Podstawowe teorie etiologii autyzmu można pogrupować w kilka podstawowych nurtów (por. Baron-Cohen i Bolton, 1999):

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Podstawowe teorie etiologii autyzmu można pogrupować w kilka podstawowych nurtów (por. Baron-Cohen i Bolton, 1999):"

Transkrypt

1 Poglądy na etiologię autyzmu zmieniały się w ciągu ostatnich dekad. Powstało wiele teorii, które upatrywały przyczyn autyzmu zarówno w samym dziecku, jak i w jego otoczeniu. Współcześnie wydaje się, że etiologia autyzmu ma charakter złożony i opiera się na współwystępowaniu szczególnej konfiguracji czynników. Próby jednoznacznego ustalenia takiej konfiguracji nie powiodły się, być może dlatego, że autyzm nie jest pojedynczą chorobą, a zróżnicowanym zaburzeniem, którego różne typy mogą być wywoływane przez inne czynniki. Podstawowe teorie etiologii autyzmu można pogrupować w kilka podstawowych nurtów (por. Baron-Cohen i Bolton, 1999): - podejście psychologiczne i psychoanalityczne upatruje przyczyn autyzmu w traumatycznych wydarzeniach z okresu dzieciństwa lub nieodpowiedniego wchodzenia w relacje z najbliższymi. Zwykle zakłada, że dziecko rodzi się zdrowe, a pod wpływem negatywnych doświadczeń zaczyna izolować się od świata. Współcześnie teorie te nie są popularne ze względu na odkrycia w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego osób z autyzmem. - Podejście genetyczne zajmuje się problematyką dziedziczenia zaburzeń ze spektrum autyzmu. W tym nurcie mieszczą się zarówno teorie poszukujące konkretnych konfiguracji genów oraz genów zwiększających predyspozycje do negatywnej reakcji na bodźce środowiskowe. - Podejście biomedyczne obejmuje badania funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego oraz całego organizmu. Szuka przyczyn w substancjach chemicznych, głównie toksycznych oraz łączy autyzm z problemami metabolicznymi. - Podejście syntetyzujące obecnie najczęściej łączy się podejścia genetyczne i biomedyczne, rzadziej uwzględniając przyczyny stricte psychologiczne. Wydaje się, że istotę etiologii autyzmu najlepiej oddaje teoria dwuuderzeniowa (Lathe, 2008), według której autyzm powstaje w wyniku nałożenia się predyspozycji genetycznych i negatywnych oddziaływań środowiskowych (głównie chemicznych). Wielość teorii wyjaśniających powstawanie autyzmu świadczy o ogromnym zróżnicowaniu tego zaburzenia. Odmienność czynników powodujących autyzm może wyjaśniać niejednorodność objawów osób z autyzmem. Dalsze badania nad etiologią mogą przyczynić się do wydzielenia z tak szerokiego terminu, jakim jest autyzm wczesnodziecięcy, bardziej szczegółowych i praktycznych terminów uściślających zaburzenia, które występują u poszczególnych osób z autyzmem (Jaklewicz, 1993). Już dziś próbuje się badać funkcjonowanie biochemiczne organizmu autystyków i przeprowadza pierwsze interwencje dietetyczne oraz suplementacyjne. Podejście genetyczne 1 / 6

2 Genetycznych źródeł powstawania autyzmu doszukiwał się już Asperger, który wskazywał na możliwość przekazywania męskiego charakteru czy też męskiej inteligencji przez ojców swoim dzieciom (Kruk-Lasocka, 1999). Silnym argumentem wspierającym taką koncepcję jest nadreprezentacja chłopców wśród dzieci autystycznych. Obecnie współczynnik ten w różnych badaniach wynosi od 1:4 do 1:8 dziewczynek do chłopców (Baird i in., 2006). Rozwinięciem tego poglądu jest współczesna teoria Barona-Cohena (2008), który wiąże występowanie autyzmu z wysokim poziomem testosteronu w wodach płodowych w okresie ciąży. Baron-Cohen wskazuje również na pewne typowo męskie cechy myślenia ujawniające się w autyzmie, jak słaba zdolność empatyzowania i silne systemizowanie. Wskazuje na możliwe genetyczne podłoże, sugerując, że ilość inżynierów w rodzinach zarówno od strony ojca jak i matki jest znacznie wyższa niż w rodzinach innych dzieci. Sformułował on teorię doboru selektywnego, według której skłonności genetyczne do systemizowania są przekazywane przez obojga rodziców, którzy dobierają się na zasadzie podobieństwa zainteresowań i zbliżonego sposobu myślenia. Teoria ta wymaga dalszych weryfikacji. Badania nad bliźniętami wykazują również silne uwarunkowanie genetyczne autyzmu: 36 89% współwystępowania u bliźniąt monozygotycznych (Pisula, 2000). Ponadto, odnotowuje się łagodniejsze zespoły objawów autystycznych wśród rodzeństwa i rodziców osób z autyzmem. Bolton i inni stwierdzili, że 12 20% rodzeństwa posiada pewne zaburzenia w rozwoju społecznym, w komunikacji lub przejawia powtarzane wzorce zainteresowań (1994, za: Pisula, 2000). Niemniej jednak, wyniki innych badań są dość niejednoznaczne i uniemożliwiają jasne określenie poziomu uwarunkowań genetycznych w autyzmie. Badania laboratoryjnie wskazują na liczne nieprawidłowości w genotypie osób z autyzmem. Odnotowano wiele zmian chromosomalnych i zlokalizowano potencjalne miejsca tych zmian (Muhle, Trentacoste i Rapin, 2004). Wciąż jednak nie udało się ustalić jasnego wzorca genetycznego i konkretnych zmian w organizmie, które ten wzorzec by wywoływał badania sugerują raczej, że pewna konfiguracja genetyczna wpływa na predyspozycje do negatywnej reakcji na czynniki środowiskowe, w szczególności czynniki toksyczne (Lathe, 2008). Wydaje się, że dziedziczony nie jest sam autyzm jako taki, ale biogenetyczne predyspozycje do jego rozwinięcia. Przeglądu ponad 500 prac badawczych dotyczących genetycznych przyczyn autyzmu dokonali Muhle, Trentacoste i Rapin (2004). Choć w wyniku intensywnych badań zlokalizowano potencjalne miejsca zmian w genach, to wciąż zbyt mało wiadomo na temat dalszego mechanizmu patogenezy. Rubenstein i Merzenich (2003) podają kilka takich wstępnych ustaleń: 2 / 6

3 - Zaburzenia w neurotransmisji GABA u osób z autyzmem odnotowano 50% spadek ilości enzymu syntetyzującego neuroprzekaźnik GABA (który jest podstawowym hamującym neuroprzekaźnikiem). Udało się znaleźć kilka potencjalnych miejsc mutacji, które prowadzą do niedoborów tego enzymu. - Niektóre przypadki autyzmu wiąże się z nadmiarem glutaminianu w układzie nerwowym. Udało się zlokalizować potencjalną mutację odpowiedzialną za to, choć możliwe są również czynniki środowiskowe (chemiczne). - Z autyzmem wiążą się także zaburzenia w ilości neuropeptydów a także monoamin, w tym szczególnie acetylocholiny (ze względu na jej kluczową rolę w funkcjonowaniu płatów przedczołowych), dopaminy oraz serotoniny, ale nie udało się odnaleźć odpowiedzialnych za nie mutacji. W polskiej literaturze charakterystyki pracy ośrodkowej neurotransmisji u osób z autyzmem dokonali Wierzbicki i współpracownicy (2005). Zaburzenia w neurotransmisji powodują szum pobudzeniowo-hamujący w korze mózgowej. Prawdopodobnie znacznie utrudnia to przepływ informacji w mózgu, w tym głównie synchronizację jego pracy, co wpływa na obserwowane w mózgach osób z autyzmem nieprawidłowości w funkcjonowaniu minikolumn (Casanova, Buxhoeveden i Brown, 2002). Rubenstein i Merzenich (2003) upatrują źródeł tych zaburzeń w genetyce. Na podstawie analizy badań stwierdzili, że autyzm może być wywoływany przez kombinację genów i prawdopodobnie nie zostanie zlokalizowany główny gen autyzmu. Co więcej, geny odziedziczane przez różne jednostki nie muszą prowadzić do tych samych mutacji: osoba mogła nie odziedziczyć innego współwystępującego genu, a także oddziaływały na nią odmienne czynniki środowiskowe. Obecna wiedza genetyczna nie pozwala na wyciąganie wniosków dotyczących etiologii autyzmu. Zidentyfikowane zmiany genetyczne nie zostały jasno powiązane z późniejszymi zaburzeniami biochemicznymi, które wyjaśniałyby obraz symptomów autyzmu. Dalsze badania w tym zakresie mogą przyczynić się do wcześniejszego wykrywania autyzmu, a także do lepszego zrozumienia mechanizmów jego genezy, a co za tym idzie do odpowiedniego wspierania rozwoju osób z autyzmem. Genetyka wydaje się być jeszcze na początku tej drogi. Podejście biochemiczne Podejście biochemiczne akcentuje czynniki środowiskowe, które mogą prowadzić do uszkodzenia mózgu i wywołać autyzm. Warto zaznaczyć, że ich zewnętrzne źródło nie wyklucza wrodzonego charakteru autyzmu układ nerwowy jest najbardziej podatny na uszkodzenia w okresie prenatalnym, w czasie porodu oraz w pierwszych miesiącach życia. Obecnie najczęściej wskazywane czynniki ryzyka to: 3 / 6

4 - poziom testosteronu płodowego poglądy Barona-Cohena (2008) próbują łączyć pewne typowo męskie cechy myślenia osób z autyzmem z wpływem testosteronu na rozwój płodowy. Istotnie, pomiar poziomu testosteronu wykazuje negatywną korelację między innymi z rozwojem mowy w późniejszym wieku. Wydaje się koniecznym, przeprowadzenie dokładniejszych badań, choćby z uwagi na to, że zaburzenia chromosomalne i choroby powodujące zwiększone wydzielanie testosteronu nie są powiązane z autyzmem (Barbeau, Mendrek i Mottron, 2009). - pestycydy badania kobiet, które w czasie ciąży przebywały w pobliżu terenów, na których stosowano pestycydy, wykazały, że czynnikiem ryzyka może być także ekspozycja matki na organochloryny (ang. organochlorines), szeroko stosowane przy uprawie bawełny, owoców i warzyw (McGovern, 2007). - metale ciężkie, w tym głównie rtęć i aluminium badania wykazały podwyższone stężenie metali ciężkich w organizmie dzieci z autyzmem (Adams, Romdalvik, Sadagopa Ramanujam i Legator, 2007). Wysokie stężenie rtęci powoduje poważne uszkodzenia mózgu pojawiły się głosy, że źródłem rtęci w organizmie dzieci są dodawane do szczepionek stabilizatory, w tym głównie timerosal (metylortęć). Badania Haleya (2002) na komórkach nerwowych potwierdziły, że szczepionki z timerosalem powodują śmierć komórek czego nie obserwuje się przy szczepionkach bez timerosalu. Co ciekawe, badania wykazały też, że metylortęć ma silniejszy negatywny wpływ na komórki w obecności testosteronu (Haley, 2002). - antybiotyki podawanie dzieciom antybiotyków, szczególnie w ciągu pierwszych 36 miesięcy życia, może być kolejnym czynnikiem ryzyka. Doustne antybiotyki niszczą naturalną florę jelit, która odpowiada za usuwanie metali ciężkich, w tym rtęci, z organizmu (Adams i in., 2007). Wyjaśniałoby to większe stężenie metali ciężkich w organizmie osób z autyzmem, a także często spotykane w tej grupie problemy z funkcjonowaniem jelit. Co więcej, obecność tetracykliny (antybiotyku) zwiększa niszczące działanie rtęci na komórki nerwowe (Haley, 2002). - składniki pokarmowe: gluten i kazeina Shattock i Witheley (2002) w swojej teorii widzą w autyzmie złożone zaburzenie metaboliczne. W wyniku nieprawidłowego funkcjonowania błony jelit, do organizmu przedostają się białka powstałe z niepełnego rozpadu glutenu i kazeiny. Pokonują one barierę krew-mózg i zaburzają neurotransmisję opioidów, co bezpośrednio powoduje zaburzenia w percepcji, myśleniu oraz zachowaniu. Czynniki biochemiczne wydają się mieć decydujący wpływ na rozwinięcie się autyzmu. Uwagę zwraca również fakt synergicznego wzmacniania się negatywnego wpływu poszczególnych substancji (Lathe, 2008). Biorąc pod uwagę rosnące zanieczyszczenie środowiska, tłumaczy to znaczący wzrost zachorowań na autyzm w ostatnich latach. Podejście syntetyzujące Większość badaczy zgadza się, że bez względu na główny czynnik powodujący, autyzm może wywołać uszkodzenie mózgu o praktycznie każdej etiologii (Frith, 2008). Baron-Cohen i Bolton 4 / 6

5 (1999) wprowadzali model końcowej ścieżki wspólnej, według której autyzm powodują różne czynniki, których cechą wspólną jest fakt, że uszkadzają obszary mózgu odpowiedzialne za prawidłowy rozwój komunikacji i funkcjonowania społecznego. To tłumaczy zarówno różnorodność zidentyfikowanych czynników ryzyka, jak również współwystępujące problemy zdrowotne tej grupy dzieci (np. występowanie upośledzenia umysłowego czy padaczki). Coraz częściej akcentowana jest rola dziedziczenia genetycznego predyspozycji do zachorowania na autyzm. Wydaje się, że obecnie najbardziej trafnie opisuje etiologię autyzmu model dwuuderzeniowy (Lathe, 2008), według którego dziedziczne predyspozycje u matki lub dziecka do problemów z detoksykacją organizmu, potęgują negatywny wpływ wielu substancji toksycznych w czasie ciąży lub w ciągu pierwszych lat po narodzeniu. Graziano (2002) zwraca uwagę na zmianę tendencji do wyjaśniania etiologii i mechanizmu patogenezy autyzmu. Początkowo tworzono modele jednowymiarowe w tym biologiczne, behawioralne i poznawcze. W ostatnich latach dostrzeżono jednak złożoność tego zaburzenia i konieczność uwzględnienia wszystkich wymiarów w jego opisie. Odwołując się do pojęcia końcowej ścieżki wspólnej, Graziano (2002) stwierdza, że autyzm jest różnorodnym biologicznie zaburzeniem o wspólnej funkcjonalnej charakterystyce. Stąd konieczność badania nie tylko biologicznej etiologii, ale także wpływu środowiska na poznawczy i behawioralny rozwój oraz funkcjonowanie. Dopiero połączenie podejść biologicznego, behawioralnego i poznawczego umożliwi zrozumienie natury autyzmu i stworzenie efektywnych programów terapii dla osób z tym zaburzeniem. Literatura cytowana 1. Adams, J. B., Romdalvik, J., Sadagopa Ramanujam, V. M. i Legator, M.S. (2007). Mercury, Lead, and Zinc in Baby Teeth of Children with Autism Versus Controls. Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A, 70, Baird, G., Simonoff, E., Pickles, A., Chandler, S., Loucas, T., Meldrum, D. i Charman, D. (2006). Prevalence of disorders of the autism spectrum in a population cohort of children in South Thames: the Special Needs and Autism Project (SNAP). Lancet, 368, Barbeau, E. B., Mendrek, A. i Mottron, L. (2009). Are autistic traits autistic? British Journal Of Psychology, 100 (1), Baron-Cohen S. i Bolton P. (1999). Autyzm. Fakty. Kraków: KTA Oddział w Krakowie. 5. Casanova, M. F., Buxhoeveden, D. P. i Brown, C. (2002). Clinical and Macroscopic Correlates of Minicolumnar Pathology in Autism. Journal of Child Neurology, 17 (9), Frith, U. (2008). Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 7. Graziano, A. (2002). Developmental disabilities. Boston: Allyn and Bacon. 8. Haley, B. E. (2002). Toxic Overload: Assessing The Role of Mercury In Autism. Mothering, 115, / 6

6 9. Jaklewicz, H. (1993). Autyzm wczesnodziecięcy, diagnoza, przebieg, leczenie. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 10. Kruk-Lasocka, J. (1999). Autyzm czy nie autyzm? problemy diagnozy i terapii pedagogicznej małych dzieci. Wrocław: Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji. 11. Lathe, R. (2008). Environmental Factors and Limbic Vulnerability in Childhood Autism. American Journal of Biochemistry and Biotechnology, 4(2), McGovern, V. (2007). Autism and Agricultural Pesticides: Integrating Data to Track Trends. Environmental Health Perspectives, 115 (10), A504 A Muhle, R., Trentacoste, S. V. i Rapin, I. (2004). The Genetics of Autism. Pediatrics, 113 (5), e472 e Pisula, E. (2000). Autyzm u dzieci. Diagnoza, klasyfikacja, etiologia. Warszawa: PWN. 15. Rubenstein, J. L. i Merzenich, M. M. (2003). Model of autism: increased ratio of excitation/inhibition in key neural systems. Genes, Brain, And Behavior, 2 (5), Shattock, P. i Witheley, P. (2002). Biochemical aspects in autism spectrum disorders: updating the opioid-excess theory and presenting new opportunities for biomedical intervention. Expert Opinion On Therapeutic Targets, 6 (2), Wierzbicki, P., Pietras, T., Gałecki, P., Szymańska, A., Kwiatkowska, A. i Florkowski, A. (2005). Zaburzenia ośrodkowej neurotransmisji w przebiegu autyzmu dziecięcego. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 14(1), / 6

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Spektrum Autyzmu. Zagadnienia diagnozy i terapii./ Moduł 190.:Niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia wieku rozwojowego.

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Spektrum Autyzmu. Zagadnienia diagnozy i terapii./ Moduł 190.:Niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia wieku rozwojowego. SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Spektrum Autyzmu. Zagadnienia diagnozy i terapii./ Moduł 190.:Niepełnosprawność intelektualna i zaburzenia wieku rozwojowego. 2. Nazwa

Bardziej szczegółowo

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ

STRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)

OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu / modułu w języku polskim Wspomaganie rozwoju dziecka ze spektrum autyzmu 2. Nazwa przedmiotu / modułu w języku angielskim Supporting

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Nazwa w j. ang. Psychology of disorders of children and adolescents. Punktacja ECTS*

KARTA KURSU. Nazwa w j. ang. Psychology of disorders of children and adolescents. Punktacja ECTS* KARTA KURSU Nazwa Psychologia zaburzeń dzieci i młodzieży (III rok, pedagogika; psychoprofilaktyka zaburzeń i wspomaganie rozwoju) Nazwa w j. ang. Psychology of disorders of children and adolescents Kod

Bardziej szczegółowo

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1. dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY DZIECI Z NF1 dr n. med. Magdalena Trzcińska Szpital Uniwersytecki nr 1 w Bydgoszczy Poradnia Psychologiczna EPIDEMIOLOGIA DYSFUNKCJI POZNAWCZYCH U DZIECI Z NF1 Dysfunkcje poznawcze

Bardziej szczegółowo

Aby zrozumieć czym różni się autyzm od zespołu Aspergera (ZA), należy cofnąć się nieco w historii.

Aby zrozumieć czym różni się autyzm od zespołu Aspergera (ZA), należy cofnąć się nieco w historii. Autyzm a zespół Aspergera Aby zrozumieć czym różni się autyzm od zespołu Aspergera (ZA), należy cofnąć się nieco w historii. Dzieci z zaburzeniami rozwoju pojawiały się już w bardzo dawnych czasach, za

Bardziej szczegółowo

1. Co to jest autyzm?

1. Co to jest autyzm? AUTYZM FAKTY I MITY 1. Co to jest autyzm? Autyzm stanowi grupę zaburzeń neurorozwojowych pod nazwą całościowych zaburzeń rozwojowych (PDD) Do PDD zalicza się: - Autyzm - Zespół Aspergera - Zespół Retta

Bardziej szczegółowo

Podstawy genetyki człowieka. Cechy wieloczynnikowe

Podstawy genetyki człowieka. Cechy wieloczynnikowe Podstawy genetyki człowieka Cechy wieloczynnikowe Dziedziczenie Mendlowskie - jeden gen = jedna cecha np. allele jednego genu decydują o barwie kwiatów groszku Bardziej złożone - interakcje kilku genów

Bardziej szczegółowo

Jacek Jarosław Błeszyński. Analiza różnicująca wybranych zespołów zaburzeń autystycznych Zarys rewalidacji

Jacek Jarosław Błeszyński. Analiza różnicująca wybranych zespołów zaburzeń autystycznych Zarys rewalidacji Jacek Jarosław Błeszyński Analiza różnicująca wybranych zespołów zaburzeń autystycznych Zarys rewalidacji Toruń 2010 Spis treści Wstęp.... 9 Rozdział 1 Analiza różnicująca autyzmu i innych głębokich zaburzeń

Bardziej szczegółowo

Czy substancje zaburzające gospodarkę hormonalną stanowią szczególną grupę chemikaliów?

Czy substancje zaburzające gospodarkę hormonalną stanowią szczególną grupę chemikaliów? Czy substancje zaburzające gospodarkę hormonalną stanowią szczególną grupę chemikaliów? 4 KONGRES ŚWIATA PRZEMYSŁU KOSMETYCZNEGO Sopot, 2013 Dorota Wiaderna Biuro do spraw Substancji Chemicznych CO DETERMINUJE

Bardziej szczegółowo

Zagrożenia i ochrona przyrody

Zagrożenia i ochrona przyrody Wymagania podstawowe Uczeń: Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: Zagrożenia i ochrona przyrody wskazuje zagrożenia atmosfery powstałe w wyniku działalności człowieka, omawia wpływ zanieczyszczeń atmosfery

Bardziej szczegółowo

Ruch zwiększa recykling komórkowy Natura i wychowanie

Ruch zwiększa recykling komórkowy Natura i wychowanie Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Ruch zwiększa recykling komórkowy Ćwiczenia potęgują recykling komórkowy u myszy. Czy

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. MSc. seminar. Kod Punktacja ECTS* 7

KARTA KURSU. MSc. seminar. Kod Punktacja ECTS* 7 KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Seminarium magisterskie MSc. seminar Kod Punktacja ECTS* 7 Koordynator Dr hab. Grzegorz Formicki Zespół dydaktyczny Dr hab. Grzegorz Formicki Prof. dr hab. Peter Massanyi

Bardziej szczegółowo

Kompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju

Kompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju Kompleksowa diagnostyka całościowych zaburzeń rozwoju Może to autyzm? Kiedy rozwój dziecka budzi niepokój rodziców zwłaszcza w zakresie mowy i komunikacji, rozwoju ruchowego oraz/lub w sferze emocjonalno

Bardziej szczegółowo

utrudnienia we współpracy lekarza i poradni psychologicznopedagogicznych doświadczenia własne Izabela Gorzkowska

utrudnienia we współpracy lekarza i poradni psychologicznopedagogicznych doświadczenia własne Izabela Gorzkowska utrudnienia we współpracy lekarza i poradni psychologicznopedagogicznych doświadczenia własne Izabela Gorzkowska różne wzory zaświadczeń brak w zaświadczeniu rubryki, w której należy wpisać uzasadnienie

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 6 do Uchwały nr 18/2012/2013 Senatu Akademickiego Ignatianum dnia 21 maja 2013 r.

Załącznik nr 6 do Uchwały nr 18/2012/2013 Senatu Akademickiego Ignatianum dnia 21 maja 2013 r. Specjalności w ramach studiów na kierunku psychologia studia jednolite magisterskie Program kształcenia przewiduje dwie specjalności do wyboru przez studentów począwszy od 6 semestru (3 roku studiów).

Bardziej szczegółowo

AUTYZM. zestawienie bibliograficzne w wyborze. I. Wydawnictwa zwarte.

AUTYZM. zestawienie bibliograficzne w wyborze. I. Wydawnictwa zwarte. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Nowym Sączu Filia w Limanowej 34-600 Limanowa ul. W. Witosa 5 tel. 337-14-55 AUTYZM zestawienie bibliograficzne w wyborze Oprac. Agata Jabłońska Zasięg chronologiczny

Bardziej szczegółowo

Recenzje: dr hab. Eleonora Bielawska-Batorowicz, prof. Uniwersytetu Łódzkiego prof. dr hab. Bogdan Zawadzki

Recenzje: dr hab. Eleonora Bielawska-Batorowicz, prof. Uniwersytetu Łódzkiego prof. dr hab. Bogdan Zawadzki Recenzje: dr hab. Eleonora Bielawska-Batorowicz, prof. Uniwersytetu Łódzkiego prof. dr hab. Bogdan Zawadzki Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja i korekta: Magdalena Pluta Projekt okładki: Katarzyna

Bardziej szczegółowo

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1

PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 Załącznik nr 1 do Uchwały nr 164 A/09 Senatu WUM z dnia 30 listopada 2009 r. PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH Z PSYCHOLOGII KLINICZNEJ 1 I. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE ZAKRES WIEDZY TEORETYCZNEJ 1.

Bardziej szczegółowo

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych

Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ CHEMII Pracownia studencka Katedra Analizy Środowiska Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych Ćwiczenie nr 4 i 5 OCENA EKOTOKSYCZNOŚCI TEORIA Chemia zanieczyszczeń środowiska

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia na egzamin magisterski Rekrutacja 2015/2016 Rok akademicki 2019/2020

Zagadnienia na egzamin magisterski Rekrutacja 2015/2016 Rok akademicki 2019/2020 Spis treści Zagadnienia ogólne na egzamin magisterski... 2 Zagadnienia specjalistyczne na egzamin magisterski... 4 specjalność: PSYCHOLOGIA PRACY, ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA... 4 specjalność: PSYCHOLOGIA

Bardziej szczegółowo

Teoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie.

Teoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Teoria ewolucji Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Informacje Kontakt: Paweł Golik Instytut Genetyki i Biotechnologii, Pawińskiego 5A pgolik@igib.uw.edu.pl Informacje, materiały: http://www.igib.uw.edu.pl/

Bardziej szczegółowo

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Nazwa modułu Autyzm aspekt żywieniowy cykl: 2017/2019 r.a. 2018/2019 Rodzaj modułu/przedmiotu

S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Nazwa modułu Autyzm aspekt żywieniowy cykl: 2017/2019 r.a. 2018/2019 Rodzaj modułu/przedmiotu S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu Autyzm aspekt żywieniowy cykl: 2017/2019 r.a. 2018/2019 Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów

Bardziej szczegółowo

SYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty) Wykł. Ćw. Konw. Lab. Sem. ZP Prakt. GN Liczba pkt ECTS

SYLABUS. DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA (skrajne daty) Wykł. Ćw. Konw. Lab. Sem. ZP Prakt. GN Liczba pkt ECTS SYLABUS DOTYCZY CYKLU KSZTAŁCENIA 2018-2020 (skrajne daty) 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE/MODULE Nazwa przedmiotu/ modułu Genetyka Kod przedmiotu/ modułu* Wydział (nazwa jednostki prowadzącej

Bardziej szczegółowo

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE. Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE. Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE Bartłomiej Gmaj Andrzej Wakarow Upośledzenie umysłowe Obniżenie sprawności umysłowej powstałe w okresie rozwojowym. Stan charakteryzujący się istotnie niższą od przeciętnej ogólną

Bardziej szczegółowo

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Genetyka ogólna wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Uniwersytet Warszawski Wydział Biologii andw@ibb.waw.pl http://arete.ibb.waw.pl/private/genetyka/ Choroby genetyczne o złożonym

Bardziej szczegółowo

Przewodnik po autyzmie. Materiał doszkalający dla wolontariuszy

Przewodnik po autyzmie. Materiał doszkalający dla wolontariuszy Przewodnik po autyzmie 1 Czym jest autyzm? Autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym, związanym z nieprawidłowym rozwojem i funkcjonowaniem mózgu we wczesnym dzieciństwie. Symptomy nieprawidłowości rozwoju

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia ze spektrum autyzmu Autism Spectrum Disorders (ASD) dr Danuta Kossak

Zaburzenia ze spektrum autyzmu Autism Spectrum Disorders (ASD) dr Danuta Kossak Zaburzenia ze spektrum autyzmu Autism Spectrum Disorders (ASD) dr Danuta Kossak Kim jest osoba niepełnosprawna Biomedyczne podejście cechuje przywiązywanie dużej wagi do systematyzacji wszelkich stanów

Bardziej szczegółowo

Nazwa przedmiotu: Rok studiów: Forma zajęć: Liczba godzin: PROGRAM ZAJĘĆ 1. Problemy rozwoju, nauczania i wychowania dziecka niesłyszącego.

Nazwa przedmiotu: Rok studiów: Forma zajęć: Liczba godzin: PROGRAM ZAJĘĆ 1. Problemy rozwoju, nauczania i wychowania dziecka niesłyszącego. Nazwa przedmiotu: Pedagogika specjalna Rok studiów: II rok, pierwszego stopnia, pedagogika, WSE UAM Forma zajęć: konwersatoria Liczba godzin: 15 PROGRAM ZAJĘĆ 1. Problemy rozwoju, nauczania i wychowania

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU TOKSYKOLOGIA KOMÓRKOWA. Kod Punktacja ECTS* 2. Poznanie sposobów oceny toksycznego działania czynników egzogennych na poziomie komórkowym.

KARTA KURSU TOKSYKOLOGIA KOMÓRKOWA. Kod Punktacja ECTS* 2. Poznanie sposobów oceny toksycznego działania czynników egzogennych na poziomie komórkowym. Załącznik nr 4 do Zarządzenia Nr.. KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. TOKSYKOLOGIA KOMÓRKOWA CELLULAR TOXICOLOGY Kod Punktacja ECTS* 2 Koordynator dr Anna Barbasz Zespół dydaktyczny dr Anna Barbasz dr Barbara

Bardziej szczegółowo

SZANSA DLA DZIECI RYZYKA ZAPOBIEGANIA WYSTĄPIENIU (ŁAGODZENIU) ZABURZEŃ ZDROWOTNYCH I ROZWOJOWYCH

SZANSA DLA DZIECI RYZYKA ZAPOBIEGANIA WYSTĄPIENIU (ŁAGODZENIU) ZABURZEŃ ZDROWOTNYCH I ROZWOJOWYCH WCZESNA INTERWENCJA PSYCHOLOGICZNA czyli SZANSA DLA DZIECI RYZYKA ZAPOBIEGANIA WYSTĄPIENIU (ŁAGODZENIU) ZABURZEŃ ZDROWOTNYCH I ROZWOJOWYCH Ośrodki i punkty wczesnej interwencji psychologicznej przeznaczone

Bardziej szczegółowo

Moduł I. Problemy rozwoju i samorealizacji człowieka 40 godz. (10 wykłady, 10 ćwiczenia audytoryjne, 20 ćwiczeń laboratoryjne).

Moduł I. Problemy rozwoju i samorealizacji człowieka 40 godz. (10 wykłady, 10 ćwiczenia audytoryjne, 20 ćwiczeń laboratoryjne). OPZ załącznik nr 1 Przygotowanie i przeprowadzenie wykładów oraz ćwiczeń audytoryjnych i laboratoryjnych w ramach Kursu kwalifikacyjnego z zakresu terapii pedagogicznej - 5 zadań. Tematyka i terminy realizacji:

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Formy pomocy rodzicom posiadającym dziecko z zaburzeniami zachowania. Moduł 188: Zaburzenia w zachowaniu dzieci i młodzieży. Diagnoza

Bardziej szczegółowo

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi

AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi AD/HD ( Attention Deficit Hyperactivity Disorder) Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Zaburzeniami Koncentracji Uwagi GENETYCZNIE UWARUNKOWANA, NEUROLOGICZNA DYSFUNKCJA, CHARAKTERYZUJĄCA SIĘ NIEADEKWATNYMI

Bardziej szczegółowo

Czy żywność GMO jest bezpieczna?

Czy żywność GMO jest bezpieczna? Instytut Żywności i Żywienia dr n. med. Lucjan Szponar Czy żywność GMO jest bezpieczna? Warszawa, 21 marca 2005 r. Od ponad połowy ubiegłego wieku, jedną z rozpoznanych tajemnic życia biologicznego wszystkich

Bardziej szczegółowo

PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES

PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES STAROSTWO POWIATOWE W ŚWIDNICY WYDZIAŁ ZDROWIA 2007 r. Opracowała Barbara Świętek PROMOCJA ZDROWIA TO PROCES UMOŻLIWIAJĄCY JEDNOSTKOM, GRUPOM, SPOŁECZNOŚCIĄ ZWIĘKSZENIE KONTROLI NAD WŁASNYM ZROWIEM I JEGO

Bardziej szczegółowo

MUTACJE GENETYCZNE. Wykonane przez Malwinę Krasnodębską kl III A

MUTACJE GENETYCZNE. Wykonane przez Malwinę Krasnodębską kl III A MUTACJE GENETYCZNE Wykonane przez Malwinę Krasnodębską kl III A Mutacje - rodzaje - opis Mutacje genowe powstają na skutek wymiany wypadnięcia lub dodatnia jednego albo kilku nukleotydów. Zmiany w liczbie

Bardziej szczegółowo

Zaburzenia psychiczne w dzieciństwie. Iwona A. Trzebiatowska

Zaburzenia psychiczne w dzieciństwie. Iwona A. Trzebiatowska Zaburzenia psychiczne w dzieciństwie co będzie b w życiu dorosłym Iwona A. Trzebiatowska Schizofrenia Brak możliwości rozpoznanie poniżej 6 rż Wcześniejsze zachorowania u chłopców Udział czynnika organicznego

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Psychopatologia rozwoju dzieci i młodzieży./ Moduł 100.: Psychopatologia rozwoju dzieci i młodzieży

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Psychopatologia rozwoju dzieci i młodzieży./ Moduł 100.: Psychopatologia rozwoju dzieci i młodzieży SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Psychopatologia rozwoju dzieci i młodzieży./ Moduł 100.: Psychopatologia rozwoju dzieci i młodzieży 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim

Bardziej szczegółowo

Jakie są przyczyny uszkodzenia słuchu?

Jakie są przyczyny uszkodzenia słuchu? Jakie są przyczyny uszkodzenia słuchu? Pruszewicz według kryterium etiologicznego podzielił zaburzenia słuchu u dzieci na trzy grupy: 1. głuchota dziedziczna i wady rozwojowe, 2. głuchota wrodzona, 3.

Bardziej szczegółowo

NOWA SPECJALNOŚĆ KIERUNEK: PEDAGOGIKA 2-LETNIE STUDIA DRUGIEGO STOPNIA (MAGISTERSKIE) WCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECKA

NOWA SPECJALNOŚĆ KIERUNEK: PEDAGOGIKA 2-LETNIE STUDIA DRUGIEGO STOPNIA (MAGISTERSKIE) WCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECKA NOWA SPECJALNOŚĆ KIERUNEK: PEDAGOGIKA 2-LETNIE STUDIA DRUGIEGO STOPNIA (MAGISTERSKIE) WCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECKA Dla absolwentów studiów licencjackich kierunków pedagogicznych i nauczycielskich

Bardziej szczegółowo

Najnowsze badania w USA w odniesieniu do dzieci z autyzmem

Najnowsze badania w USA w odniesieniu do dzieci z autyzmem Najnowsze badania w USA w odniesieniu do dzieci z autyzmem mgr Dorota Roszko Zespół Poradni nr 3 w Lublinie SPWDiR ROCKEFELLER CENTER NIAGARA AUTYZM The Centers for Disease Control and Prevention (CDC)

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTY PODSTAWOWE

PRZEDMIOTY PODSTAWOWE PRZEDMIOTY PODSTAWOWE Anatomia człowieka 1. Które z białek występujących w organizmie człowieka odpowiedzialne są za kurczliwość mięśni? 2. Co to są neurony i w jaki sposób stykają się między sobą i efektorami?

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD. 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17

Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD. 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17 Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD zakres rozszerzony LO 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17 Biologia na czasie 2 zakres rozszerzony nr dopuszczenia 564/2/2012 Biologia na czasie 3 zakres rozszerzony

Bardziej szczegółowo

Księgarnia PWN: Aleksandra Łuszczyńska - Nadwaga i otyłość. Spis treści

Księgarnia PWN: Aleksandra Łuszczyńska - Nadwaga i otyłość. Spis treści Księgarnia PWN: Aleksandra Łuszczyńska - Nadwaga i otyłość Spis treści Od autorki.... 11 CZĘŚĆ I. Nadwaga i otyłość jako problem biopsychospołeczny. Zachowania prowadzące do zmiany wagi.... 13 ROZDZIAŁ

Bardziej szczegółowo

Jak dokumentować realizację wczesnego wspomagania rozwoju dziecka?

Jak dokumentować realizację wczesnego wspomagania rozwoju dziecka? Jak dokumentować realizację wczesnego wspomagania rozwoju dziecka? mgr Aneta Żurek zurek@womczest.edu.pl Rozwiązania w przepisach wydanych na podstawie Prawa oświatowego Rozporządzenie MEN z dnia 9 sierpnia

Bardziej szczegółowo

Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji

Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji Dr Teresa Opolska Polskie Towarzystwo Dysleksji Fakty i kontrowersje wokół dysleksji

Bardziej szczegółowo

WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI. Świadczenia szpitalne

WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI. Świadczenia szpitalne Załącznik nr 2 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp. Profil lub rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia

Bardziej szczegółowo

Żabno, dnia r.

Żabno, dnia r. Żabno, dnia 07.03.2014r. EUROPEJSKI DZIEŃ LOGOPEDY PPPP W TARNOWIE, FILIA ŻABNO NIEDOSŁUCH LUB GŁUCHOTA UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE ALALIA ALALIA PROLONGATA NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI AFAZJA (DYZFAZJA)

Bardziej szczegółowo

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Rozwoju 4. Kod przedmiotu/modułu

SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU. Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii Rozwoju 4. Kod przedmiotu/modułu SYLABUS/OPIS PRZEDMIOTU 1. Nazwa przedmiotu/ moduł (w języku polskim) Dziecko z zaburzeniami w rozwoju/ Moduł 100 : Psychopatologia Rozwoju Dzieci i Młodzieży 2. Nazwa przedmiotu w języku angielskim Children

Bardziej szczegółowo

dr hab. Mieczysław Ciosek, prof. UG, kierownik Zakładu Psychologii Penitencjarnej i Resocjalizacji Instytutu Psychologii UG:

dr hab. Mieczysław Ciosek, prof. UG, kierownik Zakładu Psychologii Penitencjarnej i Resocjalizacji Instytutu Psychologii UG: Niedostosowanie społeczne nieletnich. Działania, zmiana, efektywność. Justyna Siemionow Publikacja powstała na podstawie praktycznych doświadczeń autorki, która pracuje z młodzieżą niedostosowaną społecznie

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOT: PSYCHOLOGIA KLINICZNA I PSYCHOTERAPIA

PRZEDMIOT: PSYCHOLOGIA KLINICZNA I PSYCHOTERAPIA PRZEDMIOT: PSYCHOLOGIA KLINICZNA I PSYCHOTERAPIA I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Język wykładowy Rodzaj modułu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny) Poziom

Bardziej szczegółowo

Dziedziczenie recesywne

Dziedziczenie recesywne 12 Zakład Genetyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon 022 815 74 50 (sekretariat) 022 815 74 51 (poradnia) Dziedziczenie recesywne, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny k/o Warszawy

Bardziej szczegółowo

POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH

POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika

Bardziej szczegółowo

POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI

POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ POJĘCIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W roku 1980 Światowa Organizacja Zdrowia opracowała i opublikowała definicję niepełnosprawności w Międzynarodowej klasyfikacji uszkodzeń, upośledzeń i niepełnosprawności.

Bardziej szczegółowo

Terapia i edukacja dziecka z ASD oparta na dowodach. Model NPDC w placówkach oświatowych

Terapia i edukacja dziecka z ASD oparta na dowodach. Model NPDC w placówkach oświatowych Terapia i edukacja dziecka z ASD oparta na dowodach Model NPDC w placówkach oświatowych Terapia oparta na dowodach Evidence based practise doświadczenie kliniczne wartości i potrzeby pacjenta EBP najlepsze

Bardziej szczegółowo

WCZESNE WYKRYWANIE ZABURZEŃ KOMUNIKACJI W AUTYZMIE. Mgr Anna Jaźwińska Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Łapach

WCZESNE WYKRYWANIE ZABURZEŃ KOMUNIKACJI W AUTYZMIE. Mgr Anna Jaźwińska Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Łapach WCZESNE WYKRYWANIE ZABURZEŃ KOMUNIKACJI W AUTYZMIE Mgr Anna Jaźwińska Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Łapach CZYM JEST AUTYZM? Jest zaburzeniem rozwojowym charakteryzującym się występowaniem nieprawidłowości

Bardziej szczegółowo

Różne ścieżki edukacyjne dzieci ze spektrum autyzmu

Różne ścieżki edukacyjne dzieci ze spektrum autyzmu Różne ścieżki edukacyjne dzieci ze spektrum autyzmu B E A T A B L O K, Z O F I A B R Z E S K A S O R W D L A D Z I E C I I M Ł O D Z I E Ż Y Z A U T Y Z M E M W G D A Ń S K U S T O W A R Z Y S Z E N I

Bardziej szczegółowo

AUTYZM. (zestawienie bibliograficzne w wyborze za lata 1995-2005)

AUTYZM. (zestawienie bibliograficzne w wyborze za lata 1995-2005) AUTYZM (zestawienie bibliograficzne w wyborze za lata 1995-2005) Wydawnictwa zwarte 1. Autyzm / Hanna Olechnowicz // W : Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku / pod red. Tadeusza Pilcha.- Warszawa : Wydaw.

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Wprowadzenie do psychologii i historii myśli psychologicznej 1100-Ps1WPHM-NJ

OPIS PRZEDMIOTU. Wprowadzenie do psychologii i historii myśli psychologicznej 1100-Ps1WPHM-NJ OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Wydział Instytut/Katedra Kierunek Specjalność/specjalizacja Poziom kształcenia: Profil: Forma studiów Rok/semestr Wprowadzenie do psychologii i historii

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. MSc. seminar. Kod Punktacja ECTS* 3

KARTA KURSU. MSc. seminar. Kod Punktacja ECTS* 3 KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Seminarium magisterskie MSc. seminar Kod Punktacja ECTS* 3 Koordynator Dr hab. Robert Stawarz Zespół dydaktyczny Dr hab. Robert Stawarz Prof. dr hab. Peter Massanyi Opis

Bardziej szczegółowo

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2015/2016

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2015/2016 Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 015/016 Wydział Psychologii i Nauk Humanistycznych Kierunek studiów:

Bardziej szczegółowo

AMENTA III CH. A.: Krzyś jest wyjątkowy : dla dzieci o autyzmie. Gdańsk 2010. Sygnatura: 40828

AMENTA III CH. A.: Krzyś jest wyjątkowy : dla dzieci o autyzmie. Gdańsk 2010. Sygnatura: 40828 Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Józefa Lompy w Katowicach Filia w Tychach KSIĄŻKI: 43-100 Tychy, ul. Andersa 6a, tel./fax (32) 227 47 03, http://tychy.pbw.katowice.pl/; e-mail: tychy@pbw.katowice.pl

Bardziej szczegółowo

Ewolucjonizm NEODARWINIZM. Dr Jacek Francikowski Uniwersyteckie Towarzystwo Naukowe Uniwersytet Śląski w Katowicach

Ewolucjonizm NEODARWINIZM. Dr Jacek Francikowski Uniwersyteckie Towarzystwo Naukowe Uniwersytet Śląski w Katowicach Ewolucjonizm NEODARWINIZM Dr Jacek Francikowski Uniwersyteckie Towarzystwo Naukowe Uniwersytet Śląski w Katowicach Główne paradygmaty biologii Wspólne początki życia Komórka jako podstawowo jednostka funkcjonalna

Bardziej szczegółowo

Klasyfikacja wskaźników wód powierzchniowych województwa podlaskiego w punktach pomiarowo-kontrolnych

Klasyfikacja wskaźników wód powierzchniowych województwa podlaskiego w punktach pomiarowo-kontrolnych INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W BIAŁYMSTOKU Klasyfikacja wskaźników wód powierzchniowych województwa podlaskiego w punktach pomiarowo-kontrolnych na podstawie badań

Bardziej szczegółowo

Badanie predyspozycji do łysienia androgenowego u kobiet (AGA)

Badanie predyspozycji do łysienia androgenowego u kobiet (AGA) Badanie predyspozycji do łysienia androgenowego u kobiet (AGA) RAPORT GENETYCZNY Wyniki testu dla Pacjent Testowy Pacjent Pacjent Testowy ID pacjenta 0999900004112 Imię i nazwisko pacjenta Pacjent Testowy

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne

Wymagania edukacyjne Rok szkolny 2018/2019 Wymagania edukacyjne Przedmiot Klasa Nauczyciel uczący Poziom biologia 1t Edyta Nowak podstawowy Ocena dopuszczająca Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: przyswoił treści konieczne,

Bardziej szczegółowo

Ostre zatrucie spowodowane użyciem alkoholu. świadczeniu gwarantowanemu (ICD 10) nasennych (F13.3); (F10.4); lekarz specjalista w dziedzinie chorób

Ostre zatrucie spowodowane użyciem alkoholu. świadczeniu gwarantowanemu (ICD 10) nasennych (F13.3); (F10.4); lekarz specjalista w dziedzinie chorób Dziennik Ustaw 22 Poz. 1386 Załącznik nr 2 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH STACJONARNYCH LECZENIA UZALEŻNIEŃ ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp. Nazwa świadczenia gwarantowanego Warunki

Bardziej szczegółowo

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych

Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza

Bardziej szczegółowo

Opcja konsultacji lekarza (dr n.med.) - eksperta medycyny przyczynowej (dodatkowo płatna, do uzgodnienia w gabinecie).

Opcja konsultacji lekarza (dr n.med.) - eksperta medycyny przyczynowej (dodatkowo płatna, do uzgodnienia w gabinecie). KOMPLEKSOWE BADANIA ORGANIZMU W GABINETACH NOMA MEDICA VOLLA POD KĄTEM DIETETYCZNYM, W TYM BADANIE METABOLIZMÓW (MEDYCYNA PRZYCZYNOWA), Z DOBOREM DIETY LECZNICZEJ Ultranowoczesne kompleksowe badanie -

Bardziej szczegółowo

OPIS PRZEDMIOTU. Psychologia różnic indywidualnych 1100-Ps2RI-SJ. Kod przedmiotu. Pedagogiki i Psychologii

OPIS PRZEDMIOTU. Psychologia różnic indywidualnych 1100-Ps2RI-SJ. Kod przedmiotu. Pedagogiki i Psychologii OPIS PRZEDMIOTU Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Psychologia różnic indywidualnych 1100-Ps2RI-SJ Wydział Instytut/Katedra Kierunek Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii Psychologia Specjalizacja/specjalność

Bardziej szczegółowo

WSTĘP. Skaner PET-CT GE Discovery IQ uruchomiony we Wrocławiu w 2015 roku.

WSTĘP. Skaner PET-CT GE Discovery IQ uruchomiony we Wrocławiu w 2015 roku. WSTĘP Technika PET, obok MRI, jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się metod obrazowych w medycynie. Przełomowymi wydarzeniami w rozwoju PET było wprowadzenie wielorzędowych gamma kamer,

Bardziej szczegółowo

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA. Anna Materna-Kiryluk Katedra i Zakład Genetyki Medycznej UM w Poznaniu. Niepełnosprawność intelektualna - definicja

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA. Anna Materna-Kiryluk Katedra i Zakład Genetyki Medycznej UM w Poznaniu. Niepełnosprawność intelektualna - definicja NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA Anna Materna-Kiryluk Katedra i Zakład Genetyki Medycznej UM w Poznaniu Niepełnosprawność intelektualna - definicja Istotnie niższe od przeciętnego funkcjonowanie intelektualne

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia na egzamin dyplomowy obowiązujące studentów kończących studia w roku akad. 2016/2017 Kierunek psychologia studia jednolite magisterskie

Zagadnienia na egzamin dyplomowy obowiązujące studentów kończących studia w roku akad. 2016/2017 Kierunek psychologia studia jednolite magisterskie 1 Mózg a zachowanie ewolucja poglądów, wybrane przykłady 2 Analiza syndromologiczna założenia, przykład zastosowania 3 Neuropsychologia medyczna: przedmiot/podmiot badań, cele, założenia 4 Determinanty

Bardziej szczegółowo

& / &!!!& ODOWS&A-»ZD\ChJCJC. Metoda integracji. sensorycznej. we wspomaganiu rozwoju mi. \dzieci z uszkodzeniami ^ lu nerwowego m

& / &!!!& ODOWS&A-»ZD\ChJCJC. Metoda integracji. sensorycznej. we wspomaganiu rozwoju mi. \dzieci z uszkodzeniami ^ lu nerwowego m & / &!!!& ODOWS&A-»ZD\ChJCJC Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mi \dzieci z uszkodzeniami ^ lu nerwowego m i - i \ \ 'Ą \ A H/?fi U Metoda integracji sensoryczniej we wspomaganiu

Bardziej szczegółowo

Miejsce profilaktyki uzależnień w ochronie zdrowia

Miejsce profilaktyki uzależnień w ochronie zdrowia Miejsce profilaktyki uzależnień w ochronie zdrowia Krzysztof Ostaszewski Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Zagadnienia 1. Ryzyko jako punkt odniesienia 2. Poziomy i granice profilaktyki 3.

Bardziej szczegółowo

PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ

PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ PIERWSZE EKSPERYMENTALNE BADANIA NAD DZIEĆMI I MŁODZIEŻĄ NIEMÓWIĄCĄ Grupa osób niemówiących nigdy nie została zidentyfikowana jako wymagająca specyficznych oddziaływań i pomocy mającej na celu kompensowanie

Bardziej szczegółowo

mgr Małgorzata Pawlik

mgr Małgorzata Pawlik mgr Małgorzata Pawlik to projekt systemowych rozwiązań w środowisku szkolnym, uzupełniających wychowanie i ukierunkowanych na: wspomaganie ucznia w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu

Bardziej szczegółowo

Mechanizmy biologiczne i psychologiczno społeczne regulujace zachowanie człowieka. Dariusz Mazurkiewicz

Mechanizmy biologiczne i psychologiczno społeczne regulujace zachowanie człowieka. Dariusz Mazurkiewicz Mechanizmy biologiczne i psychologiczno społeczne regulujace zachowanie człowieka Dariusz Mazurkiewicz Podejście biologiczne: Zachowanie człowieka jest zdeterminowane czynnikami natury biologicznej: neuroprzekaźniki

Bardziej szczegółowo

Mechanizmy chorób dziedzicznych

Mechanizmy chorób dziedzicznych Mechanizmy chorób dziedzicznych Podział chorób dziedzicznych Choroby jednogenowe Autosomalne Dominujące achondroplazja, neurofibromatoza Recesywne fenyloketonuria, mukowiscydioza Sprzężone z płcią Dominujące

Bardziej szczegółowo

(Tekst mający znaczenie dla EOG)

(Tekst mający znaczenie dla EOG) 1.6.2016 L 144/27 ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) 2016/863 z dnia 31 maja 2016 r. zmieniające załączniki VII i VIII do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji,

Bardziej szczegółowo

Czym jest autyzm? Jaki świat widzi osoba autystyczna?

Czym jest autyzm? Jaki świat widzi osoba autystyczna? Czym jest autyzm? Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, które najczęściej ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako rezultat zaburzenia neurologicznego, które oddziałuje na funkcje pracy mózgu.

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 4

KARTA KURSU. Kod Punktacja ECTS* 4 KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Biomedyczne podstawy rozwoju Biomedical aspects of development Kod Punktacja ECTS* 4 Koordynator Dr hab. Robert Stawarz Zespół dydaktyczny Dr hab. Robert Stawarz Opis

Bardziej szczegółowo

Prof.dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel. Osoby z niesprawnościami czytelniczymi - adresatami biblioterapii

Prof.dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel. Osoby z niesprawnościami czytelniczymi - adresatami biblioterapii Prof.dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel Osoby z niesprawnościami czytelniczymi - adresatami biblioterapii What is Bibliotherapy? - YouTube 2:04 2:04 www.youtube.com/watch?v=yembbbd pgt8 Prezentacja "Biblioterapia

Bardziej szczegółowo

Przedmowa do wydania czwartego prof. Brian Neville / 11. Fragmenty przedmowy do wydania drugiego dr Mary D. Sheridan / 13

Przedmowa do wydania czwartego prof. Brian Neville / 11. Fragmenty przedmowy do wydania drugiego dr Mary D. Sheridan / 13 Spis treści Przedmowa do wydania czwartego prof. Brian Neville / 11 Fragmenty przedmowy do wydania drugiego dr Mary D. Sheridan / 13 Wstęp / 15 Podziękowania / 21 R OZDZIAŁ 1 Obraz kliniczny a leczenie

Bardziej szczegółowo

PLAN STUDIÓW. Seminaria. Wykłady. Psychologia ogólna Egzamin. Technologie informatyczne w pracy naukowej Zaliczenie z oceną

PLAN STUDIÓW. Seminaria. Wykłady. Psychologia ogólna Egzamin. Technologie informatyczne w pracy naukowej Zaliczenie z oceną Nazwa kierunku: Psychologia zdrowia Poziom: jednolite studia magisterskie Cykl kształcenia: 2019/2020 do 2023/2024 PLAN STUDIÓW ROK: I (19/20) Nazwa modułu/ przedmiotu Psychologia ogólna 5 70 40 30 Egzamin

Bardziej szczegółowo

Leczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym

Leczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym Badanie POInT (Primary Oral Insulin Trial) Leczenie doustną insuliną w celu prewencji cukrzycy o podłożu autoimmunizacyjnym Drodzy Rodzice/Opiekunowie Chcemy objąć Państwa dziecko troskliwą, specjalistyczną

Bardziej szczegółowo

Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Warszawa

Copyright 2015 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Warszawa Warszawa 2015 Recenzje: prof. dr hab. Anna Matczak prof. dr hab. Bogdan Zawadzki Opracowanie naukowo-techniczne: Martyna Mikulska Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja: Magdalena Pluta Korekta:

Bardziej szczegółowo

Terapia funkcjonalna dziecka z autyzmem. Definicje, różnice, perspektywy

Terapia funkcjonalna dziecka z autyzmem. Definicje, różnice, perspektywy Terapia funkcjonalna dziecka z autyzmem Definicje, różnice, perspektywy Początki Jest rok 1943 r., amerykański psychiatra Leo Kanner publikuje artykuł Autistic Disturbances of Affective Contact, w którym

Bardziej szczegółowo

Częstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie.

Częstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. GALAKTOZEMIA Częstotliwość występowania tej choroby to 1:60 000 żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. galaktoza - cukier prosty (razem z glukozą i fruktozą wchłaniany w przewodzie pokarmowym),

Bardziej szczegółowo

Rodzice dzieci z ASD Radości i rozterki

Rodzice dzieci z ASD Radości i rozterki Rodzice dzieci z ASD Radości i rozterki O D M I E N N O Ś Ć W F U N K C J O N O WA N I U R O D Z I N Y D Z I E C K A Z E S P E K T R U M A U T Y Z M U O D R O D Z I N P O S I A D A J Ą C Y C H Z D R O

Bardziej szczegółowo

Nowe kryteria diagnostyczne DSM V. Zaburzenia ze spektrum autyzmu. ASD - Autism Spectrum Disorders

Nowe kryteria diagnostyczne DSM V. Zaburzenia ze spektrum autyzmu. ASD - Autism Spectrum Disorders Nowe kryteria diagnostyczne DSM V Zaburzenia ze spektrum autyzmu ASD - Autism Spectrum Disorders Autyzm w DSM-IV-TR i ICD- 10 Zaburzenia autystyczne Zespół Aspergera Zaburzenia dezintegracyjne Całościowe

Bardziej szczegółowo

KARTA KURSU. Neurophysiology

KARTA KURSU. Neurophysiology KARTA KURSU Nazwa Nazwa w j. ang. Neurofizjologia Neurophysiology Kod Punktacja ECTS* 1 Koordynator Dr hab. Grzegorz Formicki Zespół dydaktyczny Dr hab. Grzegorz Formicki Prof. dr hab. Peter Massanyi Dr

Bardziej szczegółowo

WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ

WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA WARSZTATY LIDIA WITAK-ŚWIATŁOWICZ Wrocław, 5 kwietnia 2008 I. WCZESNA INTERWENCJA 1. CELE 2. KORZYŚCI II. MODEL OPIEKI NAD MAŁYMI DZIEĆMI Z ZABURZENIAMI

Bardziej szczegółowo

Procedura przeprowadzania egzaminu magisterskiego w Instytucie Psychologii (obowiązująca od roku akad. 2010/11):

Procedura przeprowadzania egzaminu magisterskiego w Instytucie Psychologii (obowiązująca od roku akad. 2010/11): Procedura przeprowadzania egzaminu magisterskiego w Instytucie Psychologii (obowiązująca od roku akad. 2010/11): 1.W trakcie egzaminu magisterskiego student otrzymuje trzy pytania główne: a. Recenzent

Bardziej szczegółowo

Rodzaje substancji leczniczych

Rodzaje substancji leczniczych Rodzaje substancji leczniczych Próby kliniczne leków - film Leki na nadkwasotę neutralizujące nadmiar kwasów żołądkowych Leki na nadkwasotę hamujące wydzielanie kwasów żołądkowych Ranitydyna (ranitidine)

Bardziej szczegółowo

7 IV ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA

7 IV ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA 7 IV ŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA DEPRESJA Depresja: przyczyny, objawy, rodzaje depresji, leczenie Przyczyny depresji są różne. Czasem chorobę wywołuje przeżycie bardzo przykrego zdarzenia najczęściej jest to

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 6. Lp. Profil oraz rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego

Załącznik nr 6. Lp. Profil oraz rodzaj komórki organizacyjnej Warunki realizacji świadczenia gwarantowanego Załącznik nr 6 WYKAZ ŚWIADCZEŃ GWARANTOWANYCH REALIZOWANYCH W WARUNKACH AMBULATORYJNYCH PSYCHIATRYCZNYCH I LECZENIA ŚRODOWISKOWEGO (DOMOWEGO) ORAZ WARUNKI ICH REALIZACJI Lp. Profil oraz rodzaj komórki

Bardziej szczegółowo