POLITECHNIKA GDAŃSKA
|
|
- Michał Morawski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY KATEDRA TECHNOLOGII CHEMICZNEJ Ćwiczenia laboratoryjne CHEMIA I TECHNOLOGIA MATERIAŁÓW BARWNYCH ANALIZA I CHROMATOGRAFICZNE ROZDZIELANIE BARWNIKÓW ROŚLINNYCH GDAŃSK ROK
2 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest zapoznanie Studentów ze strukturą i właściwościami ważnych, powszechnie występujących w naturze barwników organicznych oraz nabycie przez Studentów umiejętności izolacji tych związków z surowców roślinnych z wykorzystaniem metod chromatograficznych. 2. Wprowadzenie 2.1. Karotenoidy Wśród organicznych barwników naturalnych, w zależności od ich struktury, można wydzielić kilka grup, np. barwniki: izoprenoidowe, porfirynowe, flawonoidowe, betalainowe, chinoidowe i inne. Przykładami barwnych związków naturalnych są karotenoidy. Karotenoidy należą do barwników polienowych czyli mających sprzężony układ wiązań podwójnych. Są to jednocześnie związki izoprenoidowe zbudowane z ośmiu jednostek izoprenowych połączonych w ten sposób, że układ reszt izoprenowych jest odwrócony w środku cząsteczki. Karotenoidy obejmują karoteny czterdziestowęglowe związki węglowodorowe oraz ich pochodne zawierające grupy hydroksylowe, ketonowe a także modyfikowane w inny sposób. Tlenowe pochodne karotenów to ksantofile. Karotenoidy występują praktycznie we wszystkich roślinach i są kumulowane w organizmach wszystkich zwierząt. Zidentyfikowano ponad 800 karotenoidów występujących w surowcach naturalnych. Sumaryczny wzór wszystkich karotenów jest taki sam - C 40 H 56, są więc izomerami, które różnią się liczbą pierścieni i liczbą podwójnych wiązań (jedno wiązanie podwójne odpowiada zamknięciu jednego pierścienia). W produktach naturalnych występuje mieszanina kilku do kilkudziesięciu karotenoidów ale są też związki charakterystyczne (dominujące) dla danego produktu. W marchwi takim dominującym związkiem jest β-karoten, w cząsteczce którego występuje 11 wiązań podwójnych w układzie sprzężonym powodując, że roztwór tego związku ma barwę żółtopomarańczową (krystaliczny jest ciemnoczerwony lub brązowy) a maksima absorpcji w widmie UV-Vis występują przy 450 i 478 nm (w heksanie). β-karoten jest najbardziej rozpowszechnionym karotenoidem w produktach naturalnych. 2
3 β-karoten Widmo UV-Vis β-karotenu Dla pomidorów charakterystycznym karotenem jest likopen. Jest to jaskrawoczerwony związek z niebieskawym odcieniem (λ max =443, 471 i 502 nm w heksanie). likopen Widmo UV-Vis all-trans-likopenu (linia ciągła) i równowagowa mieszanina all-trans- i 13-cislikopenu (linia przerywana) W owocach papryki występuje m.in. czerwony barwnik kapsantyna. 3
4 2.2. Chlorofile Do najbardziej fundamentalnych barwników na Ziemi należą porfiryny. Podstawowy szkielet cząsteczki stanowi układ 4 pierścieni pirolowych połączonych przez grupy metinowe. Do barwników porfirynowych zaliczany jest chlorofil. Podstawowym układem chromoforowym chlorofili a i b jest chloryna. Jest to porfiryna, w której zewnętrzne wiązanie jednego z pierścieni jest uwodornione. Dla chlorofilu charakterystyczne jest występowanie dwóch grup karboksylowych, z których jedna jest zestryfikowana dwudziestowęglowym alkoholem terpenowym fitolem, a druga metanolem. Niebieskozielony chlorofil a przy C-3 ma grupę metylową a żółtozielony b grupę formylową. W widmie UV-Vis charakterystyczne pasma absorpcji występują: dla chlorofilu a przy 428 i 661 nm a dla chlorofilu b przy 453 i 642 nm (w eterze dietylowym). Chlorofile są związkami mało trwałymi, mogą ulegać szeregu przemianom. W wyższych temperaturach, szczególnie w środowisku kwaśnym, tracą jon Mg 2+. Powstają oliwkowobrunatne feofityny a i b. Dodatkowo zachodzi hydroliza wiązań estrowych. Natomiast w środowisku zasadowym zachodzi hydroliza wiązań estrowych bez usuwania Mg 2+. Powstające chlorofiliny zachowują barwę zieloną, a ich sole (Na +, K + ) są dobrze rozpuszczalne w wodzie. Charakterystyczną właściwością chlorofilu jest możliwość wymiany jonów Mg 2+ na jony innych metali. Wymiana Mg(II) na Cu(II) lub Zn(II) powoduje zwiększenie stabilności zielonej barwy chlorofilu. Chlorofil jest podstawowym barwnikiem chloroplastów ale obok niego występują inne barwniki, m.in. z grupy karotenoidów: karoteny i ksantofile (tlenowe pochodne karotenów, np. luteina, wiolaksantyna czy neoksantyna). 4
5 Chlorofil a Widma UV-Vis chlorofili: chlorofil a, chlorofil b 5
6 2.3. Chromatografia kolumnowa Chromatografia kolumnowa polega na rozdzielaniu mieszanin substancji chemicznych poprzez wprowadzenie ich na stałą fazę stacjonarną (adsorbent) umieszczoną w cylindrycznej kolumnie i rozdzieleniu jej na poszczególne składniki przy użyciu ciekłej fazy ruchomej. Typowa kolumna chromatograficzna to rurka szklana o stosunku średnicy do długości od ok. 1 : 15 do 1 : 60. W kolumnie umieszcza się adsorbent. W chemii organicznej najczęściej stosowany jest żel krzemionkowy (adsorbent silnie polarny). Na szczyt kolumny nanosi się mieszaninę związków. Przez kolumnę przepuszcza się odpowiedni rozpuszczalnik (zwany eluentem) lub mieszaninę rozpuszczalników i w wyniku istnienia różnic w sile oddziaływań międzycząsteczkowych dla różnych związków pomiędzy składnikami mieszaniny a fazą ruchomą oraz składnikami mieszaniny a fazą stacjonarną następuje jej rozdzielenie na indywidualne substancje. Związki polarne adsorbują się silniej na polarnych cząsteczkach żelu krzemionkowego, dlatego gdy zastosujemy rozpuszczalnik mało polarny, będą wymywane z kolumny później niż składniki mniej polarne. Odpowiedni dobór rozpuszczalników ułatwia znajomość tak zwanego szeregu eluotropowego, który polega na uszeregowaniu eluentów według wzrastającej mocy elucyjnej (zależnej od stałej dielektrycznej rozpuszczalnika). Dla polarnych faz stacjonarnych kolejność ta przedstawia się następująco: n-pentan < n-heksan < cykloheksan < tetrachlorek węgla < toluen < chloroform < dichlorometan < eter dietylowy < octan etylu < aceton < etanol < metanol Napełnianie kolumny Sposób napełniania kolumny ma decydujący wpływ na poprawne rozdzielanie substancji z użyciem chromatografii kolumnowej. Suchą kolumnę umieścić na statywie w pozycji pionowej. Przy wylocie kolumny umieścić zlewkę lub kolbę stożkową do odbierania eluentu. Do zlewki wlać eluent i wsypać adsorbent. Zamieszać zawiesinę i zanim opadnie na dno, przelać do kolumny (napełnić zawiesiną około 2/3 wysokości kolumny). Odczekać chwilę do ubicia się adsorbentu w kolumnie (ew. lekko postukać wężykiem z PCW). W czasie napełniania kranik powinien być lekko otwarty. 6
7 Spuścić eluent, aż do momentu gdy wysokość eluentu nad adsorbentem wyniesie ok. 5 mm. Zamknąć kran. Aplikacja próbki na kolumnę Próbka rozpuścić w możliwie jak najmniejszej ilości eluentu. Ostrożnie wprowadzić ją na warstwę adsorbentu. Następnie należy ostrożnie dodać eluent, tak by nie dopuścić do zmieszania się z rozdzielaną próbką. Rozwijanie kolumny i zbieranie frakcji Ostrożnie otworzyć kran. Dolewać rozpuszczalnik starając się utrzymywać stałą jego wysokość nad fazą stacjonarną. Od dołu kolumny odbierać kolejne frakcje w kolbki stożkowe. Proces prowadzić do czasu aż wszystkie analizowane związki opuszczą kolumnę. Należy zapamiętać, że nie należy dopuścić do obniżenia się poziomu rozpuszczalnika poniżej poziomu adsorbentu! 2.4. Chromatografia cienkowarstwowa Rozdzielanie substancji może być zrealizowane również wtedy, gdy faza stacjonarna jest w postaci cienkiej warstwy naniesionej na powierzchnię szkła, folii aluminiowej lub z tworzywa sztucznego. Tak realizowaną chromatografię nazywa się chromatografią cienkowarstwową (Thin Layer Chromatography TLC) lub planarną. I tu najczęściej stosowanym adsorbentem jest żel krzemionkowy. Zalety TLC to prostota wykonania rozdzielania, niski koszt wyposażenia i wykonania, duża czułość, duża szybkość rozwijania chromatogramów, możliwość kontrolowania stopnia rozdzielenia substancji na każdym jego etapie, możliwość przechowywania płytek z rozdzielonymi substancjami czy też możliwość zastosowania różnych metod detekcji. Substancje wzorcowe oraz analizowaną mieszaninę nanosi się na płytkę dopasowaną wielkością do wielkości komory chromatograficznej oraz ilości analizowanych substancji, np. o wymiarach 4x8 cm, punktowo (za pomocą kapilary, plamki powinny być jak najmniejsze), na linię startu zaznaczoną ołówkiem w odległości 0,8-1,0 cm od dolnej krawędzi płytki. Między punktami nanoszenia poszczególnych substancji powinna być zachowana odległość 1 cm. Skrajne plamy 7
8 startowe powinny znajdować się w odległości nie mniejszej niż 1 cm od brzegu płytki. W przypadku rozcieńczonych roztworów nakłada się je kilkakrotnie w to samo miejsce (susząc płytkę po każdej takiej operacji). Następnie płytkę wstawia się do wcześniej przygotowanej komory chromatograficznej, w której znajduje się 0,5 cm warstwa eluentu. Komora powinna być wysycona parami eluentu (tj. pozostawiona z eluentem na kilka minut, korzystne jest również wyłożenie komory płatkiem bibuły, co ułatwia wysycenie komory parami rozpuszczalników). Chromatogram rozwija się poprzez wędrówkę cieczy w górę płytki, na skutek działania sił kapilarnych. Gdy czoło eluentu osiągnie linię mety (ok. 1 cm od górnej krawędzi płytki) chromatogram wyjmuje się z komory i suszy. Jeśli badane substancje nie są barwne, należy chromatogram wywołać np. za pomocą odpowiedniego odczynnika (powszechnie stosowane jest wywoływanie chromatogramu w parach jodu). Dogodną metodą detekcji jest światło UV. Stosuje się wówczas żel zawierający fluoryzujące dodatki. Cechą każdej substancji identyfikowanej metodą TLC, w określonym układzie chromatograficznym (adsorbent i faza ruchoma) jest tzw. współczynnik Rf (ang. retardation factor), wyznaczany jako stosunek dróg przebytych jednocześnie przez środek strefy migrującej substancji i czoło eluentu: Rf = a b dystans przebyty przez srodek plamki = dystans przebyty przez czolo fazy ruchomej Sposób obliczania współczynnika Rf z chromatogramu Porównanie wartości Rf substancji badanej i wzorca w kilku układach chromatograficznych (przynajmniej trzech) stanowi podstawę do jej identyfikacji Literatura 1. H.T.Quach, R.L. Steeper, G. W. Griffin, J. Chem. Educ. 81, 3 (2004) 8
9 2. Ćwiczenia laboratoryjne z chemii bioorganicznej, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, P. Kafarski, P. Wieczorek, Opole Ćwiczenia z biochemii, L. Kłyszejko-Stefanowicz; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Chemia ogólna, Ćwiczenia Laboratoryjne, red. E. Luboch, M. Bocheńska, J.F. Biernat, Wyd. PG, Gdańsk 2003 Zagadnienia, na które należy zwrócić szczególną uwagę przygotowując się do zaliczenia ćwiczenia to: Budowa chemiczna takich barwnych związków naturalnych, jak: β-karoten, likopen i w uproszczeniu chlorofil (układ porfirynowy). Jakie elementy struktury są odpowiedzialne za barwność tych związków? Chromatografia kolumnowa i szereg eluotropowy rozpuszczalników. Technika chromatografii cienkowarstwowej, wyznaczanie współczynnika R f. 3. Metodyka badawcza W części praktycznej ćwiczenia studenci w największym stopniu będą wykorzystywali techniki chromatograficzne (grawitacyjna, adsorpcyjna chromatografia kolumnowa, chromatografia cienkowarstwowa) a także metody ekstrakcyjne, w celu wyizolowania z surowców naturalnych barwnych substancji organicznych. Do zatężania i odparowywania roztworów wykorzystają odparowywacz rotacyjny. Dodatkowo zarejestrowane zostaną widma UV-Vis wyizolowanych i rozdzielonych substancji. W tym celu wykorzystany zostanie spektrofotometr UNICAM UV300 series. 4. Wykonanie doświadczeń 4.1. Wydzielanie i rozdzielanie barwników z papryki 5 g suchej, sproszkowanej papryki miesza się, silnie wstrząsając, ze 100 ml chlorku metylenu przez ok. 15 min. Po usunięciu nierozpuszczalnej pozostałości z przesączu usuwa się rozpuszczalnik za pomocą rotatora i sporządza widmo UV-Vis mieszaniny produktów barwnych. Mieszaninę tą analizuje się za pomocą chromatografii cienkowarstwowej, używając płytek pokrytych żelem krzemionkowym. Chromatogram dodatkowo wywołuje się parami jodu. 9
10 Rozdzielania mieszaniny dokonuje się za pomocą chromatografii kolumnowej. W tym celu do kolumny wlewa się mieszaninę żelu krzemionkowego w chlorku metylenu. Po przygotowaniu kolumny na jej szczyt nanosi się mieszaninę barwników papryki w 2 ml chlorku metylenu i prowadzi się elucję tym rozpuszczalnikiem. Zbiera się poszczególne barwne frakcje i bada ich czystość za pomocą chromatografii cienkowarstwowej i spektrofotometrii UV-Vis Wydzielanie i rozdzielanie barwników ze szpinaku a). Próbkę rozmrożonego szpinaku należy dobrze odcisnąć między warstwami bibuły. Odważyć 10 g odciśniętego szpinaku i umieścić go w moździerzu. Dodać do niego ok. 15 g bezwodnego siarczanu magnezu (w celu usunięcia reszty wody) i ucierać ok. 10 minut aż do uzyskania pudrowej, gładkiej konsystencji szpinaku (dokonujemy w ten sposób mechanicznej lizy komórek roślinnych, co ułatwi ekstrakcję barwników). Po uzyskaniu jasnozielonej mieszaniny, zawartość moździerza należy przenieść do zlewki i dobrze rozmieszać z ok. 40 ml acetonu. Odstawić na ok. 10 minut, aby osad mógł swobodnie opaść. Następnie należy zdekantować warstwę acetonową do przygotowanej kolbki okrągłodennej (niewielką ilość mieszaniny należy przenieść do fiolki i wykorzystywać tą próbkę do analizy chromatograficznej TLC) i rozpuszczalnik odparować na rotatorze do sucha w możliwie niskiej temperaturze. Pozostałość rozpuścić w ok. 2 ml acetonu i nanieść na szczyt kolumny chromatograficznej wypełnionej żelem krzemionkowym w eterze naftowym. Kolumnę eluować eterem naftowym, który wymyje z niej karoteny (można też zastosować mieszaninę eter naftowy- aceton 20:1). Gdy eluat stanie się bezbarwny, należy wymienić odbieralnik i wyeluować chlorofile za pomocą acetonu. Następnie należy zbadać skład poszczególnych frakcji (mieszanina nanoszona na kolumnę, poszczególne frakcje z kolumny i wzorcowy β- 10
11 karoten) za pomocą chromatografii cienkowarstwowej (obliczyć wartość R f dla poszczególnych barwnych plam) i poddać je analizie spektrofotometrycznej. Przykładowy chromatogram początkowej mieszaniny, w układzie eter etylowy: cykloheksan : octan etylu : aceton : metanol (60:16:10:10:4), pokazano poniżej: Inne proponowane układy do rozdzielania: - heksan : aceton 70 : 30 - i-oktan : aceton : eter naftowy 60 : 20 : 20 - cykloheksan : aceton : eter naftowy 50 : 25 : 25 Przykładowe, literaturowe wartości R f barwników liści w układzie heksan:aceton (7:3) Barwnik Barwa Wartość R f β-karoten żółto-pomarańczowy 0,91 Feofityna szary 0,75 chlorofil a niebiesko-zielony 0,63 chlorofil b zielony 0,58 ksantofile żółte 0,53; 0,47; 0,32 b). 10 g odciśniętych liści mrożonego szpinaku ucierać w moździerzu porcelanowym z 20 ml acetonu. Acetonową zawiesinę przesączyć. Operację ucierania powtórzyć jeszcze dwukrotnie. Połączone ekstrakty acetonowe przenieść do rozdzielacza i ekstrahować kilkakrotnie eterem naftowym. Oddzielone frakcje eteru naftowego przenieść ponownie do rozdzielacza i przemyć je dwukrotnie małymi porcjami wody. Oddzielić warstwę organiczną i wysuszyć ją MgSO 4 lub Na 2 SO 4. Osuszony roztwór barwników zatężyć odparowując rozpuszczalnik na rotatorze i nanieść go na kolumnę chromatograficzną. Dalej postępować jak w punkcie a) Otrzymywanie kompleksu feofityny z miedzią 11
12 Pocięte na paski liście ogrzewać w 10% roztworze kwasu octowego zawierającym chlorek miedzi. Równolegle ogrzewać liście tylko w roztworze kwasu octowego (próba kontrolna). Obserwować zmiany zachodzące w obu roztworach Rozdzielanie barwników zawartych w koncentracie pomidorowym (likopen i β-karoten) metodą TLC a). Ok. 10 g koncentratu pomidorowego umieścić w rozdzielaczu, do którego wlano uprzednio ok. 50 ml chlorku metylenu. Wyekstrahować barwniki do fazy organicznej i odebrać ją do kolbki okrągłodennej o pojemności 100 ml. Rozpuszczalnik odparować na rotatorze. Do pozostałości dodać niewielką ilość chlorku metylenu i zanalizować jej zawartość metodą TLC odnosząc dodatkowo na płytce wzorzec β-karotenu (dobrać odpowiedni układ chromatograficzny). b). Na płytkę do preparatywnej TLC o wielkości 20x20cm nałożyć pasmowo uzyskany w punkcie a) roztwór i rozwijać w dużej komorze chromatograficznej w dobranym w punkcie a) układzie. Po wysuszeniu płyty wyskrobać pasmo wytypowane jako likopen i odmyć żel krzemionkowy chlorkiem metylenu. Roztwór zanalizować wykonując TLC oraz widmo UV-Vis. Porównać uzyskane widmo z widmem literaturowym. 5. Opracowanie wyników W sprawozdaniu należy podać wzory strukturalne barwnych związków naturalnych, które były przedmiotem wykonywanych ćwiczeń, opisać te ćwiczenia (łącznie z zamieszczeniem schematycznych rysunków uzyskanych chromatogramów). Omówić skuteczność rozdzielania barwników przy użyciu chromatografii kolumnowej na podstawie wykonanej analizy TLC. Krótko omówić uzyskane widma UV-Vis (sczytać maksima absorpcji i porównać widma z literaturowymi). 12
Zielone barwniki roślinne
ĆWICZENIE 10. Zielone barwniki roślinne Kolor jedzenia jest dla nas, konsumentów, bardzo ważny, ponieważ wskazuje na to, czy dany produkt jest świeży i wartościowy, czy też jest zepsuty i nie nadaje się
Bardziej szczegółowoChemia i technologia materiałów barwnych BADANIE WŁAŚCIWOŚCI ZWIĄZKÓW BARWNYCH WYKORZYSTANIEM SPEKTROFOTOMETRII UV-VIS.
Chemia i technologia materiałów barwnych Ćwiczenia laboratoryjne BADANIE WŁAŚCIWOŚCI ZWIĄZKÓW BARWNYCH WYKORZYSTANIEM SPEKTROFOTOMETRII UV-VIS. Z Opracowanie: dr inŝ. Ewa Wagner-Wysiecka Politechnika Gdańska
Bardziej szczegółowoOZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU
OZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU Celem ćwiczenia jest zapoznanie z techniką atomowej spektrometrii absorpcyjnej z atomizacją
Bardziej szczegółowoSpektroskopia UV-VIS zagadnienia
Spektroskopia absorbcyjna to dziedzina, która obejmuje metody badania materii przy użyciu promieniowania elektromagnetycznego, które może z tą materią oddziaływać. Spektroskopia UV-VS zagadnienia promieniowanie
Bardziej szczegółowoBadania skuteczności działania filtrów piaskowych o przepływie pionowym z dodatkiem węgla aktywowanego w przydomowych oczyszczalniach ścieków
Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołł łłątaja w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Inżynierii Sanitarnej i Gospodarki Wodnej K r z y s z t o f C h m i e l o w s k i Badania skuteczności
Bardziej szczegółowoĆWICZENIE 3: CHROMATOGRAFIA PLANARNA
ĆWICZENIE 3: CHROMATOGRAFIA PLANARNA Chromatografia jest to metoda chemicznej analizy instrumentalnej, w której dokonuje się podziału substancji (w przeciwprądzie) między fazę nieruchomą i fazę ruchomą.
Bardziej szczegółowospektroskopia UV Vis (cz. 2)
spektroskopia UV Vis (cz. 2) spektroskopia UV-Vis dlaczego? wiele związków organicznych posiada chromofory, które absorbują w zakresie UV duża czułość: zastosowanie w badaniach kinetyki reakcji spektroskop
Bardziej szczegółowoOznaczanie właściwości tłuszczów
znaczanie właściwości tłuszczów Prowadzący: mgr inż. Maciej Chrubasik Wstęp teoretyczny Lipidy Lipidy ( tłuszcze ) są estrami kwasów tłuszczowych : - gdy alkoholem jest gliceryna ( 1,2,3-trihydroksy propan;
Bardziej szczegółowoĆwiczenie: "Ruch harmoniczny i fale"
Ćwiczenie: "Ruch harmoniczny i fale" Opracowane w ramach projektu: "Wirtualne Laboratoria Fizyczne nowoczesną metodą nauczania realizowanego przez Warszawską Wyższą Szkołę Informatyki. Zakres ćwiczenia:
Bardziej szczegółowoInstrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych
UNIWERSYTET GDAŃSKI Pracownia studencka Zakład Analizy Środowiska Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych Ćwiczenie nr 2 Analiza kwasów tłuszczowych z żółtka jajka kurzego ANALIZA PRODUKTÓW POCHODZENIA NATURALNEGO
Bardziej szczegółowoInformacje uzyskiwane dzięki spektrometrii mas
Slajd 1 Spektrometria mas i sektroskopia w podczerwieni Slajd 2 Informacje uzyskiwane dzięki spektrometrii mas Masa cząsteczkowa Wzór związku Niektóre informacje dotyczące wzoru strukturalnego związku
Bardziej szczegółowoZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 2. ZATRUDNIENIE NA CZĘŚĆ ETATU LUB PRZEZ CZĘŚĆ OKRESU OCENY
ZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 1. ZMIANA GRUPY PRACOWNIKÓW LUB AWANS W przypadku zatrudnienia w danej grupie pracowników (naukowo-dydaktyczni, dydaktyczni, naukowi) przez okres poniżej 1 roku nie dokonuje
Bardziej szczegółowoKlasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin. Dominika Sowa
Klasyfikacja i oznakowanie substancji chemicznych i ich mieszanin Dominika Sowa Szczecin, 8 maj 2014 Program prezentacji: 1. Definicja substancji i mieszanin chemicznych wg Ustawy o substancjach chemicznych
Bardziej szczegółowoSPORZĄDZANIE ROZTWORÓW
1. SPORZĄDZANIE ROZTWORÓW 1. Sporządzanie roztworu CuSO 4 o stęŝeniu procentowym StęŜeniem roztworu określa się ilość substancji (wyraŝoną w jednostkach masy lub objętości) zawartą w określonej jednostce
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ ZAJĘĆ SZKOLNEGO KOŁA NAUKOWEGO Z PRZEDMIOTU CHEMIA PROWADZONEGO W RAMACH PROJEKTU AKADEMIA UCZNIOWSKA
SCENARIUSZ ZAJĘĆ SZKOLNEGO KOŁA NAUKOWEGO Z PRZEDMIOTU CHEMIA PROWADZONEGO W RAMACH PROJEKTU AKADEMIA UCZNIOWSKA Temat lekcji Jak dowieść, że woda ma wzór H 2 O? Na podstawie pracy uczniów pod opieką Tomasza
Bardziej szczegółowoPREFABRYKOWANE STUDNIE OPUSZCZANE Z ŻELBETU ŚREDNICACH NOMINALNYCH DN1500, DN2000, DN2500, DN3200 wg EN 1917 i DIN V 4034-1
PREFABRYKOWANE STUDNIE OPUSZCZANE Z ŻELBETU ŚREDNICACH NOMINALNYCH DN1500, DN2000, DN2500, DN3200 wg EN 1917 i DIN V 4034-1 DO UKŁADANIA RUROCIĄGÓW TECHNIKAMI BEZWYKOPOWYMI 1. Rodzaje konstrukcji 1.1.
Bardziej szczegółowoLp. Tematyka Liczba godzin I. Wymagania edukacyjne
Anna Ulrych Plan wynikowy Przedmiot: Materiały fryzjerskie Kierunek : Technikum Usług Fryzjerskich- rok szkolny 05/ 06 Liczba godzin: 76 Liczba godzin w roku szkolnym: KL.II Lp. Tematyka Liczba godzin
Bardziej szczegółowoKuratorium Oświaty w Lublinie
Kuratorium Oświaty w Lublinie ZESTAW ZADAŃ KONKURSOWYCH Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW ROK SZKOLNY 2014/2015 KOD UCZNIA ETAP OKRĘGOWY Instrukcja dla ucznia 1. Zestaw konkursowy zawiera 12 zadań. 2. Przed
Bardziej szczegółowoZarządzanie projektami. wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska
Zarządzanie projektami wykład 1 dr inż. Agata Klaus-Rosińska 1 DEFINICJA PROJEKTU Zbiór działań podejmowanych dla zrealizowania określonego celu i uzyskania konkretnego, wymiernego rezultatu produkt projektu
Bardziej szczegółowoGrupa bezpieczeństwa kotła KSG / KSG mini
Grupa bezpieczeństwa kotła KSG / KSG mini Instrukcja obsługi i montażu 77 938: Grupa bezpieczeństwa kotła KSG 77 623: Grupa bezpieczeństwa kotła KSG mini AFRISO sp. z o.o. Szałsza, ul. Kościelna 7, 42-677
Bardziej szczegółowoMałopolski Konkurs Chemiczny dla Gimnazjalistów
Małopolski Konkurs Chemiczny dla Gimnazjalistów Etap II (rejonowy) 5 stycznia 0 roku Materiały dla nauczycieli Odpowiedzi do zadań wraz z punktacją Uwagi ogólne: Za prawidłowe rozwiązania zadań inną metodą
Bardziej szczegółowoOlej rzepakowy, jako paliwo do silników z zapłonem samoczynnym
Coraz częściej jako paliwo stosuje się biokomponenty powstałe z roślin oleistych. Nie mniej jednak właściwości fizykochemiczne oleju napędowego i oleju powstałego z roślin znacząco różnią się miedzy sobą.
Bardziej szczegółowoDr inż. Andrzej Tatarek. Siłownie cieplne
Dr inż. Andrzej Tatarek Siłownie cieplne 1 Wykład 3 Sposoby podwyższania sprawności elektrowni 2 Zwiększenie sprawności Metody zwiększenia sprawności elektrowni: 1. podnoszenie temperatury i ciśnienia
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA OBSŁUGI URZĄDZENIA: 0101872HC8201
INSTRUKCJA OBSŁUGI URZĄDZENIA: PZ-41SLB-E PL 0101872HC8201 2 Dziękujemy za zakup urządzeń Lossnay. Aby uŝytkowanie systemu Lossnay było prawidłowe i bezpieczne, przed pierwszym uŝyciem przeczytaj niniejszą
Bardziej szczegółowoLekcja 173, 174. Temat: Silniki indukcyjne i pierścieniowe.
Lekcja 173, 174 Temat: Silniki indukcyjne i pierścieniowe. Silnik elektryczny asynchroniczny jest maszyną elektryczną zmieniającą energię elektryczną w energię mechaniczną, w której wirnik obraca się z
Bardziej szczegółowoMetody wyceny zasobów, źródła informacji o kosztach jednostkowych
Metody wyceny zasobów, źródła informacji o kosztach jednostkowych by Antoni Jeżowski, 2013 W celu kalkulacji kosztów realizacji zadania (poszczególnych działań i czynności) konieczne jest przeprowadzenie
Bardziej szczegółowoKarta charakterystyki
zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 107/2006 Strona 1 z 5 SEKCJA 1: Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa 1.1. Identyfikator produktu 1.2. Istotne zidentyfikowane zastosowania
Bardziej szczegółowoMateriał obowiązujący do ćwiczeń z analizy instrumentalnej II rok WF (kierunek farmacja)
Materiał obowiązujący do ćwiczeń z analizy instrumentalnej II rok WF (kierunek farmacja) Ćwiczenie 1 Zastosowanie statystyki do oceny metod ilościowych Rodzaje błędów w analizie chemicznej, walidacja procedur
Bardziej szczegółowoWyznaczanie współczynnika sprężystości sprężyn i ich układów
Ćwiczenie 63 Wyznaczanie współczynnika sprężystości sprężyn i ich układów 63.1. Zasada ćwiczenia W ćwiczeniu określa się współczynnik sprężystości pojedynczych sprężyn i ich układów, mierząc wydłużenie
Bardziej szczegółowoLaboratorium z Konwersji Energii. Ogniwo fotowoltaiczne
Laboratorium z Konwersji Energii Ogniwo fotowoltaiczne 1.0 WSTĘP Energia słoneczna jest energią reakcji termojądrowych zachodzących w olbrzymiej odległości od Ziemi. Zachodzące na Słońcu przemiany helu
Bardziej szczegółowoEgzamin gimnazjalny. Biologia. Także w wersji online TRENING PRZED EGZAMINEM. Sprawdź, czy zdasz!
Egzamin gimnazjalny 3 Biologia TRENING PRZED EGZAMINEM Także w wersji online Sprawdź, czy zdasz! Spis treści Zestaw 1: Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystywanie energii 5
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA ŚLĄSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY
POLITECHNIKA ŚLĄSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY KATEDRA FIZYKOCHEMII I TECHNOLOGII POLIMERÓW BADANIE RÓWNOWAGI ADSORPCYJNEJ W ROZTWORZE BARWNIKA Opiekun ćwiczenia: Miejsce ćwiczenia: Krzysztof Kozieł Zakład Chemii
Bardziej szczegółowo(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 2559562. (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 16.08.2011 11461532.
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 2962 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 16.08.11 1146132.1 (13) (1) T3 Int.Cl. B42D 1/ (06.01) Urząd Patentowy
Bardziej szczegółowo7. REZONANS W OBWODACH ELEKTRYCZNYCH
OBWODY SYGNAŁY 7. EZONANS W OBWODAH EEKTYZNYH 7.. ZJAWSKO EZONANS Obwody elektryczne, w których występuje zjawisko rezonansu nazywane są obwodami rezonansowymi lub drgającymi. ozpatrując bezźródłowy obwód
Bardziej szczegółowoANALIZA STANU GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI NA TERENIE GMINY PSARY ZA 2015 ROK
ANALIZA STANU GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI NA TERENIE GMINY PSARY ZA 2015 ROK I. WPROWADZENIE 1. CEL OPRACOWANIA Celem niniejszego opracowania jest opracowanie efektywnego systemu gospodarowania odpadami
Bardziej szczegółowoKARTA CHARAKTERYSTYKI
Strona: 1 Data opracowania: 10.03.2014 Nr weryfikacji: 1 Sekcja 1: Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa 1.1. Identyfikator produktu Nazwa produktu: Kod produktu: DF1518
Bardziej szczegółowoMetoda LBL (ang. Layer by Layer, pol. Warstwa Po Warstwie). Jest ona metodą najprostszą.
Metoda LBL (ang. Layer by Layer, pol. Warstwa Po Warstwie). Jest ona metodą najprostszą. Po pierwsze - notacja - trzymasz swoją kostkę w rękach? Widzisz ścianki, którymi można ruszać? Notacja to oznaczenie
Bardziej szczegółowo1. Koło Naukowe Metod Ilościowych,zwane dalej KNMI, jest Uczelnianą Organizacją Studencką Uniwersytetu Szczecińskiego.
STATUT KOŁA NAUKOWEGO METOD ILOŚCIOWYCH działającego przy Katedrze Statystyki i Ekonometrii Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego I. Postanowienia ogólne. 1. Koło Naukowe
Bardziej szczegółowoBadanie bezszczotkowego silnika prądu stałego z magnesami trwałymi (BLDCM)
Badanie bezszczotkowego silnika prądu stałego z magnesami trwałymi (BLDCM) Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z budową, zasadą działania oraz sterowaniem bezszczotkowego silnika prądu stałego z magnesami
Bardziej szczegółowoKONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW
KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW WOJEWÓDZTWO WIELKOPOLSKIE Etap wojewódzki rok szkolny 2009/2010 Dane dotyczące ucznia (wypełnia Komisja Konkursowa po rozkodowaniu prac) wylosowany numer uczestnika
Bardziej szczegółowoSERI A 93 S E RI A 93 O FLUSH GRID WITHOUT EDGE TAB
SERIA E93 CONIC FRINCTION CONIC 2 SERIA 93 SERIA 93 O FLUSH GRID WITHOUT EDGE TAB Podziałka Powierzchnia 30 mm Flush Grid Prześwit 47% Grubość Minimalny promień skrętu taśmy Układ napędowy Szerokość taśmy
Bardziej szczegółowoOpis modułu analitycznego do śledzenia rotacji towaru oraz planowania dostaw dla programu WF-Mag dla Windows.
Opis modułu analitycznego do śledzenia rotacji towaru oraz planowania dostaw dla programu WF-Mag dla Windows. Zadaniem modułu jest wspomaganie zarządzania magazynem wg. algorytmu just in time, czyli planowanie
Bardziej szczegółowoProjekt MES. Wykonali: Lidia Orkowska Mateusz Wróbel Adam Wysocki WBMIZ, MIBM, IMe
Projekt MES Wykonali: Lidia Orkowska Mateusz Wróbel Adam Wysocki WBMIZ, MIBM, IMe 1. Ugięcie wieszaka pod wpływem przyłożonego obciążenia 1.1. Wstęp Analizie poddane zostało ugięcie wieszaka na ubrania
Bardziej szczegółowoTechniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI SKLAROWANEGO SOKU JABŁKOWEGO Skutecznym sposobem leczenia soku
Bardziej szczegółowoFilm demonstracyjny z pracy narzędzia: http://www.youtube.com/watch?v=sqbjf2nazi8 S.T.M. SYSTEMY I TECHNOLOGIE MECHANICZNE SP. Z O.O.
Film demonstracyjny z pracy narzędzia: http://www.youtube.com/watch?v=sqbjf2nazi8 S.T.M. SYSTEMY I TECHNOLOGIE MECHANICZNE SP. Z O.O. ul. Dziewosłęby 14/1, 04-403 Warszawa Tel.: 22 673 55 48 - Fax: 22
Bardziej szczegółowoZAPYTANIE OFERTOWE. Tłumaczenie pisemne dokumentacji rejestracyjnej ZAPYTANIE OFERTOWE
ZAPYTANIE OFERTOWE Tłumaczenie pisemne dokumentacji rejestracyjnej Biofarm sp. z o.o. ul. Wałbrzyska 13 60-198 Poznań Poznań, 09 grudnia 2015r. ZAPYTANIE OFERTOWE I. Nazwa i adres Zamawiającego: Biofarm
Bardziej szczegółowoZAPYTANIE OFERTOWE. MERAWEX Sp. z o.o. 44-122 Gliwice ul. Toruńska 8. ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORSTWA MERAWEX Sp. z o.o. POPRZEZ EKSPORT.
Gliwice, 07.12. 2012 r. ZAPYTANIE OFERTOWE Zakup usług doradczych w zakresie wyselekcjonowania, sprawdzenia wiarygodności grupy docelowej potencjalnych partnerów handlowych, przygotowania ofert współpracy
Bardziej szczegółowoANALOGOWE UKŁADY SCALONE
ANALOGOWE UKŁADY SCALONE Ćwiczenie to ma na celu zapoznanie z przedstawicielami najważniejszych typów analogowych układów scalonych. Będą to: wzmacniacz operacyjny µa 741, obecnie chyba najbardziej rozpowszechniony
Bardziej szczegółowoDostosowanie piły wzdłużnej do wymagań minimalnych propozycje rozwiązań aplikacyjnych
Radosław GONET Okręgowy Inspektorat Pracy, Rzeszów Paweł ZAHUTA EL Automatyka, Rzeszów Dostosowanie piły wzdłużnej do wymagań minimalnych propozycje rozwiązań aplikacyjnych 1. WSTĘP 2. WYMAGANIA MINIMALNE
Bardziej szczegółowoOgólna charakterystyka kontraktów terminowych
Jesteś tu: Bossa.pl Kurs giełdowy - Część 10 Ogólna charakterystyka kontraktów terminowych Kontrakt terminowy jest umową pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się do nabycia a druga do
Bardziej szczegółowoZagospodarowanie magazynu
Zagospodarowanie magazynu Wymagania wobec projektu magazynu - 1 jak najlepsze wykorzystanie pojemności związane z szybkością rotacji i konieczną szybkością dostępu do towaru; im większa wymagana szybkość
Bardziej szczegółowoDemontaż. Uwaga: Regulacja napięcia paska zębatego może być wykonywana tylko przy zimnym silniku.
Demontaż Regulacja napięcia paska zębatego może być wykonywana tylko przy zimnym silniku. Zdemontować dźwiękochłonną osłonę silnika wyciągając ją do góry -strzałki-. Odłączyć elastyczny przewód cieczy
Bardziej szczegółowoTemat: Czy świetlówki energooszczędne są oszczędne i sprzyjają ochronie środowiska? Imię i nazwisko
Temat: Czy świetlówki energooszczędne są oszczędne i sprzyjają ochronie środowiska? Karta pracy III.. Imię i nazwisko klasa Celem nauki jest stawianie hipotez, a następnie ich weryfikacja, która w efekcie
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.mcs-przychodnia.pl
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.mcs-przychodnia.pl Warszawa: Dostawa materiałów i wypełnień stomatologicznych dla Mazowieckiego
Bardziej szczegółowoPozostałe procesy przeróbki plastycznej. Dr inż. Paweł Rokicki Politechnika Rzeszowska Katedra Materiałoznawstwa, Bud. C, pok. 204 Tel: (17) 865-1124
Pozostałe procesy przeróbki plastycznej Dr inż. Paweł Rokicki Politechnika Rzeszowska Katedra Materiałoznawstwa, Bud. C, pok. 204 Tel: (17) 865-1124 Tłoczenie Grupy operacji dzielimy na: dzielenie (cięcie)
Bardziej szczegółowoInstrukcja Laboratoryjna
Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa w Jeleniej Górze Wydział Przyrodniczo-Techniczny Edukacja Techniczno-Informatyczna Instrukcja Laboratoryjna Komputerowe wspomaganie w technice i nowoczesne techniki informatyczne
Bardziej szczegółowoPODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH DLA MECHANIKÓW
PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH DLA MECHANIKÓW Opracowanie: dr inż. Krystyna Moskwa, dr Wojciech Solarski 1. Termochemia. Każda reakcja chemiczna związana jest z wydzieleniem lub pochłonięciem energii, najczęściej
Bardziej szczegółowoSST - 03 - SZCZEGÓŁOWE SPECYFIKACJE TECHNICZNE.
SST - 03 - SZCZEGÓŁOWE SPECYFIKACJE TECHNICZNE. H 03.00.00 Roboty Umocnieniowe kod CPV 45 200000-9 H 03.01.00 Układanie geowłókniny SPIS TREŚCI 1. WSTĘP 148 2.MATERIAŁY 148-149 3. SPRZĘT... 149 4. TRANSPORT...149
Bardziej szczegółowoPolskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. Zakładowa kontrola produkcji wyrobów budowlanych Wymagania DGW-12
Oddział Badań i Certyfikacji w Gdańsku Zakładowa kontrola produkcji wyrobów budowlanych Wymagania Czynność Imię i nazwisko Data Podpis Opracowała: Jolanta Ochnik 22.02.2010 Sprawdził: Michał Przymanowski
Bardziej szczegółowoKarta charakterystyki
Strona 1 z 5 SEKCJA 1: Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa 1.1. Identyfikator produktu 1.2. Istotne zidentyfikowane zastosowania substancji lub mieszaniny oraz zastosowania
Bardziej szczegółowoUrządzenie do odprowadzania spalin
Urządzenie do odprowadzania spalin Nr. Art. 158930 INSTRUKCJA OBSŁUGI Informacje wstępne: Po otrzymaniu urządzenia należy sprawdzić czy opakowanie jest w stanie nienaruszonym. Jeśli po dostarczeniu produktu
Bardziej szczegółowoRegulamin rekrutacji uczniów do klasy pierwszej Szkoły Podstawowej im. Maksymiliana Wilandta w Darzlubiu. Podstawa prawna: (Dz.U.2014 poz.
Regulamin rekrutacji uczniów do klasy pierwszej Szkoły Podstawowej im. Maksymiliana Wilandta w Darzlubiu Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie o światy (Tekst jednolity Dz. U.z 2004
Bardziej szczegółowoCHROMATOGRAFIA BARWNIKÓW ROŚLINNYCH
POLITECHNIKA ŁÓDZKA INSTRUKCJA Z LABORATORIUM W ZAKŁADZIE BIOFIZYKI Ćwiczenie 1 CHROMATOGRAFIA BARWNIKÓW ROŚLINNYCH I. Wiadomości teoretyczne W wielu dziedzinach nauki i techniki spotykamy się z problemem
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA WYPEŁNIANIA SPRAWOZDANIA CZĘŚCIOWEGO LUB KOŃCOWEGO
INSTRUKCJA WYPEŁNIANIA SPRAWOZDANIA CZĘŚCIOWEGO LUB KOŃCOWEGO z realizacji zadania publicznego realizowanego na mocy Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873
Bardziej szczegółowoPREPARAT DYSPERGUJĄCO - MYJĄCY AN-01
1/5 KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI CHEMICZNEJ (podstawa: Rozporządzenie MZ. Dz. U. Nr 140 poz. 1171 z dnia 3 lipca 2002) Dystrybutor: Andel Polska Sp. z o.o., ul. Lublańska 34, 31-476 Kraków Tel. 12
Bardziej szczegółowoCHROMATOGRAFIA ADSORPCYJNA I PODZIAŁOWA. 1. Rozdział barwników roślinnych metodą chromatografii adsorpcyjnej (techniką kolumnową)
Ćwiczenie nr 7 CHROMATOGRAFIA ADSORPCYJNA I PODZIAŁOWA 1. Rozdział barwników roślinnych metodą chromatografii adsorpcyjnej (techniką kolumnową) Zasada: Barwniki roślinne charakteryzują się różnym powinowactwem
Bardziej szczegółowoStrategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania).
Strategia rozwoju kariery zawodowej - Twój scenariusz (program nagrania). W momencie gdy jesteś studentem lub świeżym absolwentem to znajdujesz się w dobrym momencie, aby rozpocząć planowanie swojej ścieżki
Bardziej szczegółowoHarmonogramowanie projektów Zarządzanie czasem
Harmonogramowanie projektów Zarządzanie czasem Zarządzanie czasem TOMASZ ŁUKASZEWSKI INSTYTUT INFORMATYKI W ZARZĄDZANIU Zarządzanie czasem w projekcie /49 Czas w zarządzaniu projektami 1. Pojęcie zarządzania
Bardziej szczegółowoUKŁAD ROZRUCHU SILNIKÓW SPALINOWYCH
UKŁAD ROZRUCHU SILNIKÓW SPALINOWYCH We współczesnych samochodach osobowych są stosowane wyłącznie rozruszniki elektryczne składające się z trzech zasadniczych podzespołów: silnika elektrycznego; mechanizmu
Bardziej szczegółowoRozdział 1 Postanowienia ogólne
Załącznik do zarządzenia Rektora nr 59 z dnia 20 lipca 2015 r. REGULAMIN PRZYZNAWANIA ZWIĘKSZENIA STYPENDIUM DOKTORANCKIEGO Z DOTACJI PROJAKOŚCIOWEJ ORAZ ZASADY PRZYZNAWANIA STYPENDIUM DOKTORANCKIEGO W
Bardziej szczegółowoMetrologia cieplna i przepływowa
Metrologia cieplna i przepływowa Systemy, Maszyny i Urządzenia Energetyczne, I rok mgr Pomiar małych ciśnień Instrukcja do ćwiczenia Katedra Systemów Energetycznych i Urządzeń Ochrony Środowiska AGH Kraków
Bardziej szczegółowoSurowiec Zużycie surowca Zapas A B C D S 1 0,5 0,4 0,4 0,2 2000 S 2 0,4 0,2 0 0,5 2800 Ceny 10 14 8 11 x
Przykład: Przedsiębiorstwo może produkować cztery wyroby A, B, C, i D. Ograniczeniami są zasoby dwóch surowców S 1 oraz S 2. Zużycie surowca na jednostkę produkcji każdego z wyrobów (w kg), zapas surowca
Bardziej szczegółowoROZDZIELACZ PROGRESYWNY BVA
ROZDZIELACZ PROGRESYWNY BVA Charakterystyka wyrobu Rozdzielacz BVA jest blokowym, tłoczkowym rozdzielaczem dozującym o progresywnej (postępowej) zasadzie działania. Jest on przeznaczony do dozowania w
Bardziej szczegółowoInstrukcja obsługi platformy zakupowej e-osaa (klient podstawowy)
Instrukcja obsługi platformy zakupowej e-osaa (klient podstawowy) 1. Wejście na stronę http://www.officemedia.com.pl strona główną Office Media 2. Logowanie do zakupowej części serwisu. Login i hasło należy
Bardziej szczegółowo- 70% wg starych zasad i 30% wg nowych zasad dla osób, które. - 55% wg starych zasad i 45% wg nowych zasad dla osób, które
Oddział Powiatowy ZNP w Gostyninie Uprawnienia emerytalne nauczycieli po 1 stycznia 2013r. W związku napływającymi pytaniami od nauczycieli do Oddziału Powiatowego ZNP w Gostyninie w sprawie uprawnień
Bardziej szczegółowoPromocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Promocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Białystok, 19 grudzień 2012 r. Seminarium współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach
Bardziej szczegółowoTEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp 1. Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie
Bardziej szczegółowoWZORU UŻYTKOWEGO EGZEMPLARZ ARCHIWALNY. d2)opis OCHRONNY. (19) PL (n)62894. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa, PL
RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej d2)opis OCHRONNY WZORU UŻYTKOWEGO (21) Numer zgłoszenia: 112772 (22) Data zgłoszenia: 29.11.2001 EGZEMPLARZ ARCHIWALNY (19) PL (n)62894 (13)
Bardziej szczegółowoKONKURS PRZEDMIOTOWY Z FIZYKI dla uczniów gimnazjów województwa lubuskiego 23 marca 2012 r. zawody III stopnia (finałowe)
Pieczęć KONKURS PRZEDMIOTOWY Z FIZYKI dla uczniów gimnazjów województwa lubuskiego 23 marca 2012 r. zawody III stopnia (finałowe) Witamy Cię na trzecim etapie Konkursu Przedmiotowego z Fizyki i życzymy
Bardziej szczegółowoZASTOSOWANIE MIKROSYSTEMÓW W MEDYCYNIE LABORATORIUM. Ćwiczenie nr 3. Kropelkowy system mikrofluidyczny
ZASTOSOWANIE MIKROSYSTEMÓW W MEDYCYNIE LABORATORIUM Ćwiczenie nr 3 Kropelkowy system mikrofluidyczny Cel ćwiczenia: Celem ćwiczenia jest zapoznanie się z budową i warunkami poprawnego działania kropelkowego
Bardziej szczegółowoPRAWA ZACHOWANIA. Podstawowe terminy. Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc
PRAWA ZACHOWANIA Podstawowe terminy Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc a) si wewn trznych - si dzia aj cych na dane cia o ze strony innych
Bardziej szczegółowoSprawozdanie. z realizacji budŝetu Związku Międzygminnego Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Węgrowie za 2005r.
Sprawozdanie z realizacji budŝetu Związku Międzygminnego Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Węgrowie za 2005r. Związek Międzygminny Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Węgrowie działa na podstawie Ustawy
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ MECHANICZNY Katedra Technologii Maszyn i Automatyzacji Produkcji. Laboratorium Obróbki ubytkowej materiałów.
WYDZIAŁ MECHANICZNY Katedra Technologii Maszyn i Automatyzacji Produkcji Laboratorium Obróbki ubytkowej materiałów Ćwiczenie nr 1 Temat: Geometria ostrzy narzędzi skrawających Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia
Bardziej szczegółowoREGULAMIN KOMISJI ETYKI BANKOWEJ
REGULAMIN KOMISJI ETYKI BANKOWEJ Warszawa kwiecień 2013 Przyjęty na XXV Walnym Zgromadzeniu ZBP w dniu 18 kwietnia 2013 r. 1. Komisja Etyki Bankowej, zwana dalej Komisją, działa przy Związku Banków Polskich
Bardziej szczegółowoZakład Certyfikacji 03-042 Warszawa, ul. Kupiecka 4 Sekcja Ceramiki i Szkła ul. Postępu 9 02-676 Warszawa PROGRAM CERTYFIKACJI
Zakład Certyfikacji 03-042 Warszawa, ul. Kupiecka 4 Sekcja Ceramiki i Szkła ul. Postępu 9 02-676 Warszawa PC-05 PROGRAM Certyfikacja zgodności z Kryteriami Grupowymi certyfikacja dobrowolna Warszawa, PROGRAM
Bardziej szczegółowoAdres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: ops-targowek.waw.pl
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: ops-targowek.waw.pl Warszawa: przeprowadzenie szkolenia realizowanego w ramach projektu Aktywny Targówek
Bardziej szczegółowoZakres wiedzy i umiejętności oraz wykaz literatury
ZAŁĄCZNIK NR 1 Zakres wiedzy i umiejętności oraz wykaz literatury Wiadomości i umiejętności zawarte w wymaganiach ogólnych i szczegółowych w podstawie programowej z biologii dla III etapu edukacyjnego
Bardziej szczegółowoPL 211524 B1. FAKRO PP SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, Nowy Sącz, PL 29.10.2007 BUP 22/07 31.05.2012 WUP 05/12. WACŁAW MAJOCH, Nowy Sącz, PL
RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 211524 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 379508 (51) Int.Cl. E06B 7/14 (2006.01) E04D 13/03 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22)
Bardziej szczegółowoOCHRONA DRZEW NA TERENACH INWESTYCYJNYCH
OCHRONA DRZEW NA TERENACH INWESTYCYJNYCH Teren budowy jest miejscem, gdzie występują liczne zagrożenia dla żywotności i stanu sanitarnego drzew i krzewów w postaci bezpośrednich uszkodzeń mechanicznych
Bardziej szczegółowoToruń, 23.03.2015 r. ZAPYTANIE OFERTOWE I. ZAMAWIAJĄCY. ASCO Co Ltd Sp. z o.o. Ul. Włocławska 165
ASCO Co Ltd Sp. z o.o. Ul. Włocławska 165 KRS nr 0000026851 tel.: 56 654-74-68 fax: 56 654 73 65 e-mail: kgarwolinski@asco.net.pl Toruń, 23.03.2015 r. ZAPYTANIE OFERTOWE I. ZAMAWIAJĄCY ASCO Co Ltd Sp.
Bardziej szczegółowoPROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO. w Urzędzie Gminy Mściwojów
I. Postanowienia ogólne 1.Cel PROCEDURA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO w Urzędzie Gminy Mściwojów Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego ma na celu: Załącznik A Zarządzenia oceny ryzyka zawodowego monitorowanie
Bardziej szczegółowoSkrócona instrukcja montażu
Skrócona instrukcja montażu www.klinkier.pl Instrukcja obsługi -, łączy szybkość wykonania z ponadczasową estetyką i trwałością klinkieru CRH. Ma wszystkie zalety ogrodzenia klinkierowego ( piękny wygląd,
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ
WYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ Anna Gutt- Kołodziej ZASADY OCENIANIA Z MATEMATYKI Podczas pracy
Bardziej szczegółowoWZÓR SKARGI EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA. Rada Europy. Strasburg, Francja SKARGA. na podstawie Artykułu 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
WZÓR SKARGI EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA Rada Europy Strasburg, Francja SKARGA na podstawie Artykułu 34 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Artykułu 45-47 Regulaminu Trybunału 1 Adres pocztowy
Bardziej szczegółowoKategoria środka technicznego
DEKRA Polska - Centrala tel. (022) 577 36 13, faks (022) 577 36 36 Rzeczoznawca: Wiesław Kleczkowski UWAGA: Ze względu na przeznaczenie dokumentu usunięto w nim wszelkie informacje dotyczące wartości pojazdu,
Bardziej szczegółowoNawiewniki wyporowe do wentylacji kuchni
Nawiewniki wyporowe do wentylacji kuchni 15 Nawiewniki JHP OPIS Nawiewniki JHP przeznaczone są do wyporowej dystrybucji powietrza. Przystosowane zostały do wentylacji pomieszczeń kuchennych, gdzie występują
Bardziej szczegółowoU M OWA DOTACJ I <nr umowy>
U M OWA DOTACJ I na dofinansowanie zadania pn.: zwanego dalej * zadaniem * zawarta w Olsztynie w dniu pomiędzy Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKI KONKURS FIZYCZNY
Kod ucznia Liczba punktów: Zad. 1- Zad. 2- Zad. 3- Zad.4- Zad.5- R A Z E M : pkt. WOJEWÓDZKI KONKURS FIZYCZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2013/2014 STOPIEŃ WOJEWÓDZKI 13. 03. 2014 R. 1. Zestaw
Bardziej szczegółowoRozliczenia z NFZ. Ogólne założenia. Spis treści
Rozliczenia z NFZ Spis treści 1 Ogólne założenia 2 Generacja raportu statystycznego 3 Wczytywanie raportu zwrotnego 4 Szablony rachunków 4.1 Wczytanie szablonów 4.2 Wygenerowanie dokumentów rozliczenia
Bardziej szczegółowoREGULAMIN WYJAZDÓW W RAMACH PROGRAMU LLP ERASMUS
REGULAMIN WYJAZDÓW W RAMACH PROGRAMU LLP ERASMUS I. ZASADY REKRUTACJI STUDENTÓW DO WYMIANY ZAGRANICZNEJ W RAMACH PROGRAMU LLP ERASMUS 1. Kryteria kwalifikujące do wyjazdu w ramach programu LLP Erasmus:
Bardziej szczegółowo