KQMISJA NADZORU FINANSOWEGQ

Transkrypt

1 KQMISJA NADZORU FINANSOWEGQ Zastgxa Przewodnicz^cego Wojriech Kwasniak DRB/DRB 1/078/247/11/12/MM Warszawa, dnia <"*' / 12 / 2012 r. KRAJOWY ZWI^ZEK BANKOW ^"^mjisiw S E K R E T A H! *> T W P t Y N i -V O ? Pan Jerzy Rozynski Prezes Zarz^du Krajowy Zwi^zek Bankow Spoldzielczych DEKRETACJA W zalaczeniu przesylam projekt Rekomendacji S Komisji Nadzoru Finansowego, dotyczqcej dobrych praktyk w zakresie zarzqdzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie, z uprzejma prosba o uwagi. Jednoczesnie informuj^, ze z podobna^ prosba^ wystapilismy do Prezesa Zwiazku Bankow Polskich, Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz wybranych firm audytorskich. Projekt Rekomendacji S zostal rowniez umieszczony do publicznych konsultacji na stronie internetowej KNF. Rekomendacja S dotyczqca dobrych praktyk w zakresie zarzqdzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie zostala przyjeta przez KNB w roku Miala ona miedzy innymi na celu ograniczenie ryzyka zwiazanego z walutowymi kredytami finansujacymi nieruchomosci. Od tego czasu KNF dwukrotnie ja nowelizowala. Wydanie zmienionej Rekomendacji S wynika z doswiadczen rozwoju akcji kredytowej, jak rowniez z doswiadczen i wnioskow wynikaj^cych z kiyzysu finansowego, jaki dotknal globalna gospodai-ke w ostatnich latach, u ktorego podstaw lezalo m.in. nadmienie rozluznienie standardow kredytowych w obszarze kredytow mieszkaniowych i nadmierne zadluzenie cz^sci gospodarstw domowych. Z zakresu Rekomendacji wylaczono ekspozycje kredytowe finansujace nieruchomosci, ktore nie sa zabezpieczone hipotecznie, co wynika ze szczegolnego charakteru naleznosci hipotecznych. Za takim wylaczeniem przemawiaja, nastepuj^ce przeslanki: - zabezpieczenie hipoteczne, ktore ma szczegoln^ charakterystyk^ zmian wartosci w porownaniu z innymi rodzajami zabezpieczen, Warszawa, PI. Powstancow Warszawy 1, tel. (+48 22) , faks (+48 22) ,

2 - znacznie dluzszy, niz w przypadku innych kredytow, okres kredytowania, - dose czeste zabezpieczanie kredytu na kredytowanej nieruchomosci. W Rekomendacji uwzgledniono dotycz^ce kredytowania w walutach obcych zalecenia Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ang. ESRB), rekomendacje Narodowego Banku Polskiego, Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego, jak tez rekomendacje innych organizacji i cial kolegialnych odpowiedzialnych za kwestie stabilnosci systemu finansowego w skali miedzynarodowej. Podczas projektowania zmian regulacyjnych, dokonano rowniez przegl^du rozwiazan regulacyjnych oraz praktyki miedzynarodowej i niektore z tych rozwiazan uwzgledniono przy opracowaniu ostatecznego ksztaltu Rekomendacji. Celem dzialan regulacyjnych jest zapewnienie wysokiej jakosci generowanej przez banki akcji kredytowej, co lezy w interesie nie tylko bankow, ale takze wszystkich innych uczestnikow rynku nieruchomosci, jak rowniez gospodarki. Jednym z celow dzialan regulacyjnych jest tez stworzenie solidnych fundamentow dla rozwoju rynku instrumentow diuznych opartych o jednorodne portfele kredytow mieszkaniowych. Zwazywszy na negatywne doswiadczenia ostatnich lat, warunkiem sukcesu rozwoju tego rynku jest generowanie akcji kredytowej w oparciu o portfele kredytow o wysokiej jakosci i wzglednie prostym do oszacowania ryzyku, a to wymaga m.in. odpowiednich parametrow tych kredytow (waluty kredytu, okresu kredytowama, LtV, Dtl). Tylko taka oferta moze zapewnic zainteresowanie ze strony inwestorow oraz dlugookresowe bezpieczefistwo tego rynku. Koniecznosc podjecia dzialan regulacyjnych wynika ponadto z tego, ze banki prowadz^c wlasna^ dzialalnosc nie s^ w stanie uwzglednic ryzyka systemowego wynikaj^cego z ich dzialalnosci. Naturalne jest to, ze ich strategic dzialania obejmuj^ krotkie lub srednie okresy i opracowywane 34 czesto z punktu widzenia krotkoterminowych celow danej instytucji, a nie calego sektora bankowego i gospodarki. Trzeba tez zwrocic uwage, na zjawisko negatywnej presji konkurencji, ktore powoduje, ze banki stosuj^ce bardziej ostrozne modele rozwoju moga bye wypierane z rynku przez banki akceptuj^ce istotnie wyzszy poziom ryzyka. Jednoczesnie ryzyko wygenerowane przez te banki moze bye przenoszone do bankow zarz^dzanych w oparciu o konserwatywne standardy, w szczegolnosci przez obci^zenia na rzecz systemu gwarantowania depozytow. Dlatego niezbedne s^ dzialania regulacyjne ze

3 strony instytucji nadzorczych, ktore z jednej strony nie powinny ograniczac rozwoju sektora, a z drugiej musza^ zapewnic jego bezpieczne i stabilne funkcjonowanie w dlugim okresie, co ma kluczowe znaczenie dla stabilnego rozwoju gospodarki. W kontekscie rozwoju kredytow mieszkaniowych dla gospodarstw domowych trzeba zwrocic uwage m.in. na: - kluczow^ rol? kredytow mieszkaniowych w bilansie sektora bankowego oraz duza^ i stale rosnqca^ rol$ w gospodarce. W latach liczba aktywnych umow kredytowych wzrosla z 0,3 mm sztuk do 1,7 mln sztuk, wartosc kredytow zwiejtszyla sie z 20 mid zl do ponad 300 mid zl, ich udziai w aktywach wzrosl z 4% do 24% (w kredytach dla sektora niefmansowego z 10% do 40%), a udziai w PKB z 3% do 21%, zblizajac sie do poziomu obserwowanego w niektorych wysoko rozwinietych krajach UE. Oznacza to, ze w okresie ostatnich dziesieciu lat, doszlo do szybkiego rozwoju rynku kredytow mieszkaniowych i znacznego zaspokojenia potrzeb kredytowych gospodarstw domowych w tym zakresie; - nadmierna koncentracj produktow^ w cz^sci bankow uniwersalnych; - niekorzystna struktur? portfela kredytowego, jaka wyksztalcila si$ na skutek dotychczasowych praktyk bankow, a w szczegolnosci wysoki udziai kredytow walutowych, wysokich srednich LtV portfela kredytowego, wysokich Dtl czesci portfela oraz nadmiernie wydluzone okresy kredytowania, co przyczynia si? do wzrostu ryzyka na poziomie klienta, banku i gospodarki; - niedostosowanie struktury aktywow i pasywow polegaj^ce na oparciu dlugoterminowej akcji kredytowej o krotkoterminowe depozyty, jak tez niezadowalaj^cym pokryciu aktywow walutowych pasywami walutowymi; - stopniowo narastajacy problem z obslugq. zobowi^zan u cz^sci kredytobiorcow. Ekspansywny rozwoj kredytow mieszkaniowych i nadmierne zlagodzenie standardow kredytowych byly glownymi przyczynami silnego wzrostu cen nieruchomosci w latach (obok braku odpowiedniej podazy i konkurencji, szerokiego naplywu na rynek inwestorow zagranicznych oraz kapitalu spekulacyjnego), ktory znajdowal tylko czesciowe uzasadnienie we wzroscie kosztow produkcji, a jednoczesnie tempo wzrostu cen bylo kilkukrotnie wyzsze niz tempo wzrostu przeci^tnych wynagrodzen. W konsekwencji doszlo do istotnego ograniczenia dostejmosci do rynku nieruchomosci dla przeci^tnych gospodarstw domowych, ktorych nie stac na zaci^gniecie wysokich kredytow lub tez wiaze sie to z

4 nadmiernym ryzykiem, ktore ulegnie materializacji w przypadku nieznacznego pogorszenia ich sytuacji dochodowej. Szybkiemu wzrostowi cen nieruchomosci w szczegolnosci sprzyjaly niskooprocentowane kredyty walutowe (indeksowane, denominowane w walutach obcych) oraz nadmiernie wydiuzone okresy spiaty, ktore w,,sztuczny" sposob zwiekszaly zdolnosc kredytow^. W podobnym kierunku oddzialywaly wysokie wartosci LtV udzielanych kredytow. W kontekscie ryzyka zwi^zanego z portfelem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie nalezy mice tez na uwadze: - ograniczona^ ptynnosc na rynku nieruchomosci, co rodzi obawy o skutecznosc realizacji zabezpieczefi oraz jej ewentualny wplyw na sytuacj^ na rynku nieruchomosci, - niezadowalaj^ce bazy danych o rynku nieruchomosci, - brak dlugookresowych doswiadczen uczestnikow tego rynku w Polsce, - trudnosci w oszacowaniu szkodowosci portfela kredytow hipotecznych oraz niska^ skutecznosc dochodzenia tych roszczen przez banki, - ograniczony zakres posiadanych przez banki procedur dotycz^cych monitorowania wartosci ijakosci zabezpieczefi, - brak wypracowanych standardow w zakresie aspektow socjalnych zwi^zanych z egzekucj^ naleznosci oraz z realizacja^ zabezpieczenia. W stosunku do postanowien dotychczas obowi^zuj^cej Rekomendacji S, w niektorych obszarach nastaj>ilo zlagodzenie lub uelastycznienie dzialan regulacyjnych, a w niektorych zaszla koniecznosc ich zaciesnienia lub doprecyzowania (m.in. w zakresie relacji z klientami oraz roli rady nadzorczej). Przedstawienie projektu Rekomendacji stanowi drugi etap prac zmierzaj^cych do przeniesienia do dwoch odrebnych dokumentow rekomendacji dotycz^cych rynku detalicznych ekspozycji kredytowych i rekomendacji dotycz^cych ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Projekt zawiera takze propozycje zmiany dotychczasowego podejscia, ktore w szczegolnosci obejmuja; 1. Wprowadzenie zasady udzielania klientom detalicznym kredytow wyl^cznie w walucie, w jakiej uzyskuj^ oni dochod. 2. Okreslenie dlugosci maksymalnego okresu kredytowania. 3. Wydluzenie maksymalnego okresu branego dla potrzeb wyliczania zdolnosci kredytowej.

5 4. Zmiane podejscia w zakresie limitow naiozonych na wskaznik Dtl (limity okreslane przez bank). 5. Zmiane podejscia w zakresie limitow LtV (Rekomendacja okresla maksymalny ich poziom). 6. Wprowadzenie, powi^zanego ze zmianami w zakresie LtV, postanowienia dotycz^cego minimalnego wkladu wiasnego. 7. Uelastycznienie podejscia w zakresie udzielania kredytow klientom otrzymujqeym nieregularne lub niestabilne dochody. Glowne obszary zmian regulacyjnych: 1. Kredyty walutowe W przypadku kredytow walutowych (Rekomendacja 6) jednoznaczna^ intencj^ KNF jest, aby banki udzielaly klientom detalicznym kredytow wyt^cznie w walucie, w jakiej uzyskuja^ oni dochod, bez wzgledu na ich sytuacje dochodow^. Identyczne stanowisko zajmuje w tej kwestii NBP. Przyjecie tej Rekomendacji oznacza tez wypelnienie zalecen ESRB. Kredyty walutowe, indeksowane lub denominowane w walutach obcych, general 3 szereg rodzajow ryzyka po stronie klientow, bankow i gospodarki. Wiekszosc gospodarstw domowych nie jest w zaden sposob zabezpieczona przed ryzykiem kursowym, w zwi^zku z czym narazona jest na poniesienie wysokich strat, w sytuacji w ktorej bylyby one zmuszone do rozwiazania umowy w okresie znacznego oslabienia zlotego. Strata moze bye istotnie powiekszona jezeli okres oslabienia zlotego polaczylby si? z dekoniunktur^ na rynku nieruchomosci. Niekorzystne, z punktu widzenia klienta, uksztaltowanie sie kursow walutowych oraz sytuacji na rynku nieruchomosci moze tez uniemozliwic zamian? mieszkania/domu. Zobowi^zanie w walucie obcej moze przyniesc korzysci tylko pod warunkiem, ze w calym okresie splaty kredytu stopy procentowe i relacje kursow walutowych beda^ ksztaltowaly sie korzystnie z punktu widzenia kredytobiorcy lub zmiany pozytywne beda^ przewazac. Jednak podejmuj^c sie zobowi^zan finansowych na kilkudziesiecioletnie okresy splaty nie mozna zakladac, jako pewnej, realizacji takiego scenariusza. W przypadku bankow, glowne ryzyko zwiazane z szerokim finansowaniem gospodarstw domowych w walutach obcych polega na mozliwosci istotnego pogorszenia splacalnosci tych kredytow w okresie oslabienia kursu zlotego i dekoniunktury na rynku nieruchomosci. Nalezy takze brae pod uwage ryzyko zwiazane z finansowaniem portfela tych kredytow oraz ryzyko

6 wynikajace z ich negatywnego postrzegania przez czesc analitykow, inwestorow i agencje ratingowe, co moze znalezc odzwierciedlenie w wycenie i ratingu banku, jak tez mozliwosci i koszcie pozyskania fmansowania na rynku. Z punktu widzenia gospodarki, glowne ryzyko polega na zwiekszeniu ryzyka systemu finansowego, niekorzystnym wplywie na poziom cen na rynku nieruchomosci (niskooprocentowane kredyty walutowe sprzyjaja powstaniu,,baniek cenowych"), oslabieniu oddzialywania instrumentow polityki pienieznej, jak tez niekorzystnym postrzeganiu przez instytucje miedzynarodowe i agencje ratingowe, co moze wplywac negatywnie na ocen^ gospodarki. W kontekscie kredytow walutowych trzeba dodac, ze analizy UKNF zaprzeczaj^ tezie o wyzszej jakosci kredytow walutowych niz kredytow zlotowych - jakosc obu portfeli jest zblizona. Wyzszy udzial kredytow zagrozonych w portfelu kredytow zlotowych wynika z przewalutowania czesci zagrozonych kredytow walutowych na zlote oraz wyzszej przedterminowej splacalnosci kredytow zlotowych. 2. Okres kredytowania W odniesieniu do okresu kredytowania (Rekomendacja 7) wskazano, ze banki powinny rekomendowac klientom detalicznym okres splaty zobowiazan nie dluzszy niz 25 lat, a w przypadku podjecia przez klienta decyzji o dluzszym okresie splaty, bank nie powinien udzielic kredytu, ktorego okres splaty przekraczalby 35 lat. Nadmiernie wydluzony okres splaty powoduje istotny wzrost ryzyka po stronie klienta i banku, wynikajacy m.in. ze zwiekszonej wrazliwosci raty splaty na zmiany stop procentowych oraz niskich kwot splaty kapitalu w znacznej czesci okresu trwania zobowiazania. Nadmierne wydluzenie okresu splaty skutkuje tez znaczacym wzrostem l^cznych kosztow ponoszonych przez klienta, co w przypadku wiekszosci gospodarstw domowych dziala ograniczaj^co na mozliwosc tworzenia oszczednosci. Jednoczesnie uzyskane w drodze wydluzenia okresu splaty korzysci klienta w postaci wzrostu maksymalnej kwoty kredytu lub obnizenia wysokosci raty splaty s^ nieznaczq.ce w porownaniu do wzrostu kosztow obslugi oraz skali podejmowanego ryzyka (wydluzenie okresu kredytowania moze bye korzystne przy niskich stopach procentowych, ale nie mozna zakladac, ze stopy procentowe bedq niskie w calym okresie splaty zobowiazania). Dodatkowo nadmiernie wydluzone okresy splaty mog^ miec negatywny wplyw na procesy zachodzace w gospodarce, w szczegolnosci sprzyjaj^ powstawaniu,,baniek cenowych" na rynku nieruchomosci.

7 Z drugiej strony, Rekomendacja lagodzi zasady badania zdolnosci kredytowej, dopuszczajac mozliwosc jej oceny w oparciu o 30 letni okres splaty (dla kredytow o okresach splaty wynoszacych lat). Jednoczesnie Rekomendacja wzmacnia pozycje klienta w relacji z bankami, nakladajac na banki dodatkowe obowiazki informacyjne, w przypadku przekroczenia 25 letniego okresu kredytowania. 3. Wskaznik Dtl W przypadku wskaznika Dtl (Rekomendacja 9) nastapilo zlagodzenie i uelastycznienie podejscia nadzoru, polegajace na rezygnacji z ustalenia na poziomie regulacyjnym maksymalnych wartosci Dtl. W obecnej Rekomendacji, obowiazek ustalenia maksymalnych limitow Dtl spoczywa na banku. Majac jednak na uwadze obiektywnie istniejace w gospodarce zaleznosci, zalecono aby badajac zdolnosc kredytowa, banki zwracaly szczegolnq uwag^ na sytuacje, w ktorych wskaznik Dtl przekracza 40% dla klientow o dochodach nieprzekraczajacych przecietnego poziomu wynagrodzen w danym regionie zamieszkania oraz 50% dla pozostalych klientow. Wynika to z bardzo dlugiego okresu splaty wiekszosci ekspozycji zabezpieczonych hipotecznie oraz tego, ze w przypadku wiekszosci gospodarstw domowych koszty utrzymania przekraczaj^ polowe ich dochodow netto. Wartosci te moga^ zostac przekroczone, ale powinna bye to swiadoma akceptacja podwyzszonego ryzyka zarowno po stronie banku, jak i klienta. W szczegolnosci, bank powinien poinformowac klienta o podwyzszonym ryzyku takiego produktu oraz negatywnym wplywie na mozliwosc realizacji przez klienta wiekszych wydatkow lub tworzenia oszczednosci. 4. Wskaznik LtV Rekomendacja wprowadza takze zmiany w zakresie postanowien dotyczacych okreslania maksymalnego poziomu wskaznika LtV (Rekomendacja 15.7 i 15.8) oraz minimalnego wkladu wlasnego (Rekomendacja 10). Majac na uwadze wysokie ryzyko po stronie klienta, banku i gospodarki, zwiazane z wysokimi LtV (zblizone stanowisko w tej kwestii zajmuje NBP) oraz wysokie koszty obslugi kredytu przez klienta, bank nie powinien kredytowac pelnej wartosci nieruchomosci stanowiacej przedmiot zabezpieczenia. Ponadto, zgodnie z Rekomendacja 10.4 bank powinien przyjac od klienta oswiadczenie, ze wklad wlasny nie pochodzi z kredytu.

8 Biorac pod uwage powyzsze, Rekomendacja wskazuje, ze banki powinny ustalic wewnetrzne limity maksymalnych wartosci LtV. Jednoczesnie, w przypadku ekspozycji kredytowych zabezpieczonych na nieruchomosciach mieszkalnych, KNF rekomenduje ustalenie maksymalnej wartosci LtV na poziomie 80% lub 90% jezeli czesc ekspozycji przekraczajaca 80% LtV jest odpowiednio ubezpieczona. W przypadku ekspozycji kredytowej zabezpieczonej na nieruchomosci komercyjnej, wprowadzono wymog, iz ustalony przez bank maksymalny poziom LtV nie powinien przekraczac poziomu 50%. Ustala sie przy tym okres przejsciowy na pelne dostosowanie sie do tych postanowien Rekomendacji. I. Pozostale zmiany Intencja KNF jest, aby klienci detaliczni otrzymuj^cy nieregularne lub niestabilne dochody, nie podlegali wykluczeniu z rynku kredytowego. Dlatego w Rekomendacji 8.5 proponuje sie, aby w przypadku tych klientow ocena zdolnosci kredytowej prowadzila do oceny mozliwosci regularnej obslugi i splaty zobowiazan. Jezeli ocena ta jest pozytywna, bank nie powinien pozbawiac klientow mozliwosci otrzymania kredytu z powodu nieregularnosci lub niestabilnosci ich dochodow. Ponadto, w zakresie relacji z klientami wprowadzono zmiany majace w szczegolnosci na celu wzmocnienie pozycji konsumenta. Podkreslono obowi^zki informacyjne bankow wobec klientow, zarowno przed podpisaniem umowy, jak rowniez po jej zawarciu. Zwrocono uwage, ze bank jako profesjonalny uczestnik rynku powinien w sposob rzetelny informowac klientow o warunkach umowy, w tym m.in. o wysokosci raty, kosztach kredytu oraz tempie splacania kapitalu w zaleznosci od okresu kredytowania, a takze o ryzyku ponoszonym przez klienta w zaleznosci od poziomu wskaznika Dtl. Wplynie to pozytywnie na swiadomosc klientow przy okresleniu poz^danych parametrow kredytu. Postanowienia rekomendacji dotycza rowniez kwestii oferowania ubezpieczen towarzyszacych kredytom zabezpieczonym hipotecznie, wskazujac pozadany kierunek polityki bankow w tym zakresie w celu przeciwdzialania negatywnym praktykom obserwowanym w obszarze bancassurance. Proponowane w przedktadanym projekcie zmiany regulacyjne zmierzaja do uelastycznienia rekomendowanego podejscia, przewiduj^c pewne jego zlagodzenie, jednak w zakresie ograniczonym koniecznosci^ przeciwdzialania mozliwosci wystapienia ryzyka systemowego. W tym kontekscie nalezy pamietac, ze nadmierne zlagodzenie regulacyjne mogloby przyniesc 8

9 skutek odwrotny do zamierzonego. W szczegolnosci, nadmierne zlagodzenie zasad oceny zdolnosci kredytowej mogloby prowadzic do nieuzasadnionego wzrostu cen nieruchomosci (zwlaszcza w pol^czeniu z mozliwym lagodzeniem polityki pienieznej), a tym samym do pogorszenia sytuacji przecietnych gospodarstw domowych na rynku nieruchomosci, ktore musialyby zaci^gn^c wyzsze zobowiazania w celu zakupu tej samej nieruchomosci. Postanowienia Rekomendacji S, ktore maja^ na celu wyeliminowanie nadmiernego ryzyka, wprowadzaja ograniczenia dzialalnosci kredytowej bankow. Wynikaj^ca stad ich slabsza pozycja konkurencyjna wobec dzialaj^cych na polskim rynku podmiotow podlegajacych jurysdykcji panstw obcych musialaby nieuchronnie prowadzic do wzrostu ryzyka systemowego. Dlatego, kierujac sie zasad^ dobra ogolnego, a takze potrzeba ograniczenia tego ryzyka, Komisja Nadzoru Finansowego oczekuje, ze oddzialy instytucji kredytowych w Polsce beda^ w odpowiednim zakresie przestrzegac postanowien Rekomendacji S, w szczegolnosci rekomendacji 1, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 25 oraz 26. Zaklada si$, ze Rekomendacja S bedzie obowi^zywac od marca 2013 r. KNF oczekuje, iz banki bed^ stosowac sie do Rekomendacji nie pozniej niz w terminie 6 miesiecy od dnia jej uchwalenia. Projekt Rekomendacji zostal wyslany do Panstwa takze w formie elektronicznej na adres Panstwa sekretariatu. Uprzejmie prosze o zglaszanie ewentualnych uwag do przedmiotowego projektu (o ile to mozliwe w trybie sledzenia zmian) w wersji papierowej oraz elektronicznej na adres: DRB@knf.gov.pl oraz RekomendacjaS@knf.gov.pl, w terminie do 18 stycznia 2013 r.