Organizowanie i wyposażanie obiektów handlowych 341[03].Z1.01

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Donata Andrzejczak Organizowanie i wyposażanie obiektów handlowych 341[03].Z1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

2 Recenzenci: mgr Ewa Adamczyk mgr Małgorzata Sienna Opracowanie redakcyjne: mgr Maria Olejnik Konsultacja: dr Bożena Zając Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[03].Z1.01 Organizowanie i wyposażanie obiektów handlowych zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik handlowiec 341[03]. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania Handel istota, zadania i klasyfikacja Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Przedsiębiorstwo handlowe Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Obiekty handlowe Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Wyposażenie obiektów handlowych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Wyposażenie obiektów prowadzących działalność pomocniczą w handlu Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Sprawdzian osiągnięć Literatura 55 2

4 1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o organizowaniu i wyposażaniu obiektów handlowych. W poradniku zamieszczono: materiał nauczania, który pomoże ci poszerzyć wiedzę na temat organizowania i wyposażania różnych obiektów handlowych, pytania sprawdzające, które pozwolą sprawdzić stopień przygotowania do rozwiązywania ćwiczeń, ćwiczenia, które pozwolą ci ukształtować podstawowe umiejętności z zakresu tematycznego jednostki modułowej, sprawdzian postępów, który na bieżąco pozwalać ci będzie kontrolować twoje postępy w nauce. Poradnik został zaplanowany w taki sposób, aby najpełniej przybliżyć zagadnienia, które wiążą się z organizowaniem i wyposażaniem różnorodnych obiektów handlowych. Realizacja kolejnych treści pozwala przyswoić wiedzę, jaką powinien posiąść technik handlowiec w tym zakresie. Treści są zgodne z podstawą programową i standardami wymagań egzaminacyjnych dla zawodu technik handlowiec. Bezpieczeństwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów i przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki. 3

5 ` Moduł 341[03].Z1 Obsługa klienta Moduł 341[03].Z1.01 Organizowanie i wyposażanie obiektów handlowych Moduł 341[03].Z1.02 Identyfikowanie zachowań konsumentów Moduł 341[03].Z1.03 Wykonywanie czynności związanych z procesem sprzedaży Moduł 341[03].Z1.04 Prowadzenie rozmowy sprzedażowej w języku obcym Schemat układu jednostek modułowych 4

6 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, określać najważniejsze instytucje podstawowych gałęzi prawa, korzystać z różnych źródeł prawa, podejmować decyzje o wykorzystaniu zasobów, podejmować decyzje ekonomiczne w procesie wymiany i konsumpcji, określać zasady gospodarowania zasobami rzeczowymi i finansowymi, określać wpływ działań marketingowych na funkcjonowanie jednostek organizacyjnych, wykazać zależność pomiędzy popytem a podażą, scharakteryzować czynniki kształtujące popyt, organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne, interpretować dane statystyczne, prowadzić korespondencję biurową, stosować technologię komputerową i informacyjną. 5

7 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: zidentyfikować istotę handlu, sklasyfikować handel, dokonać klasyfikacji podmiotów gospodarczych funkcjonujących w handlu, sporządzić schemat organizacyjny przedsiębiorstwa handlowego, określić rodzaje obiektów handlowych, scharakteryzować funkcje obiektów handlowych, określić czynniki decydujące o lokalizacji obiektów handlowych, sporządzić umowę najmu i dzierżawy lokalu handlowego, zaprojektować wygląd zewnętrzny sklepu, dobrać wyposażenie sali sprzedażowej do asortymentu i formy sprzedaży, zaprojektować salę sprzedaży detalicznej, posłużyć się nowoczesnym sprzętem technicznym, dobrać wyposażenie magazynu do asortymentu, zaprojektować wnętrze magazynu hurtowego, zaplanować uzupełniającą działalność usługową i produkcyjną, zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska dotyczące funkcjonowania obiektów handlowych, zastosować wymagania ergonomii. 6

8 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Handel istota, zadania i klasyfikacja Materiał nauczania Handel bywa definiowany w różnorodny sposób. Najczęściej mówi się o wymianie towaru lub usługi na pieniądze. Przekazywanie towaru bądź usługi drugiej osobie poprzez sprzedaż wiąże się z przekazywaniem prawa własności do tego towaru. Sprzedający przenosi na kupującego prawo własności w zamian za to kupujący płaci umówioną cenę. Do wymiany pomiędzy kupującym, a sprzedającym dochodzi tylko wtedy, gdy obie strony uznają taką wymianę za ekwiwalentną. Handlem najczęściej zajmują się wyspecjalizowane jednostki, pośredniczące w wymianie pomiędzy podmiotami gospodarczymi. Jednostki handlowe spełniają wiele różnorodnych funkcji: 1. Pośredniczą pomiędzy produkcją, a konsumpcją. Współczesna gospodarka wymusza na uczestnikach procesu gospodarowania wzrost efektywności działania. Wobec tego producenci skupiają się na wytwarzaniu dóbr, jakich oczekują konsumenci, natomiast handlowcy zajmują się dostarczaniem tych dóbr do odbiorców. Handlowcy poszukują producentów dóbr oczekiwanych na rynku oraz znajdują nabywców dla dóbr, które zostały wytworzone. 2. Przekazują informację pomiędzy uczestnikami wymiany. Podstawą sukcesu w każdym działaniu jest dostęp do aktualnej, precyzyjnej i wiarygodnej informacji na podstawie, której podejmuje się decyzje gospodarcze. Szybko dostarczane informacje z rynku pozwalają zarówno handlowcom, jak i producentom skuteczniej działać, a ponadto dają większą satysfakcję uczestnikom procesu konsumpcji. 3. Organizują przebieg wymiany. Większość jednostek handlu hurtowego obecnie zajmuje się organizowaniem przepływu masy towarowej pomiędzy producentem a konsumentem. Pozwala to zmniejszyć koszty transportu oraz dostarczać odpowiednią ilość towaru, dokładnie tam gdzie jest oczekiwany. Specjalizacja jednostek handlowo-spedycyjnych w zakresie przemieszczania masy towarowej doprowadziła do optymalnego wykorzystania kanałów dystrybucji oraz rozwoju przedsiębiorstw logistycznych. 4. Rozliczają wymianę. Jednostki handlowe najczęściej zajmują się organizowaniem rozliczeń finansowych producenta i konsumenta. Dbają o bezpieczeństwo tych rozliczeń, kredytują sprzedaż produktów, negocjują ceny, rabaty, upusty. Wystawiają dokumenty rozliczeniowe. 5. Upowszechniają informację o produktach i usługach. Handel najpełniej może upowszechniać informacje o towarach, które znajdują się w magazynach produkcyjnych i handlowych oraz o towarach, które mogą zostać wytworzone o ile znajdzie się na nie zapotrzebowanie. Ponadto, informuje klientów, gdzie i w jaki sposób dokonać zakupu pożądanego towaru. Znajomość rynku wynika z uczestnictwa jednostek handlowych w procesie wymiany dóbr i usług. Informacje jakie zdobywają handlowcy są najaktualniejsze, ponieważ wynikają z bezpośredniego kontaktu zarówno z producentem, jak i z konsumentem. 7

9 6. Badają potrzeby rynku. Każdego dnia pracownicy handlu spotykają się z klientami. Każdego dnia mogą więc uzyskać ogromną ilość informacji na temat oczekiwań klientów w zakresie oferty towarowej i usług. Badanie popytu nie ogranicza się tylko do rozmów z klientami. Potrzeby rynku można rozpoznać metodami bezpośrednimi lub pośrednimi. 7. Organizują obsługę posprzedażową. Aby sprostać rosnącym wymaganiom klientów, placówki handlowe organizują obsługę posprzedażową. Jest to na ogół świadczenie usług związanych z instalacją, transportem, doradztwem, serwisem nabywanych towarów. Taki zakres dodatkowych usług zwykle związuje klienta z jednostką handlową na dłuższy czas. Wygoda, jakiej doświadcza klient w związku z zakresem dodatkowych usług, zwykle jest czynnikiem przesądzającym o przywiązaniu do jednostki handlowej. 8. Dbają o ciągłość zaopatrzenia. Jednostki handlowe w swoich magazynach przechowują towary, aby zapewnić ciągłość sprzedaży. Konieczność magazynowania towarów wynika z wielu względów, wśród których należy wymienić różnice dotyczące czasu produkcji i czasu konsumpcji, odległość miejsca wytwarzania od miejsca konsumowania dóbr oraz potrzeba zestawiania dóbr komplementarnych. 9. Dbają o jakość towarów oferowanych do sprzedaży. Jednostki handlowe, zgodnie z obowiązującym prawem odpowiadają za jakość towarów wprowadzanych do obiegu handlowego. Odbiór jakościowy dokonywany jest na każdym etapie obrotu towarowego. Pozwala to wykryć wady jawne w towarach zanim trafią one w ręce klientów. 10. Przekształcają asortyment produkcyjny w asortyment handlowy. Upraszczanie przepływu masy towarowej powoduje wykorzystywanie w dużym stopniu opakowań zbiorczych lub o dużej pojemności jednostkowej. Do klienta towar musi jednak trafić w takich porcjach, jakie są przez niego oczekiwane. Handel dostosowuje asortyment produkcyjny do oczekiwań rynku, porcjując, przepakowując, sortując lub kompletując towar. Klasyfikacja handlu Handel klasyfikuje się według różnorodnych kryteriów. Wśród wielu najczęściej wymienia się klasyfikacje według kryterium: 1. zasięgu: - światowy, - międzynarodowy, - krajowy, - regionalny, - lokalny, 2. szczebla obrotu: - skup, - hurt, - detal, 3. zorganizowania punktu sprzedaży: - stacjonarny, - ruchomy, 4. kontaktu z klientem: - bezpośredni, - pośredni: sprzedaż wysyłkowa, 8

10 sprzedaż z automatów, sprzedaż przez Internet, 5. formy własności: - prywatny, - państwowy, 6. przedmiotu obrotu: - artykułami spożywczymi, - artykułami gospodarstwa domowego, - chemicznymi, - budowlanymi, - artykułami wyposażenia wnętrz, - itd Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak definiujemy handel? 2. Jakie funkcje pełni handel? 3. Jakie znasz kryteria klasyfikacyjne handlu? 4. Jakie rodzaje znasz rodzaje handlu? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Posługując się rzeczywistymi przykładami wymień i scharakteryzuj funkcje handlu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wymienić kilka działających w regionie placówek handlowych, 2) posługując się przykładami wymienionych placówek wskazać, jakie pełnią funkcje, 3) wskazać różnice i podobieństwa w zakresie pełnionych funkcji. Wyposażenie stanowiska pracy: arkusz papieru, przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Dokonaj klasyfikacji placówek handlowych, posługując się różnymi kryteriami klasyfikacyjnymi. Sposób wykonania ćwiczenia: Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dokonać wyboru kryterium klasyfikacyjnego, 2) zgodnie z wybranym kryterium sklasyfikować handel, 3) scharakteryzować handel sklasyfikowany zgodnie z wybranym kryterium. 9

11 Wyposażenie stanowiska pracy: arkusz papieru, przybory do pisania, literatura z rozdziału Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie handlu? 2) zdefiniować pojęcie wymiany ekwiwalentnej? 3) określić zadania handlu? 4) rozróżnić handel zgodnie z kryterium klasyfikacji? 5) klasyfikować handel według różnych kryteriów? 10

12 4.2. Przedsiębiorstwo handlowe Materiał nauczania Przedsiębiorstwa handlowe to wyspecjalizowane jednostki zajmujące się wymianą towarowo-pieniężną, pośredniczące w przepływie towaru od producenta do konsumenta, organizujące przemieszczenie masy towarowej i rozliczenia pomiędzy uczestnikami procesu wymiany. Przedsiębiorstwo handlowe jest jednostką gospodarczą wyodrębnioną pod względem organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym, wyposażoną w składniki materialne i niematerialne, które służą do prowadzenia działalności gospodarczej. Każde przedsiębiorstwo handlowe musi: 1) być indywidualnie oznaczone czyli musi posiadać własną niepowtarzalną nazwę i siedzibę, 2) dysponować własnym majątkiem, 3) tworzyć własną organizację pracy, 4) prowadzić dokumentację związaną z działalnością gospodarczą. Głównym celem działania przedsiębiorstwa handlowych jest chęć osiągania korzyści majątkowych, cel ten realizowany jest poprzez zaspakajanie potrzeb innych podmiotów gospodarczych. Akceptacja rynkowa działań podejmowanych przez przedsiębiorstwa zapewnia przetrwanie w środowisku konkurencji. Przedsiębiorstwa handlowe jako główny uczestnik procesu wymiany oddziaływają na inne podmioty gospodarcze funkcjonujące w gospodarce. Kształtują popyt wprowadzając na rynek produkty, których wcześniej nie było, upowszechniają informację o ofercie towarowej i producentach, a także kreują ich wizerunek. Tworzą podaż, wpływając na ofertę przedsiębiorstw produkcyjnych, wskazują nowe sposoby i kierunki zwiększania asortymentu towarowego, są istotnym inicjatorem zmian technologicznych w zakładach produkcyjnych. Producenci Przedsiębiorstwo handlowe Konsumenci Rys. 1. Wzajemne oddziaływanie podmiotów uczestniczących w wymianie towarowej [źródło: opracowanie własne] Przedsiębiorstwa handlowe działają w określonych formach organizacyjno-prawnych jako: 1) przedsiębiorstwa osób fizycznych, 2) spółki, 3) spółdzielnie, 4) przedsiębiorstwa państwowe. Przedsiębiorstwo osoby fizycznej zazwyczaj dysponuje niewielkim kapitałem, co z kolei rzutuje na skalę działania. Przedsiębiorstwa takie zatrudniają najczęściej członków rodziny. Ma to związek z całkowitą odpowiedzialnością materialną, jaką ponosi właściciel firmy, w związku z jej działalnością. Przedsiębiorstwa takie najliczniej występują w gospodarce. Spółki to forma prowadzenia działalności, przez co najmniej dwie osoby. Każda z osób będących wspólnikiem spółki zobowiązana jest wnieść kapitał i ponosić odpowiedzialność za zobowiązania, jakie powstają w trakcie działania przedsiębiorstwa. Zakres tej odpowiedzialności jest jednak różny i zależy od formy prawnej jaką spółka przyjmie. 11

13 Spółki mogą być prowadzone w formie: 1) spółek cywilnych, 2) spółek prawa handlowego: - osobowych: jawnych, partnerskich, komandytowych, komandytowo- akcyjnych, - kapitałowych: akcyjnych, z ograniczoną odpowiedzialnością. Spółki cywilne działają w oparciu o przepisy Kodeksu Cywilnego (art ). Jest to forma działania dla przedsiębiorców dysponujących niewielkim kapitałem, którzy zobowiązują się dążyć do wspólnego celu gospodarczego poprzez wyznaczone działania. Ponieważ wspólnicy takiej spółki solidarnie ponoszą odpowiedzialność za jej zobowiązania, mają takie same prawa w zakresie reprezentacji i podejmowania wszystkich decyzji. W jednakowym zakresie uczestniczą także w podziale zysku. Spółki handlowe działają w oparciu o przepisy Kodeksu Spółek Handlowych z 2000 roku i Kodeksu Handlowego 1934 roku. Spółki osobowe są formą prowadzenia działalności, w której grupa ludzi podejmuje działania dla realizacji wspólnych celów. Wspólnicy spółek osobowych wnoszą różnorodne wkłady do spółki, które stanowią kapitał zakładowy. Podstawową cechą wyróżniającą te spółki spośród innych jest to, że wspólnicy ponoszą całkowitą odpowiedzialność za działania spółki. Wszelkie zobowiązania i roszczenia zabezpieczane są majątkiem spółki i majątkiem osobistym wspólników. Spółka jawna jest pod wieloma względami podobna do spółki cywilnej. Jej funkcjonowanie jest oparte na bezpośrednim udziale i zaangażowaniu wspólników w prace spółki. Dla jej utworzenia nie trzeba dużego kapitału. W akcie założycielskim określa się przedmiot działania spółki, jej nazwę (firmę), rodzaj i wartość wkładów wnoszonych przez wspólników. W spółce tej wspólnicy uczestniczą w zyskach i stratach na zasadach równości, bez względu na wysokość wniesionych wkładów, chyba że w umowie spółki określili inne zasady. Jest to forma prowadzenia niewielkich rozmiarów przedsiębiorstw handlowych. Spółka partnerska jak inne spółki osobowe oparta jest także na bezpośrednim udziale i zaangażowaniu wspólników w prace spółki. Zasadnicza różnica w działaniu spółki polega na tym, że mogą ją utworzyć tylko osoby wykonujące wolny zawód 1. Każdy wspólnik partner ma prawo reprezentować spółkę i prowadzić jej sprawy, chyba że w umowie spółki zawarto inny zapis. Największą zaletą tej spółki jest to, że partnerzy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki będące wynikiem wykonywania przez partnera wolnego zawodu lub będących wynikiem działań osób zatrudnionych przez spółkę. Spółki te nie mogą prowadzić typowej działalności handlowej. Zajmują się świadczeniem usług. Spółka komandytowa to kolejna spółka osobowa. W spółce tej występują dwa rodzaje wspólników: komplementariusze odpowiadający bez ograniczeń za zobowiązania spółki, oraz komandytariusze ograniczający swoją odpowiedzialność do wysokości zadeklarowanego wkładu. Sprawy spółki prowadzone są najczęściej przez komplementariuszy. Komandytariusze mogą być jedynie pełnomocnikami, a ich wpływ na działalność spółki jest ograniczona. Spółka komandytowo-akcyjna łączy w sobie cechy spółki osobowej i kapitałowej. W spółce istnieją dwa rodzaje wspólników: komplementariusze i akcjonariusze. Wspólnicy 1 Wolny zawód w rozumieniu ustawy wykonują: adwokat, aptekarz, architekt, biegły rewident, broker ubezpieczeniowy, doradca podatkowy, księgowy, lekarz, lekarz stomatolog, lekarz weterynarz, notariusz, pielęgniarka, położna, radca prawny, rzecznik patentowy, rzecznik majątkowy, tłumacz przysięgły. 12

14 tworzący spółkę mają możliwość pozyskania kapitału na jej rozwój bez narażania się na przejęcie spółki przez konkurencję. Pozyskanie to następuje poprzez emisję i sprzedaż akcji przedsiębiorstwa. Do utworzenia takiej spółki konieczny jest kapitał zakładowy w wysokości co najmniej złotych. Spółki kapitałowe tworzone są w celu kumulacji kapitału na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej i realizacji ustalonych zamierzeń. Tworząc spółkę i podejmując w jej imieniu zobowiązania wspólnicy ryzykują jedynie utratę wkładów w kapitał spółki, natomiast ich majątek osobisty nie zabezpiecza roszczeń wierzycieli spółki. Spółki te powstają na podstawie umowy w postaci aktu notarialnego. Podlegają wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego. Posiadają osobowość prawną. W spółkach tych występuje najczęściej rozdzielenie własności od zarządu. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to forma prowadzenia działalności dla małych i średnich przedsiębiorstw. Kapitał niezbędny do utworzenia takiej spółki to złotych wniesiony w całości w chwili powstania spółki. Kapitał spółki dzieli się na udziały o równej nominalnej wartości. Od umowy spółki zależy, czy wspólnicy mają jeden, czy więcej udziałów. Udział w spółce można zbyć jedynie za zezwoleniem spółki. Wspólnicy mają równe prawa i obowiązki chyba, że w umowie spółki zawarliby inny zapis. Sprawy spółki prowadzi zarząd, który jest odpowiedzialny przed wspólnikami za podejmowane działania. Jeśli w spółce jest więcej niż 25 wspólników, a kapitał zakładowy spółki ma wartość wyższą niż złotych, wspólnicy mają obowiązek utworzyć radę nadzorczą lub komisję rewizyjną jako organ kontrolujący bieżącą działalność zarządu. Spółka odpowiada za zobowiązania wobec wierzycieli tylko majątkiem firmy. Spółka akcyjna jest największą spółką spośród omawianych, jeśli weźmie się pod uwagę kapitał, jaki jest niezbędny do jej utworzenia. Zgodnie z obowiązującymi przepisami kapitał założycielski spółki akcyjnej wynosi minimum złotych. Spółki tego typu powstają często w drodze przekształcenia innych spółek, które dążąc do zdobycia kapitału niezbędnego do dalszego rozwoju, sprzedają prawo do udziału w zyskach przedsiębiorstwa. Kapitał pozyskany ze sprzedaży akcji zwiększa możliwości finansowe firmy. Akcjonariusze mają prawo głosu w ważnych sprawach spółki, aby jednak decydować o jej działaniach musieliby posiąść na tyle dużą ilość akcji, aby ich głos był znaczący. W imieniu akcjonariuszy kontrolę nad działaniami zarządu sprawuje rada nadzorcza. Akcjonariusze nie ponoszą odpowiedzialności za działania spółki, jednak w wypadku jej upadłości tracą zaangażowany kapitał. Spółdzielnia to dobrowolne zrzeszenie o nieograniczonej liczbie członków, utworzone w celu realizacji wspólnego przedsięwzięcia. Prowadzi działalność gospodarczą mając na uwadze przede wszystkim sprawy swoich członków np. zapewnia miejsca pracy, świadczy usługi, itp. Tworząc spółdzielnie członkowie założyciele wnoszą udziały majątkowe, których suma tworzy fundusz udziałowy gwarantujący zobowiązania spółdzielni wobec wierzycieli. Wszyscy członkowie spółdzielni bez względu na liczbę wniesionych udziałów mają równe prawo głosu na walnym zebraniu, które decyduje o najważniejszych sprawach. Pozostałe organy władzy są podobne jak w spółkach kapitałowych. Spółdzielnie były najpopularniejszą formą prowadzenia działalności handlowej. Obecnie działają jako: spółdzielnie spożywców, spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu, spółdzielnie handlu i przetwórstwa: spółdzielnie mleczarskie, spółdzielnie pszczelarskie, spółdzielnie ogrodnicze, 13

15 spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe (banki spółdzielcze), spółdzielnie mieszkaniowe, spółdzielnie socjalno-kulturalne. Przedsiębiorstwa państwowe to samodzielne, samorządne i samofinansujące się podmioty gospodarcze wyposażone w niezbędne środki niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwa państwowe tworzone są przez organy administracji państwowej, NBP lub inne upoważnione do tego instytucje państwowe. Przedsiębiorstwa te działają na zasadach ogólnych lub jako przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, które mają zaspakajać potrzeby społeczne obywateli kraju lub regionu objętego działaniem przedsiębiorstwa. Są to najczęściej przedsiębiorstwa komunikacji miejskiej, inżynierii sanitarnej, wodociągowej i kanalizacyjnej, zaopatrzenia ludności w energię cieplną, elektryczną lub gazową, zarządzające terenami zielonymi i uzdrowiskowymi, usługami kulturalnymi, itp. Powstanie przedsiębiorstwa państwowego musi być poprzedzone wnikliwą analizą społecznego zapotrzebowania na jego efekty pracy. Obecnie wiele przedsiębiorstw państwowych działających w sferze produkcyjnej uległo przekształceniu w spółki Skarbu Państwa i podlega prywatyzacji. Inne zostały przekazane pod zarząd organom terenowym i przekształciły się w przedsiębiorstwa komunalne. Organizacja przedsiębiorstwa handlowego Tworząc przedsiębiorstwo handlowe, trzeba w pierwszej kolejności rozpoznać rynek docelowy w zakresie jego potrzeb oraz zapoznać się z możliwościami zaspakajania tych potrzeb. Uwzględnić należy także inne czynniki, wśród których jednym z najistotniejszych jest kapitał, jakim dysponuje przedsiębiorca. Wielkość kapitału może przesądzić o zakresie i formie działania przedsiębiorstwa handlowego. Dysponując dużym kapitałem można tworzyć przedsiębiorstwo handlowe, oferujące szeroki asortyment towarowy lub przedsiębiorstwa zajmujące się organizacją przepływu masy towarowej od producenta do konsumenta. Można także tworzyć sieć handlową. Niewielkim kapitałem dysponują zwykle jednostki drobnodetaliczne. Istniejący wewnątrz przedsiębiorstwa podział pracy jest konsekwencją przyjętych do wykonania zadań. Duże przedsiębiorstwa handlowe tworzą komórki organizacyjne, które specjalizują się w realizacji określonych prac. Układ i system wzajemnych powiązań oraz zależności pomiędzy komórkami organizacyjnymi nazywany jest strukturą organizacyjną przedsiębiorstwa. W ramach struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa handlowego wyróżnia się: komórki organizacyjne wykonujące określone zadania gospodarcze, działy organizacyjne obejmujące komórki wykonujące pokrewne zadania. Od właściwego podziału pracy w przedsiębiorstwie handlowym zależy efektywność jego działania. Poszczególne komórki organizacyjne wykonując swoje działania muszą współpracować, a właściwą koordynację ich prac może zapewnić prawidłowa struktura organizacyjna przedsiębiorstwa. Struktura organizacyjna w każdym przedsiębiorstwie jest inna. Różnice wynikają nie tylko z zakresu działania przedsiębiorstwa, ale także z liczby szczebli struktury, jej rozpiętości, liczby komórek organizacyjnych oraz zakresu kompetencji kierowników poszczególnych szczebli. Struktury płaskie charakteryzują się dużą liczbą komórek podległych jednemu kierownikowi, natomiast struktury smukłe cechuje większa liczba szczebli hierarchicznych oraz mniejsza rozpiętość kierowania. 14

16 Struktury klasyfikuje się także ze względu na rodzaj więzi organizacyjnych, jakie występują pomiędzy komórkami zarządu a komórkami operacyjnymi i wyróżnia się: strukturę liniową (służbową), funkcjonalną, sztabową. W strukturze liniowej istnieje ścisłe podporządkowanie hierarchiczne, każdy ma tylko jednego bezpośredniego przełożonego, który ma prawo wydawać dyspozycje i przed którym pracownik odpowiada. Wadą tej struktury jest zwykle wydłużony obieg informacji ze względu na konieczność zachowania drogi służbowej oraz fakt, że kierownik musi posiadać szeroką wiedzę o wykonywanych przez jego podwładnych działaniach. Struktura funkcjonalna wprowadza specjalizację na stanowiskach kierowniczych, ale brak w niej przejrzystości w zakresie hierarchii. Jeśli pracownicy na stanowiskach kierowniczych nie będą koordynować działań, to może dochodzić do wydawania sprzecznych poleceń pracownikom odpowiedzialnym za realizację działań. Wady dwu poprzednich struktur eliminuje trzeci model struktury organizacyjnej. Jasne hierarchiczne podporządkowanie i sztab specjalistów, który służy pomocą kierownikowi, powinien zapewnić sprawność działania. Należy jednak podkreślić, że nie ma idealnych struktur organizacyjnych, a każde przedsiębiorstwo samo dostosowuje organizację wewnętrzną do potrzeb efektywnego działania. Graficzna prezentacja struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa nosi nazwę schematu organizacyjnego. DYREKTOR DZIAŁ EKONOMICZNO-FINANSOWY DZIĄŁ KSIEGOWOŚCI DZIĄŁ SPRAW PRACOWNICZYCH DZIAŁ ZAOPATRZENIA I ZYBTU Rys. 3. Przykładowy schemat organizacyjny przedsiębiorstwa [źródło: opracowanie własne] W strukturze organizacyjnej każdego przedsiębiorstwa handlowego wyróżnia się komórki (lub stanowiska pracy): księgowości, planowania, analizy finansowej i ekonomicznej, marketingu, zaopatrzenia i zbytu, spraw pracowniczych, techniczne, administracyjne, operacyjne. Wielkość przedsiębiorstwa, forma sprzedaży, zakres jego działania, liczba zatrudnionych pracowników determinują wielkość oraz schemat struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa. 15

17 Im mniejsze przedsiębiorstwo tym więcej czynności skupionych w rękach nielicznej grupy pracowników Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak definiujemy przedsiębiorstwo handlowe? 2. Jakie znasz formy organizacyjno-prawne prowadzenia działalności handlowej? 3. Jak klasyfikuje się spółki? 4. Jaka jest różnica pomiędzy spółkami osobowymi a kapitałowymi? 5. Czym jest spółdzielnia? 6. W jakim celu tworzy się spółdzielnie? 7. W jakim celu tworzy się przedsiębiorstwa handlowe? 8. Jakie instytucje mogą utworzyć przedsiębiorstwo państwowe? 9. Czym jest struktura organizacyjna przedsiębiorstwa? 10. Jakie struktury organizacyjne występują w przedsiębiorstwach? 11. Jakie różnice są pomiędzy strukturami organizacyjnymi? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przyporządkuj czynności wymienione pod tabelą odpowiednim podmiotom gospodarczym. Przedsiębiorstwo handlowe Gospodarstwo domowe Przedsiębiorstwo produkcyjne czynności: 1) dostarcza informacji o popycie, 2) dostarcza informacji o ofercie towarowej, 3) zgłasza oczekiwania wobec rynku, 4) przedstawia ofertę towarową, 5) kształtuje popyt, 6) kształtuje podaż, 7) organizuje przepływ masy towarowej, 8) rozlicza transakcje handlowe. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przyporządkować czynności wykonywane przez podmioty gospodarcze w odpowiednich kolumnach, 2) wskazać czynności, które są jednocześnie wykonywane przez różne podmioty gospodarcze. 16

18 Wyposażenie stanowiska pracy: arkusz papieru przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Uzupełnij tabelę. Treść Przedsiębiorstwo państwowe Spółdzielnia Spółka Przedsiębiorstwo osoby fizycznej Cel utworzenia Własność Kapitał Odpowiedzialność wobec wierzycieli Organy władzy Sposób wykonania ćwiczenia: Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wskazać cel tworzenia przedsiębiorstwa w określonej formie organizacyjno-prawnej, 2) określić, czyją własnością jest przedsiębiorstwo, 3) wskazać źródła pochodzenia kapitału przedsiębiorstwa, 4) określić zakres odpowiedzialności wspólników wobec wierzycieli, 5) wymienić organy władzy w różnych formach organizacyjno-prawnych przedsiębiorstw. Wyposażenie stanowiska pracy: arkusz papieru, przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3 Uzupełnij tabelę. Spółka Kapitał założycielski Udział w zyskach i stratach Organy władzy Odpowiedzialnoś ć wobec wierzycieli Jawna Komandytowa Partnerska Komandytowo-akcyjna Z ograniczoną odpowiedzialnością Akcyjna 17

19 Sposób wykonania ćwiczenia: Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) określić wysokość kapitału niezbędnego do utworzenia spółki, 2) wyjaśnić zasady uczestniczenia w podziale zysku i pokrywaniu strat spółki, 3) wymienić organy władzy w spółce, 4) wskazać zakres odpowiedzialności za działania spółki wobec wierzycieli. Wyposażenie stanowiska pracy: arkusz papieru, przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 4 Na podstawie danych opracuj strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa handlowego SEFRIN oraz zaprezentuj schemat struktury. W przedsiębiorstwie handlowym SEFRIN zatrudniono: Annę Kowalską na stanowisku kierownika sklepu, Joannę Smyk na stanowisku zastępcy kierownika do spraw zaopatrzenia, Grażynę Bok na stanowisku zastępcy kierownika do spraw sprzedaży, Józefa Muchę na stanowisku magazyniera, ekspedientki: Zofię Kamyk, Krystynę Wnuk, Jolantę Jabłkowską Janinę Czarkowską Bożenę Kleks. Sylwię Borowską Sposób wykonania ćwiczenia: kasjerki: Annę Szewczyk, Beatę Jarocką, Mariolę Barską. Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) opracować strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa, 2) sporządzić schemat struktury organizacyjnej, 3) przyporządkować pracowników do stanowisk określonych w strukturze organizacyjnej. Wyposażenie stanowiska pracy: kartki papieru, różnokolorowe przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 5 Nazwij struktury organizacyjne na podstawie schematów. Określ cechy charakterystyczne poszczególnych struktur. 18

20 Struktura. Cechy struktury:... Struktura. Cechy struktury:... Sposób wykonania ćwiczenia: Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) nazwać strukturę na podstawie schematu organizacyjnego, 2) wymienić cechy nazwanej struktury organizacyjnej, 3) wskazać podobieństwa i różnice obu struktur. Wyposażenie stanowiska pracy: foliogramy przedstawiające struktury organizacyjne, arkusze papieru, przybory do pisania literatura z rozdziału Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie przedsiębiorstwa handlowego? 2) klasyfikować przedsiębiorstwa według form organizacyjno-prawnych? 3) klasyfikować spółki? 4) rozróżnić przedsiębiorstwa o różnej formie organizacyjno-prawnej? 5) rozróżnić spółki? 6) wymienić organy władzy w przedsiębiorstwie? 7) określić kapitał założycielski spółek? 8) zdefiniować pojęcie struktury organizacyjnej? 9) rozróżniać struktury organizacyjne? 19