Wiedza, opinie i potrzeby ludności w zakresie gazu z łupków raport z badania TNS Polska dla Ministerstwa Środowiska

Transkrypt

1 Wiedza, opinie i potrzeby ludności w zakresie gazu z łupków raport z badania TNS Polska dla Ministerstwa Środowiska Warszawa, 30 września 2013

2 Spis treści 1. Wprowadzenie Podsumowanie głównych wyników badania Cele i metodologia badania... 9 A. Cele badania... 9 B. Metodologia badawcza Wyniki badania A. Wiedza i ogólna znajomość zagadnień związanych z gazem z łupków B. Ogólny stopień akceptacji dla wydobywania gazu z łupków C. Ocena gazu z łupków pod kątem potencjalnych szans i zagrożeń D. Źródła informacji dotyczących gazu z łupków ich ocena oraz oczekiwania wobec działań informacyjno-edukacyjnych Finalny kwestionariusz do badania Zrealizowano w ramach Kampanii informacyjnej i dialogu ze społeczeństwem na temat gazu ziemnego z formacji łupkowych współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 2

3 AUTORZY: Urszula Krassowska Joanna Skrzyńska Dorota Kachaniak DANE KONTAKTOWE: Zespół Badań Społecznych OBOP w TNS Polska Urszula Krassowska t e urszula.krassowska@tnsglobal.com Joanna Skrzyńska t e joanna.skrzynska@tnsglobal.com Uwagi do czytania raportu W trosce o zwiększenie czytelności zawartych w raporcie danych, zarówno na wykresach, jak i w tabelach, udziały procentowe zaokrąglone są do liczb całkowitych. W efekcie może się zdarzyć, że w pytaniach jednoodpowiedziowych odsetki poszczególnych odpowiedzi nie sumują się do 100%, a do 99% czy 101%. W raporcie (tj. w tekście i na wykresach) województwa: pomorskie, kujawskopomorskie i warmińsko-mazurskie rozumiane będą jako region Polska Północna, zaś województwo lubelskie jako region Lubelszczyzna. Ogółem na wykresach oznaczać będzie wyniki badania uzyskane dla ogółu ankietowanych (tj. łącznie dla mieszkańców gmin z koncesjami z Polski Północnej i Lubelszczyzny). Wyniki dla mieszkańców gmin objętych póki co tylko koncesjami na poszukiwanie i/lub rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż węglowodorów oznaczone będą terminem z koncesjami. Z kolei dane dla tych, którzy mieszkają w gminach, w których wykonano odwierty rozpoznawcze za gazem z łupków, oznaczone będą sformułowaniem z odwiertami. W niektórych pytaniach zebrane w badaniu wyniki porównane będą z tymi uzyskanymi przez CBOS w ramach projektu Aktualne problemy i wydarzenia (276). Badania CBOS-u przeprowadzono w dniach 9 15 maja 2013 roku na liczącej 1101 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski 1. Na wykresach dane CBOS-u oznaczymy sformułowaniem Ogół Polaków. 1 N. Hipsz, Społeczny stosunek do gazu z łupków, BS/76/2013, Warszawa, czerwiec 2013, [z:] 3

4 1. Wprowadzenie Ministerstwo Środowiska ze środków Unii Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej realizuje kampanię Porozmawiajmy o łupkach. Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej kampania ma charakter regionalny i obejmuje tereny o największej aktywności firm poszukiwawczych, uznawane za jedne z najbardziej perspektywicznych pod względem zasobów złóż. Są to dwa obszary: Polska Północna i Lubelszczyzna. Głównym celem kampanii Porozmawiajmy o łupkach jest dostarczenie zainteresowanym osobom sprawdzonych i kompletnych informacji na temat gazu z łupków oraz stworzenie możliwości nawiązania dialogu przez różne grupy zaangażowane w prace poszukiwawczo-rozpoznawcze. Jednym z realizowanych w ramach kampanii zadań jest przeprowadzenie wśród mieszkańców obu regionów badania na temat gazu z łupków. Niniejszy raport stanowi efekt właśnie tego działania i prezentuje uzyskane w badaniu wyniki. 4

5 2. Podsumowanie głównych wyników badania Wiedza i ogólna znajomość zagadnień związanych z gazem z łupków W Polsce Północnej i na Lubelszczyźnie niemal każdy mieszkaniec (92%) słyszał o gazie z łupków. Źródła informacji na ten temat są zróżnicowane. Wiedza zdecydowanie najczęściej czerpana jest z telewizji (85% ogółu badanych), w drugiej kolejności z prasy (54%), w trzeciej z radia (49%), a w czwartej z Internetu (44%). Znaczenie mają również rozmowy z rodziną, znajomymi czy sąsiadami, o których wspomina 36% mieszkańców Lubelszczyzny i 23% osób z terenów Polski Północnej. Połowa osób zarówno wśród ogółu, jak i na Lubelszczyźnie oraz w Polsce Północnej, źle ocenia swoją wiedzę na temat gazu z łupków. Najczęściej ludzie twierdzą, że wiedzą, na czym polega technologia poszukiwania i wydobywania gazu z łupków (57%). Najrzadziej mają poczucie, że orientują się w tym, jakie instytucje odpowiadają za ochronę środowiska podczas poszukiwania i wydobycia gazu z łupków (23%). Zweryfikowanie wiedzy badanych pokazuje, że tylko nieco ponad połowa osób (54%) wie, że ich województwo objęte jest koncesjami na poszukiwania. Jeszcze mniej ankietowanych ma świadomość, że taką koncesją objęta jest również gmina, w której mieszkają (16%). Zdecydowana większość osób (ponad 70%) nie słyszała o żadnych szkodach w środowisku związanych z gazem z łupków. O incydentach za granicą słyszało 20% respondentów, w Polsce (niezależnie od zasadności takich informacji) 9%, a o szkodach w okolicy miejsca zamieszkania 2%. Mieszkańcy Polski Północnej i Lubelszczyzny przeważnie nie mają dużej orientacji w temacie gazu z łupków. Oznacza to, że prowadzenie działań informacyjnych oraz dialogu ze społecznościami lokalnymi jest konieczne. Zaniechanie rozmów oraz prowadzenia działań informacyjnych i edukacyjnych tworzyć będzie podatny grunt do konfliktów i narastania obaw społecznych. Niewielka wiedza społeczności lokalnej może również świadczyć o niewystarczalności dotychczasowych działań komunikacyjnych lub niekiedy nawet ich braku. Być może warto przyjrzeć się prowadzonej przez zainteresowane podmioty polityce informacyjnej i zastanowić, czy są możliwości, by dostosować ją do faktycznych potrzeb mieszkańców. Podpowiedzią w zakresie wyboru kanałów komunikacji mogą być informacje uzyskane w tym badaniu. Ogólny stopień akceptacji dla wydobywania gazu z łupków Jeśli chodzi o akceptację dla wydobywania gazu z łupków, mieszkańcy Polski Północnej oraz Lubelszczyzny nie różnią się znacząco od ogółu Polaków. Za wydobywaniem gazu z łupków opowiada się zdecydowana większość, tj. około trzy czwarte osób (72%). W przeprowadzonym badaniu przeciwnicy wydobycia stanowią 7% ogółu, a pozostałe osoby nie mają na ten temat zdania. 5

6 Ponad połowa mieszkańców Polski Północnej i Lubelszczyzny (58%) opowiedziałaby się za wydobywaniem gazu z łupków w swojej okolicy, gdyby zaszła taka ewentualność. Ocena gazu z łupków pod kątem potencjalnych szans i zagrożeń W świadomości społecznej gaz z łupków postrzegany jest znacznie lepiej niż inne surowce. Zdaniem ludzi dużo mniej przyjazne dla środowiska i człowieka są ropa naftowa czy też węgiel kamienny lub brunatny. Zarówno ogół Polaków, jak i mieszkańcy Polski Północnej oraz Lubelszczyzny częściej uważają, że wydobycie gazu z łupków jest bezpieczne niż niebezpieczne. Wśród ogółu Polaków połowa (51%) jest zdania, że dla środowiska naturalnego wydobycie gazu z łupków jest bezpieczne, a 17%, że niebezpieczne. Wśród mieszkańców Polski Północnej i Lubelszczyzny (łącznie) analogiczne odsetki wynoszą odpowiednio 58% i 29%. Znajomość szans związanych z gazem z łupków deklaruje połowa osób, które słyszały kiedyś o tym surowcu. Wśród nich najwięcej badanych spontanicznie wspomina o tym, że gaz z łupków to możliwość uniezależnienia się od krajów sąsiedzkich oraz samowystarczalność. W dalszej kolejności mówi się o tańszej energii oraz o szansie zwiększenia dobrobytu w kraju. Bezpieczeństwo energetyczne było przedmiotem osobnego pytania. Podobnie jak wśród ogółu Polaków, zdecydowana większość (86%) mieszkańców Polski Północnej i Lubelszczyzny zgodziła się ze zdaniem, że wydobycie gazu z łupków częściowo uniezależniłoby nasz kraj od dostaw surowców energetycznych, takich jak gaz ziemny z zagranicy. W porównaniu do szans mniej osób uważa, że zna zagrożenia ich znajomość zadeklarowało mniej niż 40% osób, które słyszały kiedyś o łupkach. Najczęstsze obawy to zanieczyszczenie/degradacja środowiska, w drugiej kolejności zanieczyszczenie wody oraz wód gruntowych, w trzeciej zagrożenia związane z wstrząsami, wybuchami czy osuwiskami. Warto zauważyć, że mieszkańcy województwa lubelskiego częściej niż mieszkańcy Polski Północnej obawiają się szkód związanych z wodą. Większość mieszkańców Polski Północnej oraz Lubelszczyzny ma zaufanie do instytucji publicznych, ale też do firm poszukiwawczo-wydobywczych. Mniej więcej jedna czwarta osób podchodzi do tych podmiotów sceptycznie. Jak już powiedzieliśmy, wiedza na temat instytucji jest ograniczona, a mimo to cieszą się one sporym zaufaniem społecznym. Taki wynik stanowi cenny potencjał, który też łatwo jest zaprzepaścić. Oby, w tej dobrej na wejściu sytuacji, instytucje kontrolujące nie nadwyrężyły swoimi przyszłymi działaniami kredytu zaufania, którym są obecnie obdarzane. Większość mieszkańców Polski Północnej oraz Lubelszczyzny uważa, że polskie prawo zapewni środowisku ochronę. 6

7 Źródła informacji dotyczących gazu z łupków ich ocena oraz oczekiwania wobec działań informacyjno-edukacyjnych Zarówno wśród mieszkańców Polski Północnej, jak i Lubelszczyzny połowa deklaruje, że chciałaby uzyskać więcej informacji na temat gazu z łupków. Najwięcej osób chciałoby czerpać informacje na temat gazu z łupków z programów telewizyjnych ponad połowa wszystkich badanych. Nieco mniejszy odsetek respondentów wskazuje serwisy internetowe, a ponad jedna trzecia badanych chętnie zaczerpnęłaby informacji o gazie z łupków z broszur informacyjnych. Mieszkańcy gmin z odwiertami częściej niż pozostałych terenów chcieliby wziąć udział w spotkaniach informacyjnych. Zdecydowanie najczęściej respondenci oczekiwaliby informacji na temat poszukiwań i wydobycia gazu z łupków w Polsce od władz samorządowych (49%). Inne podmioty takie jak np. instytucje naukowe, organizacje pozarządowe zajmujące się ekologią, instytucje kontrolujące itp. wymieniane są rzadziej i zyskują podobne udziały wskazań (około 30%). Widać z tego, że choć podstawowa odpowiedzialność i rola w komunikowaniu treści dotyczących gazu z łupków przypada władzom samorządowym, to od innych instytucji również oczekuje się, by przekazywały informacje na ten temat. Dla społeczności lokalnych władze samorządowe mogą być tym podmiotem, do którego w razie pytań i wątpliwości dotyczących gazu z łupków, najłatwiej jest się zwrócić, by uzyskać wiarygodne informacje. Porównanie opinii mieszkańców różnych regionów oraz typów gmin Jednym z celów badania było sprawdzenie, na ile mieszkańcy Polski Północnej i Lubelszczyzny, ale także różnych typów gmin są w swych opiniach podobni, a na ile się między sobą różnią. Zasadniczo, niezależnie od miejsca zamieszkania, opinie badanych okazały się podobne, a pojawiające się różnice 2 przeważnie nie są duże. W tym miejscu zwrócimy uwagę na najważniejsze, jak nam się wydaje, porównania. Oceniając swoją wiedzę (ogólnie, a także w odniesieniu do znajomości technologii, szans, zagrożeń oraz instytucji), niezależnie od miejsca zamieszkania ludzie odpowiadają podobnie. Jeśli jednak chodzi o wiedzę na temat koncesji, to nieco lepiej wypadają mieszkańcy Lubelszczyzny. Oni też nieco częściej słyszeli o szkodach za granicą związanych z gazem z łupków. Jedna z ciekawszych różnic dotyczy akceptacji dla wydobycia gazu z łupków (zarówno w odniesieniu do całego kraju, jak i okolicy miejsca zamieszkania). O ile w Polsce Północnej osoby z gmin z odwiertami w porównaniu do gmin z koncesjami nieco rzadziej są za wydobywaniem gazu z łupków, o tyle na Lubelszczyźnie zależność jest odwrotna to mieszkańcy gmin z odwiertami są częściej przychylni wydobyciu. Szanse i zagrożenia związane z gazem z łupków postrzegane są podobnie. W Polsce Północnej (w szczególności w gminach z koncesjami) 2 Pisząc o różnicach, mamy tu na myśli różnice istotne z perspektywy statystycznej. 7

8 większą uwagę zwraca się na tańszą energię, a na Lubelszczyźnie częściej mówi się o problemach związanych z wodą. Na koniec warto podkreślić, że sytuacja w poszczególnych gminach może być bardzo odmienna, a przeprowadzone badanie pozwala uzyskać ogólny ogląd istniejących uwarunkowań. Jest to dobry punkt wyjścia do realizacji kolejnych badań, w których analizie poddane byłyby opinie wybranych społeczności lokalnych. Planując i prowadząc takie badanie, warto wykorzystać kwestionariusz przygotowany na potrzeby kampanii Porozmawiajmy o łupkach. Dzięki temu uzyskane wyniki będzie można odnieść i porównać do danych zebranych dla szerzej zdefiniowanych populacji. 8

9 3. Cele i metodologia badania 3 A. Cele badania Celem zrealizowanego badania było uzyskanie informacji nt. wiedzy, potrzeb i opinii ludzi o gazie z łupków. W badaniu wzięli udział mieszkańcy terenów, na których odbywają się lub są planowane poszukiwania. W projekcie w szczególności chodziło o porównanie opinii osób mieszkających w regionie Polski Północnej i Lubelszczyzny, ale także tych, którzy mieszkają na terenach, gdzie są już odwierty oraz gdzie ich jeszcze nie ma (choć są wydane koncesje). Realizując projekt, chcieliśmy pozyskać konkretną wiedzę. Na etapie przygotowania badania opracowane zostały obszary i pytania badawcze, które przedstawione są w tabeli poniżej. Tabela 1 Obszary i pytania badawcze Obszar badawczy Pytania badawcze A1 Jaka jest deklarowana znajomość zagadnień związanych z gazem z łupków? A2 Skąd ludzie czerpią wiedzę na temat gazu z łupków? A Wiedza i ogólna znajomość zagadnień związanych z gazem z łupków A3 Jak ludzie oceniają swoją wiedzę na ten temat? A4 Jaka jest wiedza w poszczególnych obszarach? M.in. o prowadzonych pracach poszukiwawczych (koncesje, odwierty)? A5 Czy znane są instytucje i inicjatywy związane z poszukiwaniem i wydobyciem gazu z łupków? A6 Czy ludzie słyszeli o poważnych szkodach w środowisku związanych z gazem z łupków? B Ogólny stopień akceptacji dla wydobywania gazu z łupków B1 Czy i na ile ludzie akceptują wydobycie gazu z łupków w Polsce? B2 Czy i na ile ludzie akceptują wydobycie 3 Szczegółowy opis metodologii zrealizowanego badania znajduje się w dokumencie pt. Wiedza, opinie i potrzeby ludności w zakresie gazu z łupków - raport metodologiczny. 9

10 Obszar badawczy Pytania badawcze gazu z łupków w swojej okolicy? C1 Jak postrzegany jest gaz z łupków na tle innych surowców? C Ocena gazu z łupków pod kątem potencjalnych szans i zagrożeń C2 Jak oceniane są poszczególne szanse i zagrożenia związane z poszukiwaniem i wydobyciem gazu z łupków? C3 Jakie jest zaufanie w do tego, że podmioty odpowiedzialne za poszukiwanie i wydobycie są w stanie zapewnić bezpieczne wydobycie gazu z łupków? D1 Czy ludzie mają potrzebę pozyskiwania informacji na temat gazu z łupków? D Źródła informacji dotyczących gazu z łupków ich ocena oraz oczekiwania wobec działań informacyjnoedukacyjnych D2 Jakie formy komunikowania informacji są preferowane? D3 Od kogo oczekują informacji na temat poszukiwania i wydobycia? D4 Jakich dodatkowych informacji dotyczących poszukiwań i wydobycia gazu z łupków ludzie potrzebują? E Porównanie opinii mieszkańców różnych regionów oraz typów gmin E1 Czy opinie osób mieszkających w różnych regionach (Polska Północna/Lubelszczyzna) różnią się między sobą? E2 Czy opinie osób mieszkających w okolicach odwiertów różnią się od opinii osób mieszkających na terenach, na których odwiertów nie ma? 10

11 B. Metodologia badawcza Badanie zrealizowane zostało techniką wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo CATI (Computer Assisted Telephone Interviewing) w dniach od 19 do 24 sierpnia 2013 roku. Jest to technika stosowana przy realizacji badań ilościowych. Umożliwia ona sprawną realizację projektu oraz bieżącą kontrolę jakości prowadzonych badań. W badaniu wzięli udział mieszkańcy wybranych województw zamieszkujący tereny, na których odbywają się lub są planowane poszukiwania gazu z łupków. Na poziomie szczegółowym warunek ten rozumiany był jako osoby pełnoletnie mieszkające na obszarach objętych koncesjami na poszukiwanie i/lub rozpoznawanie niekonwencjonalnych złóż węglowodorów w obrębie województw: pomorskiego, kujawsko-pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, lubelskiego. Ogólnie na tak rozumianym obszarze mieszka około 4,6 mln osób pełnoletnich osób. Wśród ogółu badanej populacji mieszkańcy gmin z odwiertami poszukiwawczymi stanowią 10% ludności. W poszczególnych województwach udział ten waha się od 7% do 13%. Chcąc uzyskać informacje o regionach oraz większe możliwości wnioskowania o osobach mieszkających w gminach z odwiertami, należało założyć, że ich udział w próbie będzie większy, niż wynika to z proporcji w całej populacji. Ogólna struktura próby przedstawiona jest w tabeli poniżej. Tabela 2 Ogólna struktura próby badawczej Obszar Gminy z koncesjami (bez odwiertów) Gminy z odwiertami Ogółem (%) Lubelszczyzna (40%) Polska Północna (60%) Ogółem 750 (75%) 250 (25%) 1000 (100%) Taki schemat doboru próby pozwolił wyciągać wnioski zarówno o poszczególnych regionach, jak i o obszarach z odwiertami oraz tych, które póki co objęte są tylko koncesją 4. Poza powyższymi założeniami geograficzna oraz demograficzna charakterystyka próby była reprezentatywna dla badanej populacji. 4 By umożliwić założone porównania wyników, schemat doboru próby zakładał nadreprezentację, czyli udział w próbie większy od udziału w populacji, mniej licznych grup (Lubelszczyzna, mieszkańcy gmin z odwiertami). Oznacza to, że przy obliczaniu ocen wyników musieliśmy wykonać tzw. ważenie wyników, które przywracało próbie takie 11

12 4. Wyniki badania A. Wiedza i ogólna znajomość zagadnień związanych z gazem z łupków Zdecydowana większość 92% mieszkańców terenów objętych badaniem słyszała o gazie z łupków. Oznacza to, że temat ten, choć w pewien sposób trudny, zdołał trafić do zwykłych ludzi i niemal każdy przynajmniej o nim słyszał. Choć na poziomie ogólnym respondenci w każdej z analizowanych kategorii odpowiadali podobnie, to warto zwrócić uwagę na mieszkańców gmin z odwiertami wygląda na to, że w Polsce Północnej osoby te nieco rzadziej słyszały o gazie z łupków (mimo że mieszkają na terenach, gdzie odbywają się poszukiwania), a na Lubelszczyźnie nieco częściej. Wykres 1 Czy kiedykolwiek słyszał(a) Pan(i) coś o gazie łupkowym inaczej zwanym gazem z łupków? Informacje o gazie z łupków ludzie czerpią zdecydowanie najczęściej z telewizji (85% ogółu badanych), w drugiej kolejności z prasy (54%), w trzeciej z radia (49%), a w czwartej z Internetu (44%). Inne źródła informacji wymieniane były rzadziej o rodzinie, znajomych czy sąsiadach powiedziało 28% badanych, o broszurach informacyjnych 18%, a o spotkaniach informacyjnych tylko 7%. Porównując regiony, można powiedzieć, że na Lubelszczyźnie częściej niż w Polsce Północnej mieszkańcy czerpią swoją wiedzę z radia (54% wobec 46%) oraz że większe znaczenie mają dla nich informacje zdobyte od rodziny, znajomych i sąsiadów (36% w porównaniu do 23%). Najwyraźniej sprawa gazu z łupków wśród mieszkańców województwa lubelskiego wywołuje nieco większe poruszenie, przez co jest w nich większa potrzeba rozmowy na ten temat z osobami z otoczenia. W Polsce Północnej widać natomiast, że nieformalne proporcje, jakie ma populacja oraz regiony. Niewykonanie ważenia powoduje, że grupy nadreprezentowane nadmiernie wpływają na ocenę wartości parametrów. Ważenie próby jest standardową procedurą i stanowi istotny elementem precyzyjnie realizowanych badań sondażowych. 12

13 kontakty osobowe zyskują na znaczeniu w gminach z odwiertami, tj. tam gdzie kwestia gazu z łupków jest bardziej namacalna w takich miejscach rodzina czy znajomi są źródłem informacji dla jednej trzeciej mieszkańców (32%), podczas gdy w gminach wyłącznie z koncesjami na to źródło powołało się 21% badanych. Ogólnie rzecz biorąc, choć telewizja jako źródło informacji o gazie z łupków wydaje się pełnić rolę dominującą, to widać, że inne kanały komunikacji również są wykorzystywane. Wynika z tego, że chcąc docierać z informacją do ludzi, warto robić to wielotorowo, wykorzystując różnego rodzaju media. Wykres 2 Skąd dotychczas czerpał(a) Pan(i) informacje na temat gazu z łupków? Tych, którzy kiedykolwiek o gazie z łupków słyszeli, poprosiliśmy, by ocenili swoją wiedzę na ten temat. Chodziło nam o uzyskanie subiektywnego poczucia zwykłych ludzi i sprawdzenie, czy z posiadanymi przez siebie informacjami czują się dobrze, czy może odczuwają jakiś niedosyt. Choć w swoich opiniach ludzie byli podzieleni, to okazuje się, że tych, którzy ocenili swoją wiedzę źle, jest nieco więcej niż tych, którzy wypowiadali się pozytywnie. Połowa osób, zarówno wśród ogółu, jak i na Lubelszczyźnie oraz w Polsce Północnej, oceniła swoją wiedzę negatywnie, a około 45% pozytywnie. Taki wynik potwierdza zasadność prowadzenia działań informacyjno-edukacyjnych w obu regionach. 13

14 Wykres 3 Jak, ogólnie rzecz biorąc, ocenia Pan(i) swoją wiedzę na temat gazu z łupków? Chcąc lepiej zrozumieć, co ludzie wiedzą (czy raczej deklarują, że wiedzą), dopytaliśmy ich o konkretne zagadnienia. Wśród ogółu tych, którzy słyszeli o gazie z łupków: 57% twierdziło, że wie, na czym polega technologia poszukiwania i wydobywania gazu; 49%, że zna potencjalne szanse związane z wydobyciem gazu z łupków; 39%, że zna potencjalne zagrożenia; mniej niż co czwarty (23%) deklarował, że wie, jakie instytucje są odpowiedzialne za ochronę środowiska podczas poszukiwania i wydobycia gazu z łupków. W poszczególnych regionach i typach gmin odpowiedzi respondentów nie różnią się między sobą. Mieszkańcy Lubelszczyzny odpowiadali podobnie do tych z Polski Północnej, jednocześnie osoby z gmin z odwiertami składały analogiczne deklaracje, jak te z obszarów, które objęte są wyłącznie koncesjami. Ogólnie warto zauważyć, że ludzie częściej uważali, że mają orientację w szansach, a nie w zagrożeniach związanych z gazem z łupków 5. Widać również, że stosunkowo niewiele osób jest zorientowanych w tym, kto odpowiada za to, by gaz z łupków wydobywany był bezpiecznie dla środowiska. 5 Szczegóły dotyczące tego, jak postrzegane są szanse, a jak zagrożenia, omówione będą w dalszej części raportu (rozdział Ocena gazu z łupków pod kątem potencjalnych szans i zagrożeń ). 14

15 Wykres 4 Deklarowana wiedza w konkretnych obszarach Czy, ogólnie rzecz biorąc, wie Pan(i)? (ogół badanych) Ocena własnej wiedzy jest zadaniem trudnym i część osób ma tendencję do przeszacowywania swoich możliwości, a inni przeciwnie nawet wiedząc sporo, do swoich kompetencji podchodzą krytycznie. Między innymi z tego względu warto zobaczyć, czy i ewentualnie jak ogólna samoocena wiedzy wiąże się z deklaracjami dotyczącymi konkretnych informacji. Czy osoby, które swoją wiedzę oceniają dobrze, uważają, że znają szczegóły, o które je zapytaliśmy? Okazuje się, że niekoniecznie. Wśród tych, którzy wysoko ocenili posiadane przez siebie kompetencje, tylko co trzeci (33%) twierdził, że zna instytucje odpowiedzialne za ochronę środowiska podczas poszukiwania i wydobycia gazu z łupków, a około połowa orientowała się w możliwych zagrożeniach. Ogólnie wydaje się więc, że pewne deficyty wiedzy występują u większości ankietowanych osób, a prowadzenie działań informacyjnych oraz dialogu z mieszkańcami jest potrzebne i jak najbardziej uzasadnione. 15

16 Wykres 5 Deklarowana wiedza na poszczególne tematy a samoocena wiedzy (ogół badanych) W badaniu stan wiedzy respondentów sprawdzaliśmy też inną metodą. W przeciwieństwie do poprzednich pytań w tym przypadku mogliśmy zweryfikować nie tylko deklaracje, ale też to, na ile ankietowani mają rację, a na ile się mylą. Zapytaliśmy o to, czy ich województwa objęte są koncesjami, jeśli tak, to czy koncesjami objęte są ich gminy, i w końcu, czy w gminach są odwierty. Przypomnijmy, badanie prowadzone było wyłącznie wśród tych, którzy mieszkają w gminach objętych koncesjami, wiedzieliśmy również, gdzie są, a gdzie nie ma jeszcze odwiertów. Wyniki pokazują, że wśród ogółu o koncesjach w województwach wiedziała nieco ponad połowa badanych (54%). Częściej wiedzieli o nich mieszkańcy Lubelszczyzny (64%) niż Polski Północnej (48%). O tym, że na terenie gminy wydane są koncesje, wiedziało jeszcze mniej osób 16% wśród ogółu badanych, 20% na Lubelszczyźnie i 14% w Polsce Północnej. Tak niskie wyniki mogą świadczyć o niewystarczalności lub braku dotychczasowych działań informacyjnych. 16

17 Wykres 6 Wiedza o koncesjach w województwie i gminie udziały poprawnych odpowiedzi Ciekawie jest popatrzeć na wyniki, wiedząc, skąd (tzn. z jakich gmin) pochodzą badani. Tam, gdzie znajdują się odwierty, ludzie posiadają większą orientację niż tam, gdzie są wyłącznie koncesje. Przykładowo, wśród ogółu o tym, że w danym województwie są wydane koncesje, wiedziało 72% osób z gmin, gdzie są odwierty, i 52% z obszarów, gdzie wydano tylko koncesje. Na Lubelszczyźnie efekt ten nie jest aż tak wyraźny, co oznacza, że informacja o trwających poszukiwaniach gazu z łupków trafiła do szerszego grona osób. Wykres 7 Wiedza o koncesjach w województwie i gminie w zależności od miejsca zamieszkania udziały poprawnych odpowiedzi Wiedza o tym, czy dany badany pochodzi z gminy, gdzie są lub nie ma odwiertów, pozwala jeszcze wnikliwiej zweryfikować informacje podawane przez ankietowanych, tj. ktoś może uważać, że: 1) w gminie są odwierty w sytuacji, gdy wcale ich nie ma, 2) lub myśleć, że ich nie ma, podczas gdy w rzeczywistości są. Interpretując te wyniki, należy zachować pewną ostrożność i wyrozumiałość zwykły człowiek może nie mieć dobrej orientacji w tym, gdzie się kończy, a gdzie zaczyna jego gmina. Może się przecież zdarzyć, że mieszkaniec gminy objętej 17

18 wyłącznie koncesją mieszka znacznie bliżej odwiertu niż wiele osób zamieszkałych w gminie, na terenie której odwiert ten się znajduje. Również sama fachowa terminologia koncesje czy odwierty może być dla ludzi mało znana lub niepoprawnie rozumiana. Wśród ogółu osób, które wiedzą o koncesjach w swoich gminach (zarówno tych Lubelszczyzny, jak i Polski Północnej) 49% wie, czy w ich gminach są czy też nie ma odwiertów (tj. zna poprawną odpowiedź). Reszta bądź to uchyla się, bądź udziela odpowiedzi niepoprawnej. Ogólnie, tam, gdzie odwierty są, 72% osób o tym wiedziało, ale np. tam, gdzie ich nie ma, 55% badanych twierdziło, że są. Wykres 8 A czy w Pana(i) gminie są odwierty? W uzupełnieniu pytania o wiedzę na temat instytucji naszych badanych zapytaliśmy również o to, czy słyszeli o: Pełnomocniku Marszałka Województwa ds. gazu z łupków (w Polsce Północnej), Regionalnej Radzie ds. gazu łupkowego (na Lubelszczyźnie). Okazuje się, że w jednym i drugim przypadku instytucje te znał mniej niż co dziesiąty badany w Polsce Północnej o Pełnomocniku Marszałka Województwa słyszało 7% mieszkańców, a na Lubelszczyźnie o Regionalnej Radzie 9%. Z punktu widzenia statystyki nie można więc powiedzieć, że któraś z tych instytucji jest lepiej rozpoznawalna. Nie jest też tak, by znajomość powiązana była z rodzajem gmin. Wykres 9 Czy słyszał(a) Pan(i) o? W końcu chcieliśmy się dowiedzieć, na ile mieszkańcy Polski Północnej i Lubelszczyzny słyszeli o poważnych szkodach w środowisku związanych z gazem z łupków. Wśród ogółu badanych o szkodach za granicą słyszało 20% respondentów, w Polsce 9%, a o szkodach w okolicy miejsca zamieszkania 2%. 18

19 Na Lubelszczyźnie więcej osób niż w Polsce Północnej słyszało o szkodach za granicą (24% w porównaniu do 18%), ale poza tym regiony nie różnią się między sobą. W gminach z odwiertami nieco więcej osób deklarowało, że słyszało o szkodach w swojej okolicy (6% na Lubelszczyźnie i 3% w Polsce Północnej), natomiast nie było to na tyle dużo, by różnica była istotna statystycznie. Ogólnie zdecydowana większość nie słyszała o jakichkolwiek szkodach w środowisku związanych z gazem z łupków. Wykres 10 Czy słyszał(a) Pan(i) o poważnych szkodach w środowisku związanych z gazem z łupków: za granicą / w Polsce / w Pana(i) okolicy? Podsumowując, odpowiedzi na pytania dotyczące wiedzy o gazie z łupków pokazują, że mieszkańcy nie mają przeważnie dużej orientacji w temacie gazu z łupków. Oznacza to, że prowadzenie dialogu oraz działań informacyjnych na ten temat jest konieczne, a projekty takie jak Porozmawiajmy o łupkach wpisują się w istniejące potrzeby. Należy dbać o to, by mieszkańcy terenów, na których potencjalnie gaz z łupków miałby być kiedyś wydobywany, mieli przemyślaną i wielowymiarową opinię, by znali plusy i minusy wydobycia gazu z łupków oraz potrafili je zbilansować. Zaniechanie rozmów i prowadzenia działań informacyjnych oraz edukacyjnych tworzyć będzie podatny grunt do konfliktów i narastania obaw społecznych. B. Ogólny stopień akceptacji dla wydobywania gazu z łupków W maju 2013 roku Centrum Badań Opinii Społecznej (CBOS) przeprowadziło badanie 6, w ramach którego zapytano Polaków o ich stosunek do eksploatacji rodzimych złóż gazu z łupków. Pierwsze pytanie dotyczyło kwestii akceptacji dla wydobywania tego typu gazu w Polsce. TNS Polska w sierpniu 2013 roku o to samo zapytał mieszkańców Polski Północnej i Lubelszczyzny, tj. terenów, na których odbywają się lub są planowane poszukiwania gazu z łupków. Rozkłady udzielanych odpowiedzi w obu przypadkach okazały się bardzo zbliżone. Interpretując wyniki, pamiętać jednak należy, że wspomniane badania zajmowały się różnymi kategoriami osób CBOS badał ogół Polaków, a my gminy z koncesjami z wybranych województw. Wśród ogółu Polaków za wydobywaniem gazu z łupków opowiedziało się ponad trzy czwarte badanych (78%). W badaniu na terenie Polski Północnej 6 Op. cit. 19

20 i Lubelszczyzny udział odpowiedzi za osiągnął podobny poziom i wyniósł niespełna trzy czwarte wszystkich odpowiedzi (72%). Udział sceptyków osiągnął 7% zarówno w jednym, jak i drugim badaniu. W porównaniu do wyników uzyskanych przez CBOS, w badaniu przeprowadzonym wśród mieszkańców Polski Północnej i Lubelszczyzny większy odsetek stanowią osoby, którym trudno jest jednoznacznie powiedzieć, czy opowiadają się za, czy też przeciw wydobywaniu gazu z łupków w naszym kraju 21% wobec 15% odpowiedzi nie wiem / trudno powiedzieć. Jest to o tyle zrozumiałe, że mieszkańcy Polski Północnej i Lubelszczyzny mogą mieć nieco większą i bardziej zniuansowaną wiedzę na temat gazu z łupków niż mieszkańcy pozostałych regionów kraju, nieobjętych poszukiwaniami. W konsekwencji niektórym osobom może być trudniej udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie. Wykres 11 Czy, ogólnie rzecz biorąc, jest Pan(i) za, czy też przeciw wydobywaniu gazu z łupków? Porównanie wyników badań CBOS-u oraz TNS Polska. Z przeprowadzonego przez TNS Polska badania wynika, że stopień akceptacji dla wydobywania gazu z łupków w Polsce nie jest w sposób istotny różnicowany regionem pochodzenia respondentów. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy, ogólnie rzecz biorąc, jest Pan(i) za, czy też przeciw wydobywaniu gazu z łupków w Polsce? jest identyczny zarówno dla ankietowanych zamieszkujących Polskę Północną, jak i mieszkańców Lubelszczyzny. Cechą różnicującą okazała się natomiast kwestia obecności odwiertów w gminie bądź ich braku. Jak wynika z badania, w Polsce Północnej obecność odwiertów działa na niekorzyść poziomu akceptacji dla wydobywania gazu z łupków odsetek odpowiedzi za wydobywaniem był wyższy w tym regionie wśród osób, które mieszkają na terenach objętych wyłącznie koncesjami niż wśród osób, które mieszkają na terenach, gdzie odwierty już są 72% wobec 67%. Odwrotną prawidłowość zaobserwować można wśród respondentów z Lubelszczyzny, gdzie za wydobywaniem gazu z łupków w Polsce wypowiedziało się 81% mieszkańców terenów z odwiertami oraz 71% mieszkańców obszarów bez odwiertów (ale z koncesjami). 20

21 Wykres 12 Czy, ogólnie rzecz biorąc, jest Pan(i) za, czy też przeciw wydobywaniu gazu z łupków? CBOS zapytał Polaków o to, czy gdyby gaz z łupków miał być wydobywany w pobliżu ich miejsca zamieszkania, to czy byliby za, czy też przeciw tej decyzji. Uzyskane wtedy wyniki kształtują się w podobny sposób jak wyniki badania przeprowadzonego przez TNS Polska różnice nie przekraczają dwóch punktów procentowych. Ponad połowa mieszkańców Polski Północnej i Lubelszczyzny (58%) opowiedziałaby się za wydobywaniem gazu z łupków w swojej okolicy, gdyby zaszła taka ewentualność. Analogiczny odsetek dla ogółu Polaków wynosi 59%. Udział odpowiedzi sceptycznych stanowi ponad jedną czwartą (26%). Z porównania wyników obu badań można wnioskować więc, że stopień akceptacji dla wydobywania gazu z łupków wśród osób zamieszkujących tereny, na których odbywają się lub są planowane poszukiwania gazu z łupków, jest bardzo zbliżony do tego, który przejawia ogół Polaków. Wyniki pokazują również to, że choć ogólnie chcielibyśmy, by w Polsce wydobywano gaz z łupków, to już mniej przyjaźnie patrzymy na to, by robiono to w naszej okolicy. 21

22 Wykres 13 Gdyby gaz z łupków miał być wydobywany w pobliżu Pana(i) miejsca zamieszkania, to czy był(a)by Pan(i) za, czy też przeciw tej decyzji? Porównanie wyników badań CBOS-u i TNS Polska. Respondenci z Polski Północnej oraz z Lubelszczyzny w kwestii ewentualnego udzielenia poparcia dla wydobywania gazu z łupków w najbliższej okolicy / sąsiedztwie różnicują się wewnętrznie. Badani z Polski Północnej zamieszkujący tereny z koncesjami są częściej skłonni zgodzić się na wydobywanie gazu z łupków w pobliżu ich miejsca zamieszkania niż osoby zamieszkujące tereny z odwiertami (61% wobec 54%). Na Lubelszczyźnie widoczna jest natomiast odwrotna sytuacja. Częściej za wypowiadają się mieszkańcy terenów z odwiertami niż mieszkańcy gmin z koncesjami (65% wobec 54%). Wykres 14 Gdyby gaz z łupków miał być wydobywany w pobliżu Pana(i) miejsca zamieszkania, to czy był(a)by Pan(i) za czy też przeciw tej decyzji? 22

23 C. Ocena gazu z łupków pod kątem potencjalnych szans i zagrożeń Zanim omówione zostaną wyniki dotyczące tego, jak postrzegane są szanse i zagrożenia związane z gazem z łupków, warto umiejscowić ten surowiec na tle innych. Badanym pokazaliśmy listę wybranych kopalin i poprosiliśmy o podanie tej, której wydobycie uważają za najmniej przyjazne dla środowiska i człowieka. Pytanie nie było proste, dlatego wśród ogółu co piąty respondent (20%) nie potrafił udzielić konkretnej odpowiedzi. Okazuje się jednak, że zdecydowanie najczęściej ankietowani wskazywali na ropę naftową (34%). Ponad dwa razy mniej osób mówiło o węglu kamiennym (16%) i brunatnym (15%), a jeszcze mniej o gazie z łupków (8%) oraz ze złóż konwencjonalnych (7%). W postrzeganiu surowców mieszkańcy gmin z odwiertami nie różnią się od tych z gmin wyłącznie z koncesjami. Niewielkie różnice widać natomiast w opiniach ludzi z Lubelszczyzny i Polski Północnej ci pierwsi nieco częściej udzielali odpowiedzi nie wiem, trudno powiedzieć (24% w porównaniu do 18%) oraz gaz z łupków (10% w porównaniu do 7%), rzadziej natomiast mówili o gazie ziemnym ze złóż konwencjonalnych (4% wobec 7%). W świadomości społecznej gaz z łupków postrzegany jest znacznie lepiej niż inne surowce. Zdaniem ludzi dużo mniej przyjazne dla środowiska i człowieka są ropa naftowa czy też węgiel kamienny lub brunatny. Ogólnie (poza Lubelszczyzną) nie ma różnicy w tym, jak oceniony został gaz z łupków i gaz ze złóż konwencjonalnych. Wykres 15 Przeczytam Panu(i) listę wybranych surowców. Jak Pan(i) myśli, wydobycie którego z nich jest najmniej przyjazne dla środowiska i człowieka? W naszym badaniu, podobnie jak w projekcie CBOS-u, zapytaliśmy o to, czy zdaniem ludzi wydobywanie gazu z łupków jest bezpieczne dla środowiska naturalnego oraz dla zdrowia ludzi. W porównaniu do ogółu Polaków nasi badani częściej mieli na ten temat wyrobione zdanie i znacznie rzadziej udzielali odpowiedzi nie wiem, trudno powiedzieć (w przypadku środowiska naturalnego odsetki te wynosiły około 15% w naszym badaniu i ponad 30% w projekcie CBOS-u). Wśród ogółu Polaków połowa (51%) jest zdania, że dla środowiska 23

24 naturalnego wydobycie gazu z łupków jest bezpieczne, a 17%, że niebezpieczne. Wśród naszych badanych analogiczne odsetki wynosiły odpowiednio 58% i 29%. W aspekcie zdrowia ludzi 44% ogółu Polaków uznało wydobycie gazu z łupków za bezpieczne, a przeciwnego zdania było 19%. Ponownie, wśród naszych badanych jeden i drugi pogląd zyskał więcej zwolenników (odpowiednio 57% i 28%). Ogólnie, widać więc, że zarówno ogół Polaków, jak i mieszkańcy Polski Północnej oraz Lubelszczyzny częściej uważają, że wydobycie gazu z łupków jest bezpieczne niż niebezpieczne. Mieszkańcy Polski Północnej i Lubelszczyzny, a także gmin z odwiertami i bez nich na zadane pytanie w obydwu przypadkach odpowiadali podobnie. Wykres 16 Czy uważa Pan(i), że wydobycie gazu z łupków jest bezpieczne dla środowiska naturalnego/zdrowia ludzi? Jak już było powiedziane, respondentów pytaliśmy o znajomość szans i zagrożeń związanych z gazem z łupków. Osoby, które deklarowały, że mają w tym temacie orientację, poprosiliśmy, by własnymi słowami powiedziały, jakie szanse i zagrożenia dostrzegają. Oznacza to, że ankietowanym nie sugerowaliśmy możliwych odpowiedzi, a materiał, który uzyskaliśmy, odzwierciedla spontanicznie uzyskane wypowiedzi. Decydując się na zadanie pytania otwartego, z jednej strony mogliśmy się dowiedzieć, co samoczynnie funkcjonuje w ludzkiej świadomości, z drugiej jednak, musieliśmy się liczyć z tym, że przy takiego rodzaju pytaniach badani nie zawsze udzielają precyzyjnych odpowiedzi. Znajomość potencjalnych szans związanych z wydobyciem gazu z łupków deklarowała połowa osób (49%), które słyszały kiedyś o tym surowcu. Wśród nich najwięcej badanych wspominało o tym, że gaz z łupków to możliwość uniezależnienia się od krajów sąsiedzkich i samowystarczalność (27%). Z innych konkretów 16% wspomniało o tańszej energii, a 15% o zwiększeniu dobrobytu w kraju. Inne argumenty pojawiały się rzadziej, natomiast warto wspomnieć, że wielu badanych, odpowiadając na pytanie odniosło się do charakteru szans 22% osób sądzi, że szanse związane z gazem z łupków są duże, 13% że są małe, 6% że średnie, a 4% że żadne. Mieszkańcy Polski Północnej i Lubelszczyzny na 24

25 zadane pytanie odpowiadali podobnie ci pierwsi nieco częściej zwracali uwagę na to, że gaz z łupków zapewni tańszą energię (19% w porównaniu do 11%). Wykres 17 Jakie są potencjalne szanse związane z wydobyciem gazu z łupków? (pytanie otwarte) 7 O bezpieczeństwo energetyczne zapytaliśmy również w osobnym pytaniu. W tym przypadku także mieliśmy odniesienie do danych CBOS-u i tu również, poza mniejszym odsetkiem odpowiedzi nie wiem/trudno powiedzieć, wyniki są podobne. Wśród ogółu Polaków 82%, a spośród mieszkańców Polski Północnej i Lubelszczyzny 86% stwierdziło, że wydobycie gazu z łupków częściowo uniezależniłoby nasz kraj od dostaw surowców energetycznych, takich jak gaz ziemny z zagranicy. O ile odpowiedzi w poszczególnych regionach są podobne, to warto wspomnieć, że najczęściej ze zdaniem tym zgadzali się mieszkańcy lubelskich gmin z odwiertami (91%). 7 Pytanie otwarte to rodzaj pytania kwestionariuszowego, na które respondent udziela swobodnej odpowiedzi. Oznacza to, że ankieter nie odczytuje propozycji odpowiedzi, a ankietowany udziela informacji w sposób spontaniczny. 25

26 Wykres 18 Czy Pana(i) zdaniem, wydobycie gazu z łupków zwiększyłoby bezpieczeństwo energetyczne Polski częściowo uniezależniłoby nasz kraj od dostaw surowców energetycznych, takich jak gaz ziemny z zagranicy? Znajomość potencjalnych zagrożeń związanych z wydobyciem gazu z łupków zadeklarowało 39% osób, które słyszały kiedyś o tym surowcu. Poproszeni o wyjaśnienie, badani najczęściej wspominali ogólnie o zanieczyszczeniu / degradacji środowiska (40%) oraz o zanieczyszczeniu wody oraz wód gruntowych (33%). Niemal co piąty ankietowany (18%) mówił również o zagrożeniach związanych z wstrząsami, wybuchami czy osuwiskami. Inne kwestie pojawiały się rzadziej, np.: pochłanianie dużej ilości wody (8%), zagrożenia dla zdrowia ludzi (4%). Choć ogólnie mieszkańcy Lubelszczyzny i Polski Północnej odpowiadali podobnie, to warto zwrócić uwagę na różnice osoby z województwa lubelskiego częściej wspominały o zanieczyszczeniu wody (39% w porównaniu do 28%). Ogólnie, patrząc na postrzeganie szans i zagrożeń, warto też powiedzieć, że choć więcej osób deklaruje, że zna szanse, to w świadomości społecznej bardziej wyraźnie rysują się zagrożenia. Percepcja szans jest z kolei bardziej rozdrobniona. 26

27 Wykres 19 Jakie są potencjalne zagrożenia związane z wydobyciem gazu z łupków? (pytanie otwarte) W kontekście potencjalnych szans i zagrożeń związanych z wydobyciem gazu z łupków, chcieliśmy się dowiedzieć, na ile ludzie mają zaufanie do tego, że podmioty odpowiedzialne za poszukiwanie i wydobycie są w stanie zapewnić bezpieczeństwo ich prowadzenia. Okazuje się, że postawy entuzjastyczne dominują nad krytycznymi. Najczęściej badani zgadzali się z tym, że instytucje publiczne odpowiedzialne za kontrolę działalności firm poszukiwawczo-wydobywczych są w stanie zapewnić, że gaz z łupków będzie wydobywany w sposób bezpieczny dla środowiska 69% osób zgadzało się, a 25% nie zgadzało się z tym stwierdzeniem. Z opinią, że firmy poszukiwawczo-wydobywcze dbają o środowisko, prowadząc prace związane z gazem z łupków, zgadzało się 64%, a nie zgadzało 25%. W końcu ze zdaniem Polskie prawo zapewnia środowisku wystarczającą ochronę przed ewentualnym negatywnym wpływem poszukiwań i wydobycia gazu z łupków zgodziło się 58%, a nie zgodziło 31% badanych. Zarówno region miejsca zamieszkania, jak i rodzaj gminy nie miały wpływu na udzielane przez badanych odpowiedzi. Ogólnie więc większość mieszkańców Polski Północnej oraz Lubelszczyzny ma zaufanie do instytucji publicznych, ale też do firm poszukiwawczo-wydobywczych oraz do tego, że polskie prawo zapewni środowisku ochronę. Oznacza to, że choć wiedza na temat instytucji jest ograniczona, to ludzie obdarzają je zaufaniem. Jest to więc zasób, którego fundamenty trzeba umacniać, a instytucje kontrolujące powinny dbać, by swoimi przyszłymi działaniami nie nadwyrężyć zaufania, którym są obecnie obdarzane. 27

28 Wykres 20 Na ile się Pan(i) zgadza lub nie zgadza z następującymi stwierdzeniami? (ogół badanych) D. Źródła informacji dotyczących gazu z łupków ich ocena oraz oczekiwania wobec działań informacyjnoedukacyjnych Pytanie Czy chciał(a)by Pan(i) uzyskać więcej informacji na temat gazu z łupków, jego poszukiwań i wydobycia w Polsce? podzieliło respondentów na dwie prawie równe grupy. Nieco ponad połowa wszystkich ankietowanych (52%) odpowiedziała, że chciałaby uzyskać więcej informacji na temat gazu z łupków a 47% zadeklarowało, że takich informacji nie potrzebuje. Rozkład odpowiedzi na to pytanie jest bardzo podobny zarówno dla mieszkańców Polski Północnej, jak i Lubelszczyzny. Istotnego wpływu nie ma też miejsce zamieszkania (gminy z odwiertami wobec gmin wyłącznie z koncesjami). Co jednak ciekawe, osoby, które oceniają swoją wiedzę na temat gazu z łupków dobrze, częściej niż te, które oceniają ją źle, deklarowały chęć uzyskania dodatkowych informacji (60% w porównaniu do 50%). 28

29 Wykres 21 Czy chciał(a)by Pan(i) uzyskać więcej informacji na temat gazu z łupków, jego poszukiwań i wydobycia w Polsce? W dalszej kolejności respondenci, którzy wyrazili zainteresowanie pozyskaniem większej ilości informacji na temat gazu z łupków, jego poszukiwań i wydobycia w Polsce, zostali zapytani o to, w jakiej formie chcieliby otrzymywać tego typu informacje. Najczęściej podawaną odpowiedzią były programy telewizyjne tę właśnie formę wybrała ponad połowa wszystkich badanych (59%). 43% respondentów wskazało serwisy internetowe, a 37% broszury informacyjne. Nieco mniej osób chciałoby czerpać informacje na temat gazu z łupków z artykułów prasowych (29%) oraz ze spotkań informacyjnych (28%). Na wizytę na wiertni gazu z łupków wybrałby się co piąty badany (19%), a prawie co szósty (16%) posłuchałby na jego temat audycji radiowej. Rozkłady odpowiedzi dla regionów nie różnią się znacząco dla najczęściej wskazywanych kategorii program telewizyjny, serwis internetowy, broszura informacyjna, artykuł prasowy. Na Lubelszczyźnie w porównaniu do Polski Północnej pojawia się jednak więcej zwolenników bezpośrednich spotkań informacyjnych 35% wobec 26%. Warto jednak dodać, że w Polsce Północnej potrzeba spotkań informacyjnych podnoszona jest przez mieszkańców gmin z odwiertami o takiej formie zdobywania wiedzy wspomniało 41% osób. 29

30 Wykres 22 W jakiej formie chciał(a)by Pan(i) uzyskiwać takie informacje? Proszę podać maksymalnie 3 odpowiedzi. Najczęściej respondenci oczekiwaliby informacji na temat poszukiwań i wydobycia gazu z łupków w Polsce od władz samorządowych to źródło informacji wskazała prawie połowa badanych (49%). Mniej więcej co trzeci ankietowany chciałby, by tego typu informacji udzielały instytucje naukowe (35%) lub organizacje pozarządowe (32%). Nieco rzadziej wskazywane były: instytucje kontrolujące poszukiwania i wydobycie (30%), media (29%), firmy poszukiwawczo-wydobywcze (27%) oraz władze rządowe (27%). Widać więc, że odpowiedzialność i podstawowa rola w komunikowaniu treści dotyczących gazu z łupków przypada władzom samorządowym. Być może dla społeczności lokalnych są to instytucje pierwszego kontaktu, do których w razie pytań i wątpliwości najprościej jest się zwrócić. Pozostałe podmioty postrzegane są podobnie i choć wspomina o nich mniej osób, to od nich również oczekuje się, by przekazywały informacje o gazie z łupków. 30

31 Wykres 23 Jak Pan(i) myśli, kto przede wszystkim powinien udzielać informacji na temat poszukiwań i wydobycia gazu z łupków w Polsce? Proszę podać maksymalnie 3 odpowiedzi. W związku z tym, że całe badanie realizowano było w ramach projektu Porozmawiajmy o łupkach, na koniec rozmowy respondenci otrzymali możliwość zadania pytania, na które Ministerstwo Środowiska udzieli odpowiedzi na stronie internetowej lupki.mos.gov.pl. Z tej możliwości część osób skorzystała. Poniżej znajdują się główne typy pytań, które pojawiły się w rozmowach: Jakie są zagrożenia i szkody związane z poszukiwaniem i wydobywaniem gazu z łupków? Jaka jest sytuacja w mojej okolicy / gminie? Czy i kiedy rozpocznie się wydobycie gazu z łupków? Jak wygląda kwestia finansowania oraz realizacji przedsięwzięcia? Dlaczego temat wydobywania gazu z łupków w Polsce przycichł w mediach? Jakie są korzyści i zyski związane z wydobywaniem gazu z łupków? Czy wydobywanie gazu z łupków będzie opłacalne? Czy poszukiwanie i wydobywanie gazu z łupków jest bezpieczne? Czy będzie zapewniona kontrola bezpieczeństwa? Jak duże są złoża w Polsce? Na jaką skalę będzie możliwe wydobycie gazu z łupków? Gdzie jest / będzie prowadzone wydobycie gazu z łupków? Jak się wydobywa gaz z łupków? 31

32 Poza pytaniami respondenci wspominali również o innych kwestiach, które były dla nich ważne. Te wypowiedzi można pogrupować w następujące obszary: wezwanie do podjęcia szybkiego rozpoczęcia wydobycia gazu z łupków; prośba o więcej informacji; prośba o więcej informacji w telewizji; prośba o informacje w przystępniejszej formie; wyraz pozytywnego nastawienia względem poszukiwań i wydobycia gazu z łupków; wyraz negatywnego nastawienia względem poszukiwań i wydobycia gazu z łupków. 32

33 5. Finalny kwestionariusz do badania M1 M2 M3 P1 P2 P3 Jeśli to możliwe, nie pytaj, tylko zaznacz płeć respondenta(tki) 1. mężczyzna 2. kobieta W którym z następujących przedziałów mieści się Pana(i) wiek? Skrypter: jedna odpowiedź lat lat lat lat lub więcej lat Jakie jest Pana(i) wykształcenie? 1. niepełne podstawowe 2. podstawowe, gimnazjum 3. zasadnicze zawodowe 4. średnie (liceum, technikum) 5. pomaturalne 6. licencjat 7. wyższe Skrypter: pytanie dla wszystkich Czy kiedykolwiek słyszał(a) Pan(i) coś o gazie łupkowym inaczej zwanym gazem z łupków? 1. tak 2. nie Skrypter: jeśli P1=1 tak Jak, ogólnie rzecz biorąc, ocenia Pan(i) swoją wiedzę na temat gazu z łupków? 1. bardzo dobrze 2. raczej dobrze 3. raczej źle 4. bardzo źle 97. trudno powiedzieć (nieczytane) Skrypter: jeśli P1=1 tak Czy, ogólnie rzecz biorąc, wie Pan(i): Skrypter: jedna odpowiedź na zagadnienie tak nie nie wiem, trudno powiedzieć (nieczytane) A Na czym polega technologia poszukiwania i wydobywania gazu z łupków? B Jakie są potencjalne szanse związane z wydobyciem gazu z łupków? Skrypter: jeśli P3B=1 tak P3B1 Jakie to szanse?... Ankieter: zapisz dokładnie C Jakie są potencjalne zagrożenia związane z wydobyciem gazu z łupków? Skrypter: jeśli P3B=1 tak 33

34 P3C1 Jakie to zagrożenia?... Ankieter: zapisz dokładnie D Jakie instytucje są odpowiedzialne za ochronę środowiska podczas poszukiwania i wydobycia gazu z łupków? P4 Skrypter: jeśli P1=1 tak tak nie nie wiem, trudno powiedzieć (nieczytane) A Czy wie Pan(i), czy Pana(i) województwo jest objęte koncesjami, tj. pozwoleniami na poszukiwania gazu z łupków? P5 B Skrypter: jeśli w P4A=1 A czy wie Pan(i), czy Pana(i) gmina objęta jest koncesją? C Skrypter: jeśli P4B=1 A czy w Pana(i) gminie są odwierty? Skrypter: jeśli P1=1 tak Skąd dotychczas czerpał(a) Pan(i) informacje na temat gazu z łupków? Ankieter: czytaj po kolei Skrypter: rotacja A-G A z radia 1 2 B z telewizji 1 2 C z prasy 1 2 D z Internetu 1 2 E od rodziny, znajomych, sąsiadów 1 2 F ze spotkań informacyjnych 1 2 G z broszur informacyjnych 1 2 Skrypter: jeśli P1=2 nie Gaz z łupków to ten sam gaz ziemny, który jest dotychczas wydobywany w Polsce, ale pochodzący z innego rodzaju, trudniejszych w wydobyciu złóż. Polska prawdopodobnie posiada jedne z największych złóż gazu z łupków w Europie. W Polsce i w Unii Europejskiej trwa obecnie dyskusja na temat wpływu gazu z łupków na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo. Opinie na ten temat są podzielone. P6 Skrypter: pytanie dla wszystkich Czy, ogólnie rzecz biorąc, jest Pan(i): Skrypter: jedna odpowiedź 1. za wydobywaniem gazu z łupków w Polsce 2. przeciw wydobywaniu gazu z łupków w Polsce 97. trudno powiedzieć (nieczytane) P7 Skrypter: pytanie dla wszystkich Gdyby gaz z łupków miał być wydobywany w pobliżu Pana(i) tak nie 34

35 P8 P9 miejsca zamieszkania, to czy był(a)by Pan(i) za czy też przeciw tej decyzji? Skrypter: jedna odpowiedź 1. opowiedział(a)bym się za 2. był(a)bym przeciw 97. trudno powiedzieć (nieczytane) Skrypter: pytanie dla wszystkich Przeczytam Panu(i) listę wybranych surowców. Jak Pan(i) myśli, wydobycie którego z nich jest najmniej przyjazne dla środowiska i człowieka? Skrypter: jedna odpowiedź 1. ropa naftowa 2. gaz ziemny ze złóż konwencjonalnych 3. gaz z łupków 4. węgiel kamienny 5. węgiel brunatny 97. trudno powiedzieć (nieczytane) Skrypter: pytanie dla wszystkich Czy uważa Pan(i), że wydobycie gazu z łupków jest bezpieczne dla: Skrypter: jedna odpowiedź dla obszaru całkowicie bezpieczne raczej bezpieczne raczej niebezpieczne całkowicie niebezpieczne nie wiem, trudno powiedzieć (nieczytane) A środowiska naturalnego B zdrowia ludzi P10 Skrypter: pytanie dla wszystkich Czy Pana(i) zdaniem: zdecydowani e tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie nie wiem, trudno powiedzieć (nieczytane) A P11 Wydobycie gazu z łupków zwiększyłoby bezpieczeństwo energetyczne Polski częściowo uniezależniłoby nasz kraj od dostaw surowców energetycznych, takich jak gaz ziemny z zagranicy Skrypter: pytanie dla wszystkich zdecydowani e się zgadzam raczej się zgadzam raczej się nie zgadzam zdecydowanie się nie zgadzam nie wiem, trudno powiedzieć 35