wolnego jest kreowanie określonych wartości społecznych, kulturowych i osobowościowych, dbałość o własne ciało i higienę, przeciwdziałanie inwolucji (rozwojowi wstecznemu) wraz z propagowaniem zdrowego stylu życia tudzież prawidłowy rozwój psychofizyczny i intelektualny. Rekreacja ma bardzo silny związek z turystyką. Najważniejszą wspólną cechą jest to, iż obie muszą być wykonywane dla przyjemności i w czasie właśnie do tego przeznaczonym. Przestępstwa popełniane na turystach O przestępstwach popełnianych na turystach raczej nie mówi się głośno. Żadne biuro podróży nie przekaże potencjalnemu turyście, że w kraju, do którego zamierza się wybrać dokonuje się takich, a nie innych rzeczy. Jednak przestrzegają czego trzeba unikać, czego nie powinno się robić, a co jest na porządku dziennym. Warto zatem zadawać pytania. Można również zajrzeć na strony organizacji pozarządowych, między innymi Fundacji La Strada. Przygotowano na nich kilka ogólnych informacji jak należy się zachować wyjeżdżając za granicę, i to nie ważne czy do pracy czy jedynie na wycieczkę oraz gdzie w razie problemów można szukać pomocy. Najczęściej popełnianymi przestępstwami na turystach, a o najmniejszej szkodliwości społecznej są kradzieże art. 278 k.k. Zaczynają się już na lotniskach popełniane przez kieszonkowców, którzy kradną pieniądze i cenne przedmioty turystów z torebek, plecaków, bądź złodziei dokonujących kradzieży całych walizek upatrzonych potencjalnych ofiar turystów. Często również dochodzi do kradzieży na plaży, są to zatem wykroczenia bądź mniejszej wagi przestępstwa. Natomiast istnieją także gangi, które specjalizują się w okradaniu turystów z ich środków transportu. Zdarza się, iż członkowie gangu przebierają się za policjantów, zatrzymują turystów pod pretekstem rutynowej kontroli, usypiają i zabierają pojazd, a turystę pozostawiają na pastwę losu. Do tego typu zdarzeń dochodzi między innymi w Kenii. Informator turystyczny przestrzega przed małymi chłopcami, którzy podbiegają do zaparkowanego samochodu, uderzają w twarz kierowcę i uciekają. Zwykle dorosły człowiek odruchowo rzuca się w pogoń za chłopcem, a wspólnicy młodocianego okradają w tym czasie samochód 11. Dlatego zanim opuścimy kraj, w którym mieszkamy, warto zasięgnąć informacji na temat miejsca gdzie chcemy odpocząć. Oszustwa to następne z przestępstw, które czasem są popełniane na turystach. Mogą być one popełnione już na początku planowanej podróży przez osoby z tego biura 12 organizującego 11 (data: ) (data: ). 16

17 Przestępstwa na rynku usług turystycznych wyjazd lub przez oszustów w kraju docelowym. Oszuści próbują wykorzystać nasz brak wiedzy na dany temat lub naiwność. W pierwszym przypadku mieszczą się między innymi ryczałtowe potrącenia kosztów, pobierane przez biuro podróży jeśli klient zrezygnuje z wyjazdu. Takie postępowanie znajduje się już od dawna w rejestrze klauzuli niedozwolonych. Jeżeli sprawa trafi do sądu to wykorzystany i oszukany w ten sposób klient (niedoszły turysta) biura podróży może mieć pewność, że wygra 13. Biura podróży stosują takie praktyki ponieważ jest to dla nich łatwy zysk. Jeśli klient nie złoży pozwu do sądu to biuro podróży będzie powoływało się na umowę zawartą z klientem na ich drukach, z podpisem klienta, czyli jego wyrażona zgodą, potwierdzoną złożonym podpisem. W drugiej grupie przestępstw znajdują się te popełnione w różnego rodzaju lokalach usługowych, handlowych, barach, dyskotekach, itp. Sprawcami są między innymi oszuści, którzy nakłaniają turystów do hazardu bądź poznając słabości klienta (np. do zabaw, alkoholu, seksu, kobiet, itp.) namawiają do spędzenia czasu w obcym, wymarzonym przez niego miejscu. Wyłudzają pieniądze, a obiecanych atrakcji nie dostarczają lub turysta otrzymuje inne niż obiecali. Innym przykładem tego typu przestępstw są przestępstwa popełniane w lokalach gastronomicznych przez obsługę. Mogą one polegać na dopisywaniu pozycji nie zamówionych i niespożytych przez klienta na jego rachunek. Zatem aby ograniczyć możliwość stania się ofiarom ważne jest aby zwracać większą uwagę na ludzi ze swojego otoczenia oraz ich działanie. Kolejnymi z przestępstw popełnianych na turystach, tym razem mające ogromny wpływ na społeczeństwo, na jego zachowanie, odczucia, poczucie bezpieczeństwa lub jego brak są przestępstwa seksualne (art k.k.). Są one uznawane za jedne z najbardziej okrutnych. Należą do nich gwałty, gwałty zbiorowe, molestowanie seksualne, inne czynności seksualne (takie jak np. zmuszanie ofiary do dotykania narządów płciowych), czyny lubieżne wobec małoletniego, a także kazirodztwo. Są to poważne przestępstwa o ogromnej szkodliwości społecznej, ponieważ uderzają w wolność osobistą człowieka i jego gwarantowaną przez prawo możliwość wyboru partnera. Jednakże ciężko jest określić ile kobiet, dzieci, a nawet mężczyzn rocznie pada ofiarami gwałtów, gdyż istnieją podejrzenia, że tylko co około 5 ofiara w Polsce zgłasza takie zdarzenie na policję. Łatwymi ofiarami są kobiety, które mają dzieci. Tu przestępcy najczęściej stosują metodę zastraszenia. Matki otrzymują informację i są utrzymywane w świadomości, że jeśli cokolwiek powiedzą, to oni skrzywdzą ich dzieci. Dlatego przeważnie takie kobiety nie składają zeznań. Wolą same cierpieć, a nawet poświęcić swoje życie. Ważne aby tylko nic nie stało się ich dzieciom. Każda rozmowa z ofiarami jest trudna, każda jest inna. Jednak kobiety (posiadające dzieci, rodziny), które zostały uwolnione z rąk handlarzy ludźmi, milczą. To one są najczęściej wymieniane przez policjantów jako najtrudniejszy do współpracy typ ofiar. Według statystyk prowadzonych przez Komendę Główna Policji w ciągu ostatnich kilku lat nastąpił ogromny, niebezpieczny wzrost osób zajmujących się produkowaniem, rozprowadzaniem, utrwalaniem lub posiadaniem jakichkolwiek treści związanych z pornografią z udziałem małoletniego. Stwierdzono również wzrost przestępstw dotyczących seksualnego wykorzystania zależności. Natomiast liczba przestępstw związanych z jakimikolwiek czynnościami seksualnymi z osobami małoletnimi (czyli do 15 roku życia) utrzymuje się na podobnym poziomie. Wyjątkiem jest rok 2007, w którym nastąpił znaczny ich wzrost. Jednak już w 2008 roku liczba przestępstw karanych z artykułu 200 k.k. zrównał się z liczbą z lat poprzedzających 2007 rok. Podobny również od kilku lat poziom popełnionych przestępstw dotyczy zmuszania do prostytucji. Tendencję spadkową wykazują także statystyki dotyczące gwałtów, wykorzystania seksualnego osoby bezradnej lub niepoczytalnej. 13 L. Olchowik: Turystyka pod nadzorem, Touroperatorzy 2008 Dodatek specjalny, , s

18 dr Adam Mazur Zestawienie tego typu przestępstw, popełnionych w ciągu kilku ostatnich lat w Polsce (obejmuje dokładnie lata ) zostało odzwierciedlone w tabeli na stronie następnej. Tabela nr 1 ROK ZGWAŁCENIE WSOB SWZ CSM PORNOGRAFIA ZDP CZZCN Rok art i 2 art i 4* art. 198 art. 199 art. 200 art art i 3 art i 4a ** ** Źródło: (data: ). * - dane podane zostały według Kodeksu Karnego obowiązującego od 1 września ** - dotyczy tylko 4 (bez 4a). WSOB wykorzystanie seksualne osoby bezradnej lub niepoczytalnej; SWZ seksualne wykorzystanie zależności; CSM czynności seksualne z małoletnim; ZDP zmuszanie do prostytucji; CZZCN czerpanie zysku z cudzego nierządu. Wynika to z faktu, iż u większości ofiar występują psychiczne blokady typu wstyd, strach czy brak wiary, że jeśli to zgłosi, to sprawca zostanie zatrzymany. Dużą rolę odgrywa tu również nieznajomość, a częściej raczej niezrozumiałość przepisów prawa przez ofiarę. Istotny jest fakt, że aby ścigać sprawcę takiego czynu, ofiara musi złożyć wniosek o jego ściganie 14. To właśnie dlatego potrzebny jest łatwy kontakt z organami ścigania oraz organizacjami, które zajmują się niesieniem pomocy ofiarom przestępstw seksualnych i odpowiednie przeszkolenie osób w nich pracujących. Przestępcy takich czynów ponoszą bardzo surowe kary do lat pozbawienia wolności, dodatkowo z informacji zasłyszanych wiadomo, iż sprawcy gwałtów popełnionych na dzieciach są bardzo źle traktowani przez samych współwięźniów, z którymi odbywają karę. Rzadkimi zdarzeniami są pobicia i napady na turystów. Istotne jest zapewne to, iż turyści będąc w obcym miejscu wieczorami raczej nie wychodzą sami. Jeśli jednak wychodzą to zamawiają taxi, ponieważ to ułatwi im dostanie się na wskazane miejsce bez błądzenia. W turystyce możemy również zauważyć występowanie poważniejszych przestępstw. Należą do nich porwania dla okupu lub w celu sprzedania osoby, a nawet i morderstwa. Tego typu zdarzenia są rzadkością. Przestępcami kieruje przeważnie chęć wzbogacenia się, tak jak było np. w 2008 roku, gdy porwano turystów w Sudanie. Porywacze zażądali okupu w wysokości art. 203 art i 2 art art (data: ). 18

19 Przestępstwa na rynku usług turystycznych 15 mln dolarów. Zdarzają się również porwania przez zorganizowane grupy przestępcze, których celem jest wymiana zakładników na osoby z ich szajki, wcześniej zatrzymane i wtrącone do więzień organy sądownictwa w danym państwie. Czasem przestępcom nie udaje się otrzymać tego, co chcieli, co może doprowadzić do okaleczenia zakładnika, a nawet do jego śmierci. Tak stało się z polskim turystą porwanym przez Talibów jesienią 2008 r. Chcieli uwolnienia swoich czterech komendantów polowych na co nie zgodziły się pakistańskie władze. Talibowie ogłosili, iż Polak został zabity, a za jego ciało zażądali okupu. Sprawa zakończyła się dnia r. Po wcześniejszym wydaniu i przetransportowaniu ciała tego dnia do Polski. Bywają również sytuacje, że turyści lub osoby wyjeżdżające za granicę do pracy zostają porwani i sprzedani, np. do domów publicznych lub są wykorzystywani do niewolniczej pracy. W celu łatwiejszego odnalezienia ofiary organizacja pozarządowa La Strada przygotowała kilka ważnych informacji na temat tego w jaki sposób się zabezpieczyć bądź ułatwić kontakt. Jednym z nich jest Kompas podróżnego, gdzie zawarte są najważniejsze wskazówki, czego osoba wyjeżdżająca z Polski powinna dowiedzieć się o kraju, do którego chce wyjechać. Opisano również jakie podstawowe środki bezpieczeństwa należy zachować. Wyszczególnione są tu również pełne dane adresowe oraz telefony polskich placówek dyplomatycznych i organizacji pozarządowych świadczących pomoc osobom potrzebującym za granicą. Zdjęcie numer 2 Źródło: ( ). Przestępstwa popełniane przez turystów Przestępstwa popełniane przez turystów poza granicami swojego kraju często wiążą się z nieznajomością zwyczajów lub prawa jakie obowiązuje w danym kraju, w którym przebywają. Może się również zdarzyć, iż osoba, która wyjechała za granicę, takie same przestępstwa popełnia u siebie w ojczyźnie. Większość takich przestępstw popełniana jest nieświadomie. Są też ludzie o słabej woli popełniający przestępstwo za namową innych. Jednak najgroźniejsze są gru- 19

20 dr Adam Mazur py osób, które celowo popełniają przestępstwa, licząc się z konsekwencjami. W tych kręgach mieszczą się zorganizowane grupy przestępcze. Jednym z przestępstw najczęściej popełnianych przez turystów jest przemyt pod różną postacią. Turyści próbują przemycić narkotyki, zabytki, dzieła sztuki, papierosy, czy alkohol. Zdarza się również przewóz przez granicę roślin bądź zwierząt 15 bez odpowiednich zezwoleń lub bez świadectwa fitosanitarnego lub okazów, które są wymienione w Polskiej 16 albo Międzynarodowej 17 Czerwonej Księdze jako okazy będące pod ochroną. Księga została stworzona przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) i jest uaktualniana co kilka lat. Natomiast Polską Czerwoną Księgę opracowuje Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Pierwszy raz była ona wydana w 1992 r., a na wzór Międzynarodowej Księgi również co kilka lat ukazuje się kolejna edycja. Zatem jeżeli turysta planuje wywóz lub kupno za granicą roślin lub zwierząt, warto by zapoznał się z tym jakie gatunki roślin i zwierząt w krajach, do których chce wyjechać, są pod ochroną, aby nie przysporzyć sobie kłopotów. Kolejnymi przedmiotami, które najczęściej są przemycane to zabytki i dzieła sztuki. Regulacje dotyczące ich wywozu poza granice Polski i przywozu są zawarte w Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. Jeżeli jakiś przedmiot kwalifikuje się do zabytków bądź dzieł sztuki to aby wywieźć je na stałe poza granice Polski trzeba uzyskać od ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego jednorazowe pozwolenie. Taki dokument nie jest wymagany w momencie wywozu zabytku, który nie jest wpisany do rejestru i ma poniżej 55 lat, zabytku, który jest obiektem techniki i nie jest wpisany do rejestru, a ma nie więcej niż 25 lat, jak również dzieł twórców żyjących i jeszcze w kilku przypadkach. Tutaj do legalnego wywozu wyżej wymienionych przedmiotów za granicę, wystarczające jest zaświadczenie od wojewódzkiego konserwatora zabytków, stwierdzającego jednoznacznie, że dany przedmiot nie jest objęty zakazem wywozu. Turyści odgrywają również ogromną rolę w przemycie narkotyków. Ministerstwo Spraw Zagranicznych przestrzega przed jakąkolwiek stycznością ze środkami odurzającymi. Zdarza się, że udział turysty w przemycie jest całkowicie nieświadomy, dlatego wiele organizacji zwraca uwagę aby nie pozostawiać swojego bagażu bez nadzoru ani nie przyjmować prezentów od osób nieznajomych. Sankcje karne ponoszone za to przestępstwo w każdym kraju są inne. W niektórych krajach wiążą się nawet z wieloletnim pozbawieniem wolności lub karą śmierci, tak jak na przykład w Laosie 18, Indonezji czy Chinach. Według raportu przygotowanego przez Amnesty International, wyrok kary śmierci jest wykonywany w 27 krajach. Okazało się, że kary śmierci dokonane w 2008 roku przewyższyły te wydane w 2007 roku prawie dwukrotnie 19. W poprzednim roku wykonano egzekucję na 2400 skazanych, z czego prawie trzy czwarte dokonano w Chinach. Następnym krajem jeśli chodzi o liczbę osób, które straciły życie w wyniku wydania przez sąd kary śmierci jest Iran (346 egzekucji), Arabia Saudyjska (102) i Stany Zjednoczone (37 osób). Oczywiście najczęściej do Polski przemycane są papierosy i alkohol. Jest to proceder najdłużej trwający i ostatnimi czasy najbardziej dochodowy. Koszt wyprodukowania paczki papierosów w Czechach kosztuje jedynie około 60 groszy, w Chinach jest to około 30 groszy. Zatem jeśli w krajach europejskich jedną paczkę papierosów można kupić w cenie od 6 zł (w Polsce) 15 J. Gospodarek, Prawo w turystyce, Difin, Warszawa 2006, s (data: ) (data: ) ,wiadomosc.html (data: ) (data: ). 20