B3. Trzecie Narodziny - WIELKA BRYTANIA

Transkrypt

1 B3. Trzecie Narodziny - WIELKA BRYTANIA 1. Wielka Brytania. 2. Pilot 3. Koniec Wojny 4. Studia i praca 1. WIELKA BRYTANIA Na drodze do cywilizacji. Wylądowaliśmy w Wielkiej Brytanii. Po prawie czterech latach hitlerowskich zaborów, sowieckich lagrów, i wyzwolenia w Armii Andersa, i tysiącach mil tułaczki po Kontynentach i Oceanach, wróciłem do Europy. Kolejny Cud... Bliżej Kraju, bliżej Swoich... Bliżej celu, bliżej spełnionych marzeń... Nowy Etap, Nowa Karta mego Bytu... Wielka Brytania jest wyspą, dokładniej jedną dużą wyspą i ponad 6000 małych, plus północna część Irlandii. Mimo że terytorialnie jest o jedną trzecią mniejszą niż Polska, zamieszkuje na niej ponad jedna trzecia więcej ludności niż w Polsce. Najdalej odległy punkt od morza ma zaledwie odległość 60 km. Na niej osiedliły się 4 nacje, Anglicy, Szkoci, Walijczycy i Irlandzcy Protestanci. Anglicy stanowią dominującą grupę, i narodem etnicznie najbardziej zróżniczkowanym. Szkoci, Walijczycy i Irlandczycy mają korzenie Celtyckie i nawet do dziś pozostały osiedla, w których starsi obywatele posługują się jeszcze odmianami języka celtyckiego. Rzymianie nazwali tereny dzisiejszej Anglii, Szkocji i Walii, Wielką Brytanią, w odróżnieniu do Małej Brytanii, dzisiejszej Irlandii. Królowali oni tu przez 400 lat, chociaż nigdy nie opanowali Szkocji. Aby uchronić się przed najazdami 'barbarzyńców' z północy, zbudowali dwa olbrzymie wały ochronne 'od Morza do Morza' Rzymskie łaźnie w Bath. B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 93

2 Przed Rzymianami, przez blisko tysiąc lat, panowali nad Wielka Brytanię i Irlandią Celtowie. Po nich zachowały się jeszcze aż do dzisiaj języki celtyckie, w Szkocji, Walii i Irlandii. Nawet w Kanadzie w Nowej Szkocji są grupy etniczne, które próbują odrodzić ten język swoich przodków. Dzisiaj jednak, wszystkie te kraje posługują się angielskim. Największy wpływ na formowanie języka angielskiego mieli Anglosasi, którzy zaczęli osiedlać się masowo dwieście lat po wycofaniu się stąd Rzymian, a później Normanowie, którzy podbili tą wyspę w 1066 roku. W 1943, jak się tu znaleźliśmy, Wielka Brytania była wciąż centrum Brytyjskiego Imperium. Początek tego największego Imperium w historii, dał Henryk VII pod koniec XVgo wieku. 500 lat później obejmowało ono jedną czwartą terytorium globu i panowało ono nad jedną czwartą ludności świata. Nad nim słońce nigdy nie zachodziło... Jak to się stało że tak niewielki naród, z tak małej bazy, mógł to wszystko osiągnąć? Złożyło się na to wiele czynników. Jako wyspa zależni byli od morza, tak że zbudowali dużą i sprawną Flotę Handlowa. To z kolei pozwoliło tworzenie dużych firm handlowych, takich jak British East India Company, Hudson Bay Company, Massachusetts Bay Company innych, które z biegiem czasu stały się tak potężne że zaczęły działać jakby były niezależnymi państwami. To umożliwiło polityczną kontrolę i militarne podboje. Z potrzeb handlowych zaszła konieczność budowy przemysłu, szczególnie w samej Anglii, W wyniku Wielka Brytania stała się, w 19-m wieku, największym mocarstwem przemysłowym. Bogacił się kraj, bogaciło się społeczeństwo, bogaciła się ich kultura. W wyniku Wielka Brytania stała się, po pięciuset latach podbojów, brutalnej siły i sprytnej, często podstępnej dyplomacji, światowej sieci handlu i postępowego przemysłu, najbardziej cywilizowanym krajem. Brytyjczycy W charakterze Brytyjczyków, a przede wszystkim Anglików, można wyczytać ich historię. Charakteryzuje ich dyscyplina, poczucie wyższości, uważają, że nie są Europejczykami, ale ponad nimi; podejrzliwość wszystkiego, co obce: kultura obycia, wstrzemiężliwość. Pokazywanie swoich uczuć jest u nich w złej formie. Przywiązani są i podziwiają Monarchię i wszystkie instytucje, tradycje i uroczystości z nią związane. Centrum ich towarzyskiego życia to 'puby, tawerny. Tam wyżywają się w sztuce konwersacji i 'jokes'((humor). Charakteryzuje ich poczucie błyskotliwego humoru i są bardzo dumni z tego, stanowi to znaczną część ich kultury obycia. Ich humor opiera się na absurdzie, ironii, ośmieszaniu... Często wyśmiewają się z samych siebie. Lubią ekscentryków, często sami są bardzo dziwaczni... A tu kilka przykładów co sami i inni, o nich myślą: 'Anglik, nawet gdy sam, staje poprawnie w kolejce'. George Mike, amerykański autor 'Brytyjczykowi nie zależy aby być szczęśliwym, on chce mieć rację'.('not happy,but right ) Quenti Crisp. 'Anglicy nigdy nie będą niewolnikami; oni mają wolność wszystkiego co Władze i opinia publiczna pozwoli im robić'. Bernard Shaw. '... nigdy nie znajdziesz Anglika w błędzie. On robi wszystko według zasad...' Bernard Shaw 'Jak bohatersko odważnym jest Anglik w obliczu nadzwyczajnych zagrożeń i śmierci; i jak nikczemnym nędznym w obliczu jakichkolwiek objawów klasowej rangi'. Mark Twain, US autor 'Anglicy mają wszystkie podstawowe wymogi do rewolucji, brak im jednak rewolucyjnego żaru.'marks. 'Anglia jest narodem sklepikarzy' Bonaparte 'Nie ma ludzi na świecie, którzy mogą tak sprawnie cię poniżać' Robertson Davies Kanadyjski autor. 'Na kontynencie ludzie mają dobrą kuchnię, w Anglii ludzie mają maniery' Geo Mikes, autor 'Jeśli Anglik zostanie uderzony przez Tira, to on będzie go przepraszał ' J Mason, amerykański komik '...my jesteśmy wyspą perfidii, hipokrytów, ludzi którzy zbudowali Imperium z Biblią w jednej ręce, a rewolwerem B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 94

3 w drugiej... E M Forster Brytyjski autor Oh, nie, ja nie nienawidzę Anglików. To są tylko 'kapucyniarze' 'pedały''. My zostaliśmy zniewoleni przez 'kapucynów'. My nie mogliśmy sobie nawet wybrać przyzwoitą zdrową kulturę, aby nas zniewoliła. Nie. Nas opanowały bezpłodne wyczerpane eunuchy, dupiarze. A więc kto to my?' Irvine Welsh, szkocki autor. '...ten ląd, ta ziemia jest mała, wszystko tu małe, ale nigdy nie banalne i puste, ale raczej poważne, i głębokie w wartościach, dla tych co tego szukają: nie jest ona ani więzieniem ani pałacem, ale przyzwoitym rodzimem domem'. William Morris, angielski artysta... 'Ten szczęśliwy ród ludzi, ten mały świat' Szekspir Wzbogacił ten kraj naszą cywilizację w różnorodnych dziedzinach. Począwszy od literatury od Wiliama Shekspira, Charles Dickensa, Rudyard Kiplinga, JRR Tolkien, do naukowców Newtona, Watt'a, Faraday'a, Fleminga, Darwina i innych....dzisiaj oczywiście jest inaczej. Mimo że Wielka Brytania wygrała ostatnią wojnę, przestała być mocarstwem. Rozpadło się Imperium, ekonomicznie stała się krajem podrzędnym Niemcom i Japonii, państwom, które niby przegrali tą wojnę. Ale to już inna sprawa. Wojna w Wielkiej Brytanii. Po kapitulacji Francji, Hitler spodziewał się, że stanie się podobnie z Wielką Brytanią. Aby to osiągnąć Hitler wiedział, że musi najpierw zwyciężyć w powietrzu. Tu się przeliczył. Brytyjczycy z pomocą Aliantów, a przede wszystkim Polskich pilotów, zwyciężyli 'Walkę o Anglie ( Battle of Britain ). Churchill szybko i sprawnie zmobilizował cały naród. Setki tysięcy woluntariuszy zgłosiło się aby służyć w Home Guard i Royal Observer Corp(ROC). Royal British Navy, wciąż jedna z najpotężniejszych broniła brzegów tej wyspy. Obserwator, członek Royal Observance Corp(ROC) w Londynie. Z tyłu Katedra św. Pawła. Dzielnice przy Katedrze były zupełnie zniszczone podczas ostatniej wojny. B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 95

4 Hitler sfrustrowany zaczął bombardować miasta, aby podważyć morale cywilnej ludności. Bombowce, Latające Bomby, Rakiety V1 i V2 i V3. Bezskutecznie. W wyniku Brytyjczycy nabrali większej determinacji oporu i walki do zwycięstwa. Hitler odłożył swoje plany opanowania Wielkiej Brytanii i w 1941 roku zaatakował swego wschodniego 'sprzymierzeńca', ZSSR. Pod koniec tego roku Japończycy zaatakowali Pearl Harbour. W wyniku USA przystąpiły do wojny po stronie Aliantów. Wojna, ciąg dalszy... Pierwsze miesiące naszego pobytu w Wielkiej Brytanii nie zdradzały znaków wojny. Wehrmacht od czasu do czasu atakował Londyn i południowe porty. Ale nie sięgał naszych okolic. Po lagrach i pustyniach Uzbekistanu i Iraku, Anglia była dla nas rajem. Przed nami przynajmniej dwa lata treningu. Czuliśmy się jakby poza nawiasem wojny. Mimo, że wojna na zewnątrz dochodziła do zenitu intensywności, brutalności i barbarzyństwa. Bitwa o Anglię skończyła się przed naszym lądowaniem na wybrzeżach Szkocji. Była to pierwsza porażka Wehrmachtu. Zginęło w niej 27 tysięcy Brytyjczyków. Niewielka stosunkowo ilość jeśli weźmiemy do porównania Stalingrad gdzie zginęło ponad 1.7 miliona ofiar. Stalingrad był największą i najokrutniejszą bitwą w historii ludzkości. Była to jednak przełomowa bitwa, która zaważyła na wynikach II ej Wojny światowej. Po Bitwie o Wielką Brytanię, która skończyła się w październiku 1940 roku, i od czerwca 1944 roku, do końca wojny, Luftwaffe prześladował Anglię, a szczególnie Londyn, Latającymi Bombami V1 i rakietami V2. Zginęło w wyniku blisko 9 tysięcy ofiar, ponad 90% tych, w Londynie. 'Latające Fortece' i brytyjskie Lancastery bombardowały niemieckie miasta dzień i noc, bezustannie. Ofiarą obu tych kampanii była, nieomal wyłącznie ludność cywilna. Istotnym wydarzeniem, 7 grudnia 1941 roku, zmieniającym całkowicie układ sił, było przystąpienie do wojny po stronie koalicji antyhitlerowskiej Stanów Zjednoczonych, w następstwie japońskiego ataku na amerykańską bazę na Hawajach, Pearl Harbor, przeprowadzonego bez wypowiedzenia wojny. W sześć miesięcy po Stalingradzie, alianckie wojska wylądowały na Sycylii. Pod koniec 1943 r. dołączyły się do nich jednostki Polskiego II Korpusu... Korpus powstał w lipcu 1943, z dowództwa i rozmaitych jednostek Armii Polskiej na Wschodzie, włącznie 3-cia Karpacka Dywizja, składającą się z jednostek, które walczyły przy boku Aliantów w Egipcie i Tobruku. Brytyjskie Dowództwo nigdy nie zgodziło się na dołączenie Polskiego Lotnictwa do II Korpusu, ani też do I Polskiego Korpusu(I Dywizja Pancerna), który powstał w Szkocji w 1942 roku Gen Sikorski w Tobruku II Korpus liczył , a później w 1945 liczba ta wzrosła do Nowi rekruci wywodzili się z uwolnionych jeńców wojennych i tych, którzy przymusowo byli zwerbowani do Wehrmachtu. B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 96

5 Pierwsze jednostki II Korpusu wylądowały na wybrzeżach Włoch w grudniu 1943 roku. W maju zdobyli Monte Cassino i później tego samego roku Ankonę. W końcowej fazie ostatecznej walce kampanii włoskiej weszli pierwsi do Bolonii. Wielu z moich znajomych z czasów lagrów i Armii Andersa, zginęło we włoskiej kampanii. Najwięcej chyba pod Monte Cassino. Przeżył jednak Monte Casino, i Ankonę, i Bolonię, porucznik, a później kapitan Winiarski. Podobno kule się jego nie imały i chyba pod natchnieniem włoskiego wina, nie zwracał na nie uwagi. Znajomy, uczestnik tej kampanii, mówił mi, że w przedostatni dzień wojny Winiarski wpadł do studni i utopił się. Świadek zapewniał, że to nie legenda... Początek w Szkocji. Dla nas, małej garstki 'wybranych', wylądowanie na wybrzeżach Wielkiej Brytanii było równoważnym cudu, spełnienia marzeń o 'obiecanej ziemi'. Pierwsze kroki w Wielkiej Brytanii, chociaż nie zupełnie pewne, bo jeszcze prześladowany malarią, zacząłem od Szkocji. Opuściliśmy Ile de France. Załadowano mnie z innymi do pociągu i wyruszyliśmy na wschód. Krótka, ale niezapomniana podróż. Już nie w bydlęcych wagonach, ale w przedziałach z kanapami i czystymi łazienkami. Pociąg jak wąż przepychał się w ciasnych cieśninach. Po obu stronach skaliste pagórki, przysłonięte powłoką mgły, lub dyskretnym deszczem. Od czasu do czasu, strumyk, wodospad i znowuż zasłona mgły. Wyszedłem z przedziału, bo nie mogłem powstrzymać wzruszeń,... i łez z podziwu... Dusza była spragniona uroku... Po kilku godzinach dotarliśmy do małego miasta Dumferline. Przewieźli nas do wojskowego szpitala. Lekarze zaczęli próbować na mnie nowy lek przeciwko malarii. Zastrzykami, i tych wcale nie szczędzili. Po kilku dniach czułem się na tyle na siłach żeby wychodzić na zwiedzanie miasta, a później, przyległych okolic. Odkryłem wówczas słynny brytyjski posiłek, 'fish and chips'. Ryba z frytkami najlepiej smakuje gdy jest podana tradycyjnie w gazecie.. Dla nas było to dodatkowo korzystne, bo pozwalało nam oswajać się z tym dziwnym językiem. Angielski Język. Angielski jest rzeczywiście dziwnym językiem. Pisze się tak, a wymawia się zupełnie inaczej. Masa dialektów i gwar. W samym Londynie jest ich podobno aż siedem. Komuś z dzielnicy Chelsea jest trudno zrozumieć żargon Cockney'a. Niektóre dźwięki, aby poprawnie opanować trzeba się nauczyć krztusić... Syntaks i fonetyka jest zależna od tego czy mówią Amerykanie, Szkoci, Jamajczycy, czy też absolwenci Oxforda. Posługuje się jednak tym językiem blisko miliard ludzi. Jest on oficjalnym językiem Narodów Zjednoczonych i NATO. Jest on językiem Szekspira... Język, więc bogaty i giętki, chociaż większość Brytyjczyków używa w potocznej rozmowie nie więcej niż osiemset słów. Na dodatek słowa te są bardzo proste. Wydawałoby się, że łatwo można by jego opanować. Niestety nie jest tak. Konrad Korzeniowski(Joseph Conrad) pisał klasycznym angielskim, który konkurował z Oksfordem, ale akcent miał tak potworny, że trudno można było go zrozumieć. Miał na pewno mniejsze kłopoty z francuskim, bo zaczął się tego uczyć w Polsce, a od lat nastolatka był już w Marsylii. Języków najłatwiej i najskuteczniej można się nauczyć od niemowlęcia... Sam zacząłem się uczyć angielskiego na Ile de France. Dokładnie w tym wieku, co Korzeniowski. Dodatkowo, przeszkadzała mi jednak w postępach malaria. Obrałem sobie teraz za zadanie, aby przyswoić sobie czterdziesci nowych słów każdego dnia. Tak, że niedługo zabrało mi czasu, aby osiągnąć te magiczne osiemset słów. Kłopot jednak w tym, podobnie jak u Konrada, że oboje zaczęliśmy się uczyć angielskiego za późno. - Nikt nie mógł mnie zrozumieć, nawet jednego słowa, gorzej, i ja nie mogłem nikogo zrozumieć... Jest to przykre, bo w takiej czy innym stopniu, problem ten męczy mnie aż do dzisiaj... W mundurze Lotnika. Po dwóch tygodniach przeniesiono mnie do obozu lotniczego w małej miejscowości Firbeck, B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 97

6 w hrabstwie Yorkshire, niedaleko Lincoln. Był to obóz dla Polaków i znalazłem się tam ponownie między swoimi kolegami z Armii. Dostałem błękitno szary mundur lotniczy. 21 lipca 1943r, w Kirkham, pobliskiej stacji RAF'u, zostałem zarejestrowany, jako członek RAF, a dokładniej członkiem Polish Air Force, które z kolei było częścią Royal Air Force. Tak, że stałem się oficjalnie lotnikiem, polskim lotnikiem. Ponowny cud Firbeck. Kandydaci na Pilotów Myśliwców. Stoję pierwszy z prawej w górnym rzędzie, z kubkiem Odbywały się tu kursy wstępne, a przede wszystkiego angielskiego, które przygotowywały nas na specjalizację: pilotaż myśliwski, lub bombowy, nawigatorka, strzelca bombowego itp. Zakwalifikowałem się na pilotaż i nawigatorkę. Wybrałem pilotaż myśliwski, bo o tym zawsze marzyłem i tak zawsze siebie widziałem. Wielu wybrało nawigatorkę, tym bardziej, że kursy nawigatora odbywały się w Kanadzie, w kraju 'pachnącym żywicą', o którym wielu marzyło, jak i zresztą i ja. I dalej od wojny. Najszybciej kwalikowało się na strzelca bombowego. Kurs brał zaledwie sześć tygodni i niektórzy niecierpliwi to wybrali tą najbardziej ryzykowną i niebezpieczną funkcję... Zaczęliśmy intensywne kursy angielskiego, teorii lotu, nawigacji, meteorologii, rekonesansu, geografii i inne. Malaria i Anioł Po kilku tygodniach jednak, dostałem na nowo ataku malarii. Nie wiedziałem jak poważną chorobą jest malaria, jak blisko byłem śmierci na Ile de France. Malaria atakuje inne organy i pozostawia swoje zbrodnicze ślady przez wiele lat, czasem mózg, serce, płuca i inne. U mnie nawrót tej choroby spowodował komplikacje z płucami, wątrobą i hemoglobiną. W następstwie dostałem żółtaczkę. Malaria, jak i komplikacje związane z nią, nawracały przez lata, chociaż z mniejszą siłą.. Znalazłem się w pobliskim szpitalu w małym mieście Worsop. Po wstępnych ceremoniach rejestracji, z miejsca spotkała mnie przygoda, która okazała się chyba najskuteczniejszą kuracją, na jakiekolwiek dolegliwości, które mi zagrażały. Przy biurku rejestracji, niespodziewanie obok mnie pojawiła się pielęgniarka z wózkiem. Piękna młoda dziewczyna. Podobna do Ingrid B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 98

7 Bergman, którą zapoznałem na filmach kilkadziesiąt lat później. Próbowała mnie nakłonić abym usiadł na tym wózku, a ona zawiezie mnie 'gdzieś'... Ja nie wyobrażałem sobie, aby ktoś miał mnie wozić na wózku czy też rykszy, a szczególnie dziewczyna, i wyraźnie, ale grzecznie, gestami oczywiście, bo nasze ''języki' były sobie obce, próbowałem ją przekonać, aby ona do wózka a ja będę pchał. Doszło do kompromisu i dotarliśmy do mego przeznaczenia pchając ten wózek wspólnie, jeden obok drugiego, blisko, bardzo blisko... W tej kilkusekundowej pielgrzymce z jednego pokoju do drugiego, nagle odrodziły się, wybuchły, w moim sercu ukryte przez lata, niemal zapomniane pasje. Bliskość i ciepło uroczej dziewczyny, i matczyny symbol opieki, pielęgniarki, zawładnęły moim sercem. Zakochałem się z miejsca, bez uprzedzenia, bez oporu Canova. Kupidyn i Psyche Malaria jednak narzuciła swoje realia...bardzo wysoka temperatura, chociaż bez dreszczów. Majaczyłem, może mdlałem.. Rentgeny, badania krwi. Lekarz patrzył się na mnie jak zagubiony. Próbowałem mu wytłumaczyć, że malaria, ale nie zrozumiał. Raz nad moim łóżkiem było ich aż siedmiu. Dyskutowali autorytatywnie, chociaż ich nie rozumiałem, a moim zdaniem nie byli zainteresowani, bo to jak u lekarzy, a szczególnie Anglików, pacjent nie ma prawa opinii, ani wiedzieć o swoich losach. Wydaje mi się, że zdecydowali, że to zapalenie płuc z komplikacjami. Odwiedzała mnie regularnie, w mojej klatce, moja gwiazda Betty, bo tak jej było na imię. Obnażała mnie, w poszukiwaniu za nieskalanym polem, aby mnie rytualnie kłuć... Wytworzyło się u mnie podłoże masochizmu. Zaszczyki bolały i raniły, ale zwiastowały obecność Betty... Traciłem przytomność dość często, teraz już na widok strzykawki. Przy jednym z tych epizodów zdecydowałem przyjrzeć się temu raczej poniżającemu zjawisku. B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 99

8 Próbowałem zapamiętać, co w tych sekundach zanim zemdleję, co się właściwie ze mną dzieje? Więc, najpierw poczucie mdłości... potem jakby nieograniczona przestrzeń i dźwięk, później melodia, coraz wyraźniejsza, coraz piękniejsza, uwodzicielska, niebiańska, - i rytm, najpierw dyskretny, ale stopniowo naglący, aż przemógł pieśń, - w końcu tylko rytm... Chcę wrócić do pieśni...do nieba otworzyłem oczy i przede mną oblicze anioła,...betty... Zapamiętałem sobie tą melodię przez lata. Coś a la Mozart, chociaż Mozarta odkryłem dopiero ponad czterdzieści lat później... Po dwóch tygodniach przeniesiono mnie do innego oddziału. Podejrzewałem, że to decyzja dyżurnego doktora, bo widocznie zazdrościł, bo Betty obdarzała mnie wyjątkową troską... Nie czułem się lepiej, chociaż pokój był bardzo obszerny, dużo okien i słońce. Było nas w nim chyba około tuzina. Raził mnie hałas i wrzask radia, bezustannych przebojów i 'quickstep'ów'. Środek był pusty. Wykorzystało to dwóch młodych zwariowanych amatorów piłki nożnej. Z bandaży i waty zrobili coś co niby im miało służyć jako piłka. Drażniła mnie to, chociaż inni z łóżek dopingowali. Jednemu z nich, chyba po operacji przepuchliny, ze spodni piżamy wlekł się rozluźniony bandaż. Nie zwracał na to uwagi. Był to Radek, Polak. Miałem tu nową pielęgniarkę. Młodziutka, ryża, pełna energii. Opiekowała się mną bardzo sumiennie, bo chyba z wszystkich na tym wydziale byłem najbardziej schorowany. Jej troskliwość żenowała mnie jednak, bo nie lubiłem być wyróżniany... A może, dlatego że nie chciałem 'zdradzić' mojej lojalności w stosunku do Betty?... Moim sąsiadem był Anglik, Alec. Pokumaliśmy się szybko i okazał się chętnym i skutecznym nauczycielem angielskiego. Korespondowaliśmy ze sobą przez lata. Nadszedł jednak dzień, kiedy na tyle wyzdrowiałem, że zostałem zwolniony z tego szpitala. Pożegnałem się z Alekiem, z Ryżą(miała łzy w oczach) i z innymi. Żal mi było przede wszystkim rozstać się z Betty. Marzyłem o niej przez lata, wymienialiśmy listy, nawet spotkaliśmy się dwa razy, ale wyczułem, że ja nie miałem miejsca w jej planach. Duchy w Szkocji. Ze szpitala wysłano mnie bezpośrednio do domu rekonwalescencji, do małego historycznego zamku w Craighall w północno wschodniej Szkocji. Opiekowała się tym zamkiem i nami rodzina Klanu Rattray, Przodkowie ich zamieszkiwali tu bez przerwy od 1533 roku. Sam zamek był zbudowany na skarpie, jak orle gniazdo, nad ponad 70 metrową przepaścią, powyżej rzeki Ericht, po południowej stronie wąwozu Craighall Gorge. W pobliżu ponad wąwozem wisiał, jakby huśtawka w obłokach, wiszący most, tylko dla pieszych... Naokoło były hektary lasów a w nich kilometry ścieżek dla spacerów. Wybrałem narożny pokój, nad samą przepaścią, ze wspaniałym widokiem na ten zawieszony most. A poniżej grzmiał nieustanny huk kaskady. Podziwiałem te niezwykłe spektakularne położenie miejsce nie na długo. Malaria ponownie pokazala swoje zęby. Wyleczyli mnie z zapalenia płuc, ale nie z malarii. Opanowała mnie niezrozumiała bojaźń. Zacząłem bać się tej przepaści, nocy, duchów, swego cienia.... Nie mogłem tego pojąć i nie mogłem się z tym pogodzić. Bo przede mną bohaterskie szczyty, loty w przestworzach... B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 100

9 Zaczęło mnie to poważnie prześladować. Bo jak tchórz może stać się bohaterem? Jak się tego pozbyć, jak to pokonać? Wstawałem nocą, wychodziłem do tych rozległych lasów z wyzwaniem do tych duchów. Była to już późna jesień, niesamowite wichury. Podglądałem każdy krzak, cień, śpiewałem, krzyczałem, aby wystraszyć te zmory... Gdyby, ktoś mnie przypadkowo podejrzał w tym stanie, z miejsca by uwierzył w grasujące duchy przy tych odwiecznych starych szkockich zamkach. Nie zdawałem sobie wówczas sprawy z tego, że te duchy, to pasożyty malarii, które atakują i niszczą czerwone ciałka krwi. W wyniku 'tchórzostwo', - medycy nazywają to 'hemolysis'. Opuściłem to niezwykłe miejsce zanim pozbyłem się tych upiorów. Spieszyłem do bazy, aby o mnie nie zapomnieli. Craighall. Szkolenie. Firbeck, Hucknall, Croughton. W Firbecku zastałem jeszcze większość moich kolegów. Wkrótce w sąsiednim Kirkham zostaliśmy oficjalnie zarejestrowani, jako lotnicy Royal Air Force, w skrócie RAF, ja wciąż, jako kapral podchorąży.. Po zaledwie kilku dniach, zostaliśmy przeniesieni do 25 Polskiej Podstawowej Szkoły Lotniczej, a po miesiącu do RAF Air Crew Training Centre, w Hucknall, w środkowej Anglii. Szkolenie pilotażu wymagało solidnego przygotowania. Mimo naglących potrzeb, i intensywnych kursów, droga do lotu nie była tak prosta i szybka. RAF kładł duży nacisk na wszechstronne i dobre wykształcenie. Na skrzydła trzeba sobie zasłużyć. Przed pierwszym lotem musieliśmy pomyślnie skończyć trzy kursy. Dwa w Hucknall i ostatni na stacji RAF'u w Croughton. Zajęcia odbywały się przez sześć dni w tygodniu. Przedmioty, na które musieliśmy zdawać egzaminy obejmowały teorię lotu, meteorologię, nawigację, silnik, angielski, geografię i mapy, rozpoznawanie samolotów i inne. Sport i sprawność fizyczna były także jednym z podstawowych zadań. Dawałem sobie nieźle radę, mimo że bez matury i po lagrach i po malarii... W obozie... Zycie w barakach obozu nabrało wymiarów 'surrealistycznej' normalności. Tak, Wojna, ale raczej zdalna i dorywczo, i nie w tak bliskiej przyszłości, bo przed nami jeszcze dwa lata kursów, no i do lotu jeszcze sporo cierpliwości... Zajęcia, mimo że były bardzo intensywne, stały się rutyną. Po zajęciach niektórzy, tak jak ja zwiedzaliśmy, chodziliśmy na przechadzki, niektórzy grali w karty. A inni chodzili na 'dziewczyny'... W każdym baraku było nas około 30 do 40-stu. B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 101

10 Barak w Hucknall Wówczas nie byłem świadomy tego, że, mimo, że wszyscy byliśmy w Polskim lotnictwie, w PAF, to między nami było wielu kolegów i przyjaciół różnych grup etnicznych. Józio Franek Czech, Dimitry Klimow i Włodziu Pierożnikow Rosjanie, George Klinger Żyd, Jurek Radziuk Ukrainiec, Jasio Markunas Litwin, Karpiej Białorusin, 'karlus' Stefan Weroński Amerykanin, George Moltan, z szkockich przodków. Zbyszek Saloni, chociaż flegmatyk, wyraźnie Włoch. Wcześniej pamiętam Ryszarda Hermana, wyglądał jak typowy Niemiec. Podobno zginął w desancie na Arnhem, jako spadochroniarz. Spadł i zawikłał się w gałęziach jabłoni. Niemiec poderżnął mu gardło jego własnym nożem... Wszyscy byliśmy gotowi walczyć i ginąć w imię wspólnej sprawy, Wszyscy mówiliśmy po polsku, i wszystkich widziałem, jako Polaków, swoich... Zaprzyjaźniłem się z wieloma. B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 102

11 Koledzy w Hucknall. Pierwszy z lewej, klęczy: Włodziu Pierożnikow. Drugi rząd od lewej:- Myszkowski, Piąty z lewej Dyzio Klimow, siódmy Jurek Dawid i obok Józio Franek, drugi z prawej w tym rzędzie, 'karlus' Stefan Weroński(Amerykanin był ranny w Tobruku) Trzeci rząd, od prawej:- Zbyszek Borowski. Ja jestem pierwszy od prawej w górnym rzędzie. Trubadurzy bez pieśni... W naszym obozie była grupa WAAF'ek, Żeńskiej Pomocniczej Służbie w Lotnictwie, Polek i Angielek, które pracowały w kancelariach i jako pielęgniarki w izbie chorych. Było ich niewiele i raczej niedostępne do zwykłych członków naszej rangi. Tak, że ci odważniejsi szukali za towarzystwem dziewczyn poza obozem. Kościoły i różne towarzyskie i społeczne grupy organizowały rozmaite imprezy, przyjęcia i zabawy dla żołnierzy. Największą popularnością cieszyły się sobotnie zabawy w Church Hall'u w Hucknall. Popularne były także 'puby', które były dostępne wieczorami nieomal w każdej wiosce. Kłopot, że większość dzieliła kobiety od mężczyzn w niezależnych salach. Nie byłem w stanie korzystać ani z zabaw, bo nie umiałem tańczyć, ani z pubów, bo nie lubiłem piwa i obrzydliwej 'scotch' i mimo dużych postępów w angielskim, wciąż miałem te same kłopoty z tym językiem. Po zajęciach i najczęściej już po zmroku słuchaliśmy i podniecały nas i pobudzały naszą zmysłowość opowieści 'trubadurów', chociaż bez pieśni, niemniej jednak bawiły nas ich baśnie o ich niezwykłych erotycznych przygodach. Jednym z nich był wysoki, przystojny warszawianin, Karol Ura, którego zapoznałem chyba w Iraku.. Jego zeznania potwierdzili inni koledzy z Warszawy. Pamiętali go jak paradował z dwoma wilczurami na Nowym Świecie i Krakowskim Przedmieściu. Podobno szalały za nim piękne Warszawianki. Uwodził je namiętnie. Nigdy nie dowiedzieliśmy się o jego zawodzie. Odnosiliśmy wrażenie, że uwodzenie Warszawianek było jego podstawowym zajęciem. Chociaż w jego relacjach wydawałoby się, że nie on, ale te urocze dziewice uwodziły jego... Bazą, którą sobie obrał, była Łaźnia Diany, na pobliskiej Chmielnej. Ta dla niego i licznych Warszawianek była Świątynią Erosa. Z tematem Łaźny Diany spotkałem się ponownie, 50 lat później. Ale o tym później... Na miano trubadura, więcej sobie zasłużył Jurek Radziuk. Z polotem i wyobraźnią, i z wrodzonym B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 103

12 poczuciem humoru, opowiadał o swoich nieomal codziennych wyprawach w miejscowym Hucknall, a później, kiedy stacjonowaliśmy w Croughton, niedaleko Banbury. Większość z pośród nas to byli młodzi, niedoświadczeni i niewinni. Urok młodości wykradły nam lagry i wojenne wędrówki. Z początku wielu z nas byli zgorszeni tymi często niesmacznymi baśniami. Chociaż Karol i Jurek byli raczej wstrzemięźliwi w doborze słów i graficznych określeń. Sam, mimo nieomal religijnej wrażliwości, z coraz większą ciekawością oczekiwałem następnych epizodów tych przygód. W rezultacie marzyłem i pisałem do Betty. Koloński Mieliśmy między nami także i Kolońskiego (nazwisko zmyślone)... Znany był, jako klient dziewczyn 'ulicznego zawodu', które ofiarowały swoje usługi spod Kolonady' w pobliskim Nottingham. Z chwilą kiedy dostał żołd, bez zwłoki i regularnie spieszył 'pod Kolonadę, mimo że niezawodnie powtarzały się konsekwencje. W Anglii, i to nie tylko w polskich siłach zbrojnych, znany był polski dermatolog i specjalista od chorób wenerycznych, którego nazwiska nie zapamiętałem. Był nieortodoksyjny i uchodził za dziwaka. Niektóre skórne choroby leczył zakopując pacjenta, przez trzy dni pod ziemię. Podobno z sukcesem. Jego pacjentem stał się również i nasz bohater, Kolonski. Sam zwierzał się ze swoich przygód z tym to lekarzem. Rutyna wizyty zawsze się powtarzała. Doktor niecierpliwie wysłuchał jego spowiedzi, kazał się rozebrać do naga, uklęknąć, złożyć ręce jak do modlitwy i z rozmachem i z zaciętą pięścią wyrżnął go w 'mordę'... Mimo tych szykan, Kolonski pozostał lojalnym klientem tego niezwykłego dziwacznego medyka... jak i przyjaciółek spod kolonady... Wojna między Przyjaciółmi W okolicach Hucknall oprócz nas były tu stacjonowane i angielskie jednostki wojskowe. Oczywiście i oni rościli sobie te terytorium dla tych samych potrzeb. Dochodziło do swarów a nawet do bójek między naszymi i nimi. Jedna, bardzo poważna, miała miejsce na moście kolejowym, w drodze do Hucknall. W tym środowisku trudno było zauważyć 'braterstwa broni'. Przypominam sobie o podobnym incydencie w Jerozolimie, kiedy w podobnej bójce, po stronie polskiej 'walczyli' Australijczycy, ich kuzynowie... Imperialni Anglicy nie byli za bardzo popularni między swoimi sojusznikami. Nie można jednak to powiedzieć o Angielkach... Nawet i one zdradzały podobne sentymenty w stosunku do swoich... Po 'Battle of Britain', Nasi byli uwielbiani. Zdarzało się niestety, że nasi bohaterowie nadużywali sobie gościnności tubylców, naszych gospodarzy. 'Old timers', wspominali, niektórzy z dumą, o swoim obrzydliwym zachowaniu. Wypadek, o którym słyszałem z kilku źródeł. Do teatru w Nottinghamie, przybyło stado pijanych 'bohaterów'. Nie podobała im się ta impreza, przegonili załogę ze sceny, i więcej, w dowód swego 'kulturalnego' uznania, zostawili po sobie, i jako wizytówkę, pokryli scenę swoim 'łajnem'... Wojna tworzy bohaterów i łajdaków, i łajdaków-bohaterów... Welcome Home 'My Home is my Castle'. Dla Anglika jego dom, jest dla niego jego zamkiem. Tak, żeby być zaproszonym do ich domu jest pewnego rodzaju wyróżnieniem. Nadarzały się mnie te okazje i mimo obaw z moim angielskim, z brakiem prostych zasad obycia i mojej nieśmiałości, wykorzystywałem je skwapliwie. Byłem świadomy swoich upośledzeń i próbowałem to naprawić. Anglicy są bardzo skrupulatni, i wstrzemięźliwi w ich towarzyskich wymianach i kulturze obyczałości. Przy przedstawieniu, nie mówi się po Amerykańskim 'Hi', ale 'How do you do', bez poufności. Termin 'dżentelmen' określa człowieka o kulturze wstrzemięźliwości. Tak, że moja patologiczna nieśmiałość B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 104

13 stało się pewnego rodzaju zaletą. Ludzie litowali się nad moją nieudolnością... A nieudolność ta była bardzo wyraźna. Pierwsze tego rodzaju doświadczenie spotkało mnie od strony młodego małżeństwa fermerów, państwa Poulin w Chipping Sudbury, niedaleko Bristolu. Gościłem u nich kilka razy. Było tam stosunkowo niedaleko od Croughton, stacji RAF, następnego etapu mego szkolenia. Doświadczenie z państwem Poulin stanowiło jednak inny rodzaj szkolenia, może nawet trudniejszy, często żenujący - etap szkolenia obyczajowego, ogłady, zachowania się w towarzystwie... potocznego, na co dzień... Nie za bardzo mnie do tego przygotowało Knieja ani Grzybowo. Ale podpatrując uczyłem się. Państwo Poulin zaczynali posiłki modlitwą. Nie zaskoczyło mnie to, mimo tego, że u nas w domu nie było tego zwyczaju, chociaż, skrupulatnie przestrzegał to wuj Kasper w Gnieźnie i Idziaszkowie w Łuszczanowie. Było to dla mnie jednak żenujące, bo oprócz pochylonej głowy nie nauczyłem się jeszcze modlić po angielsku... Przy stole należy się siedzieć swobodnie, ale prosto, bez łokci na stole. Widelec trzeba trzymać zawsze w lewej ręce, a nie tak jak wygodniej. Należy podawać przyprawy sąsiadom i bawić ich towarzyską konwersacją. Nie wolno zaczynać jedzenia aż po modlitwie przez pana domu i aż pani domu nie zacznie posilku Potrawy jakby drugorzędne... Posiłek należy kończyć z nożem i widelcem równolegle na czystym talerzu, sygnał, że skończyłem... Nie pomagało mi że byłem bardzo świadomy moich braków. Moje maniery i zachowanie było groteskowo sztywne, 'sztuczne, marionetkowe, bolesne... Litowała się nade mną nawet ich trzy letnia Heather, która, pamiętam, zawsze jak rozstawaliśmy się, i opuszczałem ich dom, płakała... Korespondowałem z nimi, a później z Heather przez lata... Turysta podczas wojny. Dostawaliśmy żołd i urlopy. Wykorzystywałem każdą wolną chwilę i każdą nadarzającą się okazję, aby zwiedzać i podróżować, tym bardziej, że dla nas w mundurach koleje i autobusy były bezpłatne. A miejscowa ludność traktowała nas, w mundurach, bardzo przyjaźnie. Zapominałem, że przede mną i naokoło, wojna... Wielka Brytania, a szczególnie Anglia to piękny kraj, bogata historia, starożytne urocze miasteczka, średniowieczne katedry, zamki, Uniwersytety Oxford, Cambridge, no i oczywiście Londyn. Zwiedzałem i odkrywałem z namiętnością. Najczęściej sam. Od Invernessu w północnej Szkocji do Plymouth, i Bath w południowo-zachodniej Anglii. Od Swansea w Walii do Canterbury. I oczywiście Londyn... Porywały mnie piękne pejzaże i widoki wspaniałego i bogatego angielskiego krajobrazu. Pochłaniałem je nieustannie z okien pociągów i autobusów. B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 105

14 Edinburgh. Północne Ateny. UK O. Kanał Oxford Do niektórych miejsc powracałem wielokrotnie. Londyn, Edinburg, Oxford, Cambridge. Najczęściej do Londynu. Bo tam i bogate muzea i galerie, trzy Katedry, Parlament. B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 106

15 Parlament. Londyn. Było tam i dużo rodaków. Nasz Rząd na obczyźnie miał tu swoje urzędy i placówki. Najczęściej zamieszkiwałem w Klubie Białego Orła na Knightsbridge, przy High Parku, w samym centrum Londynu. Było tam kilka noclegowych pokoi, restauracja z pysznymi polskimi potrawami,...i małe imprezy i koncerty. Wzruszałem się tu Chopinem dzięki pianiście Glińskiemu, którego niezawodnie tu spotykałem. Podczas jednej z moich tu wizyt, w nocy, niedaleko od naszego budynku, uderzyła bomba V2. Pospadały obrazy ze ścian, pobiły się lustra, ludzie w panice opuścili budynek. A ja nie... Nie wiem, dlaczego? Albo byłem zmęczony zwiedzaniem, a może moje doświadczenie ze szkockimi duchami uodporniły mnie od paniki?... Londyn w tym czasie był również siedzibą innych placówek alianckich sił zbrojnych. Była tu taka różnorodność mundurów, że jakiś dowcipny Anglik ubrał się w mundur SS-mana, i, o dziwo, nikt tego nie zauważył... Oksford. Bogusław Andrzejewski. Gdy stacjonowalismy w RAF Croughton, w jednej z moich wycieczek do pobliskiego Oxfordu, zapoznałem, dzięki memu mundurowemu koledze Karpiejowi, nauczycielowi z Białegostoku, Bogumiła Andrzejewskiego. Studiował tam filologię angielską(!) i pisał poezję po polsku. Zachwycałem się nią w późniejszych latach, czytając londyńską Kulturę i Wiadomości, bo publikował w obu. Pisał już poezję w Palestynie, w namiocie, przy świeczce. I później, gdy walczył w 3-ej Brygadzie Karpackiej pod Tobrukiem, gdzie był ranny. Po wojnie został Profesorem Zwyczajnym na Uniwersytecie Londyńskim. Bogusław Andrzejewski B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 107

16 Jednym z jego uniwersyteckich kolegów był, bardzo czarny murzyn z Nigerii. Zapamiętałem sobie jego ubolewania. ' W moim kraju', mawiał, ' jest dużo bardzo czarnych ludzi, ale tak ciemnych jak w Oxfordzie to nie zauważyłem'... Podczas tych wyjątkowych, chociaż nielicznych spotkań, bardzo wyraźnie uświadomiłem sobie, jak bardzo jestem 'ciemnym' i upośledzonym w dziedzinie oświaty. Ponownie, odrodził się u mnie kompleks niższości... Jak to naprawić? Później jednak, przygotowując się do matury, brałem zaocznie Oxfordzkie kursy angielskiego. 'Błyskawica' W innej z moich turystycznych wypraw, w Plymouth, w jednym z największych wojennych portów, zapoznałem polskiego marynarza z polskiego kontrtorpedowca Błyskawicy. Zaprosił mnie na pokład i zademonstrował mi tajemniczą zdumięwającą nową technologię 'radar'. Intrygowało mnie to niesamowicie, ale nie zdawałem sobie sprawy jak znacząca jest ta technologia. Radar zmienił historię wojny.. ORP Błyskawica Błyskawica wówczas, co kilka dni, kursowała między Anglią i południowo-zachodnią Francją, wymieniając członków wywiadu i zaopatrując ich w zaopatrzenia i broń walki w podziemiu. Wycieczka taka trwała przeciętnie trzy dni i mój kolega-marynarz namawiał mnie abym na następną się do nich dołączył... W 1944 roku nie mogłem zrozumieć, że ta wojna tak 'luźna'. Moją legitymacją był tylko mój mundur i to nawet nie marynarski, chociaż mundur lotnika symbolizował coś specjalnego... Fascynowała mnie ta propozycja, bo jaka to tak niesamowita i wyjątkowa okazja....bo czy nie po to Wojna, życiowa przygoda dla młodych?... Ale po namyśle odmówiłem. Nie chciałem ryzykować mego powołania, największej przygody mego życia, bo przede mną przecież skrzydła i szczyty 'bohatera'... i trumfialny powrót do ojczyzny... Przed następnym rejsem, i przed moim powrotem do bazy, mój kolega zapoznał mnie z koleżanką jego dziewczyny, Betty Payne. Miałem szczęście, bo to już druga pod rząd Betty. Były bardzo młode, obawiałem się że nie letnie. Urocza Betty gościła u koleżanki na kilka dni, a mieszkała w Portsmouth, ważnym mieście B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 108

17 portowym nad kanałem La Manche. Wymięliśmy adresy i zaprosiła mnie abym odwiedził ją w jej rodzinnym Portsmouth. Korespondowałem z oboma Bettami i z Alekiem regularnie, przez lata. Mój pisemny angielski wyraźnie się poprawiał, w dużej mierze dzięki tym wymianom. W rozmowach jednak bez 'migów', trudno by się wciąż zrozumieć... Dziewicza Betty w Portsmouth W czasie postoju w Croughton, skorzystałem z zaproszenia Betty Payne, i odwiedziłem jej rodzinę w Portsmouth. Była to prosta rodzina, ojciec pracował w miejscowej stoczni. Nie modlili się przed posiłkami i nie zaprosili mnie abym się u nich przenocował, więc nocowałem w pokoju pobliskiego 'Room and Breakfast'. Port ten położony nad kanałem La Manche, był często bombardowany. Wszystkie okno były pozalepiane taśmami a w nocach obowiązywał 'blackout', z wyjątkiem prawie niedostrzegalnych niebieskich światełek. Auta jak duchy, również z niebieskimi oczkami, posuwały się po ciemnych ulicach. Niebo pokryte balonami na linach chroniło przed atakami wroga... Funkcjonowały jednak niektóre kina. Więc wieczorami chodziliśmy z Betty do kina, lub na przechadzki. Zatrzymywaliśmy się zawsze w pobliskim parku. W parku zagubieni w ciemności... Oczywiście myśli krążyły naokoło tematu, do którego, wydawałoby się, przygotowały mnie baśnie Karola i Jurka. Pamiętałem o drugiej Betty, ale dominowała raczej pamięć doświadczenia z Irmą. Pocałunki, najpierw nieśmiałe, wkrótce namiętniejsze.. i znów nieśmiałość, -zastygaliśmy w objęciach... namiętności, rządzy, pożądania, ale i niepokoju, obaw i lęku... Nieśmiałość i Niedołężność... Nieudolność jednak górowała nad namiętnością. O jak szkoda, bo byliśmy jednej myśli... Ale jak?!... W wyniku, oboje pozostaliśmy w cnocie, ona może siedemnastolatka, a ja na pewno 22 letni! PILOT. Po kilku miesiącach w Croughton i w początkach 1945 r wróciliśmy do Hucknall na następny etap szkolenia. Było nas, co raz mniej, Jedni odpadli, inni przenieśli się na nawigatorkę i wyjechali do Kanady. Na zdjęciu, Jurek Malik, Mickiewicz(chociaż nie Adam) i ja. B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 109

18 Pozostał w mojej grupie Karol Ura, Jurek Malik i Mickiewicz. Ten etap kursów obejmował już przedmiot moich marzeń, latanie,. Wreszcie... Tu właśnie spotkało mnie przeznaczenie, oczekiwany, wymarzony cud,. LOT! Oda do Lotu. Lot był marzeniem wieków, poezją przestworzy, natchnieniem poetów od czasów starożytności, i pasją młodych. Lot, w naszej wyobraźni, kojarzy się z przestworzami, wzniosłością, wolnością, egzaltacją, szybkością, ucieczką poza ziemskie realia. Anne Lindbergh: 'Tam nie ma drogowskazów, aby pokazać, że człowiek przeszedł tą drogą poprzednio. Tam nie ma znaków szlaków. Pilot, w każdej sekundzie, przebija się do nowych nieznanych nienakreślonych mórz przestrzeni' W mitologii Greckiej, Ikar wyzwolił się z Krety lecąc na sztucznych skrzydłach. Mimo że nie dotarł do celu, dzisiaj inspiruje i symbolizuje oderwanie się od przyziemnej rzeczywistości i zrywy i poloty naszej wyobraźni. Obdarza również swoim imieniem setki przebojów muzycznych i pomysłów, od wozów kosmicznych w Matrix'ie braci Wachowskich. W XV wieku, Leonardo de Vinci, miał bardziej praktyczny pomysł lotu, chociaż nigdy niezrealizowany. Oficjalnie osiągnęli to bracia Wright w 1903 roku w USA. Utrzymali się w powietrzu zaledwie 59 sekund i osiągnęli dystans 40 metrów... Ciekawiej, że helikopter powstał wcześniej. Słowak Jan Bahyl opatentował swój wynalazek w 1895, a wypróbował go w 1901 roku o dwa lata wcześniej od pierwszego lotu braci Wright. A pierwsze loty na szybowcu dokonali już w 9 wieku, Maurowie Armen Firman i Ibn Fimas. Daedalus i Ikarus Znamienne jest również to że auto wyprzedziło lot braci Wright zaledwie 10 do 15 lat. W tych ostatnich stu latach historii, technologia budowy samolotu osiągnęła niewiarogodne szczyty. Airbus B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 110

19 380, zbudowany w Toulouse we Francji, może pomieścić na swoich dwóch pokładach ponad 800 pasażerów i może przelecieć, bez przystanku, z szybkością ponad 1000 km, nieomal pół globu. Największym jednak samolotem w użytku jest Andropov An 225. Projektowany i zbudowany przez zakłady Andropova w Kijowie w 1988 roku, jest samolotem towarowym. Na swoim pokładzie może pomieścić i przetransportować lokomotywę, lub dwa czołgi Shermana. Amerykański geniusz i dziwak, Howard Hughes, w 1947 roku, zbudował największy wodnopłatowiec, popularnie znany, jako 'Spruce Goose'. Spruce Goose miał większą rozpiętość skrzydeł niż Airbus i Andropov. Przetłumaczony, 'Świerkowa Gęś', bo był on zbudowany wyłącznie z drzewa i za fenomenalne fundusze, które Hughes wyłudził z US departamentu Wojny. Miał on służyć dla transportu wojsk podczas ostatniej wojny. Dopiero po wojnie, w listopadzie 47-go roku, z Hughes przy sterze, 'Gęś' wzniosła się na wysokość 20m, z prędkością 130 km na godzinę i przeleciała półtora kilometra. To był pierwszy i ostatni lot 'Gęsi'... Po drugiej stronie skali nowej technologii, Amerykanie używają w wojnie w Iraku, miniaturowe 'Bąki', uzbrojone w miniaturowe kamery do wywiadu. Niektóre z tych 'Samolotów mają zaledwie wymiar 10mm... Szczytem osiągnięć historii człowieka i technologii lotu to chyba, pierwszy lot człowieka w przestworzach Gagarina w 1961 roku i 'wycieczka' załogi US na księżyc w 1969 roku. Są to niewiarogodne sukcesy ludzkiej wyobraźni i pomysłowości i największych osiągnięć 20-go wieku... Moja pamięć samolotu sięga do Knieji, kiedy miałem chyba 6 lub siedem lat. Na dźwięk samolotu wszystkie dzieci wylatywały z domów, aby podziwiać to zjawisko. Tak powstało moje zainteresowanie w zbieraniu znaczków pocztowych z wizerunkiem samolotu lub szybowca. Później Żwirko i Wigura i kapitan Jerzy Bajan, dwa historyczne trumfy Polskiego Lotnictwa. Dwa 'Challenge pod rząd, dwa wielkie polskie zwycięstwa, Challenge 1932 w Berlinie i ostatni 'Challenge 1934' w Warszawie. Tak zrodziła się w moim sercu dusza lotnika... Tiger Moth. Tygrys-Komar. Po miesiącach wstępnych kursów, w Firbecku i w Hucknall i w Croughton, dostaliśmy się do Centrum Szkolenia Pilotażu, też w RAF Station w Hucknall. Samolot który był przeznaczony do naszego wstępnego treningu nazywał się Tiger Moth, 'Tygrys- Komar'... Z wyglądu i konstrukcji był bliższy Kitty Hawk, samolotu braci Wright, niż współczesnym samolotom. Zbudowany z drewna oblepionego płótnem i powiązanego kablami. Otwarta kabina z miejscem dla instruktora z tyłu i ucznia z przodu. Usztywnione koła z przodu i sanie z tyłu. Dwupłatowiec, z cztero cylindrowym motorem o 120 koniach. Mógł jednak osiągnąć maksymalną szybkość ponad 160km na godzinę. Ale przy malej szybkości i z silnym wiatrem od przodu, cofał się do tyłu... A więc odpowiadał on mamusiom, które zalecały swoim synalkom: 'lataj wolno i nisko'... Zaprojektowany przez brytyjską firmę de Havilland w 1930 roku, służył w wielu krajach dla wstępnego treningu pilotażu, przed wojną i podczas wojny, aż do 1950 roku. Nawet Polacy kupili, ale tylko jeden. Teraz jest zabytkiem. Jeden z nich można znaleźć w Muzeum Lotnictwa w Krakowie. Na wysokościach było zimno, a szczególnie zimą, z otwartą kabiną. Więc konieczne kombinezony, podwójne rękawiczki, wewnętrzne z białego jedwabiu i futrowe na zewnątrz. Podwójne skarpety i buty z futrowymi cholewkami. Skórzany hełm z goglami i mikrofonem. Mikrofon nie elektroniczny, ale połączony giętką gumianą tubą. I oczywiście pasy i spadochron, na którym się siedziało. B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 111

20 Tiger Moth. Unowocześniona kanadyjska wersja z kabiną (Uwieczniony antyk). Gaz, a więc szybkość kontrolowało się lewą ręką, wysokość drążkiem sterowym a kierunek nożnymi pedałami. A pilot z wyglądu przypominał nowoczesnych mieszkańców przestworzy z filmów braci Wachowskich... Pierwszy Lot Nadszedł wreszcie czas, kiedy zaznajomiony z wszystkimi tajemnicami Tiger Moth'a i kunsztu lotu, zostałem przydzielony do grupy około tuzina. Naszym instruktorem był pan porucznik. Pierwszy lot nie był aktem 'wzniosłości', ani natchnienia, czy euforii, ale kojarzył się raczej z poczuciem zagrożenia, bojaźni... Bo jak można zaufać temu zlepionemu z patyczków i płachty, pudełku ze śmigłami?... - kabina bez dachu, wąska, łokcie wychylały się za burtę... Lot nie był tym, czego oczekiwałem, nie był euforią, natchnieniem... Pasja była w marzeniach, w oczekiwaniu, a teraz niepewność i bojaźń... Porucznik, bez ceregelii doprowadził Tygrysa do startu i na runway, i bez słowa uprzedzenia, nieceremonialnie, rozpędził i oderwał Tygrysa od Matki Ziemi... Czułem się zaskoczony i zagrożony, niepewny, czego się spodziewać? Porucznik milczał, spodziewałem się, że coś powie, uprzedzi, upewni... nic..... nagle, bez sygnału, zawroty, wywroty, przewroty...'beczka' i 'pętla'... Porucznik bezlitośnie wyżywał się na dziewiczej niewinności nowicjusza... W tej bojaźliwej przygodzie, poza dominującym stanie bojazni i zagrożenia, były jednak elementy podniecenia, odkrycia,...rewelacji....na około, 'kłęby' białych, jak wata, surrealistycznych cumulusów, poniżej obraz kolorowych niesymetrycznych angielskich pól, i miniaturowych pudełeczek, domów i stodół... Poczucie bezwagi, gdy samolot w beczce, czy też w 'loop'ie, w pętli......panika, gdy samolot do góry nogami, a ja wiszę na pasach w otwartej kabinie......w tym nawale nowych przygód,.. byłem jednak świadomy, albo może podświadomy tego, że z tyłu 'opiekował się' mną autor tych psotliwych moich życiowych przygód, 'okrutny' pan Porucznik... - Niezwykła przygoda, a może obietnica euforii... B3. Trzecie Narodziny WIELKA BRYTANIA 112