Jerzy Bolałek ekspert boloński Uniwersytet Gdański Uniwersytet Śląski

Transkrypt

1 Jerzy Bolałek ekspert boloński Uniwersytet Gdański Uniwersytet Śląski

2 Terminologia Efekty kształcenia koncepcja SMART formułowanie wyrażeń kategorie opisy (moduł a program kształcenia ) Formy prowadzenia zajęć dydaktycznych i metody kształcenia Określenie punktów ECTS Sylabus

3 Moduły kształcenia stanowią podstawowe komponenty programu studiów. Rozporządzenie w sprawie warunków prowadzenia studiów (par. 5 ust. 1 pkt ): zajęcia lub grupa zajęć, którym przypisane są zakładane efekty kształcenia

4 Moduł kształcenia: Jednostka programu kształcenia posiadająca wyodrębnione cele i efekty uczenia się, zgodne z celem i efektami programu kształcenia, realizowana w oparciu o specyficzne dla niej metody nauczania i uczenia się oraz oceny i walidacji efektów kształcenia. 4

5 Terminologia moduł kształcenia zajęcia lub grupa zajęć z przypisanymi efektami kształcenia ł oraz liczbą punktów kó ECTS = szeroko rozumiany przedmiot lub grupa przedmiotów typowy przedmiot praktyka, zajęcia w terenie przygotowanie pracy dyplomowej zbiór przedmiotów obowiązkowych dla określonej specjalności lub specjalizacji w ramach kierunku studiów zestaw przedmiotów o określonej łącznej liczbie punktów ECTS wybrany przez studenta spośród przedmiotów należących do określonego, większego zbioru przedmioty obejmujące jakąś grupę treści programowych (np. Ochrona środowiska: kształcenie w zakresie geologii, geomorfologii g i gleboznawstwa; kształcenie w zakresie hydrologii, meteorologii i klimatologii; kształcenie w zakresie prawa i ochrony środowiska) 5

6 zdefiniowanie efektów kształcenia i odniesienie ich do efektów kształcenia dla programu kształcenia; określenie właściwych form prowadzenia zajęć i metod kształcenia, umożliwiających osiągnięcie przez studenta założonych efektów kształcenia; określenie sposobu sprawdzania, czy efekty te zostały w dostatecznym stopniu osiągnięte, oraz sposoby ustalania oceny (z modułu/przedmiotu); ł d uzasadnienie przypisanej liczby punktów ECTS (specyfikacja nakładu czasu pracy).

7 ponadto - w celu określenia sumarycznych wskaźników ilościowych charakteryzujących program studiów liczba punktów ECTS, którą student uzyskuje na zajęciach wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich liczba punktów ECTS, którą student uzyskuje w ramach zajęć o charakterze praktycznym, y takich jak zajęcia laboratoryjne i projektowe

8 EK muszą uwzględniać: ocenę możliwości osiągnięcia przez studenta zakładanych efektów kształcenia, weryfikowalność (mierzalność) efektów kształcenia, sposób formułowania wyrażeń opisujących efekty kształcenia, poziom szczegółowości opisu, podział na kategorie (wiedza, umiejętności, kompetencje społeczne) lub brak takiego podziału, forma opisu zestawu efektów kształcenia odniesienie do efektów dla programu kształcenia.

9 KAŻDY EFEKT KSZTAŁCENIA MUSI MIEĆ WSZYSTKIE PONIŻSZE CECHY: S specific szczegółowy, konkretny efekty kształcenia powinny być szczegółowo opisane, dotyczyć konkretnych oczekiwań co do tego jaką wiedzę i umiejętności student powinien osiągnąć po zakończeniu kursu; M measurable mierzalny do każdego zdefiniowanego efektu kształcenia muszą pojawić się jasne kryteria jego oceny czy i jakim stopniu został osiągnięty; A acceptable/accurate akceptowalny/trafny każdy efekt powinien być przedyskutowany i skonsultowany z wytycznymi zewnętrznymi dla przedmiotu; R realistic realistyczny możliwy do osiągnięcia poprzez realizację przedmiotu (zdefiniowane efekty kształcenia nie mogą się odnosić do działań (treści, form dydaktycznych), których dany przedmiot nie obejmuje; T time-scaled efekty kształcenia dla danego przedmiotu powinny być osiągalne w zdefiniowanym przez program czasie.

10 użycie czasowników opisujących działanie EK są łatwiejsze do weryfikacji (są bardziej mierzalne), poziom szczegółowości opisu: zbyt duży stopień szczegółowości (zbyt duża liczba efektów kształcenia) opis mało czytelny; ograniczenie swobody, inwencji i możliwości ś i wprowadzania zmian w sposobie prowadzenia zajęć; ć Zbyt mały stopień szczegółowości (zbyt mała liczba efektów kształcenia) opis mało konkretny, nieprzekazujący studentom kluczowych informacji. Zalecana w literaturze liczba EK dla typowego przedmiotu to 4-8.

11 Zwroty czasownikowe action verbs użyteczne w definiowaniu efektów kształcenia ( wg zaktualizowanej taksonomii Bloom a) Definicja WIEDZA 1. ZAPAMIĘTYWANIE umiejętność przywoływania informacji 2. ROZUMIENIE umiejętność interpretowania idei i koncepcji 3. STOSOWANIE umiejętność wykorzystania nabytych informacji w nowy sposób 4. ANALIZOWANIE umiejętność rozróżniania poszczególnych składowych informacji Zwroty czasownikowe dla danego poziomu Definiować, duplikować, listować, powtarzać, przywoływać, wymieniać, kopiować, odtwarzać, reprodukować klasyfikować,opisywać, dyskutować, wyjaśniać, zlokalizować, wybierać, raportować, rozpoznawać, tłumaczyć, parafrazować wybierać, demonstrować, przedstawiać, stosować, interpretować, operować, planować, schemtayzować, organizować,produkować, rozwiązywać, używać, zapisywać. oceniać, oszacować, analizować, krytykować, ułożyć, testować, rozpoznać, rozdzielać, podkreślać, oddzielać, egzaminować, kwestionować, testować Zwroty czasownikowe wersja angielska Define, duplicate, list, memorize, recall, repeat, reproduce, state Classify, describe, discuss, explain, identify, locate, recognize, report, select, translate, paraphrase Choose, demonstrate, dramatize, employ, illustrate, interpret, operate, schedule, sketch, solve, use, write Appraise, compare, contrast, criticize, differentiate, discriminate, distinguish, examine, experiment, question, test 11

12 Czasowniki opisujące poziom definiować (definiuje pojęcia z zakresu) opisywać, nazywać, wymieniać, wyliczyć, znaleźć, porządkować, prezentować, określać identyfikować, odnieść, powtórzyć, powiedzieć Przykłady poleceń sprawdzających EK zdefiniuj, jakie zachowania świadczą o rodowodzie Hominidae opisz wybraną biocenozę wymień najważniejsze cechy kręgowców uporządkuj jednostki systematyczne określ podobieństwo między rzędami ssaków 12

13 różnicować, kojarzyć, zmieniać, wyjaśniać, klasyfikować, konstruować, przedstawiać, przeciwieństwa, bronić, opisywać, dyskutować, rozróżniać, szacować, wyjaśniać, generalizować, ilustrować, przepowiadać, przewidywać, zdawać relację, rozwiązywać, tłumaczyć rozróżnia współczesne koncepcje i perspektywy praktyczne związane z ochroną środowiska wyjaśnia dylematy związane z subiektywnością, zależnością oraz trudnością ś bezpośredniego pomiaru jakości identyfikuje i wyjaśnia problemy ekologiczne 13

14 stosuje, ocenia, oblicza, zmienia, wybiera, konstruuje, demonstruje, rozwija, bada, ilustruje, manipuluje, modyfikuje, organizuje, przygotowuje, produkuje, tworzy, wskazuje, przygotowuje harmonogram, schemat, szkicuje, używa organizuje proces tworzenia kopii bezpieczeństwa i archiwizowania danych bada przyczyny zachowań czytelniczych tworzy prowizorium i plan budżetowy 14

15 analizować, oceniać, rozumieć strukturę organizacyjną, ą myślową, ą kategoryzować, porządkować, klasyfikować, poddawać krytycznemu osądowi, ilustrować, kwestionować, badać, eksperymentować, testować, dzielić kategoryzuje problemy środowiskowe porównuje i poddaje krytycznemu osądowi organizacje proekologiczne ocenia obowiązujący stan prawny (oraz jego zmiany) w odniesieniu do konkretnych rozwiązań prośrodowiskowych zagadnień/dziedzin życia 15

16 organizować, zestawiać, kategoryzować, łączyć, kompilować, opracowywać, tworzyć, ć projektować, ć zarządzać, modyfikować, przygotowywać, proponować, reorganizować, integrować, planować, dokonywać podsumowania projektuje rozwiązania usprawniające system oczyszczania planuje i opracowuje projekt środowiskowych badań monitoringowych łączy podstawowe mechanizmy rynkowe z rozwojem i charakterem zasobów przyrody 16

17 Poziom Kategoria zachowań I. WIADOMOŚCIŚ A. Zapamiętywanie wiedzy B. Zrozumienie wiedzy II. UMIEJĘTNOŚCI C. Stosowanie wiedzy w sytuacjach problemowych typowych D. Stosowanie wiedzy w sytuacjach problemowych nietypowych 17

18 zapamiętywanie ( I ) norma zrozumienie (II) powszechnie się pomija zastosowanie wiedzy w praktyce (III) - dążenia reformatorów 18

19 Podział na kategorie W, U i KS Zapobiega wynikającemu z tradycji nadmiernemu eksponowaniu komponentu wiedzy, Ułatwia określenie relacji z efektami zdefiniowanymi dla programu kształcenia (efektami kierunkowymi), co z kolei ułatwia tworzenie matrycy efektów kształcenia; Niewyodrębnianie kategorii efektów kształcenia w przedmiocie. Decyzja winna być podjęta na poziomie uczelni/wydziału.

20 Tabela efektów kształcenia dla przedmiotu nazwa przedmiotu nr efektu efekty kształcenia student, który zaliczył przedmiot, potrafi odniesienie do efektów kształcenia dla programu odniesienie do efektów kształcenia dla obszaru 01 wymienić. K_W03+, K_W07++ P1A_W0X 02 wyjaśnić K_W14 W14+++, K_U12+ P1A_W0Y 03 zorganizować K_W15++, K_U10++ P1A_W0Z 04 ocenić K_W25+, K_U15++ P1A_U0X 05 pracować w zespole K_K03++ P1A_K0X

21 efekty kształcenia dla obszaru kształcenia moduły kształcenia MK_01 MK_02 MK_03 MK_m P1A_W01: rozumie podstawowe zjawiska i procesy przyrodnicze ++ + P1A_W02: w interpretacji zjawisk i procesów przyrodniczych opiera się na podstawach empirycznych, rozumiejąc w pełni znaczenie metod matematycznych y i statystycznych y y ++.. P1A_U01: stosuje podstawowe techniki i narzędzia ++ badawcze w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku studiów P1A_U02: rozumie literaturę z zakresu dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku studiów, w języku polskim; czyta ze zrozumieniem nieskomplikowane teksty naukowe w języku angielskim P1A-K01: potrafi współdziałać i pracować w grupie, przyjmując w niej różne role ++

22 SEMNARIUM SEMNARIUM SEMNARIUM SEMNARIUM KONWERSATORIUM KONWERSATORIUM KONWERSATORIUM KONWERSATORIUM WYKŁAD WYKŁAD WYKŁAD WYKŁAD PROJEKT PROJEKT PROJEKT PROJEKT KONSULTACJE KONSULTACJE KONSULTACJE KONSULTACJE PROJEKT PROJEKT PROJEKT PROJEKT KONSULTACJE KONSULTACJE KONSULTACJE KONSULTACJE e-learning learning e-learning learning Ćwiczenia Ćwiczenia terenowe terenowe Ćwiczenia Ćwiczenia terenowe terenowe PRACA PRACA DYPLOMOWA DYPLOMOWA PRACA PRACA DYPLOMOWA DYPLOMOWA g WARSZTATY WARSZTATY WARSZTATY WARSZTATY ĆWICZENIA ĆWICZENIA LABORATORYJNE LABORATORYJNE ĆWICZENIA ĆWICZENIA LABORATORYJNE LABORATORYJNE GRY GRY DYDAKTYCZNE DYDAKTYCZNE GRY GRY DYDAKTYCZNE DYDAKTYCZNE 22

23 Nauczyciel akademicki dokonuje opisu autorskiego sposobu swojej pracy ze studentami, dlatego może: łączyć różne metody dydaktyczne zaproponowane powyżej; uzupełniać je opisem lub doprecyzować ich szczególne cechy; stworzyć i syntetycznie opisać własny sposób prowadzenia zajęć. 23

24 Ważne w ustalaniu metod pracy ze studentami jest oszacowanie ich przydatności do realizowania celów przedmiotu i zaplanowanych efektów uczenia się studenta. Metoda jest zawsze pochodną celu kształcenia. 24

25 Stosowność doboru metod dydaktycznych (sposobu pracy ze studentami) powinna stanowić przedmiot bieżącej refleksji nauczyciela akademickiego i ewaluacyjnych badań jakości kształcenia. Pozwoli to na systematyczne korygowanie / rozwijanie repertuaru wykorzystywanych na zajęciach metod dydaktycznych. 25

26 Celowe systematycznie sposoby sprawdzania wyników pracy studenta i określania, czy i na jakim poziomie zostały osiągnięte efekty kształcenia/uczenia się zdefiniowane dla danego komponentu (modułu/przedmiotu) 26

27 Ocena kształtująca (formatywna) wspomaga przede wszystkim proces uczenia się. Jej wyniki powinny służyć nie tylko uczącemu ą się ę ale również prowadzącemu ą zajęcia w celu bieżącej analizy efektywności stosowanych metod dydaktycznych. Ocena podsumowująca (sumatywna)- ocena podsumowująca stopień ń osiągnięcia i i przez studenta t zakładanych efektów kształcenia

28 Oceny formujące przeprowadzane w trakcie zajęć, ć dostarczają informacji zwrotnej studentom i nauczycielom, służą poprawie uczenia się Oceny podsumowujące przeprowadzane na koniec zajęć/studiów, potwierdzają uzyskanie efektów uczenia się, ę służą ą promocji, wydaniu świadectwa 28

29 Ocenianie i winno być ć prowadzone w sposób ciągły ł Poziom odcięcia decydujący o zdaniu nie zdaniu winien być określany w stosunku do z góry zdefiniowanych kryteriów (odniesienie do kryteriów), a nie w przez porównanie z grupą (odniesienie do normy) 29

30 EGZAMIN USTNY PREZENTACJA EGZAMIN PISEMNY TEST PROJEKT PRACE (seminaryjne) ESEJ OCENA CIĄGŁA 30

31 Przykładowe formy dydaktyczne y wykłady konwersatoria, seminaria i laboratoria ćwiczenia praktyki konstruowanie map umysłu ł dyskusja studium przypadku gry dydaktyczne uczenie się w oparciu o problem (PBL) sesje rozwiązywania problemu projekty zajęcia terenowe 31

32 W zakresie wiedzy: Egzaminy ustne - standaryzowane - na bazie problemu Egzaminy pisemne - Eseje, raporty, egzaminy z otwartą książką - Krótkie ustrukturyzowane pytania (SSQ) - Pytania testowe: jednokrotnej odpowiedzi, wielokrotnej odpowiedzi, typu Tak/Nie 32

33 W zakresie umiejętności: Egzamin praktyczny (obserwacja wykonawstwa) Realizacja zleconego zadania Projekt, prezentacja Odgrywanie ról Portfolio 33

34 Weryfikacja efektów kształcenia Wszystkie założone efekty kształcenia muszą być sprawdzalne/sprawdzone Formułowanie efektów kształcenia, dla których nie można opracować metody sprawdzenia, czy zostały osiągnięte przez studenta, jest błędem metodycznym 34

35 Weryfikacja efektów kształcenia Warunek zaliczenia przedmiotu/modułu osiągnięcie wszystkich założonych efektów kształcenia (w minimalnym akceptowalnym stopniu) Przykład Dla przedmiotu YYY zdefiniowano 7 efektów kształcenia: dwa efekty sprawdzane głównie na kolokwiach dwa efekty sprawdzane głównie na zajęciach laboratoryjnych jeden efekt sprawdzany na zajęciach projektowych dwa efekty sprawdzane na egzaminie pisemnym Student, który nie oddał projektu, nie powinien zaliczyć przedmiotu, bez względu na wyniki pozostałych sprawdzianów 35

36 Określona liczba punktów ECTS za przedmiot/ moduł jest rezultatem negocjacji między osobą, która tworzy sylabus, oraz osobą ą odpowiedzialną ą za tok/ kierunek/ ścieżkę kształcenia w momencie tworzenia danego programu studiów. Liczba punktów ECTS jest ustalana dla przedmiotu/ modułu, ale może być dodatkowo podzielona na poszczególne formy zajęć, w jakich jest realizowany, co ułatwi oszacowania nakładu pracy studenta. 36

37 Autor sylabusa musi mieć świadomość, że jego przedmiot nie jest samodzielnym bytem, a wpisuje się w daną koncepcję kształcenia, jest częścią planu studiów zorientowanego na kształtowanie określonych kompetencji studenta, tym samym częścią całego nakładu pracy studenta wycenionego punktami ECTS składającego się na daną kwalifikację. 37

38 Bardzo ważne jest, by w sylabusie wyraźnie, szczegółowo określić wymagania, tak, by student miał świadomość,,j jakie zadania musi zrealizować, czyli jakiego nakładu jego pracy w czasie będzie wymagało uzyskanie zaliczenia przedmiotu. Tym samym zyska on czytelną informację, dlaczego przedmiotowi przyznano określoną liczbę punktów. Najczęściej kontrowersje w określaniu punktów ECTS dotyczą następujących przypadków: 38

39 W planie danych studiów dwa przedmioty pomyślane zostały jako kursy 30 - godzinne, wykładowe, kończące się ę egzaminem, ale jednemu przyznano 2 ECTS, a drugiemu 3 ECTS. W tej sytuacji w sylabusie, w części określającej zakres i poziom wymagań powinna być widoczna różnica dotycząca zadań, które student musi zrealizować, by uzyskać zaliczenie, a które w tym przypadku wyceniono wyceniono na 25/30 godz. jego dodatkowej pracy na rzecz przedmiotu za 3 ECTS 39

40 Za ten sam przedmiot/moduł na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych przyznano tę samą liczbę punktów ECTS,,podczas gdy na studiach niestacjonarnych jest on realizowany w mniejszej liczbie godzin zajęć twarzą w twarz z nauczycielem akademickim. W tej sytuacji w sylabusie powinna znaleźć się czytelna informacja, jakie zadania student studiów niestacjonarnych musi wykonać samodzielnie. 40

41 Trzeba pamiętać, że praktyka (zawodowa) studenta ma swój cel i wpisana została do programu studiów. Dlatego także jej j należy yprzyznać punkty wynikające z nakładu pracy studenta, zwłaszcza wtedy, gdy w koncepcji kształcenia jest powiązana z blokiem/ modułem przedmiotów praktycznych, których ukończenie daje możliwość ukształtowania umiejętności ważnej dla danej dyscypliny/kierunku/ specjalności (profil kształcenia). 41

42 Punkty ECTS nie są przyznane raz na zawsze. Po zakończeniu przedmiotu - na poziomie jednostki prowadzącej ą studia - wskazane jest, by w badaniach służących ewaluacji procesu kształcenia uwzględnić pytania dotyczące nakładu pracy studenta w ramach prowadzonego kursu/ przedmiotu. Szacowanie i przyznawanie punktów powinno być monitorowane. 42

43 Zbędnym zabiegiem wydaje się przydzielanie punktów ECTS danym kategoriom efektów kształcenia, określonym w KRK, czyli: wiedzy, umiejętnościom, kompetencjom społecznym. Działanie takie prowadzi do usztywnienia (uszkolnienia) procesu kształcenia i zdecydowanie ograniczy jego elastyczność, a ponadto w znacznej mierze będzie zabiegiem czysto formalnym ze względu na konieczność szacowania trudnych do jednoznacznego rozróżnienia (przenikających się) aspektów kształcenia. Niektóre efekty, zwłaszcza te związane z postawami społecznymi, są uzyskiwane na kilku zajęciach/modułach. 43

44 Wielkość przedmiotów tworzenie przedmiotów/modułów integrujących różne, równolegle realizowane formy prowadzenia zajęć, zwiększa skuteczność procesu kształcenia rozbicie dużego przedmiotu na kilka niezależnie projektowanych i realizowanych części jest często przejawem kształcenia ukierunkowanego na nauczyciela (a nie studenta) t względnie mała liczba modułów (przedmiotów) ułatwia ł stworzenie spójnego programu kształcenia ł - upraszcza tworzenie, a zwłaszcza analizowanie matrycy efektów kształcenia względnie ę duże przedmioty ( 6 w semestrze) 44

45 Punkt 8 Opracowano dla poszczególnych przedmiotów sylabusy uwzględniające: nazwa jednostki prowadzącej kierunek, nazwę kierunku (podanie nazw ew. specjalności), (profil kształcenia) nazwę przedmiotu, określenie przedmiotów wprowadzających wraz z wymaganiami wstępnymi, liczbę godzin zajęć dydaktycznych, w tym wykładów, ćwiczeń, laboratoriów, seminariów itp., realizowanych w systemie studiów stacjonarnych i niestacjonarnych, liczbę ę punktów ECTS (odzwierciedlenie nakładu pracy), założenia i cele przedmiotu (cel kształcenia oraz efekty kształcenia), metody dydaktyczne, formę i warunki zaliczenia przedmiotu, treści programowe, wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej, nazwisko osoby prowadzącej/osób prowadzących, nazwę obszaru, którego moduł dotyczy 45

46 W prezentacji wykorzystano slajdy z materiałów przygotowanych przez prof. dr hab. Andrzeja Kraśniewskiego z Politechniki Warszawskiej, prof. dr hab. Elżbietę Lonc z Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. dr hab. Jadwigę Mirecką z Uniwersytetu Jagiellońskiego, dr Tomasza Sayriusz Wolskiego i dr Dorotę Piotrowską z Politechniki Łódzkiej; Wk Wykorzystano także tkż informacje zawarte w Przewodniku po sylabusie z Uniwersytetu Gdańskiego oraz publikację Jak przygotować programy kształcenia zgodnie z wymaganiami wynikającymi z Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego A. Kraśniewski. 46