EAZA Kampania na Rzecz Ochrony Małp Człekokształtnych Opisy gatunków

Transkrypt

1 EAZA Kampania na Rzecz Ochrony Małp Człekokształtnych Opisy gatunków ORANGUTAN (Pongo pygmaeus i Pongo apelli) SEKCJA 1: KIM JESTEM? Wysokośd: Wzrost: Masa ciała: samiec 97 cm; samica 78 cm w pozycji stojącej samiec 140 cm; samica 115 cm samiec kg; samica kg w naturze Indeks proporcji kooczyn: 139 Ciężar mózgu dorosłego osobnika: Średnia długośd życia na wolności: 413 g 45 lat Gatunki: W 2001 roku orangutany awansowały do poziomu gatunku jako Pongo abelii (gatunek sumatrzaoski) i Pongo pygmaeus (gatunek borneaoski). Podział ten jest powszechnie akceptowany w środowisku naukowców i ekologów, gdyż bazuje na danych genetycznych oraz morfologicznych. Ponadto istnieją trzy, a może nawet cztery rozpoznane podgatunki borneaoskich orangutanów. Wygląd: Orangutany posiadają długie włosy. W ogrodach zoologicznych dredy znajdujące się na plecach samca, mogą dorastad do ponad metrowej długości. Mimo, że włosy tych zwierząt są długie, to nie tworzą gęstego futra, dlatego skóra jest widoczna na wielu partiach ciała orangutana. Tak zwane samce kołnierzowe posiadają rozwinięte talerze policzkowe, worek krtaniowy, duże rozmiary ciała oraz długie włosy. Są osobnikami dojrzałymi płciowo i płodnymi. Jednakże u wielu samców żyjących w naturze, rozwój wymienionych powyżej cechy jest stłumiony, mimo ich możliwości rozrodczych (płodności). Żadna z płci nie ma wyraźnych zewnętrznych narządów płciowych, przy czym samice wykazują minimalne oznaki rui poprzez obrzęk warg sromowych. Jądra i penis u samców orangutana są bardzo małe w porównaniu z szympansami i bonobo. Ręce oraz stopy orangutanów są do siebie podobne. Ich dłonie są długie, jak palce u rąk i stóp. Kciuk wraz z dużym palcem u nogi są stosunkowo krótkie i znajdują się odpowiednio - w pobliżu nadgarstka oraz stawu skokowego. Kooczyny orangutanów przystosowane są do wspinaczki i charakteryzują się doskonałą przyczepnością. Jednakże sposób poruszania się orangutanów na ziemi wygląda dosyd niezgrabnie. Idąc używają zewnętrznej części stopy i stawiają swoje ręce na ziemi w różnoraki sposób, niekiedy używając lewej ręki inaczej niż prawej. Główne różnice morfologiczne między borneaoskim a sumatrzaoskim orangutanem: Orangutan borneaoski jest przysadzisty i grubszy, zwykle posiada włosy w kolorze ciemno-czerwonobrązowym, w przeciwieostwie do wdzięczniejszego orangutana sumatrzaoskiego o jaśniejszym cynamonowym futrze.

2 Orangutan borneaoski ma niewiele futra naokoło twarzy, podczas gdy samice orangutana sumatrzaoskiego posiadają charakterystyczny zarost, a samce widoczną brodę oraz wąsy. W pełni rozwinięty dorosły samiec orangutana borneaoskiego, posiada duży zwisający worek krtaniowy i charakterystyczny ośmiokątny kształt twarzy, która oparta jest na dole podoczodołowym, którego brakuje u orangutana sumatrzaoskiego. Samce orangutanów borneaoskich posiadają zazwyczaj również skierowane do przodu talerze policzkowe, podczas gdy samce orangutana sumatrzaoskiego mają płaskie kołnierze policzkowe, pokryte puszystymi włosami. SEKCJA 2: JAK I GDZIE ŻYJĘ? Występowanie: Środowisko: Tryb życia: Terytorium: Aktywnośd dzienna: Skład diety: Malezja i Indonezja (Borneo oraz Sumatra) pierwotne i wtórne lasy deszczowe wysoce nadrzewny tryb życia, samce okazjonalnie schodzą na ziemię ha żerowanie 46%, odpoczynek 39%, podróżowanie 11%, budowanie gniazda 1%, inne 3% owoce 60%, młode liście, kora, pędy, pokarm zwierzęcy (jaja, owady, wiewiórki) Orangutan sumatrzaoski Pongo abelii północna Sumatra Orangutan borneaoski Pongo pygmaeus pygmaeus: Sarawak (Malezja) położony w północno-zachodniej części wyspy Borneo Pongo pygmaeus wurmbii: Środkowy Kalimantan (indonezyjska częśd Borneo) Pongo pygmaeus morio: Sabah (Malezja) w Północnym Borneo i we Wschodnim Kalimantanie (indonezyjska częśd Borneo), mogą występowad dwa podgatunki Orangutany są największymi zwierzętami prowadzącymi nadrzewny tryb życia. Żerują oraz budują gniazda na drzewach, w których potem śpią. Zazwyczaj orangutany korzystają z lasów deszczowych na poziomie między 15 a 30 metrem nad ziemią. W telewizji ukazują się programy na temat młodych orangutanach żyjących półdziko w trakcie ich rehabilitacji. Zwierzęta takie korzystają z dna lasu znaczniej częściej niż dzikie osobniki. Przez długi czas sądzono, że orangutany mogą żyd tylko w lasach pierwotnych. Badania w Sabah, wykazały jednak, że uda im się także w szkołach leśnych, chod występują tam w populacjach o dośd dużym zagęszczeniu. Orangutany są znane z używania narzędzi, dzięki którym pozyskują trudne do zdobycia pożywienie np. kolczaste i cierniste owoce. Na przykład potrafią zrobid z liści coś w rodzaju rękawicy kuchennej, aby uniknąd skaleczenia kolcami. Tego rodzaju zachowania są nabyte i ukazują różnice w kulturze, między danymi populacjami. Durian charakteryzuje się najbardziej nieprzyjemnym zapachem ze wszystkich jadalnych owoców, a jednocześnie jest preferowany przez orangutany. Dziki orangutan żywi się ponad 200 gatunkami roślin. Często zdarza się, że spożywa tylko określoną części rośliny. SEKCJA 3: JA I MOJA RODZINA Wielkośd grupy: tryb życia pół-samotniczy

3 Skład grupy: Hierarchia w grupie: Rozproszenie grupy: Cykl płciowy: Ciąża: Masa ciała noworodka: Wiek zakooczenia karmienia piersią: Okres międzyciążowy: Wiek dojrzałości płciowej: brak stałych grup, większośd czasu spędzają samotnie terytorium dominującego samca kołnierzowego pokrywa się częściowo z terenem zamieszkiwanym przez samice potomstwo (samce i samice) opuszcza matkę gdy dojrzeje, w wieku około 8-10 lat dni około 244 dni średnio 1,7 kg 4 lata 6 9 lat w większości populacji samce - 9,5 roku, samice zaczynają miesiączkowad przeciętnie w wieku 7 lat, w naturze samice przechodzą w fazę bezpłodnego okresu dojrzewania, trwającego kilka lat. Orangutany będące jedynymi wielkimi małpami w Azji, prowadzą głównie nadrzewny tryb życia i są zazwyczaj samotnikami. Osobniki dorosłe spędzają większośd swojego czasu i życia jako jednostki samodzielne. Orangutany ze względu na swoją wielkośd oraz ciężar nie są w stanie pokonywad dużych odległości w swoim naturalnym środowisku, a tym samym czasie muszą konsumowad duże ilości pożywienia. Mimo, że nie żyją w grupach społecznych, mają złożone struktury socjalne. Czasami zdarza się, że gromadzą się na dużych owocowych drzewach. W sezonie owocowania, może to prowadzid do rozwinięcia się nielicznych grup społecznych składających się ze zwierząt, które chwilowo razem podróżują i żerują. Orangutany sumatrzaoskie zdają się spędzad więcej czasu w tego typu skupiskach, niż borneaoskie. Ostatnie długoterminowe badania dotyczące dziko żyjących orangutanów borneaoskich, pokazują że nie spokrewnione ze sobą samice nie są w stanie jeśd spokojnie, kiedy są blisko siebie, ponadto nie są w stosunku do siebie nawzajem przyjazne. Najczęstsze związki występują, gdy samiec i samica łączą się w tzw. związki partnerskie, charakteryzującym się regularnym współżyciem. Taka para podróżuje razem przez kilka dni lub tygodni. Najsilniejsze więzi u orangutanów występują pomiędzy matką a jej potomstwem. Samice są bardzo oddanymi matkami. Niemowlęta pozostają w bliższym kontakcie z ciałem matki przez pierwsze lata, niż inne małpy człekokształtne. Później uczą się później samodzielnie podróżowad. Orangutany wykazują cechy dymorfizmu płciowego. W pełni rozwinięte samce są 2 lub 2,3 razy cięższe niż dorosłe samice. Ponadto wiele badao z ostatnich lat donosi o istnieniu dwóch form dojrzałych płciowo samców: - samce kołnierzowe - samce bez kołnierza Samce kołnierzowe są dużymi, dorosłymi osobnikami. Mają w pełni rozwinięte drugorzędowe cechy płciowe, takie jak sierśd, kołnierze policzkowe, worek krtaniowy i prowadzą długie nawoływania. Zazwyczaj są samotnikami, aktywnymi seksualnie, których terytorium zachodzi na obszary zamieszkiwane przez samice. Nie swoim terenie nie tolerują innych samców kołnierzowych, natomiast są stosunkowo tolerancyjnie wobec samców bez kołnierza. Samce bez kołnierza są również nazywane zaaresztowanymi samcami. Ich drugorzędne cechy płciowe nie są rozwinięte, osiągają rozmiary dorosłych samic lub są niewiele więksi. Wcześniej uważano ich za niedorosłe osobniki, ale teraz wiemy, że samce te niekoniecznie są młodsze. Wiemy również, że są aktywne seksualnie

4 i płodne. W przeciwieostwie do samców kołnierzowych, są stosunkowo "społeczne" i tolerancyjne wobec innych samców. Istnieją różne teorie mówiące o występowaniu dwóch, odrębnych form dojrzałego osobnika. Wiadomo, że te dwie formy dorosłych samców istnieją na tym samym terenie i stanowią wobec siebie alternatywną strategię rozrodczą. Strategię samców z dużymi talerzami policzkowymi można określid: usiądź wołaj czekaj. Po długim nawoływaniu oczekują one samic na swoim rozległym terytorium. Natomiast samce bez wyraźnych talerzy policzkowych aktywnie poszukują samic, osiągając krótkie kontakty seksualne. Ich strategią jest: szukaj - znajdź. Ogólne uwagi co do zachowania: - samce kołnierzowe walczą z innymi samcami kołnierzowymi, jeśli te znajdą się na ich terenie - samce bez kołnierza mają tendencję do ignorowania innych tego typu samców - samce kołnierzowe zazwyczaj ignorują osobniki bez kołnierza, które nie stosują nawoływania - oba typy samców są płodne - samice zazwyczaj wolą zadawad się z samcami kołnierzowymi, ale niektóre nie unikają samców bez kołnierza, mimo że mogą byd bardziej agresywni w swoich technikach krycia Istnieją dowody na to (nawet w ogrodach zoologicznych), że na zmianę samców bez kołnierza w kołnierzowe mają wpływ czynniki społeczne. Drugorzędowe cechy płciowe mogą pojawid się stosunkowo niespodziewanie (w ciągu kilku miesięcy) lub w późniejszym okresie ich życia. Chod czasem samce bez wyraźnego kołnierza spędzają większą częśd życia samotnie, to kopulują z samicami z ta samą częstotliwością. W naturze samice wolą osobniki w pełni dojrzałe i szukają towarzystwa samców z wyraźnymi talerzami policzkowymi, których wybierają na partnerów seksualnych, podczas gdy kopulacja z samcami bez dużych talerzy policzkowych ma miejsce zazwyczaj poza grupą. SEKCJA 4: ZDUMIEWAJACE FAKTY Rekord wieku w niewoli: 59 lat, kilka zwierząt osiągnęło wiek pomiędzy lat. Rok rozpoczęcia europejskiego programu hodowlanego: Liczebnośd w Europie: 1991 rok w 67 kolekcjach (dane z grudnia 2008 r.) Trzysta dwadzieścia orangutanów (90,3% urodzonych w ZOO; 9,7% urodzonych w naturze), zostało podzielonych następująco: borneaoskie: 60,91 (151 w 35 kolekcji: 47,2 %) sumatrzaoskie 50,92 (142 w 30 kolekcji: 44,4 %) hybrydy: 12,15 (27 w 16 kolekcji: 8,4 %). Konsekwencje dla przyszłego zarządzania EEP: Orangutany mieszaoce (hybrydy) zostaną wyeliminowane. Od kilku lat nie powinny się rozmnażad, zatem powinny przebywad w grupach nie zdolnych do rozrodu lub zostad poddane sterylizacji. Oczywiście ze strony edukacyjnej hybrydowy orangutan, jest tak samo przydatny jak osobnik czystej krwi. Natomiast genetycznie nieciekawe mieszaoce zajmują cenne miejsca w ZOO. Znane dziś trzy lub cztery podgatunki borneaoskie żyjące na wolności, zostały wymieszane w ogrodach zoologicznych w takim stopniu, że odtworzenie czystych linii gatunkowych nie jest możliwie nawet w przeciągu

5 kilku pokoleo. Z tego powodu powinniśmy zadowolid się ogólną formą orangutana borneaoskiego zważywszy, że gatunek ten i wszystkie jego podgatunki mogą wymrzed na wolności do 2020 roku. W odniesieniu do gatunku sumatrzaoskiego, zarządzanie nim w niewoli, nie niesie ze sobą takich dylematów. Utworzenie bezpiecznej populacji tego monotypowego rodzaju powinno byd możliwe. Nazwa orang utan w języku malajskim oznacza człowieka lasu. Jednakże lokalni mieszkaocy nie nazywają tych małp orangutanami, ale mają inne określenia, jak mawas. Uważa się, że mieszkaocy żyjący w regionach przybrzeżnych Borneo i Sumatry, wieki temu opowiadali przybyłym misjonarzom i podróżnikom o osobach z lasu, trochę dzikich, nie potrafiących czytad. W rzeczywistości nie odnosiło się to do orangutanów, ale do ludzi żyjących w lesie! Rozkład populacji orangutanów jest obecnie ograniczony do Borneo i Sumatry. W czasie plejstocenu, orangutany były obecne w całej Azji Południowo-Wschodniej włączając Chiny, Sumatrę, Borneo i Jawę (Delgado and Van Schaik, 2000). Najnowsze badania są sprzeczne z ustaleniami dotyczącymi czasu rozbieżności między borneaoskim a sumatrzaoskim orangutanem (Muir et al., 2000; Warren et al 2001; Steiper, 2006). Do tej pory molekularne metody zegarowe, były wykorzystywane jako definiowalny punkt podziału między tymi gatunkami. Wyniki wahały się między 1,1 miliona lat (Warren et al., 2001), do 2,7 5,0 miliona lat (Steiper, 2006). Istnieją również różne opinie na temat kolonizacji Sundaland (biogeograficzny region Azji Południowo Wschodniej). Na rodową historię populacji duży wpływ miały zmiany geologiczne i klimatyczne, mianowicie: podnoszenie się poziomu mórz na przemian łączące i odizolowujące wysepki Sundaland, umożliwiające i zapobiegające migracji między wyspami większe erupcje wulkaniczne wpłynęły na życie dużych ssaków i byd może doprowadziły do wyginięcia niektórych populacji orangutanów (Muir et al., 2000). Na przykład nie było tzw. Toba-erupcji, która zdarzył się 74,000 lat temu na Sumatrze, i jest uważana za najmocniejszy wybuch wulkanu w ciągu ostatnich 25 milionów lat (Louys, 2007). SEKCJA 5: POMÓŻ, MÓJ GATUNEK WYMIERA! Status wg listy IUCN: orangutan borneaoski: zagrożony wyginięciem (EN) orangutan sumatrzaoski: krytycznie zagrożony wyginięciem (CR) Trend populacji: Szacowana wielkośd populacji żyjącej na wolności: spada na Sumatrze maks zwierząt na Borneo około zwierząt TOP3 - najważniejsze trzy zagrożenia: 1. zmiana środowiska naturalnego na rzecz plantacji palm oleistych 2. inne działania degradujące i fragmentujące środowisko (wycinka lasów, pożary) 3. polowania (dla mięsa, młode okazy są sprzedawane) Dzisiaj na Sumatrze orangutany występują tylko w północnej części wyspy. Ich populację można oszacowad na osobników. Większośd (91%) zamieszkuje region Leuser. W tym zawierają się: 3 populacje od 250 do 1000 osobników 3 populacje powyżej 1000 osobników

6 Na Borneo wyodrębniono 306 obszarów leśnych, w których stwierdzono obecnośd orangutanów. Dane wskazują, że cała populacja orangutana borneaoskiego wynosi w przybliżeniu osobników przy 44 populacjach z ponad setką osobników i 17 populacjach obejmujących więcej niż 1000 osobników. Pongo p. pygmaeus jest najbardziej zagrożonym podgatunkiem liczącym jedynie osobników w północnej części wyspy Borneo i Sawarak. Pongo p. wurmbii jest najliczniejszym podgatunkiem. Ich liczebnośd szacuje się na blisko osobników w centrum regionu Kalimantan (wyspa Borneo). Pongo p. morio (mogą byd w dwóch odrębnych taksonach) przetrwały w kilku mniejszych populacjach we wschodniej części Kalimantan (około 5000 osobników) i w Sabah/Malezja (około osobników). Analizy pokazały, że 250 osobników to minimalna liczba, aby populacja mogła przeżyd. Takich populacji jest tylko 6 na Sumatrze i 32 na Borneo. Orangutany są szczególnie podatne na wyginięcie ze względu na swoje wolne tempo reprodukcji. Zagęszczenie ich populacji też jest niskie, ponieważ potrzebują dużych terenów. Ponadto zamieszkują jedynie obszary nizinnych lasów deszczowych. Wpływ rozrastającego się przemysłu oleju palmowego na środowisko jest ogromny. Indonezja i Malezja są dwoma największymi producentami oleju palmowego na świecie, wytwarzając 80,5% globalnej produkcji! Palmy olejowe rosną jedynie na terenach nizinnych, dlatego zagrożenie utraty siedliska naturalnego orangutanów jest jeszcze większe. Przykłady na zastępowanie, degradację i fragmentację lasów: Przykład 1: Obecny projekt budowy dróg w regionie Leuser podzieli dwie z trzech największych, pozostałych populacji orangutana sumatrzaoskiego. Przykład 2: W latach pod uprawę ryżu w centralnej części Kalimantan wykarczowano km2 pierwotnego lasu torfowego oraz terenów bagiennych i zabito orangutanów. Nielegalne polowania na orangutany są potencjalnie głównym czynnikiem przyczyniającym się do spadku ich populacji, szczególnie w rejonach, gdzie rolnictwo wkracza na tereny naturalnych siedlisk tych zwierząt, bądź w miejscach, gdzie zabija się je dla zdobycia pożywienia, jak również na obszarach, gdzie koncerny posiadają koncesję na wycinkę lasów. Kiedy młode są łapane do sprzedaży (jak zwierzątko domowe), zazwyczaj ich matki są zabijane. przy ich wolnym tempie reprodukcji, strata samicy zdolnej do rozrodu liczy się podwójnie! Fundacja "Przetrwania Orangutanów Borneaoskich" (BOS) jest największym na świecie projektem ratującym naczelne, z blisko 1000 orangutanów pod ich opieką. BOS ratuje orangutany z plantacji palm olejowych, jak również rehabilituje osierocone orangutany, przeniesione ze względu na dewastację ich środowiska naturalnego pod produkcję oleju palmowego. Rehabilitacja osieroconych orangutanów trwa lata. Brakuje im doświadczenia, które z zdobyłyby w pierwszych latach u boku matki, dlatego potrzebują długiego treningu, podczas którego nauczą się jak przetrwad w lesie/na wolności. Odnotowuje się obiecujące wyniki projektu rehabilitacji. Samice wypuszczone do lasu urodziły i wychowały własne młode - ogromny sukces. BOS jest zaangażowany w ochronę orangutanów i ich siedliska naturalnego. Opiera się całkowicie na datkach by osiągnąd ten cel. SEKCJA 6: WIĘCEJ O MNIE Publikacje drukowane: Beck, B. B., T. S. Stoinski, M. Hutchins, T. L. Maple, B. Norton, A. Rowan, E. F. Stevens, A. Arluke (eds.), 2001: Great Apes and Humans, the ethics of coexistence. Smithsonian Institution Press. Becker, C, : European Studbooks for the Orang utan (Pongo spp.), Karlsruhe, Germany

7 Becker, C; de Jongh, T; Vermeer, J; Bemment; N Pilgrim, M: 2009: Orang utans: Distribution, species status and social system - consequences for the EEP management, the future husbandry and enclosure design Caldecott, J. & L. Miles, 2005: World Atlas of Great Apes and Their Conservation. University of California Press. Delgado, R. A. and C. P. Van Schaik (2000). "The behavioral ecology and conservation of the orangutan (Pongo pygmaeus): A tale of two islands." Evolutionary Anthropology 9(5): Jalil, M. F., J. Cable, J. Sinyor, I. Lackman-Anchrenaz, M. Anchrenaz, M. W. Bruford and B. Goossens (2008). "Riverine effects on mitochondrial structure of Bornean orang-utans (Pongo pygmaeus) at two spatial scales." Molecular Ecology 17, Krützen, M. and A. Nater (2008). "Phylogeography and species status of orang utans (Pongo spp.)" EEP für Orang-Utans. Zuchtbuch für Europa XXV / 2007: Muir, C. C., B. M. F. Galdikas and A. T. Beckenbach (2000). "mtdna sequence diversity of orangutans from the islands of Borneo and Sumatra." Journal of Molecular Evolution 51(5): Steiper, M. E. (2006). "Population history, biogeography, and taxonomy of orangutans (Genus: Pongo) based on a population genetic meta-analysis of multiple loci." Journal of Human Evolution 50(5): Utami Atmoko, S. and J.A.R.A.M. van Hooff (2002). "Male bimaturism and sexual selection in orangutans". In: Sexual selection in primates: new and comparative perspective (P. Kappeler & C.P. van Schaik, eds.) Cambridge,Cambridge Univ. Press Van Hooff Jan A.R.A.M, 2009:"The social system of wild orang utans as a model for improved captive management" Wich, S. A., I. Singleton, S. S. Utami-Atmoko, et al. (2003). "The status of the Sumatran orang-utan Pongo abelii: an update." Oryx 37(1): Wich, S.A., E. Meijaard, A. J. Marshall, et al. (2008). "Distribution and conservation status of the orang-utan (Pongo spp.) on Borneo and Sumatra: how many remain?" Oryx 42(3), Strony internetowe:

8