kwartalnik centralnej stacji ratownictwa górniczego s.a.

Transkrypt

1 issn nr 2 (67) czerwiec 2012 r. kwartalnik centralnej stacji ratownictwa górniczego s.a.

2 Redaguje zespół Andrzej Plata redaktor naczelny Mirosław Bagiński z-ca redaktora naczelnego Barbara Kochan z-ca redaktora naczelnego Katarzyna Myślińska sekretarz redakcji Katarzyna Kajdasz-Szpotko Małgorzata Jankowska Adres redakcji: Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A BYTOM ul. Chorzowska 25 tel. (32) lub (32) fax. (32) Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Bytomiu ul. Chorzowska 12d BYTOM tel. (32) osrgbytom@csrg.bytom.pl Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Jaworznie ul. Krakowska JAWORZNO tel. (32) fax. (32) osrgjaworzno@csrg.bytom.pl Okręgowa Stacja Ratownictwa Górniczego w Wodzisławiu Śl. ul Marklowicka WODZISŁAW Śl. tel. (32) osrgwodzislaw@csrg.bytom.pl Okręgowa stacja Ratownictwa Górniczego w Zabrzu ul. Jodłowa ZABRZE tel. (32) osrgzabrze@csrg.bytom.pl Redakcja nie odpowiada za treść reklam i zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów tekstów oraz zamieszczania własnych tytułów i śródtytułów. Nie zamówionych materiałów nie zwracamy. Skład, opracowanie techniczne oraz druk: Drukarnia Skill Bytom ul. Kochanowskiego 25/9 tel. (32) Nakład: 450 egz. SPIS TREŚCI Krótko...1 Rzecznik prasowy CSRG S.A. informuje Z czechami...2 V memoriał...2 Ikona Śląska...3 Wywiad z przewodniczącym Rady Nadzorczej CSRG S.A. Panem Łukaszem Stackiewiczem...4 Krzysztof Mroziński Jerzy Krótki Akcja ratownicza w KWK Krupiński...5 Kaja Gadowska Funkcjonowanie ratownictwa górniczego w świetle wyników badań socjologicznych - część III Arkadiusz Grządziel Jan Syty Prace ratownicze w KWK Murcki-Staszic...14 Piotr Golicz Przyszłość łączności w ratownictwie górniczym, przewód czy radio?...16 Tomasz Konwerski Sprzęt ochrony układu oddechowego Katarzyna Myślińska Katarzyna Kajdasz-Szpotko Szkolenie w CSRG S.A. w I kwartale...27 Piotr Bulenda Marek Rybicki Ćwiczenia ratownicze...29 Zbigniew Kubica Dariusz Niemiec XIX turniej siatkówki...32 Fot. na okładce: Przyjazd ratowników na ćwiczenia. Autor zdjęcia: Aleksander Ochendalski

3 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 KRÓTKO Wyjazdy pogotowia specjalistycznego PWR r. KWK Knurów - Szczygłowice rewizja szybu wyjazd pogotowia przewoźnego pogotowia ratowniczego r. KWK Chwałowice rewizja szybu - wyjazd pogotowia przewoźnego pogotowia ratowniczego r. KWK Jas Mos kontrola obudowy szybu - wyjazd pogotowia przewoźnego pogotowia ratowniczego r. KWK Knurów - Szczygłowice - kontrola obudowy szybu - wyjazd pogotowia przewoźnego pogotowia ratowniczego r. KWK Brzeszcze - kontrola obudowy szybu - wyjazd pogotowia przewoźnego pogotowia ratowniczego. Akcje ratownicze z udziałem Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. KWK Bielszowice r. akcja ratownicza polegająca na przewietrzaniu i penetracji wyrobiska przy współdziałaniu pogotowi górniczych OSRG Zabrze i OSRG Bytom KWK Knurów Szczygłowice r. akcja ratownicza polegająca na przewietrzaniu i penetracji wyrobiska. W akcji udział wzięło pogotowie pomiarowe CSRG S.A. KWK Budryk r. akcja ratownicza polegająca na przewietrzaniu i penetracji wyrobiska przy współdziałaniu pogotowia górniczego OSRG Zabrze. Akcje pożarowe r. akcja pożarowa w KWK Wujek - Ruch Wujek w akcji brały udział zawodowe zastępy ratownicze pogotowia pomiarowego CSRG S.A. Bytom. Akcje zawałowe r. akcja zawałowa w KWK Marcel w akcji brały udział zastępy zawodowe specjalistycznego pogotowia górniczo technicznego CSRG S.A., oraz zastępy ratownicze OSRG Bytom i OSRG Wodzisław. Autor rubryki KRÓTKO Katarzyna Kajdasz-Szpotko Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. organizuje w swojej siedzibie w Bytomiu w dniu 18 października 2012r. I Warsztaty Ratownicze. Tematami I Warsztatów Ratowniczych będą: Aparaty oddechowe stosowane aktualnie w polskim górnictwie oraz wizja możliwych zmian w wyposażeniu służb ratowniczych w kontekście nowych rozwiązań technicznych, Prace ratownicze prowadzone z wykorzystaniem technik alpinistycznych w podziemnych zakładach górniczych wymogi aktualnych przepisów, dostępny sprzęt. W czasie spotkania będą prezentowane nowości sprzętowe z ostatnich dwóch lat w postaci wystawy oraz interaktywnych pokazów. Informacje szczegółowe dotyczące I Warsztatów Ratowniczych rozesłane zostaną do wszystkich zainteresowanych. Każdy z zaproszonych gości będzie miał możliwość zaprezentowania swojej opinii w tematach będących przedmiotem Warsztatów Ratowniczych. Zachęcamy do aktywnego udziału. Kolejne informacje dotyczące I Warsztatów Ratowniczych w następnym numerze kwartalnika. 1

4 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII rzecznik prasowy csrg s.a. informuje Porozumienie z Czechami Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A podpisała porozumienie o wzajemnej współpracy w zakresie ratownictwa górniczego z OKD Główną Stacją Ratownictwa Górniczego S.A. w Republice Czeskiej. Strony porozumienia przewidują możliwość okresowej wymiany grupy specjalistów w celu zapoznania się z działalnością służb ratownictwa górniczego w obu krajach. Współpraca z Główną Stacją Ratownictwa Górniczego podpisana została przeszło 50 lat temu /1959 rok/ w Czechosłowacji. Teraz uszczegółowiliśmy porozumienie z jednostką ratownictwa w Czechach. Na czerwiec br. zaplanowane jest podpisanie porozumienia ze słowackimi ratownikami. Jako główne zadanie strony porozumienia uznały wymianę informacji na temat organizacji służb ratowniczych w poszczególnych krajach, akcji ratowniczych, metod i zasad szkolenia ratowniczego, wyposażenia technicznego służb ratowniczych, metod i zasad prowadzenia działań ratowniczych, prezentacji nowych rozwiązań technicznych i nowych technologii wykonywania prac ratowniczych oraz opracowywania zasad wspólnego udziału w akcjach ratowniczych służb ratowniczych. Współpraca pomiędzy stronami ma służyć także podniesieniu kwalifikacji i ratowniczej gotowości do wzajemnej lub wspólnej pomocy podkreślają strony. Adekwatne porozumienie z końcem ubiegłego roku podpisane zostało także z Centralnym Paramilitarnym Zawodowym Sztabem Ratownictwa Górniczego z Kazachstanu oraz Państwowym Centralnym Sztabem Paramilitarnych Służb Ratownictwa Górniczego na Ukrainie (Donieck). Strony porozumienia potwierdziły także, że w razie konieczności możliwe może być udzielanie wzajemnej pomocy przy prowadzeniu akcji ratowniczych. Wysłanie ekip ratowniczych odbywać się będzie mogło jednak po uzyskaniu akceptacji organów zwierzchnich stron porozumienia oraz z uwzględnieniem regulacji prawnych obowiązujących w krajach stron porozumienia. V Memoriał Drużyna z Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu zdobyła pierwsze miejsce podczas V Memoriału imienia podkomisarza Tadeusza Bartosika w Piłce Siatkowej. W finale pokonała drużynę katowickiego Oddziału Prewencji Policji. Miejsce trzecie przypadło drużynie Śląskich Prawników. W zawodach udział wzięło osiem drużyn reprezentujących: Wydział Kadr i Szkolenia KWP Katowice, Oddział Prewencji Policji w Katowicach, Śląskich Prawników, Wojewódzkie Pogotowie Ratunkowe, Honorowych Dawców Krwi PCK w Katowicach, Centralną Stację Ratownictwa Górniczego w Bytomiu, Izbę Celną w Katowicach, Wojewódzki Sztab Wojskowy w Katowicach. Memoriał im. Podkomisarza Tadeusza Bartosika- policjanta poległego w czasie akcji ratunkowej, prowadzonej na terenie Międzynarodowych Targów Katowickich /styczeń 2006 r./odbył się po raz piąty w hali sportowej Oddziału Prewencji Policji w Katowicach. Organizatorem zawodów był Dowódca Oddziału Prewencji Policji w Katowicach, Śląska Grupa Wojewódzka IPA, Zarządy Wojewódzkiego i Terenowego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Policjantów OPP w Katowicach. Paramilitarny Sztab 2 Do akcji ratowniczej idziemy na rozkaz. W naszych służbach panuje reżim wojskowy. Wszyscy podlegamy pod Ministerstwo ds. Nadzwyczajnych Akcji powiedział Aschat Gabbasov, główny inżynier ds. Ratownictwa w przemyśle wydobywczym w Kazachstanie. W bytomskiej stacji ratownictwa bardzo podoba mi się organizacja jednostki. Macie też lepsze od naszego wyposażenie. Doświadczenie waszych ratowników górniczych i nowoczesne urządzenia chcemy przenieść do nas dodał. Przez pięć dni /16-20 kwietnia br./ w Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A w Bytomiu przebywała oficjalna delegacja z Centralnego Sztabu Służb Ratownictwa Górniczego z Kazachstanu, w składzie: Aschat Gabbasov, Satybaldin Marat, Doszhanov Amze, Tiranov Yuriy, Myasnikov Nikolay. Podczas wizyty goście zapoznali się m.in. z organizacją ratownictwa górniczego w Polsce, jak i organizacją akcji ratowniczych. Przybliżone zostały także procedury zarządzania bezpieczeństwem w akcji ratowniczej. W pierwszym dniu pobytu mieli także okazję uczestniczyć w wideokonferencji podczas, której połączono się ze wszystkimi Okręgowymi Stacjami Ratownictwa Górniczego. Podczas konferencji zapoznano gości z funkcjonowaniem okręgówek. Padały także liczne pytania dotyczące organizacji ratowników, podczas akcji. W Kazachstanie jest 3645 wszystkich ratowników górniczych, którzy obsługują kopalnie zarówno metali kolorowych, rudy i miedzi, nafty i gazu oraz węgla kamiennego. Na kopalniach nie działają zastępy ratowników górniczych - są tylko w sztabach. W Kazachstanie praktycznie państwowych kopalń nie ma. Największe należą do korporacji, w których kraj ma swój udział. Dominują

5 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 kopalnie podziemne. Ale, co podkreślali ratownicy z dumą- w Kazachstanie jest jedna z największych na świcie odkrywkowa kopalnia Bogatyr /widziana z kosmosu/. W ubiegłym roku mieliśmy ok. dwóch tysięcy wyjazdów. W tym są wyjazdy na gaszenie pożaru stepu mówi A.Gabbassov. Podczas wizyty w Polsce ratownicy zapoznali się także z wyposażeniem technicznym i zapleczem szkoleniowym Stacji. /z zakresu technologii budowy tam przeciwwybuchowych oraz ze środków jakie są stosowane podczas gaszenia pożarów podziemnych/, jak również z działanością laboratoriów szczególnie z analityką chemiczną w aspekcie profilaktyki przeciwpożarowej zakładów górniczych. Pokazaliśmy im także nasz sprzęt ochrony układu oddechowego i aparaty ucieczkowe. Duże zainteresowanie wykazali łącznością stosowaną w naszym ratownictwie i przyrządami do pomiaru parametrów fizycznych i chemicznych atmosfery kopalń mówi Tomasz Konwerski, kierownik Działu Ratownictwa ds. Aparatury i Sprzętu Ratowniczego. Nie mniej pytań dotyczyło systemu szkoleń ratowników górniczych w Polsce, jak i badań, które nasi ratownicy muszą obowiązkowo przejść. Goście odbyli bowiem wizytę w Ośrodku Badań CEN-MED. Niemałe wrażenie na gościach zrobiła symulacja w jedynej w Polsce i jedynej w Europie placówce naukowo-badawczej, w Kopalni doświadczalnej Barbara. Delegacja zapoznała się z historią i działalnością kopalni oraz zobaczyła symulowany wybuch pyłu węglowego. Ostatniego dnia ratownicy odwiedzili największego producenta węgla koksującego, czyli KWK Pniówek. Zjechali na dół. Byli przy ścianie C3. Zobaczyli także stację odmetanowania i silniki metanowe w kompleksie ciepłowniczo- -chłodniczym uzupełnił Jerzy Krótki, dyrektor OSRG Wodzisław. Ratownictwo górnicze w Kazachstanie jest paramilitarne. - Do akcji idziemy na rozkaz. Ratownikami zostajemy jednak na zasadzie dobrowolnego zgłoszenia. i praktycznie nie spotkałem się z sytuacją, by ktoś się wycofał, lub rozkazu nie wykonał. W służbach ratowniczych mamy reżim wojskowy. Podlegamy pod Ministerstwo ds. Nadzwyczajnych Sytuacji mówi Aschat Gabbaso. - Ratownikiem górniczym w Kazachstanie może zostać mężczyzna, który ukończył 21 rok życia i ma doświadczenie w pracy na kopalni. Na emeryturę przechodzi się w wieku. 63 lat, ale już pracuje się nad zmianą tych zapisów dodaje. Ratownictwo górnicze jest inaczej skonstruowane niż w Polsce. Szef jednostki ratowniczej prowadzi akcję ratowniczą na danej kopalni. Przemysł węglowy Kazachstanu jest jednym z ważniejszych sektorów gospodarki. Ratownicy górniczy obsługują cztery gałęzie gospodarki: metale kolorowe, naftę i gaz, rudy miedzi i węgiel. Delegacja ratowników z Kazachstanu przebywała w Bytomiu w ramach podpisanego z końcem ubiegłego roku porozumienia pomiędzy CSRG S.A. w Bytomiu a Centralnym Paramilitarnym Zawodowym Sztabem Ratownictwa Górniczego z Kazachstanu. Współpraca pomiędzy stronami ma służyć podniesieniu poziomu kwalifikacji i ratowniczej gotowości do wzajemnej lub wspólnej pomocy - podkreśliły wówczas strony. Jako główne zadania strony porozumienia uznały wymianę informacji na temat organizacji służb ratowniczych w poszczególnych krajach, akcji ratowniczych, metod i zasad szkolenia ratowniczego, wyposażenia technicznego służb ratowniczych, metod i zasad prowadzenia działań ratowniczych, prezentacji nowych rozwiązań technicznych i nowych technologii wykonywania prac ratowniczych oraz opracowywania zasad wspólnego udziału w akcjach ratowniczych służb ratowniczych. - CSRG S.A. w swojej idei ma nawiązywanie współpracy z ratownictwem na całym świecie. Zagrożenia, które występują w Polsce są bardzo zbliżone do tych, które występują w Kazachstanie. Zależało nam by gościom przedłożyć nasze doświadczenie, wiedzę, a przede wszystkim zapoznać ze sprzętem, który my używamy powiedział Andrzej Chłopek, prezes Zarządu CSRG S.A. podczas spotkania z delegacją. 3 Ikona Śląska 27 kwietnia 2012r. Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. otrzymała prestiżową nagrodę - IKONĘ ŚLĄSKA. W imieniu Stacji statuetkę odebrał Krzysztof Kubera, wiceprezes ds. Ekonomiki i Finansów, członek zarządu. Centralną Stację Ratownictwa Górniczego S.A. na uroczystości wręczenia Ikon reprezentowali także dyrektorzy OSRG Zygmunt Ożóg, Adam Ściuk oraz Aleksandra Szatkowska-Mejer. - Śląskowi potrzebna jest śmiała lecz realna wizja przyszłości uwzględniająca jego największe bogactwo, ludzi twórczych i przedsiębiorczych. Tych, których honorujemy Ikoną Śląska - mówił podczas uroczystości prof. dr hab. Janusz Janeczek, Przewodniczący Kapituły. Laureaci Ikony tworzą dobrą przyszłoś tej ważnej części Europy. Fakt, że bez trudu ich wynajdujemy pozwala na optymizm w myśleniu o przyszłości dodał. Oprac. Aleksandra Szatkowska-Mejer

6 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII Kompetencje Rady Nadzorczej określone w Statucie Spółki Wywiad z przewodniczącym Rady Nadzorczej CSRG S.A. Panem Łukaszem Stackiewiczem Czy przewodniczenie Radzie Nadzorczej CSRG S.A. to pierwsze takie doświadczenie zawodowe, czy był Pan już członkiem lub przewodniczącym takiego gremium, jeśli tak to prosiłbym o krótki opis swojej pracy w tym zakresie? Uprawnienia umożliwiające pełnienie funkcji w organach nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa uzyskałem w 2000 roku. Od tamtego czasu pełniłem wszelkie możliwe funkcje w 8 spółkach prawa handlowego z mniejszościowym, większościowym i całkowitym udziałem Skarbu Państwa. Od kiedy datuje się Pana współpraca z CSRG S.A. jako przewodniczącego Rady Nadzorczej i jakie zadania oprócz tych przypisanych z mocy prawa, uważa Pan za najważniejsze dla Rady Nadzorczej CSRG S.A.? Członkiem Rady Nadzorczej CSRG S.A. jestem od czerwca 2006 roku. W okresie tym pełniłem funkcję Wiceprzewodniczącego RN, a następnie Przewodniczącego. Zadania Rady Nadzorczej CSRG S.A. są ściśle uregulowane w Statucie Spółki. W kwestiach nieuregulowanych stosuje się odpowiednie postanowienia kodeksu spółek handlowych. Kwestia przypisania poszczególnym organom spółek określonych zadań, za które ponoszą one odpowiedzialność, jest niezmiernie istotna dla sprawnego i prawidłowego funkcjonowania podmiotów prawa handlowego. W przypadku CSRG S.A, podobnie jak w przypadku innych spółek z dominującym udziałem Skarbu Państwa kwestia uprawnień, obowiązków, zadań organów, w tym Rady Nadzorczej, jest ściśle, precyzyjnie i jasno określona. Wykraczanie poza określone ustawowo i statutowo ramy może spotkać się z zarzutem organów nadrzędnych lub kontrolnych przekroczenia uprawnień lub kompetencji. Najważniejsza kompetencja Rady jest określona w Statucie Spółki i jest nią pełnienie stałego nadzoru nad wszelkimi aspektami działalności Spółki. Czy wcześniej miał Pan kontakty z górnictwem jako takim, a z ratownictwem górniczym w szczególności? Pełnienie funkcji członka Rady Nadzorczej CSRG S.A. było zarówno moim pierwszym kontaktem ze Śląskiem jak i z ratownictwem górniczym. Rada nadzorcza każdej spółki jest organem kolegialnym. Podejmowane przez rady decyzje są wypadkową stanowisk poszczególnych jej członków, za które ponoszą odpowiedzialność. W składach rad znajdują się osoby o różnym wykształceniu, doświadczeniu zawodowym i życiowym. W przypadku jednoosobowych spółek z udziałem Skarbu Państwa (spółki w których 100% akcji/udziałów należy do Skarbu Państwa) zasadą jest powoływanie w skład rad przedstawicieli pracowników. Są to najczęściej osoby pracujące w danej firmie, znające realia branży, rynku w których dana firma funkcjonuje. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku Rady Nadzorczej CSRG S.A. gdzie jest 2 reprezentantów załogi w 5 osobowym składzie Rady. Dlatego doświadczenia związane z funkcjonowaniem ratownictwa górniczego, nie są niezbędne do pełnienia funkcji członka Rady Nadzorczej CSRG S.A. Jak Pan ocenia swoje kontakty ze środowiskiem ratowniczym, czy są to kontakty generujące nowe doświadczenia zawodowe? 4 Z punktu widzenia obowiązków ustawowych i zadań jakie stawia przez Radą Nadzorczą właściciel pragnę podkreślić, iż dla właściwego funkcjonowania Rady niezbędny jest stały kontakt z Zarządem Spółki i jej ścisłym kierownictwem (dyrektorzy OSRG, prokurenci). Z samymi ratownikami członkowie Rady najczęściej spotykają się w trakcie oficjalnych uroczystości takich jak Barbórka czy np. w trakcie zawodów ratowniczych, czyli przy okazjach nieodłącznie związanych z funkcjonowaniem środowiska ratowniczego i jestem przekonany, iż kontakty te generują nowe doświadczenia zawodowe. Czy Pańskim zdaniem aktualne usytuowanie CSRG S.A. jako pomiotu zawodowo trudniącego się ratownictwem górniczym opisane w nowym Prawie Geologicznym i Górniczym stwarza skuteczne możliwości do wykonywania zadań przeznaczonych dla jednostki ratownictwa górniczego zabezpieczającej kopalnie węgla kamiennego i inne zakłady górnicze? W moim przekonaniu obecne umiejscowienie CSRG S.A. jako pomiotu zawodowo trudniącego się ratownictwem górniczym w ramach ustawy prawo geologiczne i górnicze i aktów wykonawczych do tej ustawy spełnia swoją rolę i zapewnia Spółce możliwość prawidłowego wykonywania postawionych przed nią zadań. Obecnie funkcjonujący system jest systemem, który sprawdza się w praktyce i zapewnia zakładom górniczym oraz ich pracownikom bezpieczeństwo na bardzo wysokim poziomie. Gwarancją utrzymania tego poziomu bezpieczeństwa jest właśnie CSRG S.A., która dysponuje odpowiednim, nowoczesnym sprzętem, kadrą i doświadczeniem. Czy jako przewodniczący Rady Nadzorczej może Pan określić rangę CSRG S.A. w kraju i za granicą jako podmiotu starającego się nie tylko nieść pomoc poszkodowanym ludziom, lecz również jako podmiot, który stara się przeciw-

7 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 działać krytycznym zdarzeniom poprzez np. szkolenia, ćwiczenia ratownicze i in. działania? Okres ostatnich 2 lat funkcjonowania CSRG S.A. to wzmożenie kontaktów na arenie międzynarodowej. CSRG od lat postrzegana jest jako wiodący podmiot w branży. Wyrazem tego są zawierane porozumienia i podpisywane umowy nt. współpracy międzynarodowej i wymiany doświadczeń. O kontakt z CSRG S.A. zabiegają liczące się gospodarki, dla których wydobycie węgla w warunkach gwarantujących maksymalne bezpieczeństwo dla górników ma istotne znaczenie. Podkreślenia wymaga, iż inicjatywa takich działań bardzo często należy do naszych partnerów, co w sposób jednoznaczny pokazuje wartość Spółki w tym zakresie. Dziękuję za rozmowę Rozmawiał: Andrzej Plata Akcja ratownicza w KWK Krupiński po zapaleniu metanu w ścianie N-12 w pokł. 329/1, 329/1-2 Od redakcji: Mimo upływu już roku od tragicznych wydarzeń w kopalni Krupiński przedstawiamy ku pamięci wszystkich górników opis prowadzonej akcji ratowniczej, najtrudniejszej w ostatnich latach i niestety zakończonej ofiarami zarówno wśród ratowanych jak i ratujących. Akcja ratownicza prowadzona była w skrajnie trudnych warunkach środowiska pracy, wymagała niezwykłego zaangażowania ratowników i osób kierujących akcją ratowniczą. Akcja niezwykle pouczająca dla wszystkich zaangażowanych i odpowiedzialnych za ratownictwo górnicze. W zakończeniu artykułu autorzy podali wnioski Komisji powypadkowej powołanej przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego r., o godzinie 19 45, dyspozytor ruchu otrzymał informację nadaną za pomocą urządzenia łączności alarmowo - rozgłoszeniowej typu SAT-A, z rejonu ściany N-12 w pokładzie 329/1, 329/1-2 (oddział G-2) o zapaleniu metanu w górnej części ściany. Od tej chwili dyspozytor rozpoczął prowadzenie akcji ratowniczej wyznaczając strefę zagrożenia, miejsca 9 posterunków obstawy dla zabezpieczenia strefy zagrożenia, miejsce bazy ratowniczej w przekopie N-1 poz. 820 w rejonie skrzyżowania z chodnikiem odstawczym D-14. W strefie zagrożenia znalazło się 39 pracowników, z czego 7 z nich wycofało się z użyciem aparatów ucieczkowych, a 32 bez ich użycia (21 pracowników mgr inż. Krzysztof Mroziński OSRG Wodzisław mgr inż. Jerzy Krótki OSRG Wodzisław zdało nieużyte aparaty do punktu ich wydawania, a 11 aparatów pozostało w strefie zagrożenia). 25 pracowników (w tym trzy osoby dozoru ruchu), wycofało się z rejonu ścianą N-12 i wyrobiskami doprowadzającymi powietrze do ściany (rys.1). O godzinie dyspozytor ruchu nawiązał kontakt z zastępami dyżurującymi na dole i skierował je na poziom 820, do przekopu N-1, w rejon skrzyżowania z chodnikiem odstawczym D-14 (rys.2). O godz do kopalni Krupiński wyjechało pogotowie górnicze OSRG Wodzisław wraz z kierownikiem dyżurujących zastępów ratowniczych i lekarzem (w tym okresie dyżur w OSRG pełniły zastępy ratownicze z KWK Pniówek ).O godzinie 20 28, skierowano do bazy ratowniczej na poziom 820 lekarza z kopalnianego punktu opatrunkowego. Minutę później do bazy ratowniczej przybył zastęp dyżurujący nr 1, cztery minuty później do bazy ratowniczej zgłosił się zastęp dyżurujący nr 2. W tym czasie dyspozytor metanometrii poinformował o wskazaniach czujników metanometrii i CO-metrii automatycznej zlokalizowanych w przekopie wentylacyjnym do szybu III na poz.620: 5 stężenie metanu przed zdarzeniem - 0,4%, a po zapaleniu metanu 0,2-0,3% CH 4, stężenie tlenku węgla przekroczyło 200ppm (ponad zakres pomiarowy czujnika). O godz Kierownik Sztabu Akcji zameldował Kierownikowi Akcji, że nie ma potwierdzenia o wyprowadzeniu całej załogi ze strefy zagrożenia, a o godzinie do bazy ratowniczej dotarł pierwszy poparzony pracownik oddziału G-2, któremu lekarz udzielił pomocy. Pracownik ten poinformował o 5 osobach, znajdujących się w lutniociągu Ø800 w chodniku wentylacyjnym N-12 za drugą tamą. Po tej informacji Kierownik akcji polecił wysłać zastęp dyżurujący nr 1 w kierunku pochylni N-10. Po dotarciu na miejsce zastępowy zastępu nr 1 zameldował, że w chodniku wentylacyjnym N-12 jest całkowite zadymienie i brak widoczności. Po wyjściu z chodnika wentylacyjnego N-12, około 2 do 3m od tamy mechanicznej w kierunku pochylni N-10a (rys.3) podał wyniki pomiarów gazów - CH 4 od 0,54 do 0,7%, CO od 200 do 400ppm, CO 2-0,5%. O godz do bazy zgłosiły się zastępy ratownicze OSRG Wodzisław, a dziesięć minut później przybyło pogotowie pomiarowe OSRG Wodzisław z chromatografem. O godz zastęp nr 1 powrócił do bazy, a zastęp dyżurujący nr 2 - wyszedł do chodnika N-12 celem kontynuacji zadania poszukiwania poszkodowanych. O godz z bazy do pochylni N-10 wyszedł zastęp nr 3 KWK Krupiński,

8 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII w celu uruchomienia znajdującego się tam wentylatora WLE-803A, zasilającego lutniociąg doświeżający skrzyżowanie chodnika wentylacyjnego N-12 ze ścianą N-12. W tym samym czasie rozpoczęto przywracanie napięcia w rejonie po wybiciu prądu w wyniku przekroczenia dopuszczalnych zawartości metanu. Po wykonanej penetracji przez zastęp nr 2 w rejon przenośnika PAT w chodniku N-12, zastęp ten otrzymał polecenie powrotu do bazy, a do dalszej penetracji wysłano zastęp nr 4 KWK Krupiński. O godz zastęp nr 4 przeszedł przez tamy mechaniczne znajdujące się w pochylni N-10 oraz na wlocie chodnika wentylacyjnego N-12, skąd zameldował o składzie powietrza w rejonie skrzyżowania chodnika wentylacyjnego N-12 z pochylnią N-10a: O 2-19,4%, CO 2-0,6%, CO - brak wskazań z uwagi na przekroczenie zakresu pomiarowego przyrządu. O godz zastępowy zastępu nr 4 poinformował, że słyszy coraz wyraźniejsze okrzyki poszkodowanych i prosi o wsparcie w celu udzielenia pomocy w ich wyprowadzeniu. W tym samym czasie w ich kierunku udał się zastęp nr 3, a z bazy wyszły dwa zastępy z OSRG Wodzisław. O godz zastępowy zastępu nr 4 sprawdził samopoczucie u ratowników swojego zastępu. Każdy wywołany przez zastępowego ratownik potwierdził dobre samopoczucie - był to ostatni udokumentowany moment, kiedy zastęp nr 4 był w komplecie. Następnie zastępowy ponowił prośbę o pomoc w wyciągnięciu poszkodowanych z lutniociągu, z którymi po rozcięciu lutniociągu nawiązano bezpośredni kontakt. W tym czasie do bazy zgłosiły się dwa zawodowe zastępy ratownicze z OSRG Bytom z ich kierownikiem i lekarzem. Po upływie dziesięciu minut zastęp nr 3 dotarł do zastępu nr 4 tj. w miejsce gdzie poszkodowani oczekiwali na pomoc. Od godz do 0 20 KAD próbował wywołać kolejno zastępy nr 3 i nr 4, zastępowi nie odpowiadali na wywoływanie. Z nasłuchu łączności ratowniczej w bazie słyszalne były głosy, świadczące o udzielaniu pomocy poszkodowanym. W tym samym czasie zastęp nr 1 z OSRG Wodzisław dotarł na wlot do chodnika N-12a i przygotowywał się do wejścia w strefę zadymienia, a z bazy na wlot do chodnika N-12 udało się trzech lekarzy wraz z kierownikiem pogotowia OSRG Wodzisław i kierownikiem zastępów dyżurujących KWK Pniówek w celu udzielenia poszkodowanym bezpośredniej pomocy medycznej. W chodniku wentylacyjnym N-12 zastęp nr 3 rozpoczął ewakuację jednego z poszkodowanych z użyciem aparatu ewakuacyjnego i po dotarciu do pochylni N -10 w rejon wentylatora WLE-803A, przekazał go pod opiekę lekarzom i zastępowi nr 1 OSRG Wodzisław. W tym miejscu po przekazaniu poszkodowanego z uwagi na zmęczenie ratownicy zastępu nr 3 odpoczywali przed powrotem do bazy. Równocześnie powrót rozpoczął zastęp nr 4, ratownicy tego zastępu starali się dotrzeć w bezpieczny rejon. Do chodnika N-12 za tamę mechaniczną wszedł zastęp nr 2 OSRG Wodzisław udzielając wsparcia jednemu z ratowników zastępu nr 4, który wyszedł ze strefy zadymienia. O godz do bazy powróciły dwa zastępy z OSRG Wodzisław, zastęp nr 3 wraz z jednym poszkodowanym oraz trzech ratowników z zastępu nr 4. Kierownik Akcji wydał polecenie o natychmiastowym wysłaniu zastępów nr 5 i 6 KWK Szyb 2 Miejsce pożaru Ściana N-12 w pokł. 329/1, 329/1-2 LEGENDA: - kierunek wycofania załogi pod szyb 2 poz miejsce pożaru - powietrze doprawadzane z szybu wdechowego - powietrze doprawadzane z szybu wdechowego Rys. 1. Schemat przewietrzania w dniu r. 6

9 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 Krupiński za tamę mechaniczną po pozostałych dwóch ratowników zastępu nr 4 oraz w celu wykonania krótkiego spięcia wentylacyjnego dla ściany N-12 poprzez otwarcie tam śluzy wentylacyjnej w pochylni N-10 i w chodniku wentylacyjnym N-12. O godz Kierownik akcji na dole (KAD) poinformował kierownika akcji (KA), że zastępy nr 5 i 6 po skontrolowaniu obejścia ciągnika i zestawu kolejki KSZS dotarły w bardzo silnym zadymieniu i wysokiej temperaturze do 30 m wyrobiska i nie odnalazły nikogo z poszukiwanych. KA wydał polecenie wycofania tych zastępów do bazy. Od tej chwili w celu uratowania poszkodowanych i poszukiwania ratowników działania ratownicze polegały na dołączaniu lutni do lutniociągów Ø800 w chodniku wentylacyjnym N-12 i przewietrzaniu bezpośredniej strefy zagrożenia w celu poprawy trudnych warunków mikroklimatu w tym miejscu i jak najszybszym dotarciu do poszukiwanych. W tym samym czasie do bazy zgłaszają się zmobilizowane zastępy ratownicze z kopalń JSW S.A. O godz otrzymano wyniki pierwszej analizy chromatograficznej z chodnika wentylacyjnego N-12 z linii L-1: O 2-17, 87%, CO 2-1,3%, CO-0,22%, CH 4-0, 69%, C 2 H 4-0,01%. O godz zastępowy zastępu KWK Jas-Mos zameldował, że dotarli do poszkodowanych pracowników. W celu ewakuacji poszkodowanych do pomocy udał się zastęp z KWK Krupiński. O godz zameldowano, że obydwa zastępy z trzema poszkodowanymi znajdują się w świeżym prądzie powietrza w pochylni N-10. Trwała ewakuacja czwartego poszkodowanego. O godz dwa zastępy z KWK Zofiówka wytransportowały czwartego poszkodowanego z chodnika do pochylni N-10. Niestety lekarz stwierdził jego zgon. Dalsze prace ratownicze zmierzały do zlokalizowania i ewakuacji dwóch zaginionych ratowników z zastępu nr 4. O godz zastęp KWK Budryk zameldował z chodnika wentylacyjnego N -12a, że zlokalizował jednego z zaginionych ratowników w rejonie skrzyżowania chodnika wentylacyjnego N-12 z pochylnią N-10. Po wytransportowaniu ratownika do świeżego prądu powietrza o godz KAD zameldował KA, że lekarz stwierdził zgon ratownika. Ratownikiem tym był zastępowy zastępu nr 4. Kolejne działania ratownicze zmierzały do poszukiwania piątego ratownika zastępu nr 4 i w tym celu wydłużano dwa równoległe lutniociągi Ø 800 w chodniku wentylacyjnym N-12 w celu poprawy trudnych warunków mikroklimatu oraz rozrzedzenia zadymienia w wyrobisku. Każdorazowo po przedłużeniu lutni dokładnie penetrowano przewietrzony odcinek chodnika, w ten sposób sprawdzono około 175m chodnika od skrzyżowania z pochylnią N-10a. Niezależnie od tego prowadzono penetrację innych wyrobisk w rejonie tj. przecinka D-14, chodnik odstawczy D-14 na odcinku do przecinki wentylacyjnej N-14a (do kołowrotu EKO), przecinka wentylacyjna N-14a, chodnik nadścianowy N-14a, przedział transportowy likwidowanej ściany N-14a, przecinka wentylacyjna N-14, chodnik N-12 na odcinku pomiędzy przecinką wentylacyjną N-14, a przecinką wentylacyjną N-14a r. o godz kolejny zastęp (z KWK Krupiński ) oraz pracownik OSRG Wodzisław wyposażony w urządzenie GLOP udał się do penetracji chodnika wentylacyjnego N-12 i o godz dotarł do 30m od końca lutniociągu zabudowanego w kierunku ściany N-12. Zastępowy podał wyniki pomiarów składu atmosfery: O 2-9, 1%, CO 2 - poza zakresem (powyżej 5%), CO - poza zakresem (powyżej 2000 ppm), CH 4-4, 82%, ts - 34,0 C, wilgotność φ - 87,0%, widoczność - około 0,5m. Kontynuowano poszukiwania i o godz zastępowy zameldował o odnalezieniu zaginionego ratownika, który znajdował się na 220m w chodniku wentylacyjnym N-12. Po wytransportowaniu poszkodowanego do przecinki D-14 o godz lekarz stwierdził jego zgon. W związku z tym zakończono akcję ratowania ludzi. Po zakończeniu etapu I związanego z ratowaniem ludzi, rozpoczęto działania ratownicze zmierzające do odizolowania rejonu pożaru r. zakończono budowę tam izolujących wraz z przepustami, wykonano ich kontrolę i o godz zamknięto przepusty w tamach TP-1 i TP-2, prowadzono uszczelnianie korka przeciwwybuchowego TP-1 pianą fenolową mariflex i korka TP-2 za pomocą piany silikatowej pianosil, w dalszym ciągu lokowano azot w chodniku N-12 w ilości ok. 700m 3 /h. Do godz w dn r. ulokowano m 3 azotu w chodniku N r. o godz odbyło się doraźne posiedzenie Zespołu ds. zagrożeń naturalnych w KWK Krupiński w składzie poszerzonym o specjalistów. Przeprowadzono analizę wyników uzyskanych pomiarów z linii chromatograficznej stwierdzając, że za TP-1 następuje systematyczny spadek tlenu oraz wzrasta zawartość metanu, rozpływ powietrza w polu pożarowym jest stabilny - zaproponowano ograniczenie ilości do 1200m 3 / min przepływającego w pochylni N-10 (przed regulacją 2140m 3 /min), Zespół zalecił zabudowanie komory kompensacyjnej przed tamą TP-1 oraz lutniociąg WLE-803A do przewietrzania odcinka chodnika wentyl. N-12, dalsze prowadzenie zatłaczania azotu za tamę TP-2 oraz przygotowanie instalacji dla zatłaczania azotu za tamę TP-1 oraz bieżące monitorowanie wyników pomiarów laboratoryjnych i chromatograficznych z pola pożarowego. Zespół pozytywnie zaopiniował utworzenie granic pola pożarowego obejmującego chodniki przyścianowe od tam TP-1 i TP-2, ścianę N-12 wraz ze zrobami. W dniu r. o godzinie KA zakończył akcję ratowniczą. Podsumowanie Akcja ratownicza w KWK Krupiński w związku z zaistniałym zdarzeniem, prowadzona była w dwóch etapach: Etap pierwszy akcji od godziny w dn r., do godziny 7 38 w dn r., mający na celu ratowanie życia i zdrowia pracowników zatrudnionych w rejonie ściany N-12 w pokładzie 329/1, 329/1-2, którzy w trakcie zapłonu metanu i pożaru, znaleźli się w zasięgu oddziaływania wysokiej temperatury i gazów pożarowych oraz poszukiwanie ratowników zaginionych w trakcie prowadzenia akcji ratowniczej. Etap drugi w dniach r., mający na celu likwidację zagrożenia pożarowego i wybuchowego w rejonie ściany N-12. W pracach ratowniczych, prowadzonych po zapaleniu metanu w dniu r., oprócz zastępów KWK Krupiński, wzięły udział zastępy ratownicze z kopalń Budryk, Jas-Mos, Borynia, Pniówek, Zofiówka oraz pogotowia OSRG Wodzisław i OSRG Bytom. Łącznie w pracach prowadzonych w dniach r. wzięło udział 314 zastę-

10 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII Miejsce przebywania pracowników w chwili zapalenia metanu chodnik wentylacyjny N-12 - wylot ściany przypuszczalne miejsce zapalenia metanu chodnik wentylacyjny N-12 ~ m od wylotu ze ściany - górny odcinek ściany N-12 szczegół B BAZA 1* 2* 3* 4 5* 6* 7* szczegół A 18 2* 3* 5* 6* 7* 17 pów ratowniczych, w tym 131 w II etapie prowadzenia akcji. W poszukiwaniach dwóch zaginionych ratowników użyto wszelkich dostępnych środków, takich jak: kamera termowizyjna, z funkcją poszukiwania ludzi w dymach, odbiornik lokacyjny GLOP, ratownicy przewodnicy z psem tropiącym do poszukiwania osób żywych, pies tropiący do identyfikacji zapachu zwłok ludzkich. Ponadto do działań angażowano pogotowie pomiarowe CSRG S.A. (mikrochromatograf) oraz grupę pogotowia pomiarowego OSRG Wodzisław (chromatograf). Po zakończeniu akcji ratowniczej Prezes Wyższego Urzędu Górniczego powołał Komisję, której celem było zbadanie przyczyn i okoliczności zapalenia metanu, a w konsekwencji wypadku zbiorowego, do jakiego doszło w KWK Krupiński. W efekcie pracy Komisja przedstawiła następujące wnioski: W odniesieniu do przedsiębiorców i/ lub pozostałych zakładów górniczych: 1. Zweryfikować dokument bezpieczeństwa w zakładach górniczych pod kątem oceny i dokumentowania ryzyka, z uwzględnieniem zmęczenia związanego z wykonywaną pracą. 2. Ograniczyć zatrudnienie, w godzinach nadliczbowych, pracowników do prac standardowych, lecz rejestrowanych, jako: konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. 3. Wprowadzić, według ustalonych zakresów i harmonogramów, z uwzględnieniem poziomu zagrożeń występujących w podziemnych zakładach górniczych, monitoring (wizualizacja, rejestracja i archiwizacja danych), obejmujący: istotne stany pracy urządzeń wchodzących w skład kompleksów ścianowych, w tym bieg wolny przenośników, blokady, wyłączenia urządzeń elektrycznych po zadziałaniu blokad lub zabezpieczeń gazometrii automatycznej, wielkość wydatku powietrza w chodnikach przyścianowych za pomocą urządzeń anemometrii automatycznej, miejsca przebywania pracowników w rejonach prowadzenia robót eksploatacyjnych, przygotowawczych i innych, ustalonych przez KRZG. 4. Wdrożyć nagrywanie rozmów prowadzonych w dyspozytorni głównej, dyspozytorni metanometrii automatycznej, dyspozytorni działu tąpań w odniesieniu do systemów łączności ogólnozakładowej, dyspozytorskiej i alarmowo-rozgłoszeniowej z archiwizacją przez okres jednego miesiąca. 5. Wyposażyć, według zakresu i harmonogramu ustalonego przez kierownika ruchu zakładu górniczego, pracowników zobowiązanych do wykonywania pomiarów stężeń metanu, w indywidualne przyrządy pomiarowe o działaniu ciągłym, umożliwiające archiwizację wyników pomiarów. 8 Rys 2. Szkic sytuacyjny rejonu ściany 6. Przeprowadzać okresowe, (co najmniej raz w roku) szkolenia i ćwiczenia praktyczne służb dyspozytorskich i kierowników akcji, akcji na dole, bazy oraz sztabu akcji, w zakresie obsługi wszystkich systemów i urządzeń łączności, bezpieczeństwa i alarmowania stosowanych w zakładach górniczych. 7. Uzupełnić programy szkoleń wstępnych i okresowych pracowników o zasady postępowania z osobami poparzonymi. 8. Prowadzić praktyczne szkolenia, według harmonogramów ustalonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego, pracowników zatrudnionych w metanowych zakładach górniczych, w ścianach i przodkach wyrobisk korytarzowych, w zakresie gaszenia palącego się metanu. Programy szkoleń powinny obejmować między innymi ocenę możliwości ugaszenia palącego się metanu, uwzględniając miejsca jego zapłonu i bezpieczeństwo osób gaszących. 9. W pokładach zaliczonych do III lub IV kategorii zagrożenia metanowego prowadzić stały, skuteczny nadmuch sprężonego powietrza do zamkniętej przestrzeni przenośników ścianowych, na całej ich długości, w odstępach ustalonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego, wraz z kontrolą stężenia metanu W odniesieniu do jednostek naukowo-badawczych: 1. Opracować i wdrożyć metodykę i zasady wyznaczania współczyn-

11 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 nika korekcji pomiędzy punktowym pomiarem prędkości powietrza dokonywanym przez anemometry stacjonarne, a uśrednioną wartością prędkości pomierzonej anemometrem ręcznym każdorazowo po ich zabudowie w wyrobisku oraz w przypadku zmian wydatku powietrza i/ lub przekroju wyrobiska w miejscu ich zabudowy. 2. Opracować zasady zarządzania zmęczeniem u górników (wraz z programem jego ograniczania), z uwzględnieniem zidentyfikowanych, potencjalnych źródeł zmęczenia 3. Opracować i wdrożyć odzież dla ratownika górniczego o odpowiedniej konstrukcji i rodzaju tkaniny uwzględniając możliwości oddawania ciepła do otoczenia przez jego organizm i reakcje fizjologiczne ratownika w warunkach akcji ratowniczej. 4. Opracować i wdrożyć systemy orientacji i sygnalizowania kierunku wycofania się załogi na drogach ucieczkowych w chodnikach przyścianowych. W odniesieniu do przepisów prawa: 1. Wprowadzić obowiązek wzorcowania, w uprawnionych do tego laboratoriach, co najmniej raz w roku lub częściej, (jeśli tego wymaga dokumentacja techniczno-ruchowa), a także po każdej naprawie, anemometrów stacjonarnych pracujących w wyrobiskach górniczych. 2. Na etapie projektowania rejonów eksploatacyjnych uwzględniać możliwość inertyzacji atmosfery kopalnianej. W odniesieniu do jednostek ratownictwa górniczego: 1. Rozważyć zmianę sposobu określania wydolności fizycznej ratowników górniczych z testu submaksymalnego (PWC 170) na test z obciążeniem maksymalnym, z uwagi na znaczne obciążenie ratowników wysiłkiem fizycznym podczas prowadzenia akcji ratowniczych. 2. Wyposażyć zastępy ratownicze w: bezprzewodowe środki łączności zastęp-baza, jak również bezprzewodowe środki łączności, umożliwiające porozumiewanie się ratowników pomiędzy sobą w zastępie, przyrządy pomiarowe umożliwiające odczyt wskazań lub informujące ratownika o wynikach pomiarów w trudnych warunkach (np. przy braku widoczności), rejestrujące wyniki pomiarów, z możliwością ich szybkiego odczytu bezpośrednio z przyrządu, przyrządy kontrolujące istotne parametry życiowe ratowników (np. temperatura ciała, tętno) przekazujące je automatycznie do bazy ratowniczej, 3. W przypadku akcji ratowniczych prowadzonych w trudnych warunkach mikroklimatu, braku widoczności Rys. 3 Szkic rejonu działa ratowniczych zmierzających do uratowania poszkodowanych. 9

12 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII lub braku informacji o wysokości temperatury w miejscu prowadzenia prac, zastępy ratownicze wyposażać w kamizelki schładzające, aparaty regeneracyjne ze schładzaczami powietrza wdychanego lub w aparaty powietrzne butlowe oraz w sprzęt umożliwiający widzenie w warunkach dużego zadymienia. W ramach takich prac, w pierwszej kolejności należy stosować urządzenia do zdalnego pomiaru parametrów mikroklimatu, w szczególności temperatury oraz wytyczyć drogę powrotu zastępu do bazy. 4. Określić, dla warunków ograniczonej widoczności, zasady połączenia ratowników w zastępie linką, z podaniem jej długości i sposobu zaczepienia oraz materiału, z jakiego powinna być wykonana. 5. Dokonać oceny wpływu stosowania aparatu oddechowego na bilans cieplny ratownika w trudnych warunkach środowiska gorącego oraz ocenę gęstości strumienia ciepła dostarczanego z aparatu oddechowego podczas jego użytkowania. 6. Przeprowadzić badania w celu opracowania metody oceny obciążenia cieplnego organizmu w warunkach niejednorodności środowiska gorącego w czasie i przestrzeni oraz badania celem zaktualizowania dopuszczalnych czasów pracy ratowników górniczych, w zależności od temperatury i wilgotności, z uwzględnieniem stosowanych środków ochrony indywidualnej oraz sprzętu ochrony układu oddechowego. 7. Opracować i wdrożyć programy prozdrowotne, podtrzymujące na wysokim poziomie wydolność fizyczną ratowników, a podczas prowadzonych szkoleń zastępowych zastępów ratowniczych przypominać o możliwości podejmowania decyzji w sytuacji zagrożenia życia, niezależnie od poleceń kierownika akcji ratowniczej. 8. Rozważyć możliwość wprowadzenia psychometrycznych metod badania osobowości ratowników górniczych w kontekście zadań ratowniczych podczas akcji. 9. Opracować i wdrożyć, przy współpracy z przedsiębiorcami i jednostkami naukowo-badawczymi, monitoring, połączony z wizualizacją, rejestracją i archiwizacją danych, obejmujący miejsca przebywania ratowników w rejonach prowadzonych akcji ratowniczych (lub prac prowadzonych na zasadach akcji). Funkcjonowanie ratownictwa górniczego w świetle wyników badań socjologicznych przeprowadzonych wśród kadry kierowniczej kopalń węgla kamiennego Część III Prezentowane w niniejszym opracowaniu wyniki socjologicznych badań jakościowych wśród przedstawicieli wyższego dozoru kopalń węgla kamiennego stanowią wynik realizacji finansowanego przez MNiSzW projektu badawczego N pt. Kierunki modernizacji funkcjonowania ratownictwa górniczego w branży górnictwa węgla kamiennego z uwzględnieniem uwarunkowań ekonomicznych i społecznych. Tekst stanowi rozdział książki pod redakcją Kai Gadowskiej pt. Ratownictwo górnicze w kopalniach węgla kamiennego. Uwarunkowania techniczne, ekonomiczne, organizacyjne i społeczne, opublikowanej nakładem Wydawnictwa Głównego Instytutu Górnictwa w 2011 r. dr Kaja Gadowska Uniwersytet Jagielloński 1. System szkoleń w ratownictwie górniczym 1.1. System szkoleń dla ratowników górniczych Zdaniem zdecydowanej większości respondentów zarówno kierowników KSRG, jak i kierowników ruchu zakładu (kierowników akcji) oraz kierowników akcji na dole, poziom przygotowania członków kopalnianych zastępów ratowniczych jest zadowalający i nie należy w zasadzie niczego zmieniać w obowiązującym systemie szkoleń. Według kierownika jednej z KSRG: System działa, i uważam, że dobrze działa, więc nie ma potrzeby, żeby coś zmieniać. Jeden 10 z kierowników ruchu zakładu stwierdził: Moim zdaniem poziom przygotowania ratowników, profesjonalnego przygotowania, jest nawet więcej niż zadowalający. Ratownicy są bardzo dobrze wyszkoleni. Wygrywają zawody międzynarodowe. No to też to o czymś świadczy. Generalnie, respondenci pozytywnie ocenili programy szkoleń, kursów, seminariów i ćwiczeń ratowniczych. Również dobrze ocenili program kursów podstawowych wymaganych dla kandydatów na ratowników górniczych i mechaników sprzętu górniczego. Z pozytywną ich oceną spotkał się zarówno sam program, jak i częstotliwość kursów okresowych dla ratowników (raz na pięć lat) oraz mechaników sprzętu ratowniczego (raz na pięć lat). Pozytywnie została oceniona także treść i częstotliwość seminariów dla zastępowych (raz w roku) i seminariów

13 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 dla specjalistów wchodzących w skład drużyny ratowniczej (co najmniej raz na pięć lat). Przygotowywanie szkoleń przez CSRG jest dobrze oceniane przez zdecydowaną większość respondentów. Pojawiały się argumenty, że wspólny system szkoleń tworzy warunki lepszej współpracy w czasie akcji zastępów z różnych kopalń. W związku z powyższym jeden z kierowników kopalnianych stacji ratownictwa stwierdził: W momencie, kiedy mamy wspólny system szkoleń, w razie większej akcji współpraca zastępów z różnych kopalń jest skoordynowana. To jest naprawdę ważne. Jakaś wspólna linia postępowania. Kolejny kierownik KSRG wyraził następującą opinię: Ja uważam, że ogólnie szkolenia są bardzo dobrze prowadzone. Ratownicy przechodzą kurs podstawowy, a potem co pięć lat kurs okresowy jest powtarzany. To jest powtórka taka z jednej strony, ale wiadomo, że nowe rzeczy cały czas wchodzą i to, uważam, ma sens. Mechanicy tak samo jest kurs podstawowy i co pięć lat okresowy. Zastępowi mają osobne seminaria co roku organizowane. One są częściej. Za to odpowiada kierownik stacji. Tu są zagadnienia teoretyczne no i przede wszystkim praktyka. No i szkolenia z pomocy przedmedycznej co dwa lata. Te są organizowane przez CSRG. Tak że uważam, że zakres tych szkoleń jest taki, jak powinien być, i teoretycznych i praktycznych. Chociaż takich praktycznych to wolą więcej. Ale ważne jest też, że przez te szkolenia poprawiają się warunki współpracy. Że jest system jeden opracowany. Inny z kierowników KSRG stwierdził: Moim zdaniem najważniejsze dla ratownika jest to szkolenie podstawowe. Przypominające co pięć lat to wystarczy. Potem najważniejsze dla ratownika są ćwiczenia, takie praktyczne ćwiczenia. Zdaniem kolejnego z rozmówców: Jeśli idzie o kurs podstawowy, to składa się on z części teoretycznej i praktycznej. To jest dwutygodniowy kurs. Podczas tych zajęć teoretycznych kandydaci zapoznają się ze sprzętem no i omawiane są akcje ratownicze. Natomiast część praktyczna to są ćwiczenia w komorze ratowniczej, gdzie są odtwarzane warunki takie jak podczas akcji rzeczywistych, czyli temperatura, wilgoć, dym. No trudne warunki. Wtedy się można naprawdę przekonać czy ktoś się nadaje czy nie nadaje do tego zawodu i potem jest już egzamin. No i potem raz na pięć lat powtarzają kurs okresowy. To w przypadku ratowników. Mechanicy 11 [sprzętu] mają organizowane odrębne kursy, też powtarzane raz na pięć lat. Są też kursy specjalistyczne, jeśli np. w skład drużyny ratowniczej wchodzi zastęp specjalistyczny np. dla nurków, to mają swój program szkoleń. Acha, i jeszcze szkolenia z udzielania pomocy przedmedycznej dla zastępowych. To są szkolenia organizowane przez Centralną Stację z tym, że kursy dla ratowników i mechaników odbywają się w okręgówkach. Tak że uważam, że system szkoleń jest dobry. Zakres szkoleń tak samo, bo człowiek jednak powinien sobie różne rzeczy raz na jakiś czas odświeżyć i też nauczyć się czegoś nowego, np. przez analizę jakichś akcji, które miały miejsce, błędów, które zostały popełnione, bo lepiej uczyć się na cudzych, a nie na własnych. [ ] Tak że system szkoleń oceniam pozytywnie. Dobre jest to, jest jeden system, że wszyscy ratownicy w całym górnictwie idą tym samym trybem. To wychodzi w czasie akcji, wiadomo co, jak, wszystko jest skoordynowane. Zdaniem części respondentów istnieje potrzeba wprowadzenia zmian w systemie ćwiczeń. Obecnie bowiem spośród sześciu ćwiczeń trzy odbywają się na kopalni, a trzy w Okręgowych Stacjach Ratownictwa. Część respondentów postulowała przywrócenie 4 ćwiczeń wewnętrznych, na kopalni i dwóch w Okręgowych Stacjach. Argumentowano, że jedynie ćwiczenia na powierzchni pozwalają zapoznać się z całym sprzętem specjalistycznym, jakim dysponuje kopalnia. Jeden z kierowników KSRG stwierdził: Nie ma innej możliwości niż ćwiczenia na powierzchni, żeby ludzie zapoznali się z całym sprzętem, jaki mamy na kopalni. Trzeba to wszystko wyciągnąć, rozłożyć, pooglądać. Inny z kierowników KSRG argumentował: Tych ćwiczeń jest sześć. Jest zrobiony harmonogram dla całej drużyny, dla każdego ratownika od stycznia do grudnia on wie, którego dnia, w którym miesiącu ma ćwiczenia, i jakie. Tylko troszeczkę nam zrobili pod górkę. Bo to było tak: w starych przepisach było, że dwa ćwiczenia w Okręgowej, dwa na powierzchni i dwa na dole. To jedno z powierzchni zabrano nam, kierownikom. Związki zawodowe o to walczyły [ ] Mam jedne ćwiczenia w roku na powierzchni, gdzie mogę wszystko wyciągnąć i oni mogą z tym sprzętem pracować. Na dół, na ćwiczenia dołowe nie mogę zabrać wszystkiego. Tylko mogę część sprzętu podręcznego zabrać. [ ] Okręgówka ma swoje wyposażenie, kopalnia ma swoje wyposażenie i z tym wyposażeniem dobrze by było, żeby ratownicy byli zapoznani. A oni mają jedne ćwiczenie w roku, kiedy można im to wszystko powyciągać i pokazać. Kolejny respondent, również kierownik jednej z kopalnianych stacji ratownictwa górniczego, zauważył: Szkolenie powierzchniowe jeszcze jedno by nie zaszkodziło. Bo jest tylko jedno na rok. A odświeżenie wiadomości raz w roku, a dwa razy w roku jest to jakaś minimalna różnica. Jeszcze inny kierownik KSRG stwierdził: Myślę, że powinniśmy wrócić do tego okresu, kiedy były dwa ćwiczenia na powierzchni na kopalni. Brakuje mi tych ćwiczeń powierzchniowych, gdzie ja mogę tych ludzi przetestować osobiście. No raz w roku Na dole są inne ćwiczenia z kolei. Chodzi mi przede wszystkim o wyegzekwowanie tej wiedzy teoretycznej. [ ] Wolałbym ich mieć dwa razy w roku przećwiczonych. Te ćwiczenia w tych Okręgowych Stacjach, z uwagi na ilość tych ćwiczeń straciły też trochę na jakości. Tam jest za mało pracowników, mają kłopoty kadrowe. Później przychodzą emeryci na pół etatu czy tam na umowę zlecenie. Prowadzą te różne zajęcia, są przygotowani lepiej lub gorzej. Przeważnie to są byli pracownicy, którzy rok czy dwa czy jeszcze trzy mają kontakt z zawodem, ale później już nie. To widać. Nie czują już dołu, nie czują specyfiki, zmienia się sprzęt, zmienia się osprzęt, zmieniają się pewne wymogi. Niektórzy są bardzo dobrymi fachowcami. Ale widzę dwa góra trzy lata, a później wypada się z pewnego obiegu. Jednak padła też opinia, że ćwiczenia na kopalni (pod ziemią) są wykorzystywane na prowadzenie prac przygotowawczych i w związku z tym należy pozostać przy obecnym podziale i nie redukować liczby ćwiczeń w Okręgowych Stacjach Ratownictwa Górniczego na rzecz zwiększenia ilości ćwiczeń w kopalniach. Zdaniem jednego z kierowników KSRG: Ćwiczenia na kopalni wykorzystuje się do prowadzenia prac przygotowawczych. Tak się to utarło. a w Stacjach Okręgowych naprawdę można zrobić coś sensownego. Ja bym był przeciwny zabieraniu ćwiczeń z okręgówki i zwiększaniu liczby ćwiczeń na kopalni. Inny respondent stwierdził: Ćwiczenia w okręgówkach są bardzo potrzebne. Ludzie uczą się współpracy. Kolejny z rozmówców, były ratownik stwierdził: Moje subiektywne odczucie

14 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII jest takie, że teoretycznie jest lepsze szkolenie w Stacji Okręgowej z tego względu, że tam jest o wiele więcej sprzętu, który można pokazać. Mają lepsze warunki do jakichś ćwiczeń czy szkoleń. [ ] Przecież w przypadku prowadzenia akcji ratowniczej na innych zakładach górniczych, jedziemy na inne zakłady górnicze i tutaj, uważam, plusem jest właśnie szkolenie w Stacji Okręgowej, gdzie jakby jesteśmy oderwani od tej macierzystej stacji, od warunków, które znamy na co dzień. Tam uczą się czegoś nowego. Tam mają warunki inne niż u siebie. To też trzeba wziąć pod uwagę. Inny respondent, kierownik akcji, zauważył: Moim zdaniem najważniejsze są ćwiczenia praktyczne. Samo siedzenie na sali, sama teoria no oczywiście musi to być w tym niezbędnym zakresie. Natomiast ratownikom przydałoby się więcej ćwiczeń na sprzęcie. Ten ratownik musi mieć możliwość w warunkach, że tak powiem pokojowych pracy w aparacie. Mając to praktyczne szkolenie chodzi w aparacie, musi go ubrać, kontrole przeprowadzić. Ćwicząc na sprzęcie on to na pewno zapamięta. [ ] Może to co powiem nie będzie zbyt popularne, ale taka jest rzeczywistość, że na wielu kopalniach w związku z brakiem załogi, te ćwiczenia wewnętrzne, które są organizowane przez kopalnianą stację one są traktowane po łebkach. Kierownicy oddziałów przychodzą do kierownika Weź mu tam wpisz, a ja go tu potrzebuję u siebie w oddziale dzisiaj. I takie sytuacje się zdarzają. To odciąga od uczestnictwa. Natomiast jeżeli idzie o ćwiczenia w Okręgowej Stacji, nieuczestniczenie powoduje zawieszenie w służbie ratowniczej, to wtedy każdy jeden sobie pilnuje i będzie wymagał, że tam przychodzą mu ćwiczenia i one chce się pojawić. Pojawiły się również opinie, m.in. wyrażane przez kierowników ruchu zakładu, że uczestnictwo w szkoleniach dezorganizuje zaplanowaną pracę oddziałów: Ja myślę, że te ćwiczenia w stacji, ćwiczenia powierzchniowe, dołowe, ćwiczenia w OSRG, myślę, że ich ilość jest wystarczająca. Dlaczego? Ten kij jak gdyby też ma dwa końce. Wszyscy ratownicy, którzy są w drużynie ratowniczej nie pracują w stacji [kopalnianej] na co dzień. Oni tam mają swój czasokres, kiedy mogą być, ale poza tym pracują na swoich oddziałach, bo musi być elektryk, musi być ślusarz, musi być hydraulik, musi być górnik i minusem jest to, że ten ratownik idąc na ćwiczenia, pracując na oddziale musi być wyrwany z tego oddziału, burzy system pracy w oddziale. [ ] Tak że ćwiczeń nigdy nie jest za dużo, one muszą być, nic tu nie można zmienić, ale musimy pamiętać, że ci ludzie są też potrzebni do pracy. Inny z respondentów, kierownik KSRG, zauważył: [ ] Poza tym przepisy stanowią, że w dniu ćwiczeń ratownik jest zwolniony od wykonywania pracy. Oczywista sprawa, w porządku. Ale nie może też odbywać ćwiczeń po przepracowanej dniówce i tak samo nie może pracować zaraz po ćwiczeniach. Ten na urlopie, ten na chorobowym, ten na dyżurze, ten na szkoleniu a osoby odbywające szkolenie są zwolnione z obowiązku pracy, tamten potrzebny na oddziale. No, trzeba się przy tym grafiku nagimnastykować. [ ] Ale liczby szkoleń i tak samo praktycznych ćwiczeń bym nie zmniejszał. Tak jak teraz jest, tak jak to przewidują przepisy jest optymalnie. Jeden z zastępców kierownika akcji przekonywał: Nie ma nigdy za dużo szkolenia. Jeszcze raz powiem. Im więcej będzie tych szkoleń, tym lepiej. Postulowano ponadto zwiększenie nacisku na część praktyczną szkoleń posługiwanie się sprzętem ochrony układu oddechowego i ćwiczenia w aparatach. Jeden z kierowników KSRG stwierdził: No mówią mi ratownicy, że jeśli już, to oni by chcieli więcej ćwiczeń praktycznych, że to by im się przydało. Kierownik innej KSRG powiedział: Ja uważam, że obecny plan szkoleń jest wystarczający, ale faktycznie dochodziły do mnie głosy, że może więcej takich praktycznych ćwiczeń by chcieli, ze sprzętem, z aparatami oddechowymi i tak dalej. Inny respondent stwierdził: Moje zdanie prywatne jest takie, że więcej szkoleń powinno być z użyciem sprzętu tego, powiedzmy, izolującego, żeby nabyć tego obycia poza tą atmosferą. Człowiek się zupełnie inaczej zachowuje jeżeli sobie oddycha normalnie, a inaczej jak ma ten sprzęt na sobie. Nawet nie tyle człowiek, co organizm. Dla ratownika to jest kluczowa sprawa, żeby to było naturalne: zakładam aparat, odcinam się, ok. Żeby nie była to bariera. To nie powinna być bariera. Kierownik kolejnej KSRG podsumował natomiast: Tych ćwiczeń ratowniczych taki ratownik ma sześć w ciągu roku. Dwa ćwiczenia są normalnie w środowiskach dołowych, trzy w Stacji [Okręgowej] i jedne ćwiczenia są na powierzchni. i w trakcie każdych z tych sześciu ćwiczeń ratownicy używają aparatów, fizycznie. [ ] Staram się, by 12 przynajmniej jedne z tych ćwiczeń odbywały się z dużym obciążeniem fizycznym, żeby oni praktycznie odczuli, jak to jest, jak trzeba jakąś ciężką pracę wykonać z użyciem aparatu. Tak że w mojej kopalni chłopcy są obeznani z aparatami. Większość respondentów postulowała również objęcie wszystkich ratowników szkoleniem z udzielania pierwszej pomocy (przedmedycznej). W świetle obowiązujących przepisów prawa są nimi objęci jedynie zastępowi. Obecnie kierownicy kopalnianych stacji organizują takie szkolenia na fantomach. Jak stwierdził jeden z respondentów: Są trzy ćwiczenia w Okręgowych Stacjach i trzy w kopalniach, dwa dołowe i jedno powierzchniowe. Ale ile by nie było tych ćwiczeń, czy cztery na kopalni, a dwa w stacji, czy na odwrót, albo nawet siedem czy osiem, to zawsze znajdzie się ktoś, kto powie, że mogłoby być jedno więcej. Albo mniej. Ja uważam, że można tych ćwiczeń dołożyć. A najbardziej chciałbym, żeby ratownik uczestniczył w fachowych ćwiczeniach pierwszej pomocy. Uważam, że dzisiaj tych ćwiczeń jest najmniej. Takie ćwiczenia są organizowane przez CSRG tylko dla zastępowych, co dwa lata. A według mnie w takich ćwiczeniach powinni uczestniczyć wszyscy. Nawet kierownik stacji. Kierownik jednej z KSRG argumentował: Kwestia szkolenia ludzi odnośnie udzielania pierwszej pomocy. To musi wejść. I nie tylko zastępowi, ale wszyscy ratownicy muszą być przeszkoleni. Nie tylko zastępowi, jak zastępowy zasłabnie? Ratownicy mają ogólne szkolenia na tych kursach. Ale szkolenie z pierwszej pomocy powinno być dla wszystkich obligatoryjne. Tego samego zdania byli również inni kierownicy kopalnianych stacji ratownictwa górniczego: Wszyscy ratownicy powinni przejść szkolenie z zakresu pierwszej pomocy. Wszyscy, nie tylko zastępowi. Każdy ratownik powinien umieć takiej pomocy udzielić. Kierownik jednej z KSRG pochwalił się: Udało się tak to załatwić, że przyjeżdża do nas na Stację [Okręgową] człowiek, który ukończył ratownictwo medyczne i prowadzi takie szkolenia na fantomie. Podsumowując, liczba szkoleń i ich zakres merytoryczny oraz przygotowanie ratowników przez respondentów były oceniane bardzo dobrze. Jeden z respondentów stwierdził, że: Zakres merytoryczny szkoleń dla ratowników oceniam dobrze. Ilość szkoleń i ilość ćwiczeń praktycznych jest właściwa dla

15 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 zapewnienia bezpieczeństwa. Oni muszą być najlepiej wyszkoleni, oni muszą być w pełnej gotowości na przeprowadzenie akcji [ratowniczej], gdyby zaistniała taka konieczność. To są zdarzenia naturalne, tego się nie da z góry przewidzieć. Po prostu trzeba być jak najlepiej przygotowanym. I nasi ratownicy są przygotowani. Inny z respondentów, kierownik sztabu akcji zauważył: Zawody ratownicze, które się odbywają okresowo dowodzą, że te drużyny czy zastępy ratownicze są bardzo dobrze przygotowane. W zeszłym roku te zawody udało się wygrać ratownikom z naszej kopalni i to świadczy, że jest to wystarczający poziom doświadczenia Dyżury w OSRG Respondenci zwracali uwagę na różnice w czasie trwania dyżurów w OSRG pełnionych przez ratowników z Kompanii Węglowej i innych spółek. Ratownicy kopalń należących do Kompanii Węglowej odbywają dyżury 6-dniowe, podczas gdy ratownicy kopalń należących do pozostałych spółek odbywają dyżury 14-dniowe. Postulowano ustanowienie dyżurów 8-dniowych jako optymalnego rozwiązania (np. przyjazd w niedzielę i wyjazd w niedzielę), co zdaniem większości kierowników kopalnianych stacji ratownictwa pozwoliłoby na optymalne wykorzystanie czasu w OSRG. Zdaniem respondentów 6-dniowe dyżury są stanowczo za krótkie, stąd czas, jaki można przeznaczyć na efektywne zajęcia jest niewystarczający. Z kolei 14-dniowe dyżury (trudne z uwagi na obowiązki rodzinne) mogą być, w opinii respondentów, bez zbytniej szkody skrócone. Kierownik jednej z kopalnianych stacji ratownictwa stwierdził: My delegujemy dwa razy w roku po dwa tygodnie, a kopalnia z Kompanii cztery razy w roku na sześć dni. Tak że czasowo wychodzi na to samo. Sześć dni, wydaje mi się, to jest za krótko. Dwa tygodnie, no w zasadzie mogłoby być krócej. Ale z drugiej strony ratownicy zdobywają wspólne doświadczenia, jeżdżą do wszystkich akcji, które występują w okręgu, są alarmy próbne. Podobnego zdania był kolejny rozmówca, były ratownik: Dyżury 14-sto dniowe są, wydaje mi się, lepsze. Drużyny przyjeżdżają ze swoim sprzętem. i to jest tak: przyjechać, rozpakować się. Więc 14 dni to jest tak akurat. Jesteśmy 14 dni, potem się zbieramy na podmianę z inną drużyną. [ ] Te dyżury są dobrowolne. To jest tak jak z misją, którą prowadzą nasze wojska to jest dla ochotników. Nie każdy musi jechać. Z kolei kierownik KSRG, objętej planem 14-dniowych dyżurów, argumentował: 14-dniowe dyżury są zbyt długie. Oczywiście można powiedzieć, że następuje lepsza integracja, ale z drugiej strony nie wszyscy dobrze znoszą taką długą rozłąkę z rodziną. No, bywają z tym problemy. I rodziny nienajlepiej to znoszą. Myślę, że można bez zbytniej szkody wprowadzić dyżury 8-dniowe. Zdaniem kolejnego kierownika KSRG: Dwa tygodnie to jest kupa czasu. Jednym to pasuje, innym nie i zaczynają mi świrować. Ale znowu 6-dniowych dyżurów, tak jak mają ci z Kompanii, to sobie nie wyobrażam. Kierownik KSRG z kopalni należącej do Kompanii Węglowej stwierdził: Sześciodniowy dyżur to jest jednak za krótko. Przyjeżdżamy, pierwszy dzień odpada, bo się rozpakowujemy, potem niedziela, kościół, i w zasadzie kolejny dzień z głowy, no potem można próbować robić coś sensownego, a w ostatni dzień znów pakowanie. To jest jednak za krótko. 8 dni, przyjazd w niedzielę, wyjazd w niedzielę, to jest moim zdaniem optymalne rozwiązanie. Jeszcze inny respondent zauważył: Niektórzy przyjeżdżają na dyżury na 14 dni tutaj, Kompania wynegocjowała sobie 6 dni. Ci przyjeżdżają, ci wyjeżdżają, robi się kompletny galimatias. Dezorganizuje to troszeczkę pracę Okręgowych Stacji. Ja jeździłem także na pogotowia dwutygodniowe. Miałem okazję uczestniczyć w pogotowiach i dwutygodniowych i tych kilkudniowych. I mam takie trochę porównanie. Z mojego punktu widzenia pogotowie dwutygodniowe jest troszeczkę za długie, bo ci ludzie są odciągnięci od rodzin. Oni są tu skoszarowani. I powiem szczerze, nie wszyscy są stworzeni do tego, żeby tak długi okres czasu być poza domem. Najlepiej by było, gdybyśmy my jeździli na pogotowia tygodniowe. Tydzień byłby najlepszym rozwiązaniem. To by było według mnie logiczne. Przyjeżdżamy np. we wtorek i wracamy do domu we wtorek. Kolejny z rozmówca argumentował: Kompania ma 6-dniowy dyżur w Okręgowej Stacji. To jest totalne nieporozumienie 6 dni. To nie jest nawet 7. W zasadzie nawet powinno być 8. Że jeżeli zaczynamy w środę, to kończymy w środę. Wtedy każdy dzień jest zdefiniowany. Można zrobić sobie plan, że np. w poniedziałek robimy szkolenie ze sprzętem zawałowym, potem w środę np. 13 robimy szkolenie ze sprzętem pożarowym. A tak: jeden dzień przyjeżdżamy, przejmujemy pogotowie, potem mamy dzień, potem wypada weekend, a w niedziele oni pójdą raczej do kościoła, a nie do autobusu ćwiczyć, potem dzień, a potem już zdanie pogotowia. [ ] Można by było o te dwa dni [dyżury] wydłużyć i usystematyzować pobyt. A poza tym można by ustalić zmiany pogotowia w okręgówkach, że np. we wtorki zmienia się Wodzisław, w środy zmienia się Zabrze, w czwartki zmienia się Jaworzno, w piątki zmienia się Bytom. Generalnie, system dyżurów w Okręgowych Stacjach jest oceniany dobrze. Według jednego z kierowników akcji na dole: Tam ludzie zdobywają doświadczenie. Jeżdżą do wszystkich akcji, które występują w tym okręgu, są alarmy próbne. Kolejny respondent stwierdził: Dyżury w okręgówkach dużo ludziom dają Prace profilaktyczne Uczestnictwo w pracach profilaktycznych, oprócz uczestnictwa w kursach podstawowych i okresowych, seminariach i ćwiczeniach ratowniczych, ma służyć utrzymywaniu kwalifikacji przez członków kopalnianych drużyn ratowniczych. Zdaniem respondentów ratownicy powinni brać udział w pracach profilaktycznych i zabezpieczających. Jeden z kierowników ruchu powiedział: Oczywiście, że ratownicy powinni brać udział w pracach profilaktycznych. To jest przecież nawet zapisane w rozporządzeniu. Jako element nabywania kwalifikacji i utrzymywania kwalifikacji, prawda. Kierownik akcji na dole dodał: Oni robią prace profilaktyczne i różne prace w wentylacji. I dobrze, bo takie rzeczy też się robi przy akcjach. Podobnie argumentował jeden z kierowników akcji: Ratownicy powinni jak najbardziej brać udział w pracach profilaktycznych, bo są to prace pokrewne do tych, które będą wykonywali kiedyś przy pracach ratowniczych, gdzie indziej. Kierownik akcji na dole zauważył: Ja myślę, że ratownicy mają bardzo dużo praktycznej pracy na dole. Są zatrudnieni do prac typowo wentylacyjnych, związanych np. z tamowaniem wyrobisk. To są praktyczne prace użyteczne, przy których się zdobywa doświadczenie na danym sprzęcie, czy to jest budowa przełazów, czy budowa tam, czy zalewanie tych tam, no to są takie praktyczne rzeczy, które ćwiczą. Tak że odpowiednią sprawność utrzymują

16 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII przez wykonywanie poszczególnych zadań. A do tego wszelkie prace związane z sytuacjami takimi awaryjnymi, gdzie się pewne rzeczy robi na spokojnie, niezwiązane właśnie z akcją, z pośpiechem, z nerwami, z zagrożeniem, ale prace przygotowawcze, prace izolacyjne. Tak że w tym sensie nie uważam, żeby mieli mało praktycznych ćwiczeń. Inny rozmówca stwierdził: Ratownicy biorą udział w pracach profilaktycznych. Powinni. Jakie prace profilaktyczne potrzebne są do wykonania określa kierownik działu wentylacji, zatwierdza kierownik ruchu zakładu i te prace są wykonywane. Kolejny respondent argumentował: Jasne, że ratownicy powinni brać udział w pracach profilaktycznych. Wiadomo, że w dni robocze muszą być dwa zastępy ratownicze, przynajmniej w naszej kopalni, bo to zależy od liczby osób zatrudnionych na zmianie. No to trudno, żeby ci ludzie siedzieli na dole i nie robili nic. Oni biorą udział w lekkich pracach profilaktycznych. W każdej chwili mogą być skierowani do zagrożenia. Nie są to prace, które wyczerpywałyby ich tam, do zera. Po prostu pracują. Dostają sygnał, że jest tam jakieś zagrożenie, są kierowani do usuwania zagrożenia, zabierają sprzęt do usuwania zagrożenia bądź do ratowania ludzi. W tym kontekście zwrócono natomiast uwagę na przeszkody biurokratyczne w sprawnym uruchamianiu środków finansowych na prowadzenie prac profilaktycznych. Jak zauważył jeden z kierowników KSRG: Na każdej kopalni są przydzielone środki finansowe na prowadzenie profilaktyk. Środki są, ale działa tzw. logistyka. Jeśli stwierdzimy, że coś się dzieje i trzeba zadziałać, musimy dysponować pewnymi środkami. Niestety, największy ból polega na tym, że owszem my te środki możemy zamawiać. Tylko, że jak trzeba zadziałać, to trzeba to mieć na miejscu, a jak już nie na miejscu, to możliwość sprowadzenia w ciągu paru godzin. a tutaj, niestety, bierze się biurokracja. Trzeba złożyć zamówienie. Zamówienie musi podpisać jedna, druga, trzecia, czwarta osoba. a dzisiaj nie ma Franka, albo jest na zastępstwie. Ten się boi podpisać. Dobra, udało się zebrać wszystkie podpisy, idziemy do działu gospodarki. Dział gospodarki przyjmuje, idzie to do zakładu logistyki materiałowej. Logistyka ogląda, przegląda. No, dobrze, my poślemy to do firmy. I czas leci. I mija dzień, dwa, trzy. Tak że tutaj system jest słaby. Przynajmniej tu, na tę profilaktykę powinien być ten proces bardziej uproszczony. Prace ratownicze w KWK Murcki-Staszic z zastosowaniem technik alpinistycznych Od 16 do r. specjalistyczna grupa ratowników górniczych wykonywała prace udrożnienia zatkanego otworu technologicznego z użyciem technik alpinistycznych. Pionowy otwór długości 77m i średnicy 1200mm stanowiący drogę odstawy węgla z dwóch ścian wydobywczych do poz. 416m uległ zatkaniu. Kopalnia w ciągu dwóch tygodni podejmowała intensywne próby udrożnienia otworu poprzez wykorzystanie ciśnienia hydrostatycznego wody oraz za pomocą techniki wiertniczej. Niestety ze względu na występowanie zatoru w postaci urobku oraz pogiętych i zakleszczonych blach o grubości 10mm wszystkie próby zakończyły się niepowodzeniem. Inspekcja otworu kamerą stanowiącą wyposażenie specjalistycznego pogotowia górniczo-technicznego CSRG S.A. wykazała obecność w nim odspojonych i zniszczonych segmentów stalowej obudowy otworu technologicznego oraz ciągów zerwanych żerdzi wiertniczych. Arkadiusz Grządziel Instruktor ratownictwa wysokościowego CSRG S.A. Jan Syty Instruktor ratownictwa wysokościowego CSRG S.A. Kierownik Ruchu Zakładu Górniczego w uzgodnieniu z Kierownikiem Jednostki Ratownictwa CSRG S.A. podjął decyzję rozpoczęcia udrażniania otworu technologicznego z użyciem technik alpinistycznych w ramach prac ratowniczych. Opracowana dokumentacja prowadzenia prac przewidywała opuszczanie ratowników na linach alpinistycznych do otworu w celu wycinania żerdzi wiertniczych piłami posuwisto-zwrotnymi, prostowania lub wycinania wygiętych blach narzędziami hydraulicznymi Holmatro, wyciągania zniszczonych segmentów stalowych, ręcznego wybierania i wyciągania kubłem urobku zalegającego w otworze. Ze względu na ciasnotę i brak możliwości zabudowy pomostu bezpieczeństwa w otworze technologicznym przyjęto zasadę każdorazowego 14 wyciągania ratownika przed rozpoczęciem transportu urobku z otworu. Tak w skrócie przedstawiały się okoliczności przed rozpoczęciem prac. A oto przebieg prac ratowniczych prowadzonych. Otrzymaliśmy plan prac ratowniczych i bardzo trudne zadanie do realizacji. A to oznaczało, że grupa ratowników górniczych do prac na wysokości ma bezpiecznie i możliwie szybko udrożnić otwór technologiczny. Rozpoczęliśmy mobilizację ratowników - członków specjalistycznych zastępów do prac w wyrobiskach pionowych. Jako instruktorzy prowadzący zajęcia na kursach i ćwiczeniach wysokościowych osobiście znamy wszystkich ratowników górniczych posiadających kwalifikacje do prac wysokościowych w kopalniach. Pierwszą przeszkodą w możliwości zatrudnienia do prac w KWK Murcki- -Staszic dowolnie wybranych ratowników wysokościowych jest brak umów na wykonywanie prac profilaktycznych pomiędzy przedsiębiorcami górniczymi posiadającymi specjalistyczne zastępy. Ogólna liczba ratowników górniczych przeszkolonych do prac na wysokości

17 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 w kopalniach węgla kamiennego wynosi około 60 osób. W przypadku prac w kopalniach Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. musimy się ograniczyć do grupy przeszkolonych 15 ratowników zawodowych CSRG S.A. oraz 6 ratowników KWK Mysłowice-Wesoła ruch Wesoła. Zorganizowaliśmy pracę w systemie trzy zmianowym z następującym obłożeniem: Instruktor - kierownik prac wysokościowych, zastęp ratowników wysokościowych oraz zastęp ratowniczy do prac pomocniczych. Przygotowanie specjalistycznego sprzętu alpinistycznego nie stanowiło problemu. Całość potrzebnego sprzętu jest magazynowana w CSRG S.A w Bytomiu. W ciągu godziny specjalistyczny wóz grupy poszukiwawczo-ratowniczej z ludźmi i sprzętem był gotowy do wyjazdu na kopalnię. Załatwiając formalności na powierzchni kopalni wyczuwaliśmy ogólną atmosferę napięcia związaną z trwającym już dwa tygodnie zatrzymaniem wydobycia dwóch ścian. Podczas krótkiej odprawy z kierownictwem kopalni zauważyliśmy z jednej strony pokładane nadzieje w naszą skuteczność w udrożnieniu otworu i z drugiej strony poważne wątpliwości co do możliwości szybkiego zakończenia prac z użyciem tylko i wyłącznie technik alpinistycznych. Wiedzieliśmy w związku z tym, że będziemy wykonywać zadanie pod presją czasu i ogólnego zainteresowania całej załogi. Od pierwszego dnia na szybie zjazdowym ze względu na nietypowe wyposażenie byliśmy obiektem zainteresowania górników. Otrzymywaliśmy politowania godne spojrzenia dla tych co porywają się z motyką na słońce lub przeciwnie słyszeliśmy słowa zachęty i życzenia przebicia zatoru. Rysunek nr 1 przedstawia sytuację w dniu rozpoczęcia prac. Wg pierwszych informacji zatkanie otworu nastąpiło pomiędzy 52 i 66 metrem od góry otworu. Nad zatorem zgromadzony był korek wodny na wysokość około 40m, pod zatorem występował odcinek 14metrów pustego otworu. Zanim dotarliśmy na miejsce, kopalnia z użyciem pompy wypożyczonej z magazynu specjalistycznego pogotowia wodnego CSRG S.A. odpompowała wodę z 35m odcinka otworu. W trakcie zabudowy nad otworem stanowisk alpinistycznych kopalniany oddział wiertniczy wykonał ukośny otwór spływowy z poz. 416m do górnego poziomu zatoru w otworze technologicznym. Po spuszczeniu resztek wody w górnej części otworu nad zatorem uzyskano minimalny przepływ powietrza. Oddział wiertniczy na kolejnych zmianach kontynuował poszerzanie otworu spływowego do średnicy 114mm. Pierwszy ratownik opuszczony na linach do otworu posiadał gotowy do użycia aparat wężowy (zdj. nr 1). zdj. nr 1- aparat wężowy zdj. nr 2- ratownik w otworze 15 Miejsce zabudowy stanowisk alpinistycznych do opuszczania i wyci gania ratowników Odcinek otworu wypełniony wod Zatkany odcinek otworu technologicznego Otwór spływowy 114mm Ten rodzaj aparatu umożliwia zdalne zasilanie sprężonym powietrzem maski ratowniczej poprzez wąż ciśnieniowy o długości do 100m. Opuszczany ratownik ubrany był w lekki aparat ratownika podpięty do linii wężowej oraz wyposażony był w maskę oraz pas naramienny z małą, 3 litrową butlą ewakuacyjną. Zestaw butli zasilających linię wężową może znajdować się na stanowisku asekuracyjnym, gdzie operator ma możliwość podmiany kolejnych butli bez przerywania zasilania linii wężowej. Aparaty wężowe przeznaczone są do użycia podczas prac wysokościowych w atmosferze niezdatnej do oddychania. W przypadku prac w udrażnianym otworze w KWK Murcki-Staszic, otworem spływowym zapewnione było minimalne przewietrzanie przestrzeni roboczej nad zatorem. Ciągłe pomiary stężeń gazów nie wykazały żadnych przekroczeń. Dlatego też kolejni opuszczani do otworu technologicznego ratownicy wyposażeni byli w typowe aparaty ucieczkowe oraz w przyrządy do ciągłego pomiaru gazów O 2, CO 2, CO, CH 4. Ratownicy byli opuszczani pojedynczo (zdj. nr3) lub w zespołach dwuosobowych w zależności od rodzaju używanego sprzętu do usuwania przeszkód w otworze. Narzędzia hydrauliczne Holmatro użyto do rozpierania odgiętych blach na łączeniu segmentów obudowy stalowej otworu (zdj. nr2) Piłami posuwisto-zwrotnymi ratownicy wycinali odcinki żerdzi wiertniczych pozostawionych w świetle otworu. Do opuszczania i wyciągania ratowników w otworze używano wciągarki o napędzie ręcznym zintegrowanej z wysięgnikiem stabilizowanym na odciągach zamoco-

18 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII zdj. nr 3- ratownik w otworze wanych do wzmocnionej obudowy wyrobiska nad otworem technologicznym. Transport urobku w otworze wykonywano kubłem z użyciem samohamownego kołowrotu linowego. Gdy wyciągnęliśmy straszliwie ubłoconego ratownika po załadowaniu pierwszego kubła mokrym urobkiem z dna zatkanego otworu to zauważyliśmy analogię do sceny z filmu Perła w koronie kiedy to główny bohater wyciągany był za pomocą kołowrotu z dna biedaszybu. Każda nowa przeszkoda i niespodzianka w otworze jeszcze bardziej mobilizowała ratowników do rozwiązania problemu. Napotykaliśmy niestabilny stalowy segment obudowy otworu w związku z tym trzeba było przerwać prace i przywiezioną z magazynu CSRG S.A. wiertarką wykonać otwory i osadzić w nich stalowe kotwy na kleju aby móc posuwać się dalej w głąb otworu. Wyciągnęliśmy zgnieciony stalowy 2m segment obudowy otworu - trzeba było wykonać obrywkę niezabudowanego ociosu i zakotwić siatkę na ociosie, aby uzyskać obudowę tymczasową pozwalającą na dalsze przebieranie zatoru. Po kilku dniach pracy wszyscy byliśmy pewni, że udrożnienie otworu jest tylko kwestią czasu. Postęp prac był zadowalający. Prace ratowników wysokościowych związane z udrażnianiem otworu trwały nieprzerwanie 9 dni tj. od 16 do 24 marca. Podczas kolejnych zjazdów i wyjazdów słyszeliśmy od załogi coraz mniej pesymistycznych komentarzy. W ostatnie dni gdy otwór udało się udrożnić i trwały prace poszerzania otworu do pełnej średnicy wyraźnie zmieniła się atmosfera wśród całej załogi, powróciła nadzieja na szybki powrót do normalnego wydobycia. Na zakończenie prac wykonaliśmy dokumentację fotograficzną i filmową całości stwierdzonych uszkodzeń obudowy otworu, użyliśmy do tego celu specjalistyczny zestaw fotograficzny CSRG S.A. - aparat fotograficzny w specjalistycznej obudowie oraz lampę akumulatorową o strumieniu światła 6000 lumenów. Zebrany materiał dokumentacyjny był przedmiotem analiz kopalnianego zespołu zagrożeń poszerzonego o specjalistów. Ze względu na znaczne uszkodzenia stalowej obudowy otworu technologicznego na kilku odcinkach kierownictwo kopalni podjęło decyzję o dalszej kompleksowej naprawie obudowy otworu. Kolejne etapy naprawy to wprowadzenie do otworu nowej kolumny rur stalowych okładzinowych o średnicy 915mm i wypełnienie spoiwem cementowym wszystkich pustek wokół rur okładzinowych na całej długości otworu. Zaplanowane prace naprawcze wykonywała specjalistyczna firma usługowa wraz z służbami kopalnianymi. Całość prac zakończono w kolejnych tygodniach i kopalnia wznowiła wydobycie z zatrzymanych ścian. Kierownik akcji zakończył akcję przeciwpożarową w dniu r. o godz W akcji ratowniczej udział brały zastępy kopalni Wujek, OSRG Bytom, OSRG Jaworzno, kopalni Murcki-Staszic, oraz pogotowie pomiarowe CSRG. W artykule wykorzystano materiały WUG informacja o akcji ratowniczej, materiały z kopalni Wujek oraz materiały własne wynikające z uczestnictwa w akcji ratowniczej. Przyszłość łączności w ratownictwie górniczym, przewód czy radio? Rozważania nt. przyszłości łączności ratowniczej przedstawiono w odniesieniu do specyfiki funkcjonowania CSRG S.A. tj. działalności interwencyjnej i prewencyjnej dla przedsiębiorców górniczych wydobywających węgiel kamienny i inne kopaliny w Polsce, z wyłączeniem rud miedzi. SPOSÓB ORGANIZACJI i CHARAKTERYSTYKA ŁĄCZNOŚCI RATOWNICZEJ. Podczas prowadzenia akcji ratowniczej pod ziemią węzłami łączności stają się w sposób naturalny poszczególne elementy struktury organizacyjnej, jakimi są: a) na powierzchni: kierownik akcji ratowniczej (KAR) i sztab b) pod ziemią: baza (kierownik akcji na dole, KAD) i zastęp ratowniczy (zastępy) Połączenia między węzłami (linie łączności) oznaczone w sposób ciągły wymagane są odpowiednimi przepisami Rozporządzenia [1] Ministra Gospodarmgr inż. Piotr Golicz CSRG S.A. w Bytomiu 16 Rys. 1. Organizacja łączności podczas akcji ratowniczej

19 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 ki z r. w sprawie ratownictwa górniczego. Istnieje teoretycznie możliwa łączność pomiędzy KAR, a zastępami pracującymi lub udającymi (wracającymi) w/do (z) miejsca prowadzenia akcji (linia przerywana) lecz w praktycznie występujących zdarzeniach następujących kilkaset metrów pod ziemią jest ona niewykonalna. Wewnątrz samego zastępu, który jest niepodzielny i składa się z 5 ratowników też możliwa jest łączność, jednakże w przedmiocie tym nie istnieją obecnie żadne prawne wymagania. Topologia sieci łączności dla potrzeb prowadzenia akcji ratowniczej pod ziemią jest więc bardzo prosta [2], niestety warunki pracy samych linii z reguły są niekorzystne. Poczynając od zróżnicowanych odległości, które mogą osiągać wartości: 1. KAR Sztab: kilkanaście/kilkadziesiąt m 2. KAR Baza: kilka/kilkanaście km 3. Baza Zastęp: do 2 km i więcej 4. Wewnątrz zastępu kilkanaście/ kilkadziesiąt m Wprawdzie od wszystkich linii 1-3 wymaga się najwyższej możliwej do osiągnięcia niezawodności, to niewątpliwe najistotniejszą linią telekomunikacyjną z punktu widzenia zarówno skuteczności jak i bezpieczeństwa prowadzonej akcji ratowniczej jest połączenie pomiędzy bazą i zastępem (3). Specyfika podziemnych wyrobisk, które w przypadku prowadzenia działań ratowniczych w strefie zagrożenia i na drodze dojścia do niej z bazy, niejednokrotnie, na skutek uprzednio zaistniałych zdarzeń (wybuch, pożar, tąpniecie, wdarcie się wody, wyrzuty) ulegają znacznym zniszczeniom, stanowi, iż próby zastosowania, nawet dobrze sprawdzonych w innych służbach środków łączności, są często skazane na niepowodzenia. Deformacje przestrzeni w wyrobiskach, obecność wody czy też dużych mas metalowych są istotnymi ograniczeniami propagacji fal radiowych. Z kolei istniejące przed zdarzeniem lub katastrofą podziemne instalacje, które mogłyby podczas dochodzenia zastępu do strefy zagrożenia przenosić jakikolwiek sygnał elektryczny, magnetyczny czy nawet akustyczny (przewody, tory kolejek, rurociągi) często tracą swoją ciągłość. Pozostałe połączenia 1,2, a nawet 4 nie nastręczają większych problemów. Linie 1 i 2 realizowane są w oparciu o istniejącą infrastrukturę łączności zakładu górniczego (sieć telefoniczna). z kolei łączność wewnątrzzastępowa (tzw. nanosieć), o ile zostanie zaoferowana, będzie działać w oparciu o znane rozwiązania radiowych systemów małej mocy. Przy wymaganiach połączeń na odległość LOS (Line of sight - zasięg wzroku, gdyż zastęp ratowniczy jest niepodzielny) nie jest to obecnie trudny problem techniczny. Zdobyte doświadczenia w konstruowaniu i użytkowaniu specjalistycznych systemów łączności dla zastosowań pod ziemią na odcinku baza-zastęp prowadzą do postawienia szeregu problemów, które wobec głównego problemu, jakim jest brak oferty lekkiej (łatwej w transporcie i szybkiej w uruchomieniu), autonomicznej łączności budowy przeciwwybuchowej między bazą i zastępem, skutkują w konsekwencji niskim tempem i sprawnością akcji lub utratą łączności z zastępem. 80% wydobywanego węgla kamiennego w Polsce pochodzi z pokładów metanowych, dlatego należy obligatoryjnie uznać konieczność stosowania sprzętu budowy przeciwwybuchowej spełniającego wymagania dla wyższej kategorii bezpieczeństwa Dyrektywy ATEX (I M1). Dodatkowo Rozporządzenie [ 1 ] w 98 mówi, iż baza ratownicza winna znajdować się poza strefą zagrożenia, w ustabilizowanym, opływowym prądzie powietrza, a od miejsca zagrożenia muszą oddzielać ją wyrobiska z co najmniej 2 załamaniami. W przypadku zagrożenia pożarowego obowiązuje zabezpieczenie w postaci zapory przeciwwybuchowej. z drugiej strony ograniczeniem odległości między bazą i miejscem prowadzenia akcji w przypadku konieczności używania roboczych aparatów oddechowych jest możliwy dopuszczalny czas pracy ratowników w tychże aparatach (2 lub 4 godz.). W praktyce dla urządzeń łączności baza-zastęp wymaga się minimalnego zasięgu 2 km. W przyszłości, przy planowanych coraz dłuższych frontach eksploatacyjnych (wybiegach ścian) w kopalniach, wymagania te wzrastają do 3 km i więcej. Używane przez krajowe ratownictwo górnicze rozwiązania przewodowe TTW (Through-the-Wire) typu PTR-1,3,4, UŁR lub quasi-bezprzewodowe Q-TTA (Quasi-Through-the- -Air) typu Gabi 98, SŁRT 2000, pomimo spełnienia powyższych wymagań i niewątpliwych zalet są jednak wobec potrzeb współczesnego ratownictwa niewystarczające. Analiza podobnych rozwiązań stosowanych za granicą nasuwa analogiczne wnioski. Pomimo, iż w opinii publicznej funkcjonuje rozpowszechniany przez media pozytywny obraz stanu łączności ratowniczej (np. podczas akcji wydobycia 33 górników uwięzionych w kopalni miedzi i złota San Jose w Chile 2010r.) jednakże zdarzają się także sytuacje, kiedy nawet najbogatsi przedsiębiorcy górniczy na świecie nie potrafią skutecznie przeciwstawić się siłom natury. Dlatego konieczna jest nieustanna praca nad doskonaleniem systemów ratowniczej łączności górniczej przy wykorzystaniu wszystkich znanych i dostępnych technik. DOSTĘPNE ŚRODKI i ROZWIĄZANIA FUNKCJONALNE. W kopalniach podziemnych w zależności od funkcjonalności, charakterystyki węzłów sieci (punkty stałe lub ruchome), Rys. 2. Obszary zastosowań rozwiązań technicznych w podziemnej łączności ratowniczej. 17

20 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII dostępnej topologii wyrobisk oraz długości linii stosuje się poniżej wyszczególnione rodzaje łączności: 1. Ł. Przewodowa TTW (Through- -the-wire), 2. Ł. Quasi-bezprzewodowa Q-TTA (Quasi-Through-the-Air), 3. Ł. Bezprzewodowa TTA (Through- -the-air), 4. Ł. Poprzez górotwór TTE (Through- -the-earth). Ostatnia z wymienionych technik w warunkach krajowych ma marginalne zastosowanie (kopalnie głębokie, zróżnicowane środowisko geologiczne, gęste nasycenia wyrobisk infrastrukturą technologiczną) lecz potencjalna możliwość pojawienia się na rynku nowych, nieznanych dotychczas rozwiązań skutkuje koniecznością uwzględnienia także i jej w prognozach. Wszystkie wymienione wyżej rodzaje łączności bazują na medium elektromagnetycznym, tzn. czynnikiem przenoszącym informacje jest albo prąd płynący w obwodzie elektrycznym albo wzbudzona za jego pomocą fala elektromagnetyczna. Także akustyczne systemy łączności (urządzenia głośnomówiące), wykorzystywane przez służby pomocnicze (odstawa, transport itp.), funkcjonują w oparciu o sygnalizatory dźwiękowe, które połączone są ze sobą przewodami elektrycznymi. Istotnym z punktu widzenia działań ratowniczych jest też kwestia autonomiczności sieci. Rozległe systemy, jak np. kopalniana sieć teleinformatyczna wymagają centralnego zasilania, a także hierarchicznej organizacji. Z kolei łączność lokalna w obrębie ściany, rejonu, odcinka odstawy itp. może być całkowicie niezależna lub jeżeli jest to konieczne posiadać tylko niezbędne punkty styku (wymiany informacji) z innymi sieciami. Fizycznie sieci łączności przewodowej TTW (1) zbudowane są w oparciu o telefoniczne pary miedziane [ 3 ], a od kilku lat także włókna optyczne [ 4 ]. Bezpośrednia łączność bezprzewodowa TTA (2) realizowana jest z wykorzystaniem radiotelefonów zakresów VHF/UHF [ 5 ] lecz coraz częściej sięga się do technik wyższych częstotliwości (Bluetooth, Wi-Fi), które posiadają większą przepustowość. Specyfika propagacji fal radiowych w wyrobiskach korytarzowych wykształciła swoistą technikę łączności mieszanej (radiowo przewodowej) typu Q-TTA. Przewód stanowiący linię transmisyjną ułożoną ułożona wzdłuż wyrobiska spełnia również funkcję anteny nadawczo-odbiorczej. Pierwsze tego typu rozwiązania znane były w transporcie kolejowym (trakcyjnym) i w łączności szybowej, gdzie jako antenę wykorzystywano drut ślizgowy bądź linę naczynia wyciągowego. Pasmo używanych częstotliwości radiowych sięgało od częstotliwości średniofalowych (kilkaset khz), aż do dolnej granicy VHF. Obecnie zarówno w transporcie poziomym jak i pionowym rozwiązania te zastępowane są ułożonym na stałe przewodem promieniującym (leaky feeder), będącym odmianą kabla koncentrycznego [ 6 ]. Używane częstotliwości to także zakres VHF/UHF. Z punktu widzenia topologii i zasięgu rozległymi sieciami są zazwyczaj systemy łączności TTW (1). Sieci tworzone w oparciu o przewód promieniujący (2) należałoby zaliczyć do kategorii średnich, natomiast radiowe TTA (3) mają charakter wyłącznie lokalny. KOMUNIKACJA RATOWNICZA: STACJONARNA i RUCHOMA. O tym czy dana sieć komunikacyjna ma charakter stacjonarny czy ruchomy decyduje przeznaczenie jej węzłów. W przedstawionym na rysunku modelu organizacji łączności ratowniczej węzły: KAR, sztab i baza są węzłami stałymi lecz zastęp (zastępy) jest już węzłem ruchomym. Część sieci łączności obejmującej trzy pierwsze węzły będzie więc miała charakter stacjonarny, natomiast komunikacja między bazą i zastępami oraz wewnątrz zastępu jest zawsze siecią ruchomą. Utrudniona propagacja fal radiowych pod ziemią pociąga za sobą fakt, iż technika wykorzystywana do realizacji części stacjonarnej sieci oparta jest o systemy przewodowe. Z kolei wymagana mobilność ratowników i mała odległość w sposób oczywisty wskazują na łączność radiową jako jedyną technikę dla konstrukcji sieci wewnątrzzastępowej. Obszarem nie do końca zdefiniowanym pozostaje natomiast odcinek sieci pomiędzy bazą i zastępem, w którym jak pokazuje dotychczasowa praktyka, łączność może być realizowana w oparciu o wszystkie trzy wyżej wymienione techniki (TTW, Q-TTA i TTA) rys O efektywności wybranej techniki (bez- lub przewodowej) dla łączności baza-zastęp mogą zdecydować również istotne w tym wypadku punkty styku sieci z sąsiednimi liniami tj. przewodową: KAR-baza i przyszłej, radiowej wewnątrz zastępu. Za pierwszą przemawiają proste możliwości zintegrowania obydwu linii w jeden system (UŁR). Z kolei doświadczenia z innych służb ratowniczych (straż pożarna) sugerują rozwój w kierunku uniwersalnej platformy łączności bezprzewodowej (ew. częściowo Q-TTA), która umożliwi wymianę informacji zarówno na linii baza-zastęp, jak i pomiędzy członkami zastępu. Nadrzędna nad organizacją w tym wypadku wydaje się być jednak technika, która w wielu przypadkach akcji pod ziemią staje przed problemami trudnymi do rozwiązania. Przykładem może być zapora dla fal radiowych, jaką stanowi np. zespół dwóch tam stalowych. Gdyby jednak na wzór przepustów (śluz) w kopalnianych tamach (lub innych podobnych przeszkodach - krzywizna wyrobisk) zamontować na stałe falowody czy też innego rodzaju mostki, prawdopodobnie problem ograniczonego zasięgu łączności mógłby zostać skutecznie wyeliminowany. Niestety jest to pewnego rodzaju utopia, gdyż trudno dzisiaj obligować przedsiębiorców górniczych, borykających się z innymi problemami codziennego funkcjonowania, do takich długofalowych działań profilaktycznych. Być może upowszechnienie się w przyszłości technik radiowych w łączności pod ziemią spowoduje, iż eter w wyrobiskach zostanie lepiej udostępniony, gdyż decydowała będzie w tej sytuacji wymierna ekonomika działań kopalni. W takich przypadkach funkcjonowanie ratowniczej łączności radiowej może w przyszłości zostać oparte o stałe i niezawodne elementy infrastruktury technologicznej (przekaźniki, anteny, łącza przewodowe). O tym jak trudno jednak wprowadzić standaryzację w powyższym zakresie wskazują niewielkie postępy nawet na szczeblu krajów Unii Europejskiej. Pomimo realizacji kilku projektów badawczych finansowanych z funduszu Węgla i Stali RFCS (Research Fund for Coal and Steel), jak np. zakończony w 2011 r. projekt EMTECH, instytutom naukowym i służbom ratowniczym z Wlk. Brytanii, Niemiec, Hiszpanii i Polski nie udało się wypracować jednolitego

21 Nowoczesne monitorowanie stref Dräger X-zone 5000 Dräger X-zone 5000 transformuje osobiste detektory gazowe Dräger X-am 5000 i 5600 w innowacyjne urządzenie do monitorowania strefowego. jednostki łatwe w transporcie, trwałe i wodoszczelne natychmiastowa gotowość pomiarowa bezprzewodowa transmisja sygnału alarmowego stały monitoring strefy pod kątem wystąpienia zdefiniowanego zagrożenia gazowego nieprzerwana praca przez max. 120 godzin Dopuszczenia ATEX II, I M1 Ex ia I Ma, II 1G Ex ia IIC T3 Ga, II 2G Ex ia d IIC T4 Gb wymiary: 490 x 300 x 300 mm waga: od 7 go 10 kg klasa szczelności: IP 67 możliwość konfiguracji do indywidualnych potrzeb użytkownika dzięki oprogramowaniu komputerowemu powiadomienia alarmowe: optyczne (360 pod świetlany pierścień) akustyczne (360 > 105 db Z odległo ści 1 m) możliwość załączania elementów wyposażenia zewnętrznego, jak: systemów wentylacyjnych, bramek, buczków, lamp sygnalizacyjnych lub drogowych Drager X-dock to nowy modularny system automatycznego serwisowania mierników pomiarowych. Stacja X-dock umożliwia równoległe przeprowadzenie automatycznej kalibracji, regulacji oraz testu gazowego mierników pomiarowych. System składa się z stacji głównej, do której istnieje możliwość podłączenia do 10 modułów na poszczególne mierniki pomiarowe. Stacja główna automatycznie reguluje dopływ gazu do mierników, umożliwia zarządzanie funkcjami, miernikami, wydruk raportów i certyfikatów. Oprogramowanie komputerowe umożliwia dodatkowo zarządzanie dużą ilością mierników tj.: wskazanie ilości przyrządów w ruchu oraz w naprawie, przypomnienie o terminach kalibracji, ewidencja wydawania itp. Więcej informacji na naszej stronie Dräger. Technika dla Życia.

22

23 Minova Ekochem S.A. ul. Budowlana 10, Siemianowice Âl Tel: , Fax: Minova Ekochem S.A. produkuje i oferuje do wykorzystania w przemyêle górniczym nast pujàce materia y: adunki klejowe do obudowy kotwiowej LOKSET Systemy poliuretanowe do wzmacniania ska i pok adów w gla Systemy fenolowe do wype niania pustek i tam izolacyjnych Systemy mocznikowe do wype niania pustek i uszczelniania Systemy mineralno organiczne do wzmacniania i uszczelniania górotworu i w gla Spoiwa nieorganiczne do budowy tam wentylacyjnych, tam przeciwwybuchowych i pasów podsadzkowych Zestawy pompowe i osprz t do iniekcji Torby wodne do budowy przeciwwybuchowych zapór wodnych Sprz t ochrony osobistej Realizujemy procesowy model Zarzàdzania JakoÊcià ISO 9001: 2000

24 1300 Górnicze Urz¹dzenie Py³owe (GUP) Systemu POLKO do opylania py³em kamiennym ociosów wyrobisk górniczych Parametry techniczno-eksploatacyjne: - zasilanie sprê onym powietrzem 0,2-0,5MPa - wydajnoœæ 6,0 Mg/h - odleg³oœæ transportowa ok. 1000m - objêtoœæ podajnika komorowego 0,25-0,4m POLKO 1350 Górnicze Urz¹dzenie Py³owe (GUP) Systemu POLKO posiada wszelkie wymagane przepisami dopuszczenia i certyfikaty do stosowania w podziemnych wyrobiskach górniczych Kooperacja POLKO zaprasza do wspó³pracy oferuj¹c doradztwo techniczne, dobór parametrów technicznych urz¹dzeñ, szkolenie za³ogi, sprawny serwis gwarancyjny i pogwarancyjny

25 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 modelu systemu łączności ratowniczej. Być może obecnie, myśląc globalnie, należałoby podjąć próby standaryzacji takiej łączności w szerszej skali. Jednakże jest wysoce prawdopodobne, iż od nauki większe pole do popisu mają tam przedsiębiorcy producenci sprzętu, którzy przy obecnej światowej koncentracji sieci handlowych są w stanie takie standardy opracować i zaoferować służbom ratowniczym. OGRANICZENIA W KOMUNIKACJI NA ODCINKU BAZA-ZASTĘP. Ograniczenia w zakresie stosowania tradycyjnej ratowniczej łączności przewodowej (np. polski PTR, UŁR, czeski AZJ, niemieckie Sprechanlage [ 7 ]) wynikają wyłącznie z konstrukcyjnych parametrów tychże rozwiązań. O ich efektywności decydują wymiary i ciężar elementów składowych (bębnów z przewodem, systemu łączeniowego). Wszystkie tego typu systemy mogą działać na dość długich odcinkach (PTR-4 nawet do 5 km) przy jednoczesnym spełnieniu najwyższych wymagań bezpieczeństwa (ATEX i M1). Niestety wspomniane uprzednio gabaryty, ciężar i mała mobilność są ich największymi ograniczeniami. Nie da się bowiem wyprodukować cienkiego przewodu (o niewielkim przekroju), który gwarantowałby odpowiednią wytrzymałość i wymaganą oporność omową pętli prądowej, jaką stanowi obwód rozmówny. Stosowanie transmisji przewodowej z modulowaną częstotliwością nośną (angielski m-comm) wprawdzie gwarantuje duży zasięg (5 km) jednak kosztem podniesienia ciężaru aparatu ratownika. Aparat ten wymaga bowiem własnego autonomicznego zasilania, co dodatkowo skutkuje ograniczeniem czasu pracy. O wiele więcej ograniczeń należy spodziewać się przy komunikacji radiowej. Podziemia kopalń od wielu lat są badane pod kątem możliwości propagacji fal radiowych. Badacze zgodnie stwierdzają, iż chodniki, a także wyrobiska ścianowe wykazują cechy podobne do falowodów, które charakteryzują się tłumieniem pasma poniżej określonej częstotliwości odcięcia wynikającej z wymiarów geometrycznych przekroju poprzecznego [ 8 ]. Następnym czynnikiem determinującym zakres fal są z pewnością rozmiary geometryczne anten, których optymalna długość winna odpowiadać ¼ lub połowie długości fali. Ratownicy poruszający się pieszo lub na czworaka, a nawet czołgając nie mogą korzystać z radiotelefonów, których zewnętrzne anteny miałyby rozmiary tych, które montowane są na pojazdach (np. radiowy system łączności DOTRA w kopalniach KGHM). Zawodzą również próby bezpośredniego stosowania urządzeń, które dobrze sprawdzają się w dziewiczych jaskiniach. Środowisko naturalnej przyrody jaskiniowej wytworzyło zupełnie inne warunki propagacyjne niż przemysłowa działalność człowieka. Nagromadzenie dużej ilości mas metalowych, a także długich wielokilometrowych instalacji technicznych (kable, rurociągi, liny stalowe) propagujących zarówno użytkowane do łączności fale radiowe lecz niestety także sygnały zakłócające powodują duże trudności w odbiorze już na odcinkach kilkudziesięciu, a nawet kilkunastu metrów. Mało tego, o ile w przypadku ustabilizowanego ośrodka propagacyjnego, jakim jest normalny ruch technologiczny urządzeń w kopalni, można w sposób teoretyczny lub doświadczalny dostroić położenia anten kierunkowych, tak aby uzyskać największą efektywność i jakość łącza, o tyle w warunkach akcji ratowniczej można liczyć się wyłącznie z sytuacjami przypadkowymi. Dlatego anteny w urządzeniach radiowych dla ratownictwa winny posiadać charakterystykę dookólną, niestety kosztem ich czułości i skuteczności. Jeśli jednak starając się uniknąć powyższych ograniczeń próbować wprowadzić urządzenia pośredniczące w transmisji radiowej np. przekaźnik (ang. repeater), przewód promieniujący lub inny rodzaj przewodu łączącego np. sąsiednie promienniki [ 9 ] pojawiają się nowe problemy związane z ich funkcjonowaniem. Są to bowiem dodatkowe obwody elektryczne (optyczne), które wymagają niezawodnego, autonomicznego i bezpiecznego zasilania energią. Ponadto połączenie ich w jedyną możliwą i charakterystyczną jednowymiarową sieć łańcuchową, powoduje, iż trudno utrzymać wysoką niezawodność całości takiego systemu, nawet przy zachowaniu dużej staranności w doborze poszczególnych elementów. Doświadczenia zdobyte przez 10 lat eksploatacji Radiowego Systemu Łączności Gabi 98 pozwoliły zdiagnozować szereg wrażliwych elementów takich lub podobnych rozwiązań. Ponadto sam fakt wprowadzenia do systemu bezprzewodowego, 19 uznawanego powszechnie (w innych dziedzinach gospodarki) za bardziej zaawansowany od łączności telefonicznej, jakichkolwiek przewodów, czyni go w rezultacie podobnym do systemów przewodowych, co automatycznie pociąga za sobą uprzednio wymienione ograniczenia dla tego typu sieci. PERSPEKTYWY ROZWOJU SYSTEMÓW KOMUNIKACJI RATOWNICZEJ. Patrząc na historię ewolucji systemów łączności radiowej pod ziemią dostrzec można, iż od końca lat 90-tych na rynku zaczęły pojawiać się pierwsze komercyjne oferty systemów Q-TTA. Niestety pomimo burzliwego rozwoju tego typu systemów łączności w innych gałęziach techniki, jak np. łączność w tunelach, metrze, terminalach lotniczych czy galeriach handlowych (GSM, TV, UKF, WLAN itp.) rozwój systemów opartych na promieniującym kablu w górnictwie był stosunkowo umiarkowany. Okazało się bowiem, iż o ile stacjonarne sieci Q- -TTA funkcjonują zupełnie poprawnie w takich zastosowaniach jak podziemny transport (wcześniej była tam łączność trakcyjna), to jednak kiedy warunki propagacji ulegają dynamicznie zmianom (np. w rejonach ścian wydobywczych), łączność ta była kłopotliwa. Nie inaczej stało się w przypadku rozwiązań dedykowanych dla ratownictwa górniczego. Pomimo wdrożenia w Polsce Gabi 98, a w USA w tym samym czasie systemu Res-Q-Com, to na przestrzeni kolejnych 10 lat pojawiło się bardzo niewiele ofert z tej dziedziny (Sefar-BZS prod. ZAM- -SERVIS Czechy i krajowa Dotra-R prod. Inova dedykowana dla KGHM bez cechy budowy Ex). Równolegle obserwuje się obecnie swoisty renesans rozwiązań przewodowych, które odpowiadają wyszkoleniu i nawykom ratowników (zarówno w kraju jak i za granicą). Problem przyjęcia do użytku nowych, nie do końca sprawdzonych urządzeń bezprzewodowych oraz charakterystyczna nieufność zawsze będą bowiem hamowały tego typu zmiany technologiczne. Nie ulega wątpliwości, iż nowe radiowe rozwiązania łączności okazują się być zdecydowanie droższe od starszych przewodowych. Kopalniane stacje ratownictwa w KWK w praktyce mogą sobie pozwolić więc faktycznie na bieżącą wymianę sprzętu łączności. Stąd stare PTR-1 zostały obecnie wymienione

26 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII na wersje 3 i 4 (z pomiarem temperatury i wilgotności). W połowie roku 2012 spodziewane jest także pojawienie się na rynku nowej wersji przewodowego Urządzenia Łączności Ratowniczej typu UŁR-10. Rozsądnie kalkulując należy zatem w postępie łączności ratowniczej spodziewać się raczej ewolucji niż rewolucji. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie w cyfryzacji ratowniczej łączności przewodowej, która już obecnie oprócz fonii przenosi także dane (PTR-4, UŁR- 10). Technika cyfrowego przesyłu fonii w łączności przewodowej umożliwiłaby zdecydowanie lepsze eliminowanie zakłóceń. Praktyka ratownicza wskazuje również dalszą potrzebę poprawy ergonomii aparatu ratownika, szczególnie w zakresie docelowej obsługi łączności bez użycia rąk oraz uzyskania dobrej słyszalności poleceń nawet w warunkach intensywnego hałasu. Niemniej jednak nie można wykluczać pojawienia się na rynku urządzeń łączności radiowej (TTA lub Q-TTA), które mogłyby okazać się zdecydowanie lepsze i tańsze, tak aby mogły skutecznie konkurować ze sprawdzonymi systemami TTW. Występujące zagrożenia i powstałe ich skutkiem nagłe zdarzenia powodujące konieczność ratowania ludzi lub mienia w KWK stanowią, iż istnieje zdecydowana potrzeba użycia nowych ulepszonych technologii łączności nawet pomimo wysokich cen i wbrew starym przyzwyczajeniom. Dla pobudzenia rynku w tym zakresie, poprzez badania przemysłowe, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR) ogłosiło w maju 2011 r. konkurs na projekt badawczy pt. Opracowanie funkcjonalnego systemu bezprzewodowej łączności ratowniczej z możliwością stosowania w wyrobiskach zagrożonych wybuchem metanu i/lub pyłu węglowego. Inicjatorem tych działań był Wyższy Urząd Górniczy zainteresowany ulepszeniem sprzętu łączności ratowniczej. Konkurs został rozstrzygnięty w styczniu br., a zaplanowane prace badawcze zwycięskiego konsorcjum, w skład którego wchodzi 9 partnerów pod przewodnictwem AGH zostaną w ciągu 2 lat dofinansowane kwotą 2,4 mln zł z budżetu NCBiR. W końcowym etapie projektu (I kw. 2014r.) zaplanowano także podziemne badania prototypu przez CSRG S.A. LITERATURA 1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z r. w sprawie ratownictwa górniczego (Dz.U. nr 94 poz. 838) 2. Chłopek A., Bagiński M., Syty J., Golicz P. 2011: Systemy łączności w ratownictwie górniczym, a obecne oczekiwania funkcjonalne. Materiały Szkoły Aerologii Górniczej 2011, str Wojaczek A., Miśkiewicz K., Dzierżęga J. 2011: Dołowe sieci telekomunikacyjne z kablami miedzianymi w kopalniach JSW SA. Materiały Konferencji Telekomunikacja i Systemy Bezpieczeństwa w Górnictwie ATI 2011, str Wojaczek A., Miśkiewicz K., Timler M. 2011: Światłowodowe sieci telekomunikacyjne w kopalniach. Materiały Konferencji Telekomunikacja i Systemy Bezpieczeństwa w Górnictwie ATI 2011, str Worek C., Krzak Ł. 2010: Radiowy system łączności głosowej, blokad i sterowania maszynami dedykowanymi do ścian wydobywczych i przodków udostępniających w węglowym górnictwie podziemnym. Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej 2010, str Miśkiewicz K., Wojaczek A. 2010: Systemy radiokomunikacji z kablem promieniującym w kopalniach podziemnych. Monografia. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice DTR i instrukcje urządzeń łączności: UŁR, PTR, AZJ, Sprechanlage Typ 5569, m-comm. 8. Worek. C., Warzecha M. 2009: Analiza propagacji fal elektromagnetycznych w podziemnych wyrobiskach górniczych. Materiały Szkoły Eksploatacji Podziemnej Kocjan H. 1997: Łączność radiowa w podziemiach kopalń. Materiały zebrane EMAG. Zawoja 1977, str Sprzęt ochrony układu oddechowego stosowany w krajowym i światowym ratownictwie górniczym W artykule dokonano przeglądu aparatów oddechowych stosowanych przez służby ratownictwa górniczego różnych krajów, w zakresie ich bieżącej eksploatacji oraz aparatów oddechowych proponowanych przez producentów sprzętu ochrony układu oddechowego do zastosowań w ratownictwie górniczym. W artykule określono też teoretyczne oraz wynikające z praktyki użytkowej oczekiwania funkcjonalne wobec sprzętu ochrony układu oddechowego, który stosowany jest podczas prowadzenia akcji ratowniczych w atmosferze niezdatnej do oddychania. mgr inż. Tomasz Konwerski CSRG S.A. w Bytomiu Sprzęt ochrony układu oddechowego stosowany w kopalniach dzielimy na aparaty ucieczkowe (sprzęt oczyszczający i ucieczkowe aparaty regeneracyjne) oraz aparaty izolujące robocze (aparaty regeneracyjne lub powietrzne butlowe). Aparaty ucieczkowe przeznaczone są wyłącznie do samoratowania się ludzi i stanowią indywidualne zabezpieczenie układu oddechowego użytkownika w razie wystąpienia atmosfery nie nadającej się do oddychania. Wykonywanie pracy w tych aparatach jest niedozwolone. Natomiast aparaty regeneracyjne lub powietrzne butlowe stosowane są tylko przez służby ratownicze i umożliwiają one wykonywanie pracy ratownikom w atmosferze nie nadającej się do oddychania. Stosowane są wyłącznie podczas prowadzenia akcji ratowniczej w zakładzie górniczym, mającej na celu niezwłoczne niesienie pomocy w razie wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia pracowników zakładu górniczego oraz innych osób znajdujących się w zakładzie górniczym, a także w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa ruchu kopalni powstałego wskutek zagrożeń, co 20

27 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 Zanieczyszczone powietrze Działający zależnie od otaczającej atmosfery Sprzęt oczyszczający Środowisko Cząstki Gazy i pary Cząstki, gazy i pary Przeciw cząstkom Sprzęt oczyszczający Przeciw gazom i parom Aparaty wężowe świeżego powietrza Sprzęt ochrony układu oddechowego Przeciw cząstkom i/ lub gazom i parom Aparaty wężowe sprężonego powietrza Niedobór tlenu w powietrzu (< 17% obj. O 2 ) Działający niezależnie od otaczającej atmosfery Sprzęt izolujący Nieautonomiczny sprzęt izolujący Obiegu otwartego Rysunek 1. Podział sprzętu ochrony układu oddechowego. określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia r w sprawie ratownictwa górniczego. Sprzęt ochrony układu oddechowego stosowany w polskich kopalniach zaliczany jest do kategorii dotyczącej największego ryzyka środków ochrony indywidualnej o konstrukcji złożonej, jego znaczenie w zakresie bezpieczeństwa i ryzyka pracy jest bardzo duże ponieważ stanowi bezpośrednią ochronę górników i ratowników górniczych przed zagrożeniami życia lub przed zagrożeniami, które mogą powodować poważne i nieodwracalne uszkodzenia zdrowia. Aparaty oddechowe jako środki ochrony indywidualnej, które zostały wprowadzone do obrotu po wejściu Polski do UE muszą spełniać postanowienia Dyrektywy 89/686/EWG. Dyrektywa ta ustala warunki dotyczące wprowadzania środków ochrony indywidualnej w ramach Wspólnoty oraz podstawowe wymagania bezpieczeństwa, jakie muszą spełniać środki ochrony indywidualnej, celem zapewnienia ochrony zdrowia i bezpieczeństwa użytkownikom. Aparaty oddechowe podlegają procedurze oceny zgodności z wymaganiami dyrektywy, którą dokonuje jednostka notyfikowana. W wyniku pozytywnej oceny dostawca otrzymuje certyfikat uprawniający do oznaczenia środka ochrony indywidualnej znakiem CE. Oznakowanie CE symbolizuje zgodność wyrobu z odpowiednimi wymaganiami UE nałożonymi na producenta. Oznakowanie CE umieszczone na wyrobie Obiegu zamkniętego Sprzęt izolujący Autonomiczny sprzęt izolujący Obiegu otwartego 21 Aparaty ucieczkowe Obiegu zamkniętego oznacza, że wyrób jest zgodny z wymaganiami wszystkich mających do niego zastosowanie dyrektyw nowego podejścia, łącznie z wymaganiami dotyczącymi procedur oceny zgodności. PODZIAŁ SPRZĘTU OCHRONY UKŁADU ODDECHOWEGO Podział środowiska, w którym może być konieczne zastosowanie sprzętu ochrony układu oddechowego oraz szczegółową klasyfikację tego sprzętu, określa norma PN-EN 133 Sprzęt ochrony układu oddechowego. Podział rysunek 1 Autonomiczny sprzęt ochrony układu oddechowego stosowany jest w ratownictwie górniczym w postaci: aparatów regeneracyjnych funkcjonujących w układach ze sprężonym tlenem w butli w wersjach z podciśnieniem i nadciśnieniem, Aparaty powietrzne butlowe ze sprężonym powietrzem w układzie podciśnienia w układzie z nadciśnieniem Obiegu otwartego Powietrzne autonomiczne aparaty do nurkowania aparatów powietrznych butlowych funkcjonujących w nadciśnieniu. Na rysunku 2 przedstawiono podział autonomicznego sprzętu ochrony układu oddechowego. SPRZĘT OCHRONY UKŁADU ODDECHOWEGO STOSOWANY ORAZ PROPONOWANY DO ZASTOSOWAŃ W RATOWNICTWIE GÓRNICZYM Aparaty regeneracyjne nowej konstrukcji w celu poprawy bezpieczeństwa ratowników i komfortu oddychania przede wszystkim w środowisku o trudnych warunkach mikroklimatu, wyposażone są w wymienniki ciepła z wkładami lodowymi służące do schładzania powietrza wdychanego przez ratownika, co w przypadku zastępów dyżurujących na dole kopalni stwarza problem zabezpieczenia i transportu wkładów lodowych. Wykorzystane aparatów powietrznych z uwagi na ich walory eksploatacyjne, szczególnie niską temperaturę powietrza wdychanego stanowi alternatywę dla aparatów regeneracyjnych uwzględniając krótszy czas ich ochronnego działania. Zdecydowaną większość uprzednio oraz obecnie stosowanego w praktyce w ratownictwie górniczym sprzętu ochrony układu oddechowego stanowią aparaty regeneracyjne (potocznie nazywane tlenowymi), funkcjonujące w układzie zamkniętym, w pełni izolujące układ użytkownika od otaczającej atmosfery. Wszystkie aparaty regeneracyjne posiadają podobne podstawowe założenie funkcjonalne, którym przy zachowaniu pełnej izolacji od otoczenia, jest absorpcja dwutlenku węgla znajdującego się w powietrzu wydychanym przez użytkownika do aparatu i dostarczanie tlenu do układu oddechowego aparatu, wzbogacającego Autonomiczny sprzęt izolujący Rysunek 2. Podział autonomicznego sprzętu izolującego. Obiegu zamkniętego Aparaty regeneracyjne ze sprężonym tlenem lub mieszanką sprężonego tlenu z azotem Aparaty regeneracyjne z tlenem chemicznie związanym lub aparaty mieszane z tlenem chemicznie związanym i sprężonym powietrzem Aparaty regeneracyjne z ciekłym tlenem

28 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII W-2000 R-30 W-70 Biomix powietrze wdychane przez użytkownika. Standardowymi podzespołami aparatów regeneracyjnych, które mają kontakt z wydychanym przez użytkownika powietrzem są: maska twarzowa, przewody oddechowe, pochłaniacz dwutlenku węgla oraz worek oddechowy. Tlen może być przechowywany w aparacie w stanie stałym, ciekłym lub gazowym. Jako sorbent dwutlenku węgla stosuje się najczęściej wodorotlenek litu (LiOH), wodorotlenek wapnia (CaOH), wodorotlenek sodu (NaOH) lub ich kombinację wypełniającą przygotowany specjalnie pojemnik. Zasada funkcjonowania aparatów regeneracyjnych jest podobna. Zużyte w procesie oddychania przez użytkownika aparatu wydychane powietrze, wzbogacone w dwutlenek węgla, prowadzone jest poprzez przewód wydechowy do pochłaniacza wypełnionego sorbentem CO 2, gdzie następuje absorpcja dwutlenku węgla i dalej prowadzone jest do elastycznego worka oddechowego aparatu. Do czasu pobrania powietrza z worka oddechowego poprzez wąż wdechowy do płuc użytkownika tj. po wykonaniu wdechu, jest ono w nim chwilowo przechowywane. W większości aparatów zastosowanie znajduje tlen w postaci gazu sprężonego w butli tlenowej, skąd gaz ten jest dawkowany ze stałą ilością do układu oddechowego aparatu. Oprócz tego w chwili podwyższonego zapotrzebowania na tlen, za pośrednictwem odpowiedniego układu uaktywnianego w określony sposób, tlen może być dodatkowo dostarczony do Biopak 240 Revolution PSS BG 4 EP Air Elite BG 174 Biopak 240 S zdj. nr 1- Aparaty regeneracyjne układu aparatu. Użytkownik ma również możliwość doprowadzenia do układu oddechowego aparatu dodatkowej porcji tlenu wykorzystując tzw. zawór dodawczy uaktywniany ręcznie. Z drugiej strony, gdy zużycie tlenu jest niższe od wartości stałego jego dawkowania, worek oddechowy jest napełniany do swej maksymalnej objętości, a nadmiar gazu z układu oddechowego aparatu jest wydalany do otoczenia poprzez odpowiednio uruchamiany zawór nadmiarowy. W procesie pochłaniania dwutlenku węgla przez sorbent wypełniający pochłaniacz, przepływające przez niego powietrze jest co prawda w zróżnicowanym stopniu, lecz jednak znacznie ogrzewane, powodując dodatkowe obciążenie organizmu użytkownika aparatu oraz pogarszając komfort jego użytkowania, zwiększając tym samym dyskomfort wykonywania pracy. W aparatach tych dla obniżenia temperatury powietrza wdychanego stosowane są wymienniki ciepła (schładzacze), montowane jako integralny element konstrukcji aparatu lub jako element wyposażenia dodatkowego. Każdy z tego rodzaju aparatów wyposażony jest w układ nośny umożliwiający jego przenoszenie, szczególnie w pozycji pracy oraz układ kontrolny, wspomagający użytkownika w nadzorowaniu prawidłowego funkcjonowania aparatu. Poniżej przedstawiono przykłady konstrukcji aparatów regeneracyjnych eksploatowane przez służby ratownictwa górniczego w zakładach górniczych podczas prowadzenia działań ratowniczych w atmosferze niezdatnej do oddychania. Aparat regeneracyjny typu W-70 z tlenem sprężonym Aparat typu W-70 stanowi w dalszym ciągu podstawowe wyposażenie polskich służb ratownictwa górniczego. Jest to aparat z tlenem sprężonym w butli stalowej, wyposażony w pochłaniacz CO 2 jednokrotnego użycia. Czas ochronnego działania aparatu wynosi ok. 4 godz. Ciężar aparatu bez maski - ok.14 kg. Wymiary gabarytowe aparatu 450 x 375 x 165 mm. Aparat W-70 jest aparatem plecakowym o zwartej i trwałej konstrukcji z bocznym wyprowadzeniem węży oddechowych. Tornister aparatu wykonany jest z blachy stalowej kwasoodpornej. Możliwe jest wyposażenie aparatu w schładzacz powietrza wdychanego. Aparat regeneracyjny typu BIOPAK 240 S Z tlenem sprężonym Aparat typu BIOPAK 240 S z tlenem sprężonym w butli produkcji firmy Biomarine USA, stanowił przede wszystkim zasadnicze wyposażenie amerykańskich służb ratownictwa górniczego. Aparat ten posiada czas ochronnego działania - 4 godzinny wg. norm amerykańskich. Aparat wyposażony jest w butlę ze sprężonym tlenem, stalową lub kompozytową, zawierającą ok. 535 dm 3 tlenu. Układ oddechowy aparatu jest zamknięty, pochłaniacz CO 2 wielokrotnego napełniania. Waga aparatu gotowego do użycia wynosi ok. 15,7 kg, stałe dawkowanie tlenu ok. 1,65 dm 3 /min., absorber CO 2 w pochłaniaczu stanowi wapno sodowane. Zawory wdechowe i wydechowe zlokalizowano bezpośrednio przy części twarzowej maski minimalizując tzw. przestrzeń martwą w aparacie. Wymiary: ok. 400x630x190mm. Aparat wyposażony jest w schładzacz powietrza wdychanego. Obudowa z tworzyw sztucznych. Układ przewodów oddechowych naramienny. Nie jest wyposażony w elektroniczny system informacyjnego wspomagania użytkownika. Aparat regeneracyjny typu BIOPAK 240R Z tlenem sprężonym Aparat typu BIOPAK 240R z tlenem sprężonym w butli produkcji firmy Biomarine USA jest nowowprowadzanym wyrobem do ratownictwa górniczego na świecie. Czas ochronnego działania apa- 22

29 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 ratu wynosi 4 godziny wg. norm amerykańskich i EN-145. Aparat wyposażony jest w butlę kompozytową ze sprężonym tlenem zawierającą ok. 440 dm 3, zestaw pochłaniaczy CO 2 jednokrotnego użycia lub wielokrotnego napełniania. Układ oddechowy aparatu jest nadciśnieniowy - zamknięty, stałe dawkowanie tlenu ok ,2dm 3 /min, waga aparatu gotowego do użycia ok. 15,8 kg. Zawory wdechowe i wydechowe zlokalizowano bezpośrednio przy części twarzowej maski minimalizując tzw. przestrzeń martwą w aparacie. Wymiary 584x439x178mm. Aparat wyposażony jest w schładzacz powietrza wdychanego z wkładami wielokrotnego użycia oraz elektroniczny system informacyjnego wspomagania użytkownika. Obudowa z tworzyw sztucznych. Układ przewodów oddechowych naramienny. Aparat regeneracyjny typu BG-174A z tlenem sprężonym Aparat regeneracyjny typu BG-174A z tlenem sprężonym w butli niemieckiej firmy Dräger stanowił ilościowo największy udział w tego rodzaju wyposażeniu służb ratownictwa górniczego na świecie. Obecnie zastępowany jest najczęściej aparatem PSS BG4 EP. BG-174A posiada czas ochronnego działania - 4 godzinny wg. norm europejskich poprzedzających EN-145 (nie spełnia wymagań EN-145), ok. 400 dm 3 tlenu sprężonego w stalowej butli, układ oddechowy zamknięty - podciśnieniowy, pochłaniacz CO 2 jednokrotnego użycia, absorber CO 2 (NaOH). Waga aparatu gotowego do użycia wynosi ok. 15,6 kg, stałe dawkowanie tlenu ok. 1,5 dm 3 /min. Maska ze stałą wycieraczką. Aparat posiada układ z bocznym wyprowadzeniem węży oddechowych. Możliwe jest wyposażenie aparatu w schładzacz powietrza wdychanego. Obudowa stalowa. Wymiary 430x480x185 mm. Aparat regeneracyjny typu PSS BG 4 EP z tlenem sprężonym Aparat typu PSS BG 4 EP z tlenem sprężonym w butli produkcji niemieckiej firmy Dräger stanowi wyposażenie służb ratownictwa górniczego m.in. w Niemczech, Czechach, Polsce a także Republice Południowej Afryki. Czas ochronnego działania aparatu wynosi 4 godziny wg normy EN-145. Aparat posiada ok. 400 dm 3 tlenu sprężonego w stalowej lub kompozytowej butli, układ PSS 7000 APS/3N INTERSPIRO BD 96-Z oddechowy nadciśnieniowy - zamknięty, pochłaniacz CO 2 jednokrotnego użycia lub wielokrotnego napełniania (Drägersorb 400), waga aparatu gotowego do użycia ok.16 kg, stałe dawkowanie tlenu ok ,9 dm 3 /min. Wyposażony jest w schładzacz powietrza wdychanego z wkładami jednokrotnego użycia oraz elektroniczny system informacyjnego wspomagania użytkownika. Maska ze stałą wycieraczką. Obudowa z tworzyw sztucznych. Układ przewodów oddechowych naramienny. Szybkozłączne połączenia podzespołów aparatu. Wymiary 595x450x185mm. Aparat regeneracyjny typu R-30 z tlenem sprężonym Aparat typu R-30 z tlenem sprężonym w butli produkcji ukraińskiej firmy OAO DZGA stanowi wyposażenie służb ratownictwa górniczego m.in. na Ukrainie oraz w Rosji. Aparat posiada czas ochronnego działania - 4 godzinny wg normy ukraińskiej. Wyposażony jest w układ oddechowy podciśnieniowy - zamknięty, pochłaniacz CO 2 wielokrotnego napełniania, butlę stalową ze sprężonym tlenem w ilości ok. 400 dm 3 tlenu. Waga aparatu gotowego do użycia bez maski wynosi ok.12,5 kg, natomiast stałe dawkowanie tlenu ok ,5 dm 3 /min. Aparat wyposażony jest w schładzacz powietrza z wkładami jednokrotnego użycia. Obudowa z du- FENZY X-PRO DUO zdj. nr 2- Aparaty powietrzne butlowe raluminium. Podstawowy układ pracy z ustnikiem i goglami, przystosowany do pracy z maską. Układ przewodów oddechowych naramienny. Wymiary 450 x 375 x 165 mm. Aparat regeneracyjny typu W-2000 z tlenem sprężonym Aparat typu W-2000 z tlenem sprężonym w butli produkcji firmy FSRiLG FASER S.A. z Polski posiada czas ochronnego działania - 4 godzinny wg. normy EN-145. Wyposażony jest w układ oddechowy nadciśnieniowy - zamknięty, pochłaniacz CO 2 jednokrotnego napełniania (wielokrotnego do ćwiczeń) oraz butlę stalową ze sprężonym tlenem w ilości ok. 400 dm 3 tlenu. Waga aparatu gotowego do użycia wynosi ok.16,0 kg, natomiast stałe dawkowanie tlenu wynosi ok. 1,5 dm 3 /min. Wyposażony jest w schładzacz powietrza wdychanego z wkładami jednokrotnego użycia oraz elektroniczny system informacyjnego wspomagania użytkownika. Obudowa aparatu wykonana jest z tworzyw sztucznych. Układ przewodów oddechowych naramienny. Wymiary 440x580x185mm. Aparat regeneracyjny typu AIR Elite z tlenem chemicznie związanym Aparat typu AIR ELITE produkcji firmy MSA posiada czas ochronnego działania - 2 lub 4 godzinny w zależności od konfiguracji. Tlen chemicznie związany 23

30 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII (KO 2 ) wydzielany w ilości równoważnej do absorbowanego CO 2. Na początku oddychania następuje automatyczne wydzielanie dodatkowych ilość tlenu poprzez 2 chloranowe startery. Wymiary aparatu 570x370x170mm dla aparatu 2-godzinnego i 600x360x190 mm dla aparatu 4-godzinnego. Masa aparatu wynosi (bez maski) odpowiednio ok. 12 kg i ok. 15 kg. Temperatura powietrza wdychanego kształtuje się na poziomie od 20 do 40 C, przy jego wilgotności 20 do 50%. Stopień zużycia masy chemicznej jest wskazywany przez elektroniczny wskaźnik zużycia, jako pozostałą pojemność w działkach równych 1%. Wskaźnik zużycia ostrzega sygnałem świetlnym i dźwiękowym w przypadku gdy pojemność osiągnie wartość 20% i 5%. Układ przewodów oddechowych naramienny. Aparat regeneracyjny typu BIOMIX powietrznotlenowy Aparat typu BIOMIX produkcji firmy Sperian Protection Respiratory (dawniej FENZY) z Francji posiada czas ochronnego działania - 2 godziny. Koncepcja pół-zamkniętego aparatu bazuje na mieszaniu tlenu chemicznego i sprężonego powietrza. Chemiczna produkcja tlenu rozpoczyna się w momencie, kiedy użytkownik zaczyna oddychać z jednoczesnym usuwaniem produkowanego podczas fazy wydechu dwutlenku węgla. W trakcie reakcji chemicznej absorbowana jest wilgoć z wydychanego powietrza i uwalniane jest suche powietrze, dzięki czemu wyeliminowany został efekt parowania maski. Aparat można stosować w temperaturze powyżej 60 C. Zastosowanie w Biomix sprężonego powietrza to wytworzenie w masce nadciśnienia. Aparat charkteryzuje niska koncentracja tlenu (poniżej 30%), chłodne powietrze, łatwe oddychanie. Układ przewodów oddechowych naramienny, jednostronny. Nie jest potrzebny wewnętrzny system chłodzący. Aparat wyposażony jest w elektroniczny system informacyjnego wspomagania użytkownika Angel 2. Obudowa z tworzyw sztucznych. Przedstawiono przykładowe konstrukcje aparatów powietrznych butlowych, które są wykorzystywane lub mogą być wykorzystywane do celów ratownictwa górniczego. Aparat typu APS/3N-4080 Aparat typu APS/3N-4080 produkcji FSRiLG FASER S.A. w Tarnowskich Górach wyposażony jest w 2 butle powietrzne kompozytowe o pojemności butli/średnica butli - 6,8 dm 3 /156 mm i maksymalnym ciśnieniu napełniania butli - 30 MPa, zapas powietrza w butlach dm 3, złącze automatu oddechowego - szybkozłącze, masa aparatu napełnionego powietrzem i z maską twarzową maksimum - ok.18-19,0 kg, wymiary zewnętrzne (wysokość x szerokość x grubość) x 330 x 165 mm. Aparat pracuje w układzie nadciśnienia pod maską twarzową. Automat posiada urządzenie przełączające, które pozwala na utrzymanie aparatu w pogotowiu przy otwartych zaworach butli, a po założeniu maski twarzowej na przełączenie urządzenia na pracę w układzie nadciśnieniowym. Aparat typu BD 96-Z Aparat typu BD 96-Z produkcji firmy MSA wyposażony jest w 2 butle powietrzne kompozytowe o pojemności 6,8 dm 3 i maksymalnym ciśnieniu napełniania butli - 30 MPa, zapas powietrza w butlach 4080 dm 3. Uruchomienie automatu oddechowego odbywa się wraz z pierwszym wdechem. Konstrukcja aparatu umożliwia podpięcie drugiego użytkownika przez wpięcie za pomocą szybkozłącza do osobnego przewodu wyprowadzonego z reduktora. Przewód dodatkowy prowadzony jest od reduktora przy pasie biodrowym. Automat oddechowy podłączany jest do maski twarzowej na szybkozłącze. Aparat wyposażony jest w urządzenie elektroniczne typu ICU z wyświetlaczem ciekłokrystalicznym oraz manometrem analogowym. Posiada sygnalizator bezruchu oraz czujnik temperatury i wskazuje ciśnienie powietrza w butlach. Posiada także trójstopniowy sygnał ostrzegawczy i alarm optyczny odwrotu przy 6,0 MPa. Urządzenie elektroniczne uruchamiane jest automatycznie w momencie odkręcenia zaworu butli a wyłączenie następuje po zakręceniu zaworów butli i opróżnieniu układu powietrza. Aparat typu FENZY X-PRO duo Aparat wyposażony jest w dwie butle kompozytowe o pojemności 6,8 l/30 MPa połączone między sobą stałym łącznikiem dwubutlowym z jednym zaworem i manometrem wskazującym 24 cały czas aktualne ciśnienie w butlach. Automat oddechowy uruchamiany jest pierwszym wdechem. Automat wyposażony jest w przycisk dodawczy powietrza do maski. Noszak aparatu jest regulowany dwupozycyjny w zależności od wzrostu użytkownika. Maska aparatu typu FENZY OPTI-PRO AIR KLICK dostępna jest w 3 rozmiarach S,M,L. Aparat wyposażony jest w drugie wyjście średniego ciśnienia, które służy do podłączenia drugiej maski lub kaptura ucieczkowego i umożliwia ewakuację poszkodowanej osoby ze strefy zadymionej lub skażonej. Połączenie maski z automatem oddechowym odbywa się za pomocą szybkozłącza. Odłączenie automatu odbywa się przez równoczesne naciśnięcie dwóch przycisków w automacie oddechowym (złączka Air Klick maski). Aparat wyposażony jest w elektroniczne urządzenie ostrzegawczo-monitorujące typu FENZY ANGEL II. Uruchamiany jest automatycznie po odkręceniu zaworu butli. System pokazuje alarm o niskim stanie zasilania, ustawialny przez użytkownika alarm bezruchu, ustawialne przez użytkownika alarmy ostateczny i ciśnienia do poziomu 55 bar, zagrożenie, zbliżenie się do granicznej temp. 70ºC, ciśnienie w butli za niskie do rozpoczęcia pracy i nieszczelność układu wysokiego ciśnienia. Wyświetla stan naładowania butli w postaci segmentu znikających prostokątów i oraz pokazuje ciśnienie w butlach w barach, temperaturę otoczenia. Wyświetlacz podświetlany jest na niebiesko. Wyświetla komunikaty wizualne (ikony) i sygnalizuje akustyczne. Włączenie Angel 2 następuje po odkręceniu zaworu butli, następnie układ dokonuje autotestu, po autoteście jeżeli wypadnie on pomyślnie urządzenie jest gotowe do użycia. Wyłączenie następuje po zakręceniu zaworu butli i opróżnieniu układu aparatu z powietrza oraz przyciśnięciu przycisku alarmu 4 razy w czasie krótszym niż 10 sekund. Aparat typu PSS 7000 Aparat typu PSS 7000 produkcji niemieckiej firmy Dräger wyposażony jest w elektroniczną jednostkę monitorującą Bodyguard Urządzenie aktywowane jest po odkręceniu zaworów butli i podaniu do aparatu powietrza. Bodyguard wyposażony jest w wyświetlacz, który pozwala obserwować ciśnienie w butli, czas do gwizdka, alarmy i ostrzeżenia w postaci ikon. Urządzenie w sposób

31 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 wizualny i akustyczny zapewnia kontrolę nad parametrami pracy aparatu: monitorowanie pozostałego powietrza w butlach, czas do alarmu sygnalizującego resztkowe ciśnienie w butlach oraz koniec czasu pracy, posiada czujnik ruchu i akustyczny system wzywania pomocy, określa stan naładowania baterii oraz umożliwia podświetlenie wyświetlacza. Ergonomiczna płyta nośna z możliwością regulacji oraz ergonomicznie ukształtowany układ nośny. Parametry dotyczące zapasu powietrza w butlach analogiczne do ww. aparatów w wykonaniu dwubutlowym. Możliwy do skompletowania ze standardowym manometrem lub elektronicznym układem nadzorująco-ostrzegawczym. Aparat typu Interspiro SpiroGuide Aparat SpiroGuide produkcji szweckiej firmy Interspiro posiada parametry dotyczące zapasu powietrza w butlach analogiczne do ww. aparatów w wykonaniu dwubutlowym. Konstrukcja maski i automatu oddechowego umożliwia oddychanie powietrzem zewnętrznym przy założonej masce i otwartych zaworach butli. Automat oddechowy ma połączenie gwintowe z wężem średniego ciśnienia (brak szybkozłącza). System elektroniczny jest z możliwością podświetlania wyświetlacza, oprócz wyświetlacza zastosowano także zwykły manometr. Wyświetlacz podaje informacje o ciśnieniu w butlach, stan baterii oraz posiada czujnik bezruchu. Podpięcie drugiego użytkownika (drugiej maski) odbywa się za pomocą szybkozłącza do trójnika zabudowanego na stałe na wężu średniego ciśnienia w aparacie. Połączenie maski z automatem oddechowym odbywa się przez połączenie specjalne zabezpieczone śrubką przed rozłączeniem. Producent zakłada stałe połączenie maski z automatem oddechowym. Działania ratownicze prowadzone są z reguły w trudnych warunkach górniczo-geologicznych, technicznych oraz niejednokrotnie w trudnych warunkach klimatycznych i wymagają bardzo często stosowania posiadanego sprzętu ochrony układu oddechowego. Niestety, już same uwarunkowania konstrukcyjne stosowanego obecnie w ratownictwie górniczym sprzętu ochrony układu oddechowego powodują, że zarówno aparaty powietrzne butlowe, jak i aparaty regeneracyjne obciążają organizm ich użytkownika, powodując dyskomfort w odniesieniu do normalnego procesu oddychania i pracy. Idea ich stosowania akceptuje taki stan rzeczy, ponieważ aparaty te mają chronić ich użytkownika przed szkodliwym oddziaływaniem otaczającej go atmosfery, pozwalając jednocześnie na wykonanie dodatkowych prac ratowniczych. Uwzględniając obciążenie organizmu ratownika oddziaływaniem ww. sprzętu ochrony układu oddechowego oraz obciążeniem wysiłkiem fizycznym związanym z wykonywaną pracą, czynnikami które mają istotny wpływ na sumaryczne jego obciążenie są również warunki klimatyczne determinujące otaczającą ratownika atmosferę. Mogą one bowiem znacznie ograniczyć, bądź też całkowicie uniemożliwić wymianę ciepła organizmu ratownika z otoczeniem, skutkując w konsekwencji akumulacją ciepła w organizmie, która w perspektywie może doprowadzić do bardzo groźnych następstw. Znacznym obciążeniem organizmu ratowników są również wspomniane pochodne dotyczące eksploatacji autonomicznego, izolującego sprzętu ochrony układu oddechowego. Podczas oddychania występują dodatkowe opory w fazie wdechu i wydechu, których pokonywanie wiąże się ze wzmocnioną pracą mięśni wykorzystywanych w procesie oddychania co z kolei sprawia, że wzrasta udział tych mięśni w ogólnym bilansie przemian energetycznych w organizmie. Opory te podnoszą energetyczny wydatek wraz ze wzrostem wentylacji płuc. Ponadto w aparatach regeneracyjnych, w procesie pochłaniania dwutlenku węgla przez sorbent wypełniający pochłaniacz, przepływające przez niego powietrze jest co prawda w zróżnicowanym stopniu, lecz znacznie ogrzewane, powodując dodatkowe obciążenie organizmu użytkownika aparatu oraz pogarszając komfort pracy. Wynikiem tego jest m.in. szacowanie dopuszczalnego czasu pobytu ratowników w strefie zagrożonej w trudnych warunkach cieplnych z uwzględnieniem danych dotyczących temperatury i wilgotności w miejscu pracy, rodzaju ubrania ratowników, pracy do wykonania odniesionej do szacowanego wydatku energetycznego oraz rodzaju stosowanego sprzętu ochrony układu oddechowego. W celu poprawienia warunków klimatycznych w miejscu prowadzenia akcji ratowniczej stosuje się wszelkie dostępne obecnie środki techniczne. 25 Przywołane uprzednio opory oddychania występujące podczas eksploatacji stosowanego obecnie sprzętu ochrony układu oddechowego są redukowane w fazie wdechu poprzez stosowanie nadciśnienia działającego w układzie oddechowym aparatu. W celu zredukowania obciążenia nagrzewającym się powietrzem wdychanym stosowane są wymienniki ciepła. Jest to rozwiązanie skuteczne, powodujące jednak z reguły dodatkowe obciążenie wynikające z przyrostu masy kompletnego aparatu, bądź to z tytułu zastosowanego dodatkowego czynnika chłodzącego, bądź też z rozbudowania samej konstrukcji aparatu. Analiza wybranych konstrukcji oraz wyniki z praktycznej eksploatacji ratowniczego sprzętu ochrony układu oddechowego wykazują potrzebę prowadzenia dalszej modernizacji istniejących konstrukcji, bądź też z ich uwzględnieniem tworzenie nowych konstrukcji, zarówno aparatów regeneracyjnych jak i aparatów powietrznych butlowych. Pozytywne efekty w tym zakresie można osiągnąć m.in. poprzez: zmniejszenie ciężaru aparatu poprzez zastosowanie w jego konstrukcji podzespołów z materiałów lekkich (obudowa aparatu, obudowa pochłaniacza, butla) - charakteryzujących się dużą wytrzymałością na uszkodzenia mechaniczne, sprężystością, antystatycznością itp., zmniejszenie gabarytów zewnętrznych aparatu, (np. optymalizacja sprawności poszczególnych podzespołów, stosowanie sprawniejszych sorbentów CO 2, butli o mniejszych wymiarach, lecz o większym ciśnieniu roboczym napełnienia itp.), zmniejszenie tzw. przestrzeni martwej (CO 2 ) w układzie aparat maska i w samej masce, (np. optymalizacja przewodów oddechowych oraz masek twarzowych), stosowanie wydajniejszych układów do obniżania temperatury powietrza wdychanego. Alternatywą dla aparatów tlenowych mogą być aparaty powietrzne butlowe. Są one pozbawione przypadłości dogrzewania powietrza wdychanego bowiem działają w układzie otwartym, więc nie posiadają w swojej konstrukcji pochłaniacza CO 2, a na dodatek funkcjonują w nadciśnieniowych układach oddechowych. Ich mankamentem jest co prawda większy ciężar oraz krótszy

32 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII czas ochronnego działania, szacowany najczęściej w przypadku konstrukcji dwubutlowych opartych o butle kompozytowe (poj. 6,8dm3 / 30,0MPa) na ok. 90 minut. Jednak w wielu przypadkach konieczności zabezpieczenia działań ratowniczych, szczególnie prowadzonych w trudnych warunkach mikroklimatu, z uwagi na ich walory użytkowe, ten czas byłby zupełnie wystarczający. Aparaty powietrzne posiadając walory ochronne analogiczne do aparatów tlenowych, gwarantując bezpieczeństwo ich użytkowania, zapewniają wyższy komfort pracy przy ich zastosowaniu, ze szczególnym uwzględnieniem ich stosowania w działaniach ratowniczych o ograniczonym czasie trwania, np. w trudnych warunkach klimatycznych. Jest to jeden z kierunków rozwoju sprzętu ochrony układu oddechowego, uwzględniających poprawę warunków pracy ratowników w akcjach ratowniczych zastosowaniem sprzętu ochrony układu oddechowego. Natomiast niewątpliwie nie można pominąć rozległych frontów eksploatacyjnych oraz związanych z tym możliwych do wystąpienia długich dróg dojścia do miejsca wykonywania prac ratowniczych, również z możliwością wystąpienia na drodze dojścia atmosfery niezdatnej do oddychania. W tego rodzaju przypadkach aparaty regeneracyjne stanowią jedyną alternatywę. Stąd też przy wyborze rodzaju nowoczesnego środka ochrony układu oddechowego do zastosowań ratowniczych niezbędna jest szczegółowa analiza zidentyfikowanych potrzeb, uwzględniająca zarówno właściwości techniczne tego sprzętu, jego walory użytkowe, zakres zastosowań, jak również koszty eksploatacji, które w przypadku aparatów powietrznych butlowych są zdecydowania niższe. Poniżej przedstawiono podstawowe walory użytkowe aparatów regeneracyjnych i aparatów powietrznych butlowych. Aparaty regeneracyjne posiadają długi czas ochronnego działania (4 godz.), są lżejsze od aparatów powietrznych butlowych (średni ciężar ok kg), natomiast charakteryzuje je nagrzewanie się powietrza wdychanego, bardziej skomplikowana konstrukcja i wyższe koszty eksploatacji bieżącej. Aparaty powietrzne butlowe posiadają mało skomplikowaną konstrukcję, niższe koszty eksploatacji bieżącej, możliwość podłączenia drugiego użytkownika do 26 jednego aparatu, natomiast większy ciężar własny i krótki czas ochronnego działania.podsumowanie Analizując konstrukcje sprzętu ochrony układu oddechowego przewidzianego do zastosowania w działaniach ratowniczych w zakładach górniczych, należy jednoznacznie stwierdzić, że zarówno aparaty powietrzne, jak i aparaty regeneracyjne w różny sposób obciążają i będą obciążać organizm ich użytkownika, powodując pewien dyskomfort w stosunku do normalnego procesu oddychania. Aparaty te nie służą bowiem poprawieniu komfortu oddychania dla ich użytkowników w stosunku do normalnego procesu oddychania. Idea ich stosowania akceptuje taki stan rzeczy, ponieważ aparaty te mają chronić ich użytkownika przed szkodliwym oddziaływaniem otaczającej go atmosfery, pozwalając jednocześnie na wykonanie dodatkowych prac ratowniczych. Analizując parametry techniczne wyżej wymienionego sprzętu ochrony układu oddechowego należy stwierdzić, że wymagania normatywne określone w nowych wydaniach norm technicznych zharmonizowanych z dyrektywami UE, spowodowały poprawę parametrów mających wpływ na komfort oddychania w aparatach regeneracyjnych. Jednak spełniając wymagania techniczne określone w tych normach, wytworzono aparaty regeneracyjne, w których z uwagi na przyrost masy oraz przede wszystkim gabarytów zewnętrznych pogorszeniu uległy ich właściwości użytkowe w odniesieniu do obecnie jeszcze wykorzystywanych w pracach ratowniczych aparatów regeneracyjnych (np.bg-174, W-70). Przyrost gabarytów zewnętrznych spowodował m.in. ograniczenie możliwości ich wykorzystania w niewielkich przestrzeniach, natomiast w połączeniu z przyrostem masy ogólną możliwość operowania aparatem przez ratownika. Przyrost masy aparatu może natomiast w pewnym stopniu skonsumować uzyskane korzyści z poprawy parametrów oddechowych, przez konieczny do wygenerowania dodatkowy wydatek energetyczny. Na podstawie przeprowadzonej analizy należy stwierdzić, że skutkiem postępu technologicznego w tym względzie, wprowadzono na rynek szereg nowych konstrukcji aparatów regeneracyjnych i powietrznych butlowych. Jednakże, w dalszym ciągu konieczna jest ich optymalizacja techniczna, uwzględniająca ww. wnioski i doświadczenia z praktycznego ich wykorzystania w działaniach ratowniczych. Nie można zatem stwierdzić, że dostępny obecnie na rynku sprzęt ochrony układu oddechowego umożliwiający prowadzenie działań ratowniczych w atmosferze niezdatnej do oddychania, jest optymalny zarówno w zakresie parametrów technicznych jak i funkcjonalnych. Doświadczenia z analizy akcji ratowniczych wykazują m.in., że ratownik obciążany może być dodatkowo ciężarem środków ochrony osobistej oraz wyposażenia technicznego od wartości nieco ponad 20 kg, do przekraczających 50 kg. Stąd niezmiernie ważne są również opracowane przez producentów aparatów, możliwe już obecnie do wykorzystania rozwiązania techniczne w tym m.in. lekkie butle kompozytowe do aparatów regeneracyjnych, umożliwiające obniżenie masy gotowego do użycia aparatu o ok. 2kg, jak również system umożliwiający korzystanie z napojów podczas pracy w aparacie izolującym, w atmosferze niezdatnej do oddychania. Warunki jakie mogą wystąpić w podziemnych wyrobiskach zakładów górniczych generują potrzebę wyposażania służb ratowniczych w wyspecjalizowane wyposażenie również w zakresie nowoczesnego sprzętu ochrony układu oddechowego. Uwzględniając powyższe, oczekiwanym rozwiązaniem w dalszym ciągu jest sprzęt ochrony układu oddechowego o użytkowo prostej konstrukcji, zoptymalizowanym czasie ochronnego działania, niewielkich wymiarach zewnętrznych, niskiej masie, a przy tym spełniający wymagania normatywne, w których również powinno uwzględnić się zmiany obejmujące wnioski wynikające z doświadczeń ich użytkowników. Wskazana jest również optymalizacja kosztów związanych z jego eksploatacją w tym m.in. jednostkowej ceny zakupu, kosztów podzespołów eksploatacyjnych, jak również kosztów pełnego szkolenia w czasie jego eksploatacji, bowiem postęp technologiczny w tym względzie, w połączeniu z wyspecjalizowanym asortymentem oraz brakiem produkcji masowej, skutkuje niestety znacznymi kosztami jednostkowego zakupu oraz wysokimi kosztami eksploatacji bieżącej aparatów regeneracyjnych, co

33 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 zdecydowanie opóźnia wymianę tego sprzętu na nowy. Jak się wydaje, istotną jest również kwestia jednolitego wyposażenia zakładów górniczych nie tylko w ten sam typ aparatu, o tym samym czasie ochronnego działania, ale w ten sam model aparatu. Ma to związek z koniecznością spełnienia zarówno stosownych wymagań formalno-prawnych, jak również zabezpieczenia odpowiedniej logistyki dotyczącej eksploatacji (zaopatrzenie, szkolenia, konserwacja itp.) oraz praktyki dotyczącej organizacji i prowadzenia działań ratowniczych. Jeżeli bowiem oczywiste jest to w przypadku ratowników macierzystego zakładu górniczego i działań ratowniczych prowadzonych na jego terenie, to wątpliwość może powstać np. w przypadku wykorzystania zastępów ratowniczych innego zakładu, wyposażonego w aparaty tego samego typu, ale nie takie same, chociażby w zakresie stosownego wyposażenia przewodników dla tych zastępów. Aparaty regeneracyjne o czterogodzinnym czasie ochronnego działania tego samego typu : 4N (nadciśnieniowe) lub 4P (podciśnieniowe), mogą się bowiem zasadniczo różnić konstrukcyjnie, co może przekładać się na istotne różnice w zasadach ich eksploatacji przez ratownika (kontrola ratownika, kontrola zastępowego, obsługa elektroniki użytkowej lub jej brak itp.). Analogicznie może być w przypadku aparatów powietrznych butlowych, chociaż z uwagi na tożsamą zasadniczą ich konstrukcję, ewentualna ich szybka adaptacja powinna być mniej wątpliwa. Wyposażenie zakładów górniczych w nowy sprzęt ochrony układu oddechowego, umożliwiający prowadzenie działań ratowniczych w atmosferze nie nadającej się do oddychania jest niezmiernie ważną zmianą, bowiem uwzględniając ww. kwestie, jest to decyzja skutkująca najczęściej w co najmniej kilkunastoletnim okresie. W związku z tym, celem dokonania wyboru optymalnego, niezbędne są do przeprowadzenia uprzednie bardzo szczegółowe analizy. LITERATURA: 1. Chłopek A., Bagiński M., Konwerski T., Maciaszek M. 2012: Sprzęt ochrony układu oddechowego do zastosowań w ratownictwie górniczym teoria, a praktyka w aspekcie jego funkcjonalności. 2. Chłopek A., Bagiński M., Syty J., Konwerski T. 2011: Sprzęt ochrony układu oddechowego wykorzystywany przez ratowników górniczych podczas prowadzenia akcji ratowniczych, a obecne oczekiwania funkcjonalne. Materiały Szkoły Aerologii Górniczej 2011, str Ratownictwo Górnicze nr 2(46)/2007, str Szkolenie w CSRG S.A. w I kwartale 2012r. W I kwartale 2012 roku Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. przeprowadziła kursy i seminaria, w których uczestnictwo pracowników zakładów górniczych jest obowiązkowe - wynika to z zapisów rozporządzenia Ministra Gospodarki z 12 czerwca 2002 r. w sprawie ratownictwa górniczego oraz kursy, w których uczestnictwo pracowników zakładów górniczych jest podyktowane chęcią podniesienia wiedzy z zakresu ratownictwa górniczego, minimalizacji zagrożeń górniczych, obsługi urządzeń i sprzętu stosowanego w ratownictwie, pomocy przedmedycznej i innych zagadnień związanych z górnictwem podziemnym. Łącznie Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. zorganizowała w I kwartale 2012r. 117 szkoleń, w których udział wzięło 2217 osób będących pracownikami zakładów górniczych i przedsiębiorstw okołogórniczych oraz osoby wchodzące w skład służb ratowniczych. Katarzyna Myślińska Katarzyna Kajdasz-Szpotko CSRG S.A. w Bytomiu Tabela nr 1 - Kursy obowiązkowe Lp. Nazwa Kursu Ilość kursów Ilość przeszkolonych 1 Kurs dla kierowników akcji na dole Kurs dla kierowników baz ratowniczych Kurs okr. dla kier. kopalnianych stacji ratownictwa górniczego 1 27 Kurs z zakresu udzielania pomocy 4 przedmedycznej dla zastępowych kopalnianych drużyn ratowniczych 5 Seminarium dla kierowników ruchu zakładu górniczego Seminarium dla dyspozytorów ruchu w podziemnych zakładach górniczych Kurs podstawowy dla ratowników górniczych Kurs okresowy dla ratowników górniczych Kurs podstawowy dla mechaników sprzętu ratowniczego Kurs okresowy dla mechaników sprzętu ratowniczego Kurs z zakresu ratownictwa górniczego dla osób kierownictwa i dozoru ruchu podziemnego zakładu górniczego, niewchodzących w skład drużyny ratowniczej RAZEM

34 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII Tabela nr 2 kursy nieobowiązkowe Zdj. Kierownik akcji i sztab akcji - Ćwiczenia na seminarium Kierowników Ruchu Zakładów Górniczych autor zdjęcia Katarzyna Myślińska Lp. Nazwa Kursu Ilość kursów Ilość przeszkolonych 1 Dla osób kontrolujących przyrządy pomiarowe do pomiarów parametrów powietrza kopalnianego Kurs dla osób zatrudnionych przy napełnianiu zbiorników przenośnych powyżej 350 cm w zakresie: gazy sprężone butle 3 Kurs dla osób zatrudnionych przy konserwacji i kontroli sprzętu oczyszczającego POG i ucieczkowego 1 9 typu SR-60, SR-60T, KA-60, OXY, SZSS. 4 Dla konserwatorów sprzętu przeciwpożarowego Seminarium dla osób wchodzących w skład sztabu akcji ratowniczych Kurs obsługi chromatografu gazowego Kurs laborantów w zakresie analizy gazów Kurs z zakresu użytkowania sprzętu oddechowego Ćwiczenia z zakresu organizacji akcji ratowniczej w symulatorze działań ratowniczych Kurs z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy 1 9 RAZEM W dniach marca zorganizowane zostało pierwsze w tym roku Seminarium dla Kierowników Ruchu Zakładów Górniczych, którego nowym elementem były interaktywne zajęcia roboczo nazwane grami pożarowymi. Podczas tych zajęć uczestnicy seminarium podzieleni na grupy wyznaczyli spośród siebie w każdej z grup kierownika akcji ratowniczej, osobę odpowiedzialną za przewietrzanie, sekretarza akcji oraz szefa sztabu akcji i członków sztabu akcji. Każda grupa prowadziła akcję ratowniczą wg scenariusza zdarzeń, które zostały opisane przez trzech moderatorów odgrywających rolę dyspozytora ruchu zakładu górniczego, kierownika akcji na dole, zastępowych zastępów ratowniczych i innych osób, które na dole brały udział w akcji ratowniczej. Moderatorzy kreowali sytuacje, które zachodziły na dole w czasie akcji ratowniczej i dotyczyły w szczególności penetracji zastępami wyrobisk zaliczonych do strefy zagrożenia w celu znalezienia poszkodowanego, wykonywania zadań zmierzających do minimalizacji zagrożenia wybuchem metanu, oddymienia wyrobisk oraz innych zadań zmierzających do pasywnego zgaszenia pożaru. Istotą tych ćwiczeń jest w szczególności doskonalenie umiejętności osób kierujących akcjami ratowniczymi, jak również wymiana doświadczeń z przeprowadzonych akcji rzeczywistych w zakładach górniczych. 28

35 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 Zdjęcia nr 1-6 sale szkoleniowe w CSRG S.A.- zdj. Łukasz Burda Ćwiczenia ratownicze Działania Grup Poszukiwawczo - Ratowniczych podczas katastrofy budowlanej Na terenie byłej kopalni KWK Moszczenica 13 kwietnia 2012 roku o godz podczas prac remontowych doszło do wybuchu, w wyniku czego częściowo zawalił się budynek, a pod gruzami zostali uwięzieni pracownicy firmy budowlanej. Takie były główne założenia manewrów Specjalistycznej Grupy Poszukiwawczo-Ratowniczej z Jastrzębia-Zdroju oraz Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu. Kierownik robót o zdarzeniu powiadomił dyżurnego Państwowej Straży Pożarnej w Jastrzębiu Zdroju, który na miejsce zdarzenia skierował siły pierwszego rzutu, tj.: mgr inż. Piotr Bulenda OSRG Wodzisław Marek Rybicki OSRG Wodzisław Specjalistyczną Grupę Poszukiwawczo Ratowniczą PSP w Jastrzębiu Zdroju, Państwowego Ratownictwa Medycznego, pecjalistyczną Grupę Poszukiwawczo Ratowniczą Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu. Po przybyciu na miejsce dowódca potwierdził informacje uzyskane ze zgłoszenia: budynek częściowo zawalony, na dachu osoby wołające o pomoc, dodatkowo na drodze obok budynku znajdują się dwa samochody przygniecione elementami budowlanymi, w których najprawdopodobniej są ludzie. Obecny na miejscu kierownik robót poinformował dowódcę, że w obiekcie oprócz niego prace wykonywało 10 osób, z czego jeden pracownik wykonywał prace w studni technologicznej. Dowódca wydał polecenie odłączenia mediów zasilających budynek, dokonał oceny stabilności budynku pod kątem bezpieczeństwa działań, ugaszenia pożaru oraz ewakuacji ludzi z dachu budynku. Polecił również przygotować namiot pneumatyczny z nagrzewnicą, który stanowić będzie bazę. 29

36 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII Dowódca dokonał podziału terenu akcji na odcinki bojowe oraz wyznaczył dowódców odcinków bojowych i przydzielił im zadania. Polecił przeszukać przydzielone miejsca z wykorzystaniem dostępnych środków, dotrzeć do poszkodowanych, udzielić im kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz ich ewakuować. Ponadto nakazał realizować zadania z uwzględnieniem bezpieczeństwa działań i w razie konieczności - stabilizować obiekt. Podział na odcinki bojowe: OB 1. Gruzowisko na zewnątrz budynku SGPR Jastrzębie - Zdrój OB 2. Poziom parteru budynku SGPR Jastrzębie - Zdrój OB 3. Studnia technologiczna CSRG S.A. Bytom OB 4. Przygniecione samochody SGPR Jastrzębie Zdrój OB 5. Dach budynku CSRG S.A. Bytom OB 6. Pierwsze piętro budynku CSRG S.A. Bytom i SGPR Jastrzębie Zdrój 30 Działania na poszczególnych odcinkach bojowych OB 1. Gruzowisko na zewnątrz budynku Prace polegały na przeszukaniu gruzowiska kolejno przez trzech przewodników z psami ratowniczymi o specjalności gruzowiskowej. Po zlokalizowaniu poszkodowanych przez psy ratownicze, wprowadzono kamerę wziernikową celem potwierdzenia usytuowania ludzi. Następnie ratownicy ręcznie oraz przy użyciu sprzętu burzącego usunęli zalegające płyty betonowe docierając do osób poszkodowanych, którym udzielono pierwszej pomocy i wytransportowano ich z miejsca zagrożenia. Na tym odcinku okazało się, że w strefie znajduje się jeszcze jedna osoba, która nie dawała oznak życia. Uwięziony pracownik przyciśnięty został betonową płytą, którą podniesiono przy pomocy sprzętu Resqtec (poduszki, klocki stabilizacyjne, stabilizatory pneumatyczne). Po uwolnieniu poszkodowanego lekarz stwierdził zgon. OB 2. Poziom parteru budynku Po przeanalizowaniu obłożenia prac budowlanych z kierownikiem robót na obiekcie stwierdzono, że jeden z pracowników może przebywać w niedostępnej części budynku (zawalone wejście, brak okien). Dla bezpieczeństwa poszkodowanego, przed przystąpieniem do wyburzania fragmentu ściany wykonano otwór inspekcyjny, przez który wprowadzono kamerę wziernikową w celu ustalenia położenia osoby poszkodowanej. Kolejno wykonano stabilizację i przebicie naruszonej ściany, udzielono kwalifikowanej pierwszej pomocy nieprzytomnej osobie wraz z jego ewakuacją. OB 3. Studnia technologiczna Zadaniem ratowników było odgruzowanie otworu studni oraz jej penetracja w celu ewakuacji przebywającego tam pracownika. Po odgruzowaniu i usunięciu luźnego materiału skalnego z obrzeży otworu, wykonano stanowisko zjazdowe na podbudowie trójnogu i przy użyciu technik alpinistycznych przystąpiono do opuszczania ratownika operacyjnego. W związku z prawdopodobieństwem wystąpienia atmosfery niezdatnej do oddychania dodatkowo wyposażono ratownika w aparat powietrzny wężowy z aparatem ewakuacyjnym typu COLT- 1 oraz przyrządami pomiarowymi do ciągłego pomiaru: O 2, CH 4, CO, CO 2, H 2 S. Po zjechaniu ratownika na dno studni zlokalizowano poszkodowanego, zabezpieczono go w sprzęt ochrony

37 ROK XVII Ratownictwo górnicze nr 67 NR 2/2012 układu oddechowego i przy użyciu trójkąta ewakuacyjnego wytransportowano bezpiecznie na powierzchnię przekazując pod opiekę medyków. OB 4. Przygniecione samochody Podczas eksplozji budynku łaźni na zaparkowane pojazdy spadł betonowy fragment stropodachu. W jednym z pojazdów znajdowały sie osoby, które w wyniku zdarzenia nie potrafiły wyjść samodzielnie z pojazdów. Zadaniem ratowników było podniesienie i zabezpieczenie betonowej płyty, wykonanie dostępu do poszkodowanych przy użyciu narzędzi hydraulicznych i pneumatycznych i udzielenie im pierwszej pomocy, a po uwolnieniu przekazanie ich w ręce ratowników medycznych. OB 5. Dach budynku Kolejna grupa ratowników została skierowana na dach budynku, gdzie dwóch poszkodowanych wzywało pomocy. Pierwsze piętro pokonywano przy użyciu drabiny SD-37, a kolejne z uwagi na zdewastowaną klatką schodową, ratownicy wspinali się po zewnętrznej ścianie budynku. Po dotarciu na dach dowódca odcinka zadecydował o doborze techniki ewakuacji poszkodowanych. Polegała ona na zmontowaniu stanowiska ratowniczego (wysunięty punkt) przez zakotwienie nogi wychylnej oraz dodatkowych odciągów. Następnie zabezpieczono poszkodowanych i metodą alpinistyczną ewakuowano ich w asyście ratownika asekuracyjnego na plac obiektu. OB 6. Pierwsze piętro budynku Podobnie jak na odcinku bojowym nr 5, ratownicy docierając do poszkodowanych pokonali tę samą drogę. Po odnalezieniu dwóch osób nieprzytomnych i zaopatrzeniu ich medycznie wykonano stanowisko kierunkowe (tyrolkę) i w noszach koszowych przetransportowano poszkodowanych na plac obiektu. Po otrzymaniu meldunków od dowódców poszczególnych odcinków bojowych kierujący działaniami ratowniczymi podejmuje decyzję o zakończeniu akcji i przekazaniu obiektu właścicielowi. Na koniec dowódcy odcinków zrelacjonowali przebieg działań na swoim terenie, a władze z ramienia PSP i CSRG S.A. podsumowały i oceniły przebieg całości akcji. Po symbolicznym uścisku dłoni nastąpił wyjazd zastępów do jednostek macierzystych. Organizowanie takich manewrów ma na celu sprawdzenie stanu przygotowań służb ratowniczych do rzeczywistych akcji. Po doświadczeniach katastrof z przeszłości, zwłaszcza z ostatnich lat zdajemy sobie sprawę, jak wielkie znaczenie ma właściwe przygotowanie ratowników do współdziałania z innymi służbami. Manewry takie pozwalają nam nie tylko poznać się wzajemnie, ale także sprawdzić umiejętności poszczególnych grup oraz być na bieżąco z nowinkami sprzętowymi. Niemal co roku ratownicy z Centralnej Stacji pomagają w działaniach akcyjnych Państwowej Straży Pożarnej zawezwani przez różne instytucje do katastrof budowlanych, do poszukiwania osób zaginionych w zbiornikach wodnych czy też do usuwania skutków powodzi. Pamiętamy też akcję na KWK Rydułtowy, gdzie koledzy z Grupy Poszukiwawczo - Ratowniczej PSP z Jastrzębia-Zdroju wykorzystując kamerę wziernikową oraz swoje psy do poszukiwania ludzi pomagali nam podczas akcji zawałowej na dole kopalni. Oby takie oraz podobne sytuacje pisane były tylko w scenariuszach ćwiczeń, którym przyświeca maksyma: Im więcej potu na ćwiczeniach, tym mniej krwi w boju a my z naszej strony do takich akcji przygotujemy się najlepiej, jak potrafimy. 31

38 NR 2/2012 Ratownictwo górnicze nr 67 ROK XVII w komorze Ważyn KS Bochnia odbył się XIX już Turniej piłki siatkowej drużyn ratownictwa górniczego. Po raz kolejny bocheńskie podziemia, dzięki przychylności włodarzy kopalni otwarły swoje podwoje dla kibiców i sympatyków siatkówki ratowniczej. Patronat nad tą cykliczną już imprezą objął Dyrektor PP Kopalni Soli Bochnia, Dyrektor OSRG Jaworzno oraz patronat medialny gazeta,, Dziennik Polski. W tegorocznym Turnieju udział wzięło 12 drużyn reprezentujących górnictwo węglowe, rudne, solne oraz CSRG S.A. Kompanię Węglową reprezentowały drużyny KWK Ziemowit, KWK Brzeszcze, KWK Jankowice, KWK Marcel, KWK Chwałowice,Katowicki Holding Węglowy drużyny KWK Wieczorek oraz KWK Mysłowice Wesoła. Górnictwo rud reprezentowały drużyny KGHM Polska Miedź oraz ZGH Bolesław, natomiast kopalnie soli drużyny KS Bochnia oraz KS Wieliczka. Drużyny podzielone zostały na 4 grupy i po zaciętej walce wyłonione zostały drużyny CSRG S.A. KS Bochnia, KWK Marcel oraz KWK Ziemowit. W finale KWK Ziemowit pokonał KWK Marcel a w meczu o III miejsce bardzo dobrze spisała się drużyna CSRG S.A. pokonując drużynę gospodarzy KS Bochnia. Drużyny zostały uhonorowane okazałymi pucharami i tak puchary za zajęcie I,II, III, i IV miejsca wręczył Dyrektor ds. Technicznych KS Bochnia Tomasz Migdas, Puchar Dyrektora KS Bochnia wręczył Dyrektor KS Bochnia Krzysztof Zięba, Puchar Dyrektora OSRG Jaworzno wręczył Dyrektor Zbigniew Kubica. Puchar w imieniu Prezesa CSRG S.A. wręczył Dyrektor OSRG Wodzisław Jerzy Krótki. Oprócz tego najlepszym drużynom wręczono również puchary Dyrektora JRGH Lubin oraz ZZRG w Polsce jak również ozdobne lampki ufundowane przez Fabrykę Sprzętu Ratunkowego i lamp górniczych FASER XIX turniej siatkówki mgr inż. Zbigniew Kubica OSRG Jaworzno mgr inż. Dariusz Niemiec KS Bochnia 32 S.A., która prezentowała swoje wyroby podczas trwania turnieju. Pozostałe drużyny otrzymały pamiątki ufundowane przez Uzdrowisko Kopalnia Soli Bochnia. W trakcie zawodów dużym powodzeniem wśród uczestników cieszyła się możliwość odbycia fascynującej podróży chodnikami najstarszej polskiej kopalni soli. Nowa ekspozycja multimedialna na którą składają się holograficzne prezentacje, interaktywne inscenizacje oraz słuchowiska przestrzenne, przeniosły zwiedzających w czasy Bolesława Wstydliwego i księżnej Kingi. Podczas wędrówki pokazane zostały procesy geologiczne, historia, obyczaje, rozwój techniki górniczej na przestrzeni wieków a także podziemne żywioły, z jakimi zmagali się pracujący pod ziemią górnicy. Organizatorzy zaprosili również do udziału w przyszłym roku w XX Turnieju Piłki Siatkowej Ratowników górniczych który to rok będzie rokiem obchodów 100 lecia KSRG KS Bochnia i zarazem 55 lecia OSRG Jaworzno.

39 Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. Dział Ratownictwa ds. Szkolenia Bytom, ul. Chorzowska 25 tel ; ; fax: Dział Szkolenia Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. oferuje szkolenia: dla pracowników zakładów górniczych, wynikające z zapisów rozporządzenia Ministra Gospodarki z 12 czerwca 2002r. w sprawie ratownictwa górniczego, dla służb kopalnianych, których celem jest podniesienie wiedzy w zakresie: - pomocy przedmedycznej, - profilaktyki pożarowej, - pomiarów parametrów fizykochemicznych powietrza kopalnianego, - obsługi sprzętu ochrony dróg oddechowych, - innych zagadnień związanych z górnictwem podziemnym. Dział Szkolenia Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu posiada: Akredytację Śląskiego Kuratorium Oświaty, Stwierdzenie Okręgowego Urzędu Górniczego w Gliwicach o spełnieniu warunków do prowadzenia szkoleń pracowników zatrudnionych w ruchu zakładów górniczych. Wpis do prowadzonej przez Miasto Bytom ewidencji niepublicznych szkół i placówek jako: NIEPUBLICZNA PLACÓWKA DOKSZTAŁCANIA I DOSKONALENIA ZAWODOWEGO Zapraszamy podmioty trudniące się ratownictwem, w różnych branżach zawodowych na: KURS Z ZAKRESU KWALIFIKOWANEJ PIERWSZEJ POMOCY, którego program został zatwierdzony przez Wojewodę Śląskiego.