Potoczne wyobra enia Polaków o wiatowym pokoju i trzeciej wojnie

Transkrypt

1

2 Spis treści

3 Piotr Toczyski Instytut Filozofii i Socjologii APS Orodek Przetwarzania Informacji PIB Potoczne wyobraenia Polaków o wiatowym pokoju i trzeciej wojnie Celem tekstu jest zaprezentowanie, obecnych ju wczeniej w rónych raportach, wyników bada społecznych na temat wyobraonych przewidywa wojny i pokoju. Uzyskane technikami ankietowymi ponisze wyniki odnosz si wic do potocznych wyobrae mieszkaców Polski na temat pokoju wiatowego. Wprowadzenie: przed i po roku 2000 Dane ilustruj wzrost przewidywa wybuchu wojny wiatowej w momentach, gdy toczy si wojna bd nastpuj akty terroru. Rosn wówczas przewidywania eskalacji konfliktu do skali wiatowej. Tym samym ju w pierwszym roku dwudziestego pierwszego wieku 65% Polaków bało si a precyzyjniej: zapewne bało si o pokój wiatowy. Zapewne obnia pewno odczytania udzielanych ankieterom odpowiedzi jako strachu lub lku, gdy pytania sondaowe, które zostan dalej przytoczone, brzmi neutralnie. Dotycz tego, co respondent sdzi, a nie tego, co odczuwa. Z kolei pierwszy rok trzeciego tysiclecia został zaakcentowany, bo odznacza si t właciwoci, i we wczeniejszym badaniu, przeprowadzonym nieco ponad trzy dekady wczeniej, pytano Polaków o przewidywania wojny i pokoju włanie na przełomie tysicleci w roku Była to wówczas istotna cezura i chyba horyzont zbiorowej wyobrani. Pytanie brzmiało wtedy (inaczej ni w latach dziewidziesitych dwudziestego wieku i w roku 2001): Jak przewiduje Pan(i) sytuacj na wiecie, jeli idzie o wojn lub pokój i rozbrojenie w okolicach roku 2000? 1. Medialny oddwik na pytania o wojn Współczenie badania tego rodzaju gdy s upublicznione wywołuj duy medialny oddwik. Mona by spodziewa si, e postawienie publicznie takiego zagadnienia nie 1 Konwicka T., Kurczewski J., Lutyk A., Mycielska D., Obraz wiata w roku Raport wstpny na podstawie badania z roku Warszawa 1969, Orodek Badania Opinii Publicznej i Studiów Programowych. 33

4 przeszłoby bez echa, podobnie jak stało si to z badaniem bdcym po czci inspiracj do zajcia si tematem zakrelonym w tytule tego tekstu. W rzeczonym badaniu pracownia Millward Brown, realizujc wywiady telefoniczne na reprezentatywnej próbie 1004 dorosłych Polaków, uzyskała ywo dyskutowany wynik: ycie za kraj oddałoby według własnych wyobrae z chwili telefonu od ankietera ponad 43% ankietowanych. Pytanie, w pełnym brzmieniu, było nastpujce: W czasie debaty sejmowej powiconej Ukrainie padały pytania o gotowo Polaków do powice dla dobra kraju w przypadku zagroenia. Prosz powiedzie czy Pan(i) osobicie był(a)by gotowy(a) do powicenia oznaczajcego ryzyko utraty Pana(i) ycia lub zdrowia? 2. Negatywne odpowiedzi stanowi 21% wskaza na zdecydowanie nie i 28% wskaza na raczej nie. Natomiast 26% respondentów odpowiedziało raczej tak, a 17% zdecydowanie tak. 7% stwierdziło, e nie wie bd e trudno im na tak postawione pytanie odpowiedzie. Póki co owemu podanemu do publicznej wiadomoci wynikowi, dzielcemu respondentów na dwie niemal równoliczne zbiorowoci, nie towarzyszy ujawnienie struktury odpowiedzi w rónych grupach socjo-demograficznych czy psychograficznych. Nie wiadomo wic, kto deklarował, e chce si powici, a kto przeciwnie. Zauwayli ju ten brak liderzy opinii, którzy chcieliby dowiedzie si choby o zaobserwowane rónice pomidzy płciami w skłonnoci do udzielenia takiej bd innej odpowiedzi 3. Niezalenie od tego braku niektórzy krytykuj te niestosowno pyta 4. Nie było dotd natomiast głosu zgłbiajcego fakt zadania pyta telefonicznie tote jedynie tre bodca ankietowego, nie za sposób doboru próby czy technika realizacji, okazuje si dla przywołanych wyej autorek bulwersujca. Skoro tak, to sonda ten ma istotn zalet, bdc właciwoci wikszoci sonday: skłania do dalszych pyta. Pytaniem takim jest na przykład: dlaczego pozostali ankietowani nie złoyli owej deklaracji? Deklaracji nadmiemy a do chwili wymagalnoci pustej : za któr bodaj od czasu wojny obronnej 1939 roku nie szły w Polsce oczekiwania co do zachowa j uwiarygodniajcych. Tu ujawnia si przestrze raczej dla badacza prowadzcego pogłbione wywiady, a nie sonda moe te dla reportera, który nieraz szybciej ni badacz potrafi zgłbi wycinki rzeczywistoci społecznej. 2 Sonda: Nie wszyscy gotowi do powice dla kraju, 7 marca 2014, < 3 Ostałowska L. Cudza krew, Gazeta Wyborcza Duy Format, 20 marca 2014, < /duzyformat/1,136811, ,cudza_krew.html>. 4 Por. Dunin K. Umrze - ale po co? 11 marca 2014, Umrzec ale_po_co_.html ; Jaka jest prawda o polskim patriotyzmie?, 11 marca 2014, < polskieradio.pl/ 9/302/Artykul/ ,Jaka-jest-prawda-o-polskim-patriotyzmie>. 34

5 Niektórzy publicyci daj odpowied i bez dalszych bada. Mona ich hipotez zreferowa nastpujco: motywacj do bronienia pastwa zmniejsza to, e w obecnej postaci nie odpowiada ono oczekiwaniom pytanych. T włanie sugesti, i ów dzielcy Polaków wynik moe by powodowany niezadowoleniem z pastwa, wygłosił socjolog w audycji radiowej: By moe dlatego, e to pastwo im [respondentom] niczego nie daje, natomiast daje na przykład na armi 5. Powysza dyskusja zogniskowana wokół dwóch kwestii (po pierwsze: o co wypada w sondaach pyta; po drugie: czy wyniki nie s artefaktami?) moe wic by rozwojowa. Nie zgłbiam jej tu jednak dalej, traktujc wyłcznie jako tło dla innych sonday o wyobraeniach zagroenia wojn. Spogldajc bowiem na ich wyniki, mona by wrcz powiedzie, e badacze społeczni byli ju o krok dalej w rozwaaniach podobnych do tych, które stały si w 2014 r. przedmiotem oywionej dyskusji. Otó badacze nie mieli na przykład oporów przed pytaniem respondentów o trzeci wojn wiatow. O trzeciej wojnie wiatowej w badaniach społecznych z lat 1960., i W 1967 r. na zamówienie Instytutu Pokoju UNESCO z Oslo wyposaeni przez polski zespół badawczy ankieterzy pytali Polaków o ich przewidywania na temat wojny i pokoju 6. W cigu majcych nadej wówczas 20 lat (czyli, orientacyjnie, do 1987 r.) 23% Polaków z ankietowanej zbiorowoci (mczyzn w wieku lat) przewidywało wybuch wojny wiatowej. Ankieterzy pytali te o symboliczny i do wówczas odległy rok wiatowej wojny w jak to nazwano w załoeniu pytania okolicach owego roku spodziewało si ju tylko 6% ankietowanych. Mimo to badacze zaprojektowali ankiet tak, e pozyskiwane przez ankieterów odpowiedzi ujawniły wyobraenie swoistej antyutopii : Co według Pana / Pani przyniosłaby naszemu krajowi nastpna wojna wiatowa?. 44% powiedziało: całkowit zagład, 33% niepowetowane straty, 12% straty cikie wprawdzie, ale do odrobienia, a 3% niezbyt cikie straty 7. Kwerenda publicznie dostpnych wyników bada społecznych realizowanych przez polskie instytuty badania rynku i opinii sugeruje, e takie badania we wzgldnie spokojnych 5 Wypowied M. Gduli w audycji 3 Programu Polskiego Radia, 12 marca 2014, Zachód uzna niepodległo Krymu?, < 6 Konwicka T., Kurczewski J., Lutyk A., Mycielska D., Obraz wiata w roku Raport wstpny na podstawie badania z roku Warszawa 1969, Orodek Badania Opinii Publicznej i Studiów Programowych. 7 Tame. 35

6 czasach prowadzi si chyba rzadko. Mona by sdzi, e dopiero w styczniu 1995 r. badacze sprawdzili potoczne wyobraenie o przewidywaniu ewentualnej nowej wojny wiatowej, tym razem na reprezentatywnej próbie losowej. 47% Polaków sdziło wówczas, e toczcy si w Czeczenii konflikt zbrojny moe stanowi zagroenie dla pokoju wiatowego 8. W styczniu 2000 r., podczas kolejnej wojny w Czeczenii, grob t widziało 49% Polaków 9. Ale przez pi lat odsetek przewidujcych wojn nie tkwił w miejscu. Ju we wrzeniu 1995 r. w czwartym roku wojny w Boni, po lipcowej masakrze w Srebrenicy i sierpniowym ostrzale Sarajewa, kiedy z kolei rozpoczła si reakcja NATO, 55% Polaków sdziło, e toczcy si w Boni konflikt zbrojny moe stanowi zagroenie dla pokoju wiatowego 10. W marcu 1999 r. NATO bombardowało Jugosławi, by wymusi zaprzestanie czystek etnicznych dokonywanych w Kosowie, a 56% Polaków sdziło, e wydarzenia w Kosowie raczej mog doprowadzi do wojny wiatowej 11. Do maja 1999 r., kiedy naloty wci trwały, ju 64% Polaków spodziewało si konfliktu wiatowego. W czerwcu 1999 r. naloty ustały, a do Kosowa wkroczyły siły pokojowe NATO. 34% Polaków wci uwaało, e moe doj do wojny wiatowej 12. Ale wtedy odsetek odpowiedzi raczej nie ju przewyszał o kilkanacie pkt. proc. odsetek odpowiedzi raczej tak (jak wida, o jednoznaczne tak lub nie ankieterzy zazwyczaj w referowanych tu badaniach nie pytaj). Pytanie o zagroenie dla pokoju wiatowego wróciło jeszcze jeden raz, po atakach na World Trade Center i Pentagon. Przez cztery dni, midzy 13 i 16 wrzenia 2001 r., wysłani przez badaczy ankieterzy pytali ponad 1200 dorosłych Polaków (tym razem, co warto odnotowa, wylosowanych z bazy adresów a nie, jak w poprzednio referowanych badaniach, z bazy PESEL bazy obywateli): Jak Pan / Pani sdzi, czy wydarzenia w USA mog doprowadzi do wojny wiatowej czy te nie? % ankietowanych, czyli wicej ni w którymkolwiek z wczeniejszych pomiarów, odpowiedziało: raczej tak. 22 proc.: raczej nie. Pozostałym było trudno powiedzie 14. Zderzenie powyszych wyników bada sondaowych z przewidywaniami z 1967 r. jest sugestywne w rozdwiku midzy biecymi niepokojami i bardziej odległym wyobraeniem 8 Strzeszewski M., Polacy wobec wojny w Czeczenii, Warszawa 2001: Centrum Badania Opinii Społecznej. 9 Tame. 10 Polacy o konflikcie w Boni, Warszawa 1995: Centrum Badania Opinii Społecznej. 11 Strzeszewski M., Polacy o sytuacji w Kosowie po zaprzestaniu bombardowa, Warszawa 1999: Centrum Badania Opinii Społecznej. 12 Tame. 13 Strzeszewski M., Czy Polsce zagraa terroryzm?, Warszawa 2001: Centrum Badania Opinii Społecznej. 14 Tame. 36

7 przyszłego wieczystego? pokoju. Mona by wrcz, zamiast podsumowania, sformułowa pewn hipotetyczn myl na ten włanie temat. Otó gdyby w 2000 r. spyta Polaków o powiedzmy rok 2050, to pewnie nie mówiliby o wojnie. Ale mniej czy bardziej uzasadniona niepewno (czy moe nawet lk) o pokój wiatowy towarzyszy zapewne nielicznej czci społeczestwa na co dzie. Natomiast z pewn powtarzalnoci od czasu do czasu, z dynamik blisk dynamice toczcego si w danej chwili konfliktu zbrojnego angaujcego Europ lub Ameryk, niepewno ta obejmuje swoim zasigiem wikszo. Bibliografia: Dunin K. Umrze ale po co? Gazeta Wyborcza, 11 marca 2014, < /politykaekstra/1,136827, ,umrzec ale_po_co_.html>; Jaka jest prawda o polskim patriotyzmie?, 11 marca 2014, < / ,Jaka-jest-prawda-o-polskim-patriotyzmie>. Konwicka T., Kurczewski J., Lutyk A., Mycielska D., Obraz wiata w roku Raport wstpny na podstawie badania z roku Warszawa 1969, Orodek Badania Opinii Publicznej i Studiów Programowych. Ostałowska L. Cudza krew, Gazeta Wyborcza Duy Format, 20 marca 2014, Polacy o konflikcie w Boni, Warszawa 1995: Centrum Badania Opinii Społecznej. Sonda: Nie wszyscy gotowi do powice dla kraju, 7 marca 2014, < /wiadomosci-z-kraju,3/sondaz-nie-wszyscy-gotowi-do-poswiecen-dlakraju, html>. Strzeszewski M., Czy Polsce zagraa terroryzm?, Warszawa 2001: Centrum Badania Opinii Społecznej. Strzeszewski M., Polacy o sytuacji w Kosowie po zaprzestaniu bombardowa, Warszawa 1999: Centrum Badania Opinii Społecznej. Strzeszewski M., Polacy wobec wojny w Czeczenii, Warszawa 2001: Centrum Badania Opinii Społecznej. Zachód uzna niepodległo Krymu?, 3 Program Polskiego Radia, 12 marca 2014, < Krymu-Stosujemy-moralnosc-Kalego>. Dr Piotr Toczyski jest adiunktem w Instytucie Filozofii i Socjologii APS oraz głównym specjalist ds. bada w Orodku Przetwarzania Informacji Pastwowym Instytucie Badawczym. Niedawno opublikował ksik Jak mit jednoczy Europ? (Collegium Civitas Press, 2013). 37

8