TRENING UZDOLNIONEGO GRACZA W UJĘCIU PROCESOWYM

Transkrypt

1 Mgr Łukasz Becella Instytut Sportu; Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu TRENING UZDOLNIONEGO GRACZA W UJĘCIU PROCESOWYM Obecnie zadania realizowane przez trenerów pracujących z młodzieżą w grach sportowych wiążą się głównie z chęcią uzyskiwania w krótkim czasie (1-2 lata) znaczących wyników w klasyfikowanych rozgrywkach młodzieżowych. Doprowadza to do dobierania do dyscypliny zawodników o przyspieszonym tempie rozwoju fizycznego i często społecznego, którzy zbyt wcześnie osiągają indywidualny pułap możliwości rozwojowych (na etapie juniora lub młodzieżowca). Nie dobiera się natomiast uzdolnionych ruchowo i intelektualnie zawodników, prezentujących często wolniejszy rozwój biologiczny i społeczny, którzy po 6-8 latach treningu prezentują wysoki poziom sportowy (optymalne możliwości ujawniają w wieku dorosłym). Dodatkowo awans sportowy zawodników uzależnia się od wieku kalendarzowego, a nie biologicznego i społecznego. To prowadzi do sytuacji, w której w grupie szkoleniowej utrzymywani są sportowcy o różnych możliwościach wynikających z różnic rozwojowych. Sytuacja taka jest niekorzystna ze względów motywacyjnych, utrudnia także adekwatne stawianie zadań treningowych (dla jednych zadania treningowe są zbyt łatwe, dla innych zbyt trudne). Także realizowany powszechnie proces szkolenia młodzieży wzbudza poważne wątpliwości, gdyż w szkoleniu od najmłodszych lat dominuje kształtowanie, nie zawsze związanych z dyscypliną, zdolności, głównie motorycznych. Podział przygotowania na trening techniczny, taktyczny oraz motoryczny prowadzi do kształtowania wyizolowanych zdolności, często niespecyficznych ze względu na te, które obserwowane są w grze właściwej. Wyizolowane kształtowanie zdolności prowadzi do tego, że trenowanie ich staje się celem samym w sobie, a nie środkiem prowadzącym do przekształcenia ich w dyspozycje do gry. Praktyka wskazuje także, że proces przygotowania zawodników ma charakter spontaniczny, często intuicyjny. W treningu występuje głównie opisowe wyznaczanie zadań treningowych a ich wymierne określanie dotyczy jedynie strefy motorycznej, głównie zaś 65

2 kondycyjnej. Tak więc, w zakresie stosowanych środków treningowych oddziałuje się głównie na motorykę młodych sportowców. W sposób ograniczony pracuje się nad sferą intelektualną: rozumieniem rywalizacji, motywacją do gry, czy też tworzeniem profesjonalnego podejścia do uprawiania sportu (wypoczynek, odżywianie, kontakty z mediami). W grach sportowych w pracy z młodymi sportowcami, w chwili obecnej dąży się, niestety, do tworzenia zespołów, co wiąże się z nauczaniem współdziałania w grze kosztem indywidualnych działań względnie zależnych od partnerów, które stanowią podstawę umiejętności gry i ich opanowanie jest niezbędne dla dalszego rozwoju sportowego gracza. W pracy z młodzieżą odwzorowywany jest proces treningowy dorosłych graczy. Budowa zespołu pociąga za sobą również zbyt wczesną specjalizację pozycyjną i ogranicza zakres przyswajanych umiejętności. Prowadzi to do jednostronności graczy i uniemożliwia na etapie seniora sprawne zachowanie się w nowoczesnej grze, w której dominuje wymienność pozycji, wymuszająca elastyczność, szybkość i różnorodność działania graczy. Konieczne jest także systematyczne zwiększenie wymiaru uczestnictwa uzdolnionej młodzieży w ogólnokrajowych i międzynarodowych zawodach, gdyż jest to jedyna możliwość zobiektywizowanej oceny postępów i doskonalenia własnych umiejętności z coraz trudniejszym przeciwnikiem. Niewystarczająca liczba kontaktów z ośrodkami, w których realizuje się modelowe szkolenie młodzieży, doprowadza do sytuacji, w której słaby poziom przygotowania do profesjonalnej widowiskowej i jednocześnie skutecznej rywalizacji uniemożliwia zawodnikom podjęcie skutecznej gry we współzawodnictwie kontynentalnym i światowym. Kierunki modyfikacji procesu nauczania gry. W tej sytuacji, uwzględniając zarówno przesłanki teoretyczne jak i dyrektywy praktyczne, podjęto próbę sformułowania podstawowych założeń, które umożliwią racjonalizację procesu nauczania gry sportowej. Przedstawiona propozycja treningu uzdolnionego gracza uwzględnia zarówno wymogi organizacyjne, jak i uwarunkowania dydaktyczne procesu realizowanego w pracy z młodzieżą uzdolnioną sportowo. Coaching gracza to zracjonalizowany proces skierowany na kształtowanie uzdolnień do gry z uwzględnieniem warunków czasowo-przestrzennych i metodyczno-społecznych, 66

3 realizowany poprzez aktywizowanie graczy, racjonalizowanie środków treningowych, koordynację działań przygotowawczych oraz antycypacje rozwoju gracza i dyscypliny. Kwalifikować należy więc do treningu młodzież z uzdolnieniami koordynacyjnymi i intelektualnymi, przejawianymi w różnych formach gry. Często świadomie należy dobierać osobników o wolniejszym tempie rozwoju fizycznego oraz społecznego i eliminować odpowiednio wcześnie zawodników opierających grę na budowie ciała i dojrzałości społecznej. Dobierać należy także tych, którzy później ujawniają uzdolnienia do gry. Wynika to ze zróżnicowanego tempa rozwoju osobniczego dzieci i młodzieży. Proces doboru powinien obejmować sportowców, którzy świadomie wykonują działania występujące w grze sportowej, czyli wykorzystując sferę intelektualną (zrozumienie), uaktywniają motorykę (wykonanie działania). Nauczanie gry i kształtowanie dyspozycji do niej powinno wynikać z jej istoty w myśl zasady z gry uczymy się, czego nauczać gracza, z uwzględnieniem działań stosowanych przez graczy prezentujących najwyższy poziom sportowy. Również kształtowanie dyspozycji do gry w tym kondycyjnych, koordynacyjnych, umysłowych czy też prospołecznych należy realizować zgodnie z zasadą każdemu według możliwości z preferowaniem interdyspozycji wiodących np. szybkości i siły przejawianych przy narastającym zmęczeniu. Proces nauczania działań w obronie i ataku musi być rozłożony w czasie (okres kilkuletni) i powinien uwzględniać wszystkie etapy szkolenia. Wiek biologiczny determinuje rodzaj nauczanego działania, dlatego na początku nauczamy działań indywidualnych, w późniejszych etapach wprowadzamy współdziałanie grupowe i zespołowe. Podstawowym warunkiem racjonalizacji nauczania gry jest wymierne wyznaczanie zadań, które wynikają z analizy dyscypliny sportowej. Obserwacja działań stosowanych w grze umożliwia kwantyfikacje zadań treningowych. Porównywanie sposobów i liczby wykonywanych działań w grze klasyfikowanej i na treningu stanowi podstawę dokonywania ocen stopnia opanowania umiejętności gry, które następnie umożliwiają racjonalne modyfikowanie procesu jej nauczania. Kwantyfikowanie zadań stawianych zawodnikom w grze jak i tych realizowanych w trakcie treningów, dotyczy umiejętności gry a nie sprawności działania w grze. Konieczność sprawnego działania utrudnia lub uniemożliwia poszerzanie umiejętności, gracz stosuje działania, które opanował, natomiast nie uczy się nowych, obawiając się popełniania błędu i w konsekwencji niesprawności. 67

4 Aby proces przygotowania zawodnika był procesem racjonalnym, muszą być spełnione określone warunki. Zindywidualizowane dobieranie środków oddziaływania na sportowca musi być optymalne, czyli z możliwych środków należy wybrać najlepsze dla danego przypadku. Realizacja tego procesu wymaga więc zobiektywizowania kryteriów określających proces trenowania uzdolnionego sportowca. Proces nauczania gry, rozumiany jako zinstytucjonalizowany układ czynności antycypacyjnych i aktywizujących, racjonalizujących, koordynacyjnych, powinien zmierzać do kształtowania profesjonalnej postawy i nabywania przez gracza umiejętności działania w trakcie rywalizacji sportowej. Wymogi treningu uzdolnionych graczy stanowią podstawę do wyznaczania kryteriów i faz nabywania umiejętności działania we współzawodnictwie sportowym i obejmują: indywidualny rozwój interdyspozycji, indywidualny rozwój umiejętności działania w grze, indywidualny awans sportowy. Zindywidualizowane wyznaczanie zadań, ze względu na złożoną i dynamiczną strukturę działań występujących w rywalizacji sportowej oraz zjawisko ekwifinalizmu w osiąganiu celów wymaga systematycznej współpracy trenera uzdolnionych (coacha) z trenerami i ekspertami, w tym przedstawicielami nauk wspomagających. Intelektualizacja procesu nauczania gry powoduje świadome uczestnictwo sportowca w treningu i grze. Gracz świadomy to ten, który wykorzystując sferę intelektualną (rozumienie gry i przewidywanie rozwoju sytuacji) w sposób celowy uaktywnia sferę motoryczną (wykonuje działania). Analiza działań wykonywanych w grze sportowej stanowi podstawy do intelektualizowania procesu treningowego, czyli oddziaływania na motorykę przez sferę intelektualną. W konsekwencji prowadzi więc do poznania i zrozumienia istoty działań stosowanych w grze. Modyfikowanie procesu nauczania gry powinno więc zmierzać do tworzenia warunków rozwoju uzdolnień do gry. Tab. 1. przedstawia główne kryteria efektywnego nauczania gry sportowej, których spełnienie jest warunkiem koniecznym rozwoju uzdolnień sportowych. 68

5 Tab.1 Warunki rozwoju uzdolnień do gry. Udział wybranych uzdolnionych (elitarność) Przekształcanie zdolności osobniczych w dyspozycje do gry. Przekształcanie dyspozycji osobniczych w umiejętności. Oddziaływanie zindywidualizowane Zwiększanie stopnia trudności działania jako podstawa rozwoju gracza Współzawodnictwo jako cel (wyniki uzyskiwane w grze) Dynamiczna selekcja wymuszona regułami gry Gra w zespole jako środek indywidualnego rozwoju. Monotonia powtórzeń prowadzących do uzyskania biegłości w działaniu Z tabeli wynika, iż coraz trudniejsze, zmieniające się reguły gry, wymuszają dynamiczną selekcję adeptów gry i powodują, iż coachingiem objęta zostaje zmniejszająca się ciągle grupa, gdyż nie wszyscy są w stanie realizować zadania o zwiększającym się stopniu trudności. Monotonia powtórzeń prowadzących do uzyskania biegłości w grze jest podstawą rozwoju gracza, przejawiającego się coraz wyższym poziomem, umiejętnością działania w grze. Gra w zespole młodego gracza jest jedynie środkiem zindywidualizowanego rozwoju, a nie celem. Zindywidualizowane oddziaływanie natomiast pozwala efektywniej przekształcać uzdolnienia osobnicze w dyspozycje do gry a następnie umiejętności. 69