Dlaczego potrzebne jest dziś nowe podejście wszystkich interesariuszy

Transkrypt

1 Współodpowiedzialny biznes Ewolucja odpowiedzialności biznesu w polskich firmach Dlaczego potrzebne jest dziś nowe podejście wszystkich interesariuszy do odpowiedzialności

2 Współodpowiedzialny biznes Doświadczenia i osiągnięcia polskich firm w zakresie CSR Wyzwania na przyszłość

3 wstęp XXXXX Mechanizmy zarządzania światem jutra Rola polityków powinna zostać zredefiniowana zamiast dążenia do przewodzenia i rządzenia powinni stać się architektami zbiorowych porozumień i obywatelskiej współpracy. Prawie 1,2 mld osób, zwłaszcza w Afryce Subsaharyjskiej, Indiach i Chinach, wciąż żyje za mniej niż 1,25 dol. dziennie, a w niektórych krajach zjednoczonej Europy bezrobocie wśród młodych dochodzi do 50 proc. (w Polsce: 23 proc.). To oznacza, że ponad 1 mld osób (jedna siódma światowej populacji) myśli wyłącznie o przetrwaniu, zamiast się dokształcać i rozwijać własny potencjał. Jeśli chcemy to zmienić i lepiej zarządzać światem, musimy przemodelować dwa główne motory rozwoju wzrost i edukację. Bezrobocie i bieda nigdy nie znikną, jeśli nie da się ludziom m.in. szansy na osobisty rozwój, zdobycie pracy, na dostęp do systemu ochrony zdrowia czy edukacji. Dlatego kluczem do lepszego świata przyszłości jest inspirowanie rozwoju jednostek. Podstawą tego procesu jest edukacja. Niestety, obowiązujący powszechnie system edukacyjny idzie w złą stronę. Zamiast koncentrować się na uwalnianiu ludzkiego potencjału, produkuje siłę roboczą, odtwórczych pracowników, którzy są w stanie zapamiętać mnóstwo danych, ale nie umieją wyciągnąć z nich wniosków. A przecież w erze gwałtownego rozwoju technologii komunikacyjnych informacja sama w sobie nie ma znaczenia, jeśli nie wiemy, w jakim celu jej użyć. Obowiązujący system kształcenia powinien zatem zostać przemodelowany musi pomagać ludziom odkrywać i rozwijać ich silne strony. Myślę, że cały proces transformacji mechanizmów globalnego zarządzania powinniśmy jednak zacząć od siebie. W czasach, gdy rządy nie tłumaczą nam swoich planów, a politycy oferują figury retoryczne zamiast wielkich idei, musimy działać sami. Powinniśmy też być przygotowani na radykalne zmiany w kontekście przyszłości jedynym pewnikiem jest bowiem to, że świat będzie zupełnie inny. Sądzę również, że jeśli świat jutra nie będzie się opierał na dialogu, zostanie poddany ogromnym turbulencjom. Aby jednak wprowadzić lepsze zarządzanie i zniwelować nierówności społeczne, musimy wzmocnić sferę publiczną i polityczną. Rola polityków powinna zostać zredefiniowana zamiast dążenia do przewodzenia i rządzenia, powinni stać się architektami zbiorowych porozumień i obywatelskiej współpracy. Technologicznie już dziś moglibyśmy w większym zakresie włączyć ludzi we współrządzenie (np. poprzez internet), ale w praktyce obywatele nie są na to gotowi (nie zostali odpowiednio przygotowani). Nie bójmy się jednak mieć wielkich nadziei na zmiany trzeba marzyć, aby marzenia mogły się spełnić. Współodpowiedzialny biznes Prof. Muhammad Yunus: laureat Pokojowej Nagrody Nobla 2006, innowator społeczny, doradca sekretarza generalnego ONZ i Komisji Europejskiej, inspirator Rady Strategicznej THINKTANK 3

4 SPIS TREŚCI 6 Bez odpowiedzialności staniemy w miejscu Paweł Rabiej 12 Dlaczego musimy poważnie porozmawiać o odpowiedzialności? Ewolucja i wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce 14 Idea odpowiedzialności firm nadal ma olbrzymi potencjał rozwoju 26 Kalendarium: krótka historia dojrzewania do odpowiedzialności w Polsce 36 Jak wyglądałaby Polska, gdyby biznes przestał angażować się w społeczne i lokalne inicjatywy? 50 odpowiedzialność wczoraj, dziś i jutro badanie PwC i THINKtanK 58 Wyzwania CSR w firmach: społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw wymaga redefinicji 64 Strategie, które skutecznie zmieniają otoczenie na lepsze Inspiracje praktyki odpowiedzialnego działania firm Studia przypadków: 66 Bank Zachodni WBK 70 DB Schenker LOGISTICS 74 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie 78 Grupa Polpharma 82 Grupa PZU 86 Grupa Sanofi 90 Grupa TAURON 94 Grupa Żywiec 98 Henkel Polska 102 IBM Polska 106 Orange Polska 110 PGE Polska Grupa Energetyczna 114 Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo 118 Samsung Polska 122 Tesco Polska 126 Przyszłość zależy od tego, jak dziś się zachowamy Odpowiedzialność w perspektywie przedstawicieli branż i środowisk OPINIE: 128 Andrzej J. Blikle 129 Zbigniew Gajewski 130 Mirella Panek-Owsiańska 131 Jerzy Baczyński 132 Ewa Konczal 134 Jerzy Hausner 135 Edwin Bendyk 136 siostra Małgorzata Chmielewska 137 Bolesław Rok 138 Wojciech Kruk 140 Adam Jasser 141 Katarzyna Szymielewicz 142 Artur Nowak-Gocławski 143 Szymon Gutkowski 144 Andrzej K. Koźmiński 146 Jarosław Gugała 147 Tomasz Jamroziak 148 Jerzy Owsiak Partnerzy: ROK ODPOWIEDZIALNOŚCI Odpowiedzialność jako kluczowa wartość społeczna Cykl działań realizowanych przez THINKTANK i partnerów projektu: publiczne dyskusje o roli i znaczeniu odpowiedzialności dialog o wyzwaniach dla firm, administracji, mediów, organizacji pozarządowych i obywateli mentoring dla firm i instytucji zainteresowanych CSR THINKtanK ul. Mińska 25, Warszawa tel biuro@mttp.pl THINKtanK Sp. z o.o. Krs , nip regon Partnerzy zarządzający: dr Małgorzata Bonikowska, mbonikowska@mttp.pl Paweł Rabiej, prabiej@mttp.pl Koncepcja publikacji: Paweł Rabiej Koordynacja projektu: Alicja Defratyka Opracowanie tekstów: Aleksandra Bilewicz, Anna Chyckowska, Paweł Oksanowicz, Paweł Rabiej, Wojciech Romański Koordynacja wydawnictwa: Anna Chyckowska Dyrektor artystyczny publikacji: Katarzyna Zbytniewska Grafik: Monika Chylińska ISBN: Materiał własny THINKtanK Partner merytoryczny: Partnerzy wspierający:

5 wstęp Bez odpowiedzialności staniemy W miejscu Paweł Rabiej Niski poziom innowacyjności z pewnością ogranicza rozwój polskiej gospodarki. Ale znacznie bardziej istotnym zagrożeniem dla wzrostu są egoizm, przyzwolenie na nieodpowiedzialność i niewielka chęć angażowania się w działanie na rzecz wspólnego dobra. Współodpowiedzialny biznes Główna myśl: Nie zmienimy tej ziemi na lepsze bez zwiększenia odpowiedzialności w polityce, mediach, organizacjach pozarządowych i firmach. A także bez większej odpowiedzialności obywateli i konsumentów. THINKTANK definiuje dziś to wyzwanie jako kluczowe dla rozwoju w kolejnej dekadzie. PPrzypuszczam, że każdy z nas w dzieciństwie przechodzi przez etap naturalnego altruizmu i ma poczucie, że jest częścią wielkiej, ziemskiej wspólnoty. Ta tajemnicza więź każe postrzegać zagrożenia dla świata jak zagrożenia dla siebie, być empatycznym wobec przejawów niesprawiedliwości, przejmować się innymi i w miarę możliwości starać się im pomagać. Niestety, zwykle z tego poczucia współodpowiedzialności szybko wyrastamy. Dorosłe życie uczy nas cynizmu i egoizmu, a w najlepszym razie dostarcza dość pretekstów, by dbać głównie o siebie. Ciekawość świata i naturalna troska o to, by trwał dalej, chęć pomagania innym schodzą na dalszy plan. Zwykle jest jeszcze gorzej: rezygnujemy nie tylko ze współodpowiedzialności za świat, lecz także z bycia odpowiedzialnym w ogóle. Problem minimum zobowiązań Przejawy mentalności opartej na zredukowanej odpowiedzialności możemy dostrzec wokół siebie na każdym kroku. Nieodpowiedzialni, niewywiązujący się ze swoich zadań i moralnych powinności politycy. Nieodpowiedzialne, szkodliwe społecznie zachowania elit. Nieodpowiedzialne zachowania firm oszukiwanie konsumentów i dostarczanie im niskiej jakości produktów i usług. Nieodpowiedzialne media, podsycające kłótnie, tworzące negatywistyczny i zafałszowany obraz świata. Nieodpowiedzialni konsumenci, pracownicy, rodzice i dzieci. Nieodpowiedzialni, nieinteresujący się życiem publicznym obywatele. Redukcja odpowiedzialności przybiera różne formy: nieprzestrzegania profesjonalnych, zawodowych norm, rozmywania granic między zachowaniami uczciwymi i nieuczciwymi, dozwolonymi i niedozwolonymi, przyzwolenia na nieodpowiedzialność i nierzetelność. To najbardziej powszechne skutki ustawienia poprzeczki odpowiedzialności na poziomie minimum. Dodatkowo nader często skupiamy się na swoich egoistycznych potrzebach i odcinamy od wspólnoty, trwając w iluzji, że doskonale damy sobie radę bez rozwijania więzi społecznych, i nie wykazując zainteresowania sprawami innymi niż własne i najbliższych. Bankructwo idei współodpowiedzialności Czy to przerysowany obraz? Owszem, można powiedzieć, że to tylko jedna strona medalu, w dodatku ta mniej widoczna i mniej istotna, gdy podsumujemy dorobek ćwierćwiecza polskich zmian. 25 lat polskiej transformacji było przecież sukcesem i czasem bezprecedensowego wzrostu gospodarczego. Mamy wokół wiele przykładów uczciwego, efektywnego, odpowiedzialnego działania firm, instytucji publicznych, organizacji pozarządowych oraz wspaniałego zaangażowania obywateli w życie swoich wspólnot. A także wiele przykładów pomagania innym z dobrego serca. Jesteśmy inaczej myślącym społeczeństwem, działającym z pewnością uczciwiej i mądrzej niż w 1989 r. Niemniej choroba niskiej współodpowiedzialności toczy nas jak wirus. To nastawienie, tolerowane przez elity, media i każdego z nas, rozprzestrzenia się z szybkością zarazy i działa negatywnie na otoczenie. Jest skutecznym demotywatorem. Przewrotnie podpowiada: Dlaczego mam się przejmować innymi?, Dlaczego to ja mam dawać z siebie 7

6 Z budowania kultury jednostkowej współodpowiedzialności, rzetelnego wykonywania zadań, osobistego przejmowania się kwestiami społecznymi, indywidualnej troski o świat powinniśmy dziś uczynić kluczowy program zmian społecznych. wszystko, skoro inni tego nie robią?. Skłania do ucieczki od zaangażowania. Podobnie jak niski poziom kapitału społecznego, niska jakość odpowiedzialności i niechęć do angażowania się w sprawy inne niż osobiste hamuje rozwój gospodarczy i społeczny. Skutki tego zjawiska są dewastujące. Skrajnie niski poziom poczucia odpowiedzialności za wspólne życie, miasto, państwo czy planetę prowadzi do społecznego bankructwa. Odpowiedzialność jest jedną z najważniejszych wartości społecznych, jedną z nielicznych, która nas jeszcze rzeczywiście spaja. Nie da się zbudować silnej gospodarki w społeczeństwie, w którym ta wartość ma charakter fasadowy. W której obywatele jak bawiące się w chowanego dzieci odmawiają współtworzenia rzeczywistości i wzięcia odpowiedzialności za przyszłość. Dlatego uważamy w THINKTANK, że wzrost poziomu odpowiedzialności jest dziś jednym z najpoważniejszych wyzwań, z którymi przyjdzie się zmierzyć polskiemu państwu, rynkowi i społeczeństwu. Nie mamy na myśli tylko odpowiedzialności biznesu. Biznes jest dziś chyba najbardziej odpowiedzialnie i profesjonalnie działającą sferą w Polsce. Chodzi o znacznie szersze, realne poczucie współodpowiedzialności we wszystkich 20% Taki odsetek badanych Polaków wie, co oznacza pojęcie społeczna odpowiedzialność biznesu. Źródło: Barometr CSR zrealizowany przez Dom Badawczy Maison i SGS Polska, 2013 instytucjach, u każdego z obywateli, w każdej z ról społecznych. We wszystkich aspektach życia i na wszystkich poziomach społecznych. O odrestaurowanie poczucia odpowiedzialności w każdym z nas. Globalna narracja odpowiedzialności Ucieczka od odpowiedzialności, której doświadczamy, nie jest przy tym charakterystyczna ani dla rynków dojrzałych, ani nierozwiniętych. Mamy przykłady krajów biednych, gdzie więzi społeczne i chęć pomagania są rozwinięte, mamy też przykłady społeczeństw bogatych, które wyniszcza rak konsumpcji, a które jednak wykazują się wysoką troską o swoje otoczenie i sprawy planety. Trudno więc orzec, z czego wynika to zjawisko. Przecież w historii było wiele momentów, kiedy Polacy przejmowali się nie tylko sobą, lecz także innymi. Za wolność naszą i waszą, etos romantyczny, zrywy patriotyczne, wrażliwość na sprawy innych zawsze były częścią polskiej duszy i tradycji. Dziś wydaje się, że te wartości nie są dla nas tak istotne. Ich brak tym trudniej zaakceptować, że w wielu krajach świata obserwujemy prawdziwy renesans odpowiedzialności. Zagrożenia globalne, środowiskowe i społeczne działają na wyobraźnię i wrażliwość ludzi na całym świecie. Powstaje coraz więcej potężnych ruchów społecznych działających na rzecz walki z ociepleniem klimatu, przeciwdziałania ubóstwu, zmniejszania nierówności społecznych. Międzynarodowe instytucje, organizacje pozarządowe, rządy, miasta, korporacje i małe firmy starają się razem lub osobno przeciwdziałać tym problemom. Są one efektem obserwacji i troski o świat, chęci tworzenia wspólnego dobra. Przejawem osobistej i instytucjonalnej odpowiedzialności za losy wspólnoty, którą intuicyjnie wyczuwamy w najmłodszym wieku, gdy świat dopiero otwiera przed nami swoje piękno. Narracja odpowiedzialności stała się obecnie jedną z dominujących narracji współczesności i zyskuje na znaczeniu. Rządy i jednostki zadają sobie pytania: Jak mogę pomóc?, Jak mogę wnieść swój osobisty wkład w przeciwdziałanie lokalnym i globalnym problemom?. Odpowiedzialność rozumiana jako dobrowolne wzięcie na siebie troski o jakość życia społecznego jest koncepcją, która cieszy się powodzeniem nie tylko wśród elit społecznych i firm. Wrażliwe, empatyczne jednostki zadają sobie pytanie o to, jak swoimi działaniami mogą zmienić świat na lepsze. Trafnie ujął to Muhammad Yunus, pisząc dla nas o wyzwaniach global governance: Proces transformacji mechanizmów globalnego zarządzania powinniśmy zacząć od siebie. W czasach, gdy rządy nie tłumaczą nam swoich planów, a politycy oferują figury retoryczne zamiast wielkich idei, musimy działać sami. Powrót do myślenia o wspólnocie Poczucie, że nie żyjemy na świecie sami dla siebie, ma też wielu Polaków. Od początku zmian ustrojowych organizacje pozarządowe z energią zwracają uwagę na problemy społeczne. Powodzenie transformacji gospodarczej nie zaowocowało udaną transformacją społeczną. W efekcie mamy do czynienia z dużym obszarem wykluczenia. Niebezpiecznym tym bardziej, że osoby, które są tym wykluczeniem dotknięte, straciły już nadzieję. Są sfrustrowane, a ich gniew kieruje ich działania poza sferę racjonalności. Trzeba temu przeciwdziałać. Polskie firmy jako świadomi obywatele od kilkunastu lat rozwijają strategie odpowiedzialności, starając się złagodzić skutki i wyeliminować przyczyny części tych zjawisk. Tworzą koalicje, prowadzą dialog i rozwijają programy społeczne. Do aktywności inspirują je międzynarodowe organizacje, takie jak Global Compact ONZ, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Koalicja Prezesów Wolontariuszy. W tym raporcie zamieszczamy wiele przykładów takich praktyk, godnych naśladowania. Ale ani organizacje pozarządowe, o ograniczonej siłą rzeczy skali działania, ani firmy nie rozwiążą problemów samodzielnie. Potrzebne jest silne wsparcie ze strony administracji, mediów i jednostek. Nie możemy zakładać, że troską o wspólne dobro zajmą się inni. Czy głośne żądanie odpowiedzialności od firm nie jest hipokryzją, jeśli sami nie robimy nic dobrego dla innych? Dlaczego to firmy mają być najbardziej odpowiedzialne? A co z odpowiedzialnością 56% Taki odsetek Polaków nie ufa temu, o mówią firmy o swoich działaniach na rzecz dobra społecznego /dbania o środowisko. Źródło: Barometr CSR zrealizowany przez Dom Badawczy Maison i SGS Polska, 2013 indywidualną? Co z odpowiedzialnością za działanie administracji publicznej i różnego rodzaju społecznych ciał, z odpowiedzialnością Kościoła, mediów, organizacji pozarządowych wszystkich podmiotów, które działają w przestrzeni społecznej? Co z odpowiedzialnością obywateli, odpowiedzialnością za słowo? Gdzie się podziały te wartości? Czy przypadkiem nie stawiamy wysokiej poprzeczki innym, a sobie niskiej? Ze swojej natury odpowiedzialność potrzebuje jednostki, osoby to ona jest jej podmiotem. Gdy staje się zbiorowa, natychmiast się rozmywa. W stronę odpowiedzialności pozytywnej Dlatego potrzebujemy dziś rewitalizacji indywidualnej odpowiedzialności. Zdajemy sobie sprawę z tego, jak trudne to zadanie. Polska wyrosła o czym pisaliśmy w THINKTANK wielokrotnie z wielu kulturowych zatrutych źródeł : w kulturze folwarcznej, parafiańszczyźnie wąsko rozumianego chrześcijaństwa, degrengoladzie moralnej PRL, zaściankowości i kompleksach wobec świata zewnętrznego. To trudne dziedzictwo, ale nie beznadziejne. Z budowania kultury jednostkowej współodpowiedzialności, rzetelnego wykonywania zadań, osobistego przejmowania się kwestiami społecznymi, indywidualnej troski o świat powinniśmy uczynić dziś kluczowy program zmian społecznych. W dyskursie publicznym musimy zacząć rozmawiać o wartościach: o profesjonalizmie i rzetelności, dobrze wykonywanej robocie, o etycznych zachowaniach i działaniach. A także o tym, że nie możemy zgadzać się na nieodpowiedzialność. Zbyt rzadko mówimy nie, gdy ją dostrzegamy. 8 9

7 Z takiego myślenia, które jest efektem dziesiątków spotkań i dyskusji w THINKTANK z liderami biznesu, administracji i ruchów społecznych, wyrosła idea Roku Odpowiedzialności. Przez najbliższy rok wspólnie z partnerami programu wiodącymi polskimi firmami i organizacjami pozarządowymi, administracją, mediami, samorządami zastanowimy się, co zrobić, by zwiększyć poziom odpowiedzialności w Polsce. Mamy nadzieję, że zdołamy dzięki temu zarazić współodpowiedzialnością wiele osób i instytucji. Przykłady programów społecznych realizowanych przez firmy wskazują, że postaw nie da się zmieniać moralizatorstwem i pouczaniem. Ale dialog i przykłady inspirują. Dlatego będziemy przede wszystkim sięgać do doświadczeń firm i osób, które pomagają innym; pokazywać, jak wielką zmianę spowodowało ich osobiste zaangażowanie. Takich jak Mick Ebeling, współzałożyciel fundacji Not Impossible Labs. Przeczytał on historię sudańskiego chłopca Daniela Omara, który stracił na skutek wybuchu bomby obie ręce. Postanowił mu pomóc w sposób, w jaki nie zrobił tego nikt przedtem: zebrał zespół, wspierany m.in. przez Intel i firmę Precipart (do którego należał m.in. południowoafrykański wynalazca mechanicznej dłoni oraz neurolog z politechniki w Australii), a następnie w ramach akcji Project Daniel poleciał do Sudanu załadowaną po dach awionetką wypełnioną drukarkami 3D, laptopami, materiałami do druku, by zbudować Danielowi nową rękę. Mick, który dziś opowiada tę historię na konferencjach TED, kończy ją zawsze przesłaniem: Wybierz tę jedną, jedyną osobę, której chcesz pomóc. I zrób to. Teraz. Takich osób, które pomogły co najmniej jednej osobie, mamy w Polsce wiele. Wiedzą oni, jak bardzo to doświadczenie zmienia życie. Dlatego, zamiast pytać tylko o odpowiedzialność biznesu, zacznijmy pytać o swoją odpowiedzialność. Gandhi radził, by samemu być zmianą, której chce się od świata. Dziś te słowa są jeszcze bardziej aktualne niż w latach, gdy powstały. Można bowiem unikać odpowiedzialności ale nie da się uniknąć skutków jej unikania. To przesłanie dedykujemy na rozpoczęcie Roku Odpowiedzialności politykom, mediom, przedsiębiorcom, administracji centralnej i samorządowej oraz organizacjom pozarządowym. Wspólnie możemy wiele zmienić ale wszystko zaczyna się od indywidualnego poczucia współodpowiedzialności. Rekomendacje Doświadczenia w zakresie społecznej odpowiedzialności polskich i globalnych firm dostarczają inspiracji, jak realizować projekty prowadzące do istotnych społecznych zmian, a także angażować w nie ludzi. Mogą stać się źródłem pomysłów, jak rozwijać postawy prospołeczne. Samo zaangażowanie społeczne firm nie wystarczy, by dokonać znaczących zmian. Dziś wyzwaniem są szersze koalicje, a także szerokie rozbudzanie indywidualnego poczucia współodpowiedzialności. 25 lat rozwoju odpowiedzialnego biznesu w Polsce Rosnąca urbanizacja 68% Jakość życia w aglomeracjach stanowi ważne wyzwanie w obliczu rosnącej urbanizacji. odsetek W końcu XIX w. mieszkańcy miast stanowili urbanizacji poniżej 3 proc. ludności, obecnie odsetek ten w Unii przekracza 50 proc. Według prognoz ONZ Europejskiej. w 2030 r. wskaźnik urbanizacji na świecie ma osiągnąć 60 proc., a w 2050 r. ok. 70 proc. Paweł Rabiej: partner zarządzający ośrodka dialogu i analiz THINKTANK i członek Rady Centrum Stosunków Międzynarodowych 10 WYZWANIA, KTÓRE WYMAGAJĄ ODPOWIEDZI

8 DLACZEgo musimy POWAżnie POROZmawiać o odpowiedzialności? Ewolucja i wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce Ewolucja odpowiedzialnego działania firm Liderzy i pionierzy polskiego CSR Kamienie milowe rozwoju zrównoważonego biznesu Bez działań firm nasz świat byłby uboższy Co przyniesie kolejne ćwierćwiecze CSR w firmach wymaga przemyślenia i redefinicji Współodpowiedzialny biznes

9 Analiza THINKTANK IDEA, która musi NADAL PORuszać Z kierunku ewolucji odpowiedzialnego biznesu w Polsce można być umiarkowanie zadowolonym. Działające w Polsce firmy ani nie są zapóźnione, ani zaawansowane we wdrażaniu praktyk zrównoważonego rozwoju. Wyzwaniem jest, by koncepcja ta stała się masowa i powszechna. Główna myśl: Przez pierwsze ćwierć wieku wolnego rynku koncepcja odpowiedzialnego biznesu przeszła w polskich firmach przez fazę zdziwienia, zainteresowania i chwały. Dziś jest dojrzałym konceptem, który ma potencjał, by zmienić sposób działania firm w skali masowej. Aby tak się stało, musi pozostać ideą, która potrafi poruszać. Dlatego środowisko liderów i menedżerów CSR powinno zadbać o to, by zrównoważony rozwój nie stał się technicznym terminem, lecz pozostał opowieścią zdolną silnie oddziaływać na serca i umysły. MMotorem każdej idei są ludzie to, jak o niej opowiadają i jaki przykład dają sami sobą. Podobnie jest z ideą odpowiedzialności. Jeśli ktoś ma uwierzyć menedżerowi CSR, że jego firma dba o interesariuszy, nie może usłyszeć z jego ust pogardliwych opinii na ich temat. Spójność jest też potrzebna na poziomie liderów nie mogą deklarować, że rolą ich firm jest edukacja społeczna i dialog, a jednocześnie dążyć do monopolizacji rynku i hamować rozmowę między środowiskami. Dlatego na historię odpowiedzialnego biznesu w Polsce należy spojrzeć nie tylko pod kątem zjawisk i procesów, lecz także przez pryzmat osób, firm oraz instytucji, które wprowadzały tę koncepcję w życie i nadal tym tematem się zajmują. Warto także zwrócić uwagę na ich narrację odpowiedzialności. Dzięki skuteczności i determinacji liderów tych organizacji oraz sile magnetycznej ich opowieści po 25 latach wolnego rynku mamy w Polsce prężne, profesjonalne środowisko ekspertów i praktyków CSR, a firmy zaangażowały się w tę ideę. Pionierzy odpowiedzialnego biznesu wywodzili się z różnych kręgów: naukowych, pozarządowych, biznesowych, rządowych. Łączyło ich przekonanie, że budowa nowoczesnego rynku i nowoczesnego państwa jest niemożliwa bez odpowiedzialności. I tę ideę starali się w różny sposób zaszczepiać. Ich wspomnienia dotyczące połowy i końca lat 90. XX w. wyraźnie pokazują, ile wówczas trzeba było mieć determinacji, by przekonać liderów firm do koncepcji zrównoważonego rozwoju, a potem zainspirować ich do działania (bo samo zrozumienie idei nic jeszcze nie daje). Z samych tylko humorystycznych opisów sytuacji i rozmów związanych z przekonywaniem firm oraz ich liderów do odpowiedzialności można by napisać książkę. Bohaterowie tych pionierskich czasów nieśli i niosą ideę odpowiedzialności, mimo że spotykali się z niezrozumieniem, sceptycyzmem i niedowierzaniem. Na początku było ich kilkunastu dziś grono osób rozwijających koncepcję odpowiedzialnego biznesu liczy już kilkuset doświadczonych ekspertów i praktyków. Oddziałuje ono na innych: rzeszę liderów biznesowych, społecznych i politycznych. Obecny, spory zasięg idei zrównoważonego rozwoju jest na pewno ich osobistym osiągnięciem. Koncepcja warta rozprzestrzeniania Ich zadanie było tym trudniejsze, że polski kapitalizm w swojej pierwszej fazie rozwijał się szybko i drapieżnie. Lata 90. były okresem olbrzymich przemian społecznych, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Zmiany ustrojowe w 1989 r. otworzyły drogę do przedsiębiorczości i bogacenia się, ale również do wielu niepożądanych zjawisk społecznych, wykluczenia i biedy. Społeczne z pewnością stało w tym czasie znacznie niżej niż gospodarcze czy przed- siębiorcze. Ten przyspieszony kurs zarabiania w jakimś sensie przypominał eksploatacyjne i rabunkowe czasy podbojów, gorączki złota czy pierwszej fazy rozwoju globalnych korporacji, gdy zysk i eksploatacja były największą wartością. Tym bardziej musimy docenić ludzi, którzy już wówczas mówili, że trzeba myśleć i postępować inaczej. Koncepcje, do których nawiązywali, nie były oczywiście nowe (już w 1889 r. potentat stalowy Andrew Carnegie w Ewangelii bogactwa zwracał uwagę na obowiązki moralne spoczywające na najbogatszych i widział w milionerach powierników majątku, który powinien służyć całemu społeczeństwu; w 1953 r. amerykański ekonomista Howard Bowen opublikował pracę Social Responsibilities of the Businessman [Społeczne obowiązki biznesmena], w której m.in. zdefiniował pojęcie odpowiedzialności społecznej; Peter Drucker w The Practice of Management [Praktyka zarządzania] z 1954 r. rozważał, gdzie są rozsądne granice odpowiedzialności za świat podejmowanej przez przedsiębiorców). Na pewno jednak wskazywały inną perspektywę, ujawniały, że istnieją inne wartości niż tylko szybkie podbijanie rynków

10 Teoria zrównoważonego rozwoju i praktyki działania odpowiedzialnych firm są już dobrze opisane. Teraz wyzwaniem jest zachęcanie jak największej liczby polskich przedsiębiorstw, dużych i małych, by wprowadzały je w życie. Zbigniew Gajewski, Konfederacja Lewiatan 67% W latach 90. XX w. idee społecznej odpowiedzialności biznesu, filantropii, wagi działań proekologicznych przesączały się do Polski głównie dzięki ludziom, którzy przywozili je z Zachodu. Przełomowe lata 90. Zawdzięczamy im nie tylko transfer wiedzy, lecz także bu- W 1987 r. Światowa Komisja Środowiska i Rozwoju ONZ opublikowała raport Nasza wspólna przyszłość (tzw. Raport Burndtland) zawierający definicję zrównoważonego rozwoju jako procesu, który ma na celu zaspokojenie aspiracji rozwojowych obecnego pokolenia w sposób umożliwiający realizację tych samych dążeń następnym pokoleniom. Pięć lat później na Szczycie Ziemi Konferencji Narodów Zjed- Tylu z badanych przez Accenture i inicjatywę Global Compact 1000 prezesów największych światowych firm uznało, że sektor biznesu nie podejmuje wystarczających działań, aby sprostać wyzwaniom związanym ze zrównoważonym rozwojem. Źródło: Global Compact, Accenture, The UN Global Compact-Accenture CEO Study on Sustainability 2013 W ich gronie byli m.in.: Andrzej Brzozowski, Country Sustainability Controller w ABB, jeden ze współzałożycieli Forum Odpowiedzialnego Biznesu Bolesław Rok (który z ideą CSR zetknął się już na początku lat 90. w Londynie), doradca, współzałoży- dowanie w środowisku biznesu, rządu i organizacji pozarządowych nowego nastawienia opartego na przekonaniu, że świat może się rozwijać w sposób zrównoważony, że można zarazem koncentrować się na zysku i działać bardziej odpowiedzialnie, a także że trzeba rozwijać dialog noczonych zorganizowanej pod hasłem Środowisko i rozwój (UNCED) w Rio de Janeiro powstała Agenda 21 inspirujący dokument wskazujący, jakie działania związane ze środowiskiem naturalnym powinny być podejmowane przez rządy i firmy, by zapewnić światu zrównoważony rozwój. Zdziwienie, zainteresowanie, chwalenie się ciel Centrum Etyki Biznesu w Akademii Leona Koź- między interesariuszami. Dzięki nim polscy liderzy usłysze- Koncepcje te wywoływały w elicie biznesu i polityki spory Wojciech Gasparski uważa, że w ciągu 25 lat pol- mińskiego, autor pierwszych napisanych w Polsce li o sformułowanej w 1984 r. przez R.E. Freemana teorii in- rezonans, wyznaczyły kierunek zmian. Polska brała w niej skie firmy przeszły przez trzy fazy: zdziwienia, życz- książek o odpowiedzialnym biznesie Leszek Wie- teresariuszy, u której podstaw leży praktyczna intuicja, że udział rozmowy z ONZ na temat zrównoważenia zapo- liwego zainteresowania oraz chwalenia się podej- ciech, Government Affairs Manager w BP Polska, aby osiągnąć sukces w biznesie, należy liczyć się z interesa- czątkował już rząd premiera Tadeusza Mazowieckiego, za- ściem do etycznej działalności w biznesie. Taką który wdrażał jeden z pierwszych w firmach działa- riuszami zewnętrznymi: klientami i dostawcami, ale rów- gadnieniem społecznej gospodarki rynkowej zajmował się interpretację można rozszerzyć na całą ideę spo- jących w Polsce kodeksów etycznych, współzałożyciel nież mediami, władzami lokalnymi, agencjami rządowymi ówczesny szef MSZ Krzysztof Skubiszewski, odpowiedzial- łecznej odpowiedzialności firm. komitetu sterującego inicjatywy UN Global Compact itp. To oni przybliżali też koncepcje czysto zarządcze, np. ność i przyzwoitość jako idee interesowały Leszka Balcero- Na początku był stan zdziwienia, że jest coś ta- w Polsce Kamil Wyszkowski, od 2002 r. koordynator Petera Druckera, pioniera nowoczesnej nauki o zarządzaniu, wicza i Jana Krzysztofa Bieleckiego, w rozwijanie nurtu re- kiego jak społeczna odpowiedzialność przedsię- inicjatywy UN Global Compact w Polsce Mira Sta- który pisał o imperatywie przekształcania przez biznes pro- fleksji o społecznej odpowiedzialności firm i rozwoju biorstw, że liczą się nie tylko akcjonariusze, ale też nisławska-meysztowicz, założycielka Fundacji Nasza blemów społecznych w biznesowe możliwości. społecznym włączył się Jerzy Hausner. interesariusze, a etyczny biznes to nie tylko zysk. Ziemia, która m.in. organizuje akcję Sprzątanie Świa- Później, pod koniec lat 90., nastąpił stan życzli- ta Paweł Łukasiak, prezes i współzałożyciel Akade- Dużą rolę odegrali także eksperci oraz praktycy, któ- Duży wpływ na rozwój koncepcji odpowiedzialnie dzia- wego zainteresowania tematem. Zbiegł się on mii Rozwoju Filantropii Wojciech Gasparski, twórca rzy mieli uszy i oczy szeroko otwarte na to, o czym mówi łającej firmy miało również pojawienie się w Polsce firm z przygotowywaniem się przez Polskę do członko- Centrum Etyki Biznesu Akademii Leona Koźmiń- się globalnie. Z dzisiejszej perspektywy można powie- zagranicznych. Istotny napływ obcego kapitału przyniósł stwa w UE oraz globalnymi dyskusjami o wyzwa- skiego Andrzej Kassenberg, szef założonego jeszcze dzieć, że lata 90. były pod tym względem przełomowe. istotne zmiany dla gospodarki, ale również dla poziomu niach społecznych na nowe tysiąclecie. W 1999 r. w 1990 r. Instytutu na rzecz Ekorozwoju Przemysław Świadomość, że trzeba znaleźć remedium na globalne pro- zarządzania. Know-how międzynarodowych korporacji sekretarz generalny ONZ Kofi Annan przedstawił Pohrybieniuk, który jako jeden z pierwszych pracow- blemy klimatyczne i społeczne, istniała również wcześniej, oznaczał bowiem napływ dobrych praktyk zarządczych. założenia UN Global Compact, amerykańska giełda ników PricewaterhouseCoopers w Polsce zajmował ale to wówczas kwestie te znalazły się na globalnej agendzie. Ten wpływ jest niedoceniany. Tymczasem to menedżerom zaczęła publikować pierwszy na świecie indeks się zrównoważonym rozwojem, a potem rozwijał Było to efektem rosnącego poczucia, jak bardzo są one waż- i liderom dużych zagranicznych firm, takich jak Shell, Ne- oceniający firmy za działania prośrodowiskowe dział CSR w Danone Janet Bohdanowicz, która pro- ne i konieczne, ale również globalizacji, wzrostu refleksji stlé, P&G, Orange czy Tesco, zawdzięczamy podniesienie i prospołeczne, powstały też założenia Global Re- wadziła polski oddział The Prince of Wales Business w międzynarodowych koncernach, rosnącej zamożności standardów zarządzania, a także adaptowanie w Polsce porting Initiative standardu raportowania spo- Leaders Forum, gdzie odbywały się pierwsze spotka- czy wreszcie poczucia końca historii po upadku ZSRR, co różnego rodzaju podejść w zakresie odpowiedzialności łecznego. To w tym czasie pierwszy dialog z intere- nia z firmami na temat odpowiedzialności. pozwalało skupić się na innych sprawach niż zimna wojna. biznesu. sariuszami przeprowadziła w Polsce ABB

11 analiza

12 Komitet, który poprawia świat Historia rozwoju odpowiedzialności w polskich firmach to historia indywidualności i osobowości, które zaangażowały się w jej rozwijanie. Nie sposób wymienić wszystkich, bo środowisko to liczy wiele osób. Do wspólnego zdjęcia zaprosiliśmy tych, którzy pomagali rysować mapę wyzwań i otwierali oczy innym na potrzebę mądrego i odpowiedzialnego działania. Ale niech bohaterami tego portretu poczują się także ci, którzy dzięki ich inspiracji włączyli się w poprawianie świata na lepsze w zbiorowy komitet zwiększania odpowiedzialności. 1. Liliana Anam [założycielka firmy doradczej CSRinfo, od lat realizuje projekty promujące społeczną odpowiedzialność biznesu] 2. Andrzej Blikle [nestor firm rodzinnych, entuzjasta społecznej odpowiedzialności biznesu] 3. Zbigniew Gajewski [od lat w ramach Konfederacji Lewiatan wspiera rozwój CSR w Polsce] 4. Paweł ŁUKASIAK [współzałożyciel i prezes Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce, współorganizator konkursu Dobroczyńca Roku] 5. Mirella Panek-Owsiańska [prezeska Forum Odpowiedzialnego Biznesu] 6. Irena Pichola [szefowa zespołu ds. zrównoważonego rozwoju w PwC, autorka wielu projektów wdrażanych w polskich firmach] 7. Przemysław Pohrybieniuk [jeden z pierwszych pracowników PwC Polska zajmujących się zrównoważonym rozwojem, współzakładał Forum Odpowiedzialnego Biznesu] 8. Bolesław Rok [pionier CSR w Polsce, współzałożyciel Forum Odpowiedzialnego Biznesu, autor pierwszych polskich książek z zakresu zarządzania społeczną odpowiedzialnością] 9. Jacek Santorski [psycholog biznesu, doradca liderów firm, promotor zarządzania przez wartości w biznesie] 10. Grzegorz Szczepański [jeden z pierwszych menedżerów komunikacji wprowadzających CSR, m.in. w Grupie Żywiec i Pekao SA] Na przełomie millenniów koncepcja CSR na tyle okrzepła, by doczekać się instytucji i dużych publicznych dyskusji. Weszła do mainstreamu. Powstały wtedy Akademia Rozwoju Filantropii (1998), Centrum Etyki Biznesu Akademii Leona Koźmińskiego (1999) czy polskie biuro UN Global Compact (2001). Zaczęły one w praktyce rozwijać ideę odpowiedzialnego biznesu wśród przedsiębiorców. W 2000 r. kilka firm zainicjowało powstanie Forum Odpowiedzialnego Biznesu, które jest najsilniejszą organizacją skupiającą dziś wiedzę o CSR. Postawiła ona sobie za cel upowszechnienie idei odpowiedzialnego biznesu, podnoszenie poziomu zadowolenia społecznego i poprawę stanu środowiska naturalnego. Wśród twórców-pomysłodawców tej organizacji byli m.in.: Maciej Kozakiewicz (pierwszy prezes; kolejni: Małgorzata Greszta, Mirella Panek-Owsiańska), Andrzej Brzozowski, Stanisław Derlatka, Krzysztof Kawczyński, Bogna Stawicka, Piotr Tyszko, Jacek Wodzisławski, Mira Stanisławska-Meysztowicz i Bolesław Rok. Trzecim etapem był stan chwały, który trwa nadal. Od ponad dekady firmy chwalą się swoimi kodeksami etycznymi, raportami społecznej odpowiedzialności, programami społecznymi, działalnością fundacji korporacyjnych. Dostrzegły pożytek z CSR na wielu poziomach. Korzyści wizerunkowe zaczęły powodować, że CSR znalazł się w polu zainteresowania marketingu i komunikacji firm. Powstały stanowiska menedżerów ds. CSR w firmach (pierwszym był Jacek Dymowski w TP SA, obecnie Orange). W 2007 r. pojawił się ranking spółek kierujących się społeczną odpowiedzialnością biznesu, odbyła się też pierwsza edycja konkursu na najlepszy raport społeczny. Narracja odpowiedzialnego biznesu okrzepła i zinstytucjonalizowała się, podobnie jak środowisko praktyków i ekspertów. Należą do niego zespoły zajmujące się CSR w firmach doradczych (Irena Pichola w PwC i Jacek Kuchenbeker w Deloitte), instytucje pozarządowe jak CSR Info kierowane przez Lilianę Anam, CR Navigator Pawła Nizińskiego, Forum Darczyńców zrzeszające fundacje korporacyjne, a także środowisko firm PR i marketingu. Jednocześnie silny głos zaczął płynąć z firm oraz ich organizacji. W projekty CSR zaangażował się Lewiatan (Zbigniew Gajewski), pojawiło się również duże grono liderów firm, dla których temat ten stał się istotny i którzy włączyli w opowieść o odpowiedzialnym biznesie perspektywę przywódczą i strategiczną. Należą do nich: Herbert Wirth (KGHM), Andrzej Klesyk (PZU), Czesław Grzesiak (Tesco Polska), Janusz Górski (DB Schenker Logistics), Marek Huzarewicz (Philips), Sławomir Sikora (Citi Handlowy), Roman Wieczorek (Skanska), Andrzej Blikle i wielu innych. Włączenie się liderów firm do dyskusji przydało jej nowego, przywódczego, strategicznego i konkretnego wymiaru. Pojawiła się w niej perspektywa nie tylko powinnościowa, lecz także praktyczna i zarządcza, zarządzania przez wartości i osobistych świadectw realnego biznesu. W tym perspektywa mniejszych firm, które nie interesują się CSR jako konceptem teoretycznym, ale prowadzą wiele mądrych i praktycznych działań dla lokalnych społeczności. Spojrzeć na tę ewolucję można jeszcze inaczej: CSR od etapu filantropii przeszedł do etapu marketingu (koncentracja na promocji i PR, nacisk na media), a potem wskoczył na etap zarządczy (podejście strategiczne, nacisk na systemy 71% Tyle spośród badanych światowych firm (4,1 tys.) przygotowuje raporty społeczne. zarządzania oraz na interesariuszy). Firmy zaczęły inwestować w swoje otoczenie, prowadzić próby dialogu społecznego, wydają raporty opisujące swoje działania CSR. Coraz więcej przedsiębiorstw wpisuje działania związane ze społeczną odpowiedzialnością do korporacyjnych strategii, nadając im dużo większe znaczenie niż dotychczas. Rośnie grono świadomych liderów i menedżerów buduje je m.in. Akademia Psychologii Przywództwa Jacka Santorskiego czy projekty realizowane przez THINKTANK SOCIETY. stan na dziś: dobry punkt wyjścia Źródło: The KPMG Survey of Corporate Responsibility Reporting 2013 Oceniając obiektywnie wysiłek firm oraz instytucji, nie ma powodów, by nie być zadowolonym z rozwoju koncepcji odpowiedzialnego biznesu w Polsce. Działające firmy ani nie są specjalnie zapóźnione, ani specjalnie zaawansowane we wdrażaniu praktyk zrównoważonego rozwoju. Powstały prężne instytucje, pojawiło się mnóstwo godnych rozpowszechniania praktyk. Obraz po ćwierć wieku rysuje się następująco: W Polsce wciąż mówimy o odpowiedzialnym biznesie, podczas gdy ONZ i świat rozmawiają o zrównoważonym rozwoju. Mam wrażenie, że polski biznes wciąż nie myśli w takich kategoriach. Do prawdziwej chęci budowania wartości społecznej i mądrego wykorzystania zasobów potrzebna jest edukacja w duchu zrównoważonego rozwoju. Paulina Kaczmarek, PwC 20 21

13 To po stronie pozytywów. Niewątpliwie istnieją jednak Wyzwaniem dla administracji jest m.in. wypracowanie nowoczesnych metod i negatywy, do których należy chociażby cyniczne czy instrumentalne traktowanie CSR przez część firm oraz ich współpracy z interesariuszami. Stary paradygmat niedostępnej władzy liderów. Mistyfikacja zainteresowania CSR czyni na pewno blokuje wiele działań na poziomie centralnym. więcej szkody niż świadomy wybór, by się nim nie zajmować. Udawane, źle prowadzone przez firmy programy 92% 1. Firmy rozumieją ideę zrównoważenia CSR tworzą wrażenie, że odpowiedzialność firm nie ma Taki odsetek badanych z polskich w tym przedstawiciele generacji Y, tworzą presję, sensu. Prowadzą też do rozczarowania po stronie partnerów przedsiębiorstw oczekuje od zarządzających społecznych. Takich programów nie brakuje. podjęcia działań w zakresie podnoszenia i odpowiedzialności. Na poziomie percepcji by firma była świadomym obywatelem. kultury etycznej w organizacji. i akceptacji jest ona dość powszechnie przyswojona. Problemem jest jakość części reprezentantów środowiska pozarządowego nie jest tajemnicą, że roszczenio- i pracowników w zakresie HR w kontekście etyki w miejscu pracy, 2013 Źródło: ICAN Institute, Pracodawcy RP, Crido Taxand, Potrzeby pracodawców 6. Liderzy firm coraz mocniej interesują się 2. Sporo organizacji prowadzi działania wartościami. Wzrost jakości zarządzania we nastawienie niektórych fundacji i stowarzyszeń oraz ich mieszczące się w formule zrównoważonego i przywództwa umożliwił liderom zainteresowanie się niski niekiedy profesjonalizm są kłopotliwe, nie tylko dla ślenie swojej odpowiedzialności. Wyzwaniem dla biznesu. Gros polskich firm to małe firmy rodzinne; szerszymi kwestiami. Grono świadomych liderów firm, które z nimi współpracują. Obok organizacji-liderów administracji jest m.in. wypracowanie nowoczesnych pojmują one zrównoważenie i swoje miejsce jest obecnie pokaźne i mocno rozwija refleksję są organizacje słabo zarządzane, które również mistyfikują metod współpracy z interesariuszami. Stary w społecznościach w sposób praktyczny i konkretny. nad odpowiedzialnością. działania. Jakość i profesjonalizm współpracy będą miały paradygmat niedostępnej władzy blokuje wiele Duże przedsiębiorstwa spółki skarbu państwa, więc duże znaczenie w przyszłości. działań na poziomie centralnym, podczas gdy administracja spółki giełdowe, firmy z sektorów wrażliwych, 7. Wśród organizacji pozarządowych nie brakuje Kłopotem może być niskie różnicowanie środowiska na szczeblu lokalnym zaczęła się otwie- takich jak finanse czy energetyka, prowadzą godnych zaufania partnerów, z którymi CSR i zbyt mała refleksja teoretyczna wewnątrz niego. rać na nowe metody działania. działania zakrojone na szeroką skalę, powiązane współdziałanie pozwala firmom osiągać bardzo Dyskusja o tym, jak rozwijać odpowiedzialność firm, wymaga strategicznie i prowadzone w sposób profesjonalny. dobre rezultaty. Realizowane wspólnie z nimi tymczasem ciągłej stymulacji i poszukiwania nowych W stronę masowej Powiązanie tych projektów ze strategią projekty dostarczają wielu dowodów i przykładów, obszarów, adekwatnych do czasu i warunków. odpowiedzialności nie jest jednak jeszcze zbyt mocne. że zaangażowanie firm prowadzi do ważnych I wreszcie odpowiedzialność administracji oraz mediów. zmian społecznych. Media w małym stopniu interesują się odpowiedzial- Patrząc przez pryzmat rozwoju idei, odpowie- 3. Grono ekspertów marketingu i komunikacji nością i innymi tematami ważnymi społecznie, robią dzialny biznes jest więc dziś dojrzałym konceptem stało się ważnym nośnikiem idei CSR i rozwija 8. Środowisko profesjonalistów CSR jest prężne za to dużo, by zmniejszać poziom kapitału społecznego ale takim, który znalazł się w przełomowym momencie. ten ruch. Eksperci zajmujący się tym obszarem i doświadczone. Stale się rozwija i podnosi i budować nieufność. Podejrzliwość i przypisywanie złych Może w najbliższych latach masowo od- w sektorze prywatnym są istotnym czynnikiem swój profesjonalizm. intencji działają jak trutka. Problemem jest wreszcie niska działać na firmy, zmieniając praktykę ich działania poszerzającym odpowiedzialność firm. świadomość w zakresie odpowiedzialności po stronie administracji, na szerszą skalę. Ma ku temu wszelkie możliwości: 9. Istnieje sporo zasobów i publikacji, które mogą niska jakość odpowiedzialności w polityce spory obecnie zasięg, zrozumienie społeczne, ciężar 4. Relacje firm z interesariuszami, dialog inspirować firmy. Na jakość wiedzy o CSR i niechęć do dialogu wokół rozwiązywania kwestii społecznych gatunkowy, przykłady, ekspertów i apostołów. Może i budowanie wspólnych odpowiedzialnych nie można narzekać. Zaangażowane w temat z firmami. I media, i administracja są dziś w tyle za też pozostać konceptem elitarnym, zamkniętym na łańcuchów wartości przynoszą rezultaty. organizacje i instytucje, począwszy firmami, jeśli chodzi o zrozumienie interesariuszy i okre- zmianę, coraz mniej zdolnym do oddziaływania. Odpowiedzialność wędruje w dół i górę oraz od Forum Odpowiedzialnego Biznesu, na wszystkie strony łańcuchów, które tworzą firmy mocno rozwijają wiedzę i praktykę. ze swoimi podwykonawcami i kooperantami. 10. Rośnie, choć powoli, świadomość konsumentów. W ciągu 25 lat stosunek do społecznej odpowiedzialności w polskim biznesie przeszedł istotną zmianę ewoluował od podejścia, że firmy mają płacić podatki i zapewniać miejsca pracy, 5. Odpowiedzialność społeczna firmy budzi Dojrzewają, włączają się w inicjatywy realizowane aż po myślenie, że są po to, by tworzyć wartość społeczną. zainteresowanie pracowników (jeśli jest sensownie przez firmy, dostrzegają swoją siłę i mają świadomość, Bolesław Rok, Akademia Leona Koźmińskiego przedstawiana). Pracownicy w wielu firmach, że mogą wymagać od firm określonych zachowań

14 Biznes w latach 90. XX w. zaczynał bycie odpowiedzialnym od akcyjności, od porywów serca, niekiedy bez konkretnego pomysłu. Obecnie pomaganie stało się rodzajem społecznej inwestycji projekty realizowane są w sposób przemyślany, długofalowy, powiązany ze strategicznymi celami firm. Biznes tworzy też własne fundacje, a efektywność wsparcia mierzy tymi samymi narzędziami, które wykorzystuje do prowadzenia działalności gospodarczej. Trudno o lepszy przykład tego, jak oblicze społecznej odpowiedzialności firm zmieniało się przez ostatnie lata. Ewa Krupa, Forum Darczyńców Każda idea ma swoich mistyków i swoich ortodoksów A także zagrać o najwyższą stawkę: o to, by stworzyć masową modę na odpowiedzialność we współpracy z me- (a także oczywiście swoich wrogów). Po ćwierć wieku rozwoju idei odpowiedzialnego biznesu ważne wydaje diami i administracją publiczną. Rozwój idei odpowiedzialnego biznesu wymaga dziś bowiem wielkich wizji się, by odpowiedzialny biznes i zrównoważony rozwój były w stanie utrzymać swój mistyczny nurt : szczery, i dużych, odważnych, niestandardowych działań. A także prawdziwy entuzjazm, zdolny zarażać kolejne firmy potrzebą czynienia dobra oraz modyfikowania strategii na zwiększyła swoją moc przyciągania, która już porwała wie- tego, by opowieść o tym, jak firmy zmieniają świat na lepsze, bardziej odpowiedzialne społecznie. Temu zaś może zaszkodzić nadmierne skostnienie: zamykanie się środowiska kolejnych. Dziś, po ćwierć wieku budowania odpowiedziallu liderów oraz menedżerów i która powinna inspirować CSR we własnym gronie, we własnym języku i slangu, budowanie nieuzasadnionego poczucia wyższości i wtajemności, nadal potrzebuje ona takiej magnetycznej narracji. niczenia, lekceważenie firm, które działają niezgodnie ze standardami, samodzielnie odkrywając drogi do bycia lepszym. Paradoksalnie, profesjonalizacja środowiska CSR może sprzyjać takim postawom. Mierniki, GRI, standardy raportowania i poprawność definicyjna są jednak zabawkami Forum Odpowiedzialnego Biznesu, wydawnictwa Analiza powstała na podstawie materiałów historycznych ekspertów. Ani nie zmieniają świata, ani tak naprawdę nie CR Navigator oraz rozmów z ekspertami tworzącymi CSR mają istotnego znaczenia. Ma je natomiast działanie na w Polsce i uczestnikami okrągłego stołu, którymi byli m.in.: rzecz wspólnego dobra, nawet najmniejsze. Jacek Dymowski (Abadon Consulting) Jarosław Herrmann Dlatego każde zaangażowanie firmy, choćby najmniejsze i nienazwane we właściwy sposób, powinno (Grupa Żywiec) Monika Jasłowska (Grupa Polpharma), Paulina Kaczmarek (PwC) Ewa Krupa (Forum Darczyńców), zasługiwać na podziw i szacunek. Życie jest jak mgnienie Paweł Łukasiak (Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce), oka spośród wielu różnych dróg każdy ma prawo wybrać Paweł Niziński (Good Brand & Company), źle, można jednak skłaniać się do wyboru dobra. Dlatego Artur Nowak-Gocławski (ANG Spółdzielnia Doradców środowisko CSR i grono firm już odpowiedzialnych nie Kredytowych) Bolesław Rok (Akademia L. Koźmińskiego), może zamykać się w wieży z kości słoniowej. Powinno zadbać o otwartość i włączanie w ten nurt kolejnych firm. (Hill and Maria Roszkowska-Śliz (SGH) Grzegorz Szczepański Knowlton) lat rozwoju odpowiedzialnego biznesu w Polsce Różnorodność i włączenie kobiet 70% tylu Polaków uważa, że kobiety uzyskują mniejsze wynagrodzenie od mężczyzn za tę samą pracę. [badanie CBOS] Choć coraz więcej kobiet chce być aktywnymi zawodowo, na rynku pracy kobiety wciąż znajdują się w gorszej sytuacji niż mężczyźni. Ponadto kobiety borykają się w Polsce także z przemocą domową, ubóstwem i dyskryminacją. Zwiększenie różnorodności oraz włączenie kobiet w politykę jest poważnym wyzwaniem społecznym. WYZWANIA, KTÓRE WYMAGAJĄ ODPOWIEDZI

15 kalendarium Wzrost PKB 3,81% 2,03% Krótka historia dojrzewania do odpowiedzialności 0% -7,17% WOJCIECH ROMAŃSKI Przez ostatnie 25 lat biznes w Polsce przeżył fazę intensywnego i drapieżnego rozwoju, fazę samorefleksji nad odpowiedzialnością oraz poszukiwania różnych jej wymiarów. Punkty zwrotne zostały wyznaczone m.in. przez kamienie milowe i działania pionierów odpowiedzialności. Rząd Tadeusza Mazowieckiego rozpoczyna rozmowy z ONZ na temat wizji zrównoważonego rozwoju świata, przedstawionej w raporcie Nasza wspólna przyszłość z 1987 r. Sejm uchwala 10 ustaw znanych jako plan Balcerowicza pakiet reform gospodarczo-ustrojowych Na Szczycie Ziemi Konferencji Narodów Zjednoczonych Środowisko i Rozwój (UNCED) w Rio de Janeiro przyjęta zostaje Agenda 21 (zalecenia i wytyczne dotyczące m.in. ochrony i kształtowania środowiska życia człowieka). Powstaje World Business Council for Sustainable Development (WBCSD) pierwsza światowa organizacja biznesowa zajmująca się wspieraniem zrównoważonego rozwoju. Reformy ministra przemysłu Mieczysława Wilczka i uwolnienie rynku tworzą podwaliny pod budowę gospodarki rynkowej. W Polsce powstają tysiące firm prywatnych. Powstaje Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, sprzyjająca zwiększaniu transparentności rynku kapitałowego. 1,5 mln Tyle małych firm działało w Polsce. W 1989 r. było ich 572 tys. W Wielkiej Brytanii powstaje Fairtrade Foundation, organizacja działająca na rzecz promowania sprawiedliwego handlu

16 5,24% 6,73% 6,24% 7,09% kalendarium 4,98% 4,52% 0% Dow Jones rozpoczyna publikację pierwszego na świecie indeksu SI (Sustainability Index). Powstaje polski oddział The Prince of Wales Business Leaders Forum międzynarodowej organizacji założonej w Wielkiej Brytanii w 1990 r. promującej m.in. odpowiedzialny biznes. Pracę w ABB Polska rozpoczyna śp. dr Andrzej Brzozowski, jeden z mentorów i prekursorów polskiego CSR. Powstaje Fundacja Kronenberga przy banku CitiHandlowy. Powstaje CSR Europe, wiodąca europejska organizacja promująca CSR. W USA powstaje Global Reporting Initiative (GRI), organizacja non profit, której celem jest stworzenie ram odniesienia dla raportowania w obszarze zrównoważonego rozwoju. W PwC w USA powstaje zespół Sustainability Business Consulting, pierwszy taki w firmach doradczych. Powstaje Akademia Rozwoju Filantropii. Odbywa się pierwsza w Polsce konferencja na temat CSR, organizowana przez AIESEC w Lublinie. Sekretarz Generalny ONZ Kofi Annan przedstawia na Forum w Davos założenia inicjatywy UN Global Compact. Obecnie ma ona 12 tys. członków ze 145 krajów. Global Reporting Initiative (GRI) ogłasza roboczą wersję Wytycznych raportowania zrównoważonego rozwoju. Wersja finalna ukazuje się w 2000 r. ABB prowadzi pierwszy dialog z interesariuszami w Polsce, połączony z publikacją Programu zrównoważonego rozwoju. Elektrownia Opole rozpoczyna pierwszy w Polsce proces budowania całościowej strategii odpowiedzialności społecznej, zgodnie z normą SA BRE Bank (obecnie mbank) powołuje jako jedna z pierwszych firm fundację korporacyjną (obecnie mfundacja) Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa pierwszy polski referat naukowy na temat CSR zostaje wygłoszony w Akademii Ekonomicznej w Krakowie przez prof. Annę Lewicką- -Strzałecką. 12,9 mld dol. BIZ napłynęło do Polski w latach Firmy zagraniczne były dla polskich przedsiębiorców źródłem standardów i działań, także w obszarze odpowiedzialnego biznesu. Powstaje norma SA8000, pozwalająca na ocenę działania firm w zakresie etycznego postępowania wobec pracowników i odpowiedzialności społecznej. Odbywa się pierwsza edycja konkursu Dobroczyńca Roku, nagradzającego firmy za działania społeczne nominującym są beneficjenci. 16 mln zł Tyle pieniędzy zebrano do 2014 r. w ramach najdłużej trwającej akcji społecznej Avon kontra rak piersi, która wystartowała w 1998 r. Odbywa się pierwsza publiczna dyskusja na temat CSR w Warszawie, z udziałem ponad 100 osób ze świata biznesu, zorganizowana przez Business Leaders Forum. Rozpoczyna działalność Centrum Etyki Biznesu: ośrodek badań i studiów na rzecz rozwoju etyki i odpowiedzialności biznesu w Polsce założony przez prof. Wojciecha Gasparskiego

17 kalendarium 4,26% 1,21% 1,44% 3,87% 5,35% 0% Niepełnosprawni normalna sprawa pierwsza duża kampania społeczna poświęcona niepełnosprawności zorganizowana przez Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji przy współpracy firmy Philip Morris. Stałą pracę rozpoczyna biuro Forum Odpowiedzialnego Biznesu, najstarszej i największej organizacji pozarządowej w Polsce zajmującej się CSR. Obecnie FOB współpracuje z 45 partnerami strategicznymi. Komisja Europejska publikuje Zieloną Księgę pt. Promowanie europejskich ram dla społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Powstaje FTSE4Good, wprowadzony przez London Stock Exchange i Finacial Times pierwszy w Europie indeks spółek odpowiedzialnych społecznie. Powstaje polskie biuro UN Global Compact, inicjatywy ONZ na rzecz społecznej odpowiedzialności biznesu i wspierania zrównoważonego rozwoju. White Paper: Communication on CSR (Biała Księga) Komisji Europejskiej zawiera strategię realizacji i upowszechniania koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu. Rada Giełdy Papierów Wartościowych zatwierdza zasady dobrych praktyk w zakresie corporate governance dla spółek publicznych. Sejm uchwalił Ustawę o działalności organizacji pożytku publicznego i wolontariacie. Odbywa się pierwsza edycja Festiwalu Komunikacji Społecznej, zorganizowana pod hasłem Święto komunikowania dla wspólnego dobra. 730 tys. Fundacja Komunikacji Społecznej wraz z firmą Philip Morris Polska publikuje pierwsze w Polsce badanie na temat CSR, jego rozumienia i postrzegania przez opinię publiczną. Pierwszy raport CSR firmy (wydaje go PKN Orlen pt. Partnerstwo i odpowiedzialność). Tylu pacjentów przebadano w ramach czteroletniego Ogólnopolskiego Programu Prewencji Choroby Wieńcowej Polscreen, współorganizowanego przez Polpharmę. To największy dotąd w Polsce program społeczny z dziedziny profilaktyki prozdrowotnej. Polska wstępuje do Unii Europejskiej. Powstaje Forum Darczyńców w Polsce. Powstaje Liga Odpowiedzialnego Biznesu program edukacyjny FOB dla liderów zmian W USA powstaje Calvert Social Index (CSI) mierzący koniunkturę amerykańskich spółek określanych jako odpowiedzialne społecznie. Odbywa się konferencja nt. odpowiedzialnych inwestycji organizowana przez FOB, z udziałem prof. Leszka Balcerowicza. Ukazuje się książka Więcej niż zysk, czyli odpowiedzialny biznes. Programy, strategie, standardy Bolesława Roka. Bank Zachodni WBK rozpoczyna wydawanie pierwszej w Polsce karty kredytowej affinity. Część wpływów z transakcji jest przekazywana na rzecz Akcji Pajacyk Polskiej Akcji Humanitarnej. FOB zostaje Krajową Organizacją Partnerską CSR Europe jako pierwsza organizacja z krajów kandydujących do UE. Powstaje Grupa Robocza ds. CSR (przedstawicielstwo Banku Światowego w Polsce i FOB). Powstaje Zespół ds. Zrównoważonego Rozwoju i Odpowiedzialnego Biznesu w PwC Polska. Forum Odpowiedzialnego Biznesu publikuje pierwszy raport Odpowiedzialny biznes w Polsce; od tej pory ukazuje się on corocznie. 68 % Tylu Polaków deklaruje, że zdarzyło im się wybrać firmę ze względu na jej działalność społeczną, np. dobroczynną (Instytut Spraw Publicznych, Świadomość ekonomiczna społeczeństwa i wizerunek biznesu). Ukazuje się Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, książka Bolesława Roka

18 kalendarium 3,62% 6,23% 6,79% 5,13% 0% Odbywa się 20 Annual Global Dialogue Caux Round Table na Zamku Królewskim w Warszawie z udziałem 60 liderów światowego biznesu. Odbywa się międzynarodowa konferencja EABIS European Academy of Business in Society w Warszawie, a podczas niej Simon Zadek prezentuje pierwszy Responsible Competitiveness Index dla świata. W ramach inicjatywy UN Global Compact powstają Zasady Odpowiedzialnego Inwestowania (ang. The Principles for Responsible Investment, PRI). TP SA publikuje pierwszy raport społecznej odpowiedzialności przygotowany według wytycznych GRI % dużych i 40 proc. małych polskich firm uważa, że w prowadzeniu działalności gospodarczej należy uwzględniać potrzeby lokalnej społeczności oraz kwestie ekologiczne (badanie CBOS na zlecenie UOKiK). Powstaje pierwszy w Polsce ranking największych spółek w Polsce ocenianych pod kątem jakości zarządzania społeczną odpowiedzialnością biznesu Good Company Ranking, obecnie Ranking Odpowiedzialnych Firm. W 8 dotychczasowych edycjach wzięło udział niemal 150 największych spółek działających na polskim rynku. Odbywa się pierwsza edycja konkursu Raporty Społeczne, nagradzającego najlepiej sporządzone raporty CSR wydawane w Polsce. 28,5 % Tylu dorosłych Polaków przekazało pieniądze lub dary rzeczowe na rzecz organizacji pozarządowych, ruchów społecznych lub religijnych (badanie Filantropia, wolontariat i 1%, Stowarzyszenie Klon/Jawor i Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu). W Poznaniu odbywa się szczyt klimatyczny COP-14. Ministerstwo Gospodarki publikuje Zrównoważony biznes podręcznik dla małych i średnich przedsiębiorstw TP SA (obecnie Orange) tworzy stanowisko menedżera ds. społecznej odpowiedzialności pierwsze takie stanowisko w polskiej firmie. Obrona pierwszego w Polsce doktoratu poświęconego CSR. 73 marki wzięły udział w pierwszym panelu PremiumBrand 2006 mierzącym reputację marek. Marką Najwyższej Reputacji został E.Wedel (Maison Research Consulting i Instytut Millward Brown SMG/KRC). PKPP Lewiatan przyjmuje Kanon Etyczny Przedsiębiorców członków PKPP Lewiatan. Powstaje pierwszy w Polsce raport społeczny oparty na sesjach dialogowych z interesariuszami (British American Tobacco). 50 Tyle aktywnie działających fundacji korporacyjnych wykazało badanie Fundacje korporacyjne w Polsce, zrealizowane na zlecenie Forum Darczyńców w Polsce. Pierwsza edycja konkursu Liderzy Filantropii organizowanego co roku przez Forum Darczyńców w Polsce. UNDP wspólnie z PwC przygotowuje raport dotyczący podstaw polityki gospodarczej Polski w zakresie CSR. Zarządzeniem Premiera RP powstaje Zespół ds. Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej

19 kalendarium 1,63% 3,88% 4,52% 1,94% 1,7% 3,2% * 0% *prognoza MFW 2014 Powstaje Zespół ds. Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw przy Prezesie RM. Giełda Papierów Wartościowych rozpoczyna notowanie Respect Index. Rozpoczynają się studia podyplomowe CSR. Strategia odpowiedzialnego biznesu prowadzone przez ALK we współpracy z PwC pięć zakończonych edycji to kuźnia kadr dla polskiego CSR. Podczas pierwszej z cyklicznych konferencji PGNiG pt. Odpowiedzialna energia. Wyzwania zrównoważonego rozwoju w branży energetycznej podpisuje się Deklarację zrównoważonego rozwoju branży energetycznej. 74 % Tylu Polaków uważa, że najważniejszą cechą przedsiębiorcy jest użyteczność dla społeczeństwa (badanie GfK Polonia dla Rzeczpospolitej ). Wychodzi pierwszy numer magazynu CR Navigator. Międzynarodowa Organizacja Standaryzacyjna (International Standarization Organization) publikuje normę ISO 26000, dotyczącą społecznej odpowiedzialności firm. PwC opracowuje w ramach Koalicji CR Kodeks Odpowiedzialnego Biznesu. Lewiatan i Deloitte w ramach programu Promocja standardów społecznej odpowiedzialności w przedsiębiorstwach prezentują badanie percepcji CSR wśród prezesów dużych polskich firm. Komplementarne badanie wśród kadry menedżerskiej przedstawia FOB i GoodBrand. Michael Porter i Mark Kramer publikują artykuł Creating Shared Value: Redefining Capitalism and the Role of the Corporation in Society formułujący koncepcję tworzenia wartości społeczno-ekonomicznej. Komisja Europejska publikuje Odnowioną strategię UE na lata dotyczącą społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Powstaje Koalicja Prezesi wolontariusze Inauguracja polskiej wersji Karty Różnorodności": podpisuje ją pierwszych 14 firm. Ogłoszenie raportu Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050 (MG, PwC i FOB). Rozpoczęcie projektu standaryzacji działań fundacji korporacyjnych przez Forum Darczyńców Tyle dużych fundacji korporacyjnych aktywnie działa w Polsce. Pierwsza w Polsce edycja konkursu European CSR Award Scheme for Partnerships, Innovation and Impact. 80% ze 100 największych korporacji z 41 krajów świata w raportowaniu społecznym wykorzystuje wytyczne GRI (źródło: KPMG). W 2013 r. przedstawiono najnowszą ich wersję G4. FOT.: wikipedia.org [26] Tomasz Wierzejski/Agencja Gazeta; [27] Wojciech Barczyński/FORUM; UN Photo/Michos Tzavaros; [28] udostępnione przez Forum Odpowiedzialnego Biznesu; [29] Emperyan (CC BY-SA 3.0); [31] Maciej Figurski/FORUM WOJCIECH ROMAŃSKI: współpracownik ośrodka dialogu i analiz THINKTANK, współautor raportów społecznych wielu firm

20 ANALIZA Bez DZIAŁAŃ FIRM świat byłby smutniejszy Główna myśl: Gdyby nie zaangażowanie i determinacja firm, długa lista problemów społecznych w Polsce byłaby jeszcze dłuższa. Trudno wskazać dziś obszar wrażliwy społecznie, w którym w rozwiązywanie problemów nie są z sukcesem zaangażowane przedsiębiorstwa. Wojciech Romański Wyobraźmy sobie przez chwilę, co by było, gdyby biznes przestał angażować się w społeczne i lokalne inicjatywy. Rzeczywistość byłaby nie tylko uboższa zabrakłoby również wielu impulsów, by wspólnie zmieniać świat na lepsze. NNiepełnosprawność często oznacza utratę wszystkich marzeń. Tak mogło być w przypadku Bartka Ostałowskiego, pasjonata rajdów samochodowych, który w wieku 19 lat miał poważny wypadek stracił w nim obie ręce. Do samochodu wrócił już jednak rok później: został kierowcą rajdowym z międzynarodową licencją Międzynarodowej Federacji Samochodowej (FIA). Dziś rywalizuje z pełnosprawnymi sportowcami w dryfcie technice jazdy w kontrolowanym poślizgu, prowadząc samochód za pomocą lewej stopy. Nie tylko ściga się z najlepszymi maluje także obrazy. Realizacja mistrzowskiej pasji rajdowej byłaby niemożliwa bez wsparcia zewnętrznego choćby ze względu na znaczny koszt adaptacji samochodu. Bartek został jednak jednym z podopiecznych programu Stypendium na medal, prowadzonego przez korporacyjną fundację Lotto Milion Marzeń. Dzięki jej stypendiom mogą się rozwijać utalentowani, młodzi sportowcy. Fundacja pomaga im w realizacji sportowych pasji, niezależnie od tego, czy są zdrowi, czy niepełnosprawni. Stypendium na medal jest zaś jednym z dziesiątków prowadzonych w Polsce programów korporacyjnych, które w praktyce, na co dzień, zmieniają życie tysięcy osób na lepsze. Bez zaangażowania firm straciliby wszyscy To indywidualny i konkretny przykład wsparcia jednostki ale działania prowadzone przez firmy w ramach programów społecznej odpowiedzialności z reguły wpływają na życie dziesiątków, setek, a nawet tysięcy osób. Wiele z nich ma charakter masowy, zmieniając sposób działania i myślenia na wielką skalę. Przywykliśmy już do tego, żeby traktować społeczne zaangażowanie firm jako coś oczywistego. Co byłoby jednak, gdyby tych działań których firmy w końcu nie muszą prowadzić zabrakło? Gdyby przedsiębiorstwa skoncentrowały się tylko na zysku i nie przeznaczały energii również na cenne społeczne inicjatywy realizowane z interesariuszami? Gdyby świat wyglądał jak w czasach dzikiego kapitalizmu początku lat 90. XX w., gdy priorytetem było przede wszystkim zdobywanie udziałów w rynku, często za każdą cenę? Pewne jest, że gdyby zaangażowanie w kwestie społeczne znikło lub raptownie zmalało, straciliby wszyscy. Firmy, bo zmiana w podejściu do prowadzenia biznesu w taki sposób, by tworzyć wartość dla otoczenia, jest dziś jednym z najważniejszych impulsów rozwoju. Pozbawiając się relacji z interesariuszami i dialogu z nimi, miałyby więc mniej pomysłów na innowacje i dostarczanie klientom wartości dodanej. Byłoby im trudniej o feedback i ulepszenia, które płyną z takich relacji. Ale stracilibyśmy przede wszystkim jako społeczeństwo. Nie doszłoby bowiem do realizacji wielu pożytecznych, potrzebnych projektów edukacyjnych czy rozwojowych. Bez pieniędzy z biznesu trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie dziś projektów kulturalnych czy społecznych nie zawsze motorem ich wspierania są sponsoring i marketing, często jest to również element świadomej strategii odpowiedzialności. Byłoby znacznie mniej akcji społecznych, których efekt to realna pomoc potrzebującym: niepełnosprawnym, wykluczonym i zapomnianym. Nie byłoby poszerzania społecznej wrażliwości, zmiany myślenia i identyfikacji nowych wyzwań w zakresie polityki społecznej, edukacji, profilaktyki zdrowia, włączenia cyfrowego itp. obszarów, które zostały dostrzeżone często najpierw przez firmy, bo to one mają najbardziej wyczulony słuch na nowe problemy w otoczeniu. Bezpośredni beneficjenci pomocy i organizacje różnego typu nie mogliby skorzystać z pomocy ponad 90 aktywnie działających dziś fundacji korporacyjnych. Znacznie mniejsza byłaby również rzesza wolontariuszy, którzy poświęcają własny czas, by realizować, często z finansowym wsparciem firmy, projekty na rzecz lokalnych społeczności. A bez nich zaś nie wyrosłyby miliony drzew i krzewów, a nawet całe lasy pomagające przywrócić ekologiczną równowagę w środowisku, z którego wszyscy korzystamy. Zabrakłoby mnóstwa dobrych godzin, którymi w ramach wolontariatu pracowniczego dzielą się ze światem firmowi profesjonaliści. Zaangażowanie we wszystkich dziedzinach Aktywność firm przybiera dziś najróżniejsze formy i obejmuje praktycznie wszystkie sfery społeczne od zdrowia, sportu, edukacji, likwidacji wykluczenia społecznego, przez bezpieczeństwo, ochronę środowiska, kulturę, ochronę dziedzictwa narodowego, po działania czysto socjalne, związane ze wsparciem potrzebujących. Polskie przedsiębiorstwa realizują setki programów społecznych, włączają się w projekty firmowane przez organizacje pozarządowe, wspierają szkoły, przedszkola, szpitale, domy opieki, 36 37