Trasa geograficzna. Fascynująco. Dolina Pałaców i Ogrodów w Kotlinie Jeleniogórskiej

Transkrypt

1 Trasa geograficzna Fascynująco Dolina Pałaców i Ogrodów w Kotlinie Jeleniogórskiej

2 Pozostałe publikacje z serii Trasy geograficzne : Fascynująco Dolina Pałaców i Ogrodóww Kotlinie Jeleniogórskiej Odkrywczo Zielone Perły Borów Dolnośląskich Upajająco Parkowe oazy nad Nysą Pachnąco Wyspy kwiatów w krainie wrzosów Czarująco Zacisza między Dreznem a Görlitz Kwitnąco Klejnoty wokół miasta Bautzen Kusząco Szmaragdy między górą a doliną Publikacje dostepne są w parkach, biurach informacji turystycznej lub pod adresem:

3 Spis treści 4 Wprowadzenie 6 Park przypałacowy w Wojanowie 7 Park przypałacowy w Łomnicy 8 Mapka + legenda 10 Park przypałacowy w Mysłakowicach 11 Park przypałacowy w Bukowcu 12 Park przypałacowy w Karpnikach 13 Park przypałacowy Paulinum w Jeleniej Górze 14 Park Zdrojowy w Cieplicach 15 Park przypałacowy w Staniszowie Publikacja ta powstała w ramach projektu Koncepcja zrównoważonej, ponadgranicznej turystki dla Szlaku Parków i Ogrodów po obu stronach Nysy, który współfinansowany jest ze środków unii europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Polska-Saksonia

4 Wprowadzenie Kotlina Jeleniogórska jest miejscem szczególnym na kulturowej mapie Polski. Z jednej strony - wspaniałe krajobrazy, a z drugiej - największe nasycenie w obiekty zabytkowe, w tym również pałace, otoczone rozległymi założeniami parkowymi. Tu swoje rezydencje zakładały najświetniejsze rody europejskie: Habsburgowie, Hohenzollernowie, Schaffgotschowie, Czartoryscy i Radziwiłłowie. W okresie romantyzmu kotlina stała się znanym miejscem turystycznym i uzdrowiskowym. Przybywali tu artyści, miłośnicy przyrody i podróżnicy z całej Europy i Ameryki, m.in. Fryderyk Chopin, Johann Wolfgang Goethe, John Quincy Adams. Gdy w połowie XIX w. pruska rodzina królewska nabyła rezydencje w Karpnikach, Mysłakowicach i Wojanowie, swoją działalność w Kotlinie Jeleniogórskiej rozpoczęli najlepsi architekci i architekci krajobrazu. Karl Friedrich Schinkel, Friedrich August Stüler i Peter Joseph Lennè pozostawili tu swoje dzieła. W całym regionie rozwijała się wspaniała architektura uzdrowiskowa, rezydencjonalna i willowa. 4

5 Ten turystyczny i architektoniczny rozwój został przerwany w czasie II wojny światowej. Dotychczasowi mieszkańcy musieli opuścić te tereny, a nowi przybysze w sercach i pamięci mieli zapisane pozostawione na wschodzie krajobrazy Podola, zachodniej Ukrainy czy Litwy. To nie sprzyjało ciągłości kulturowej tego miejsca. Ale poważniejszym zagrożeniem dla pozostawionej tu wielowiekowej spuścizny okazały się względy polityczne i ideologiczne. Dziś dziedzictwo kulturowe regionu odkrywane jest na nowo. Dzięki działalności Narodowego Instytutu Dziedzictwa, organizacji pozarządowych i osób prywatnych wiele założeń parkowo-pałacowych odzyskało dawny blask. Szczególną rolę w tym procesie odgrywa Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej. Z wielkim powodzeniem prowadzi ona działania na rzecz zachowania, rozwoju i promocji założeń parkowo-pałacowych. Dzięki jej staraniom Dolina Pałaców z 11 swoimi obiektami uznana została przez prezydenta RP za Pomnik Historii. W wielu pałacach znajdują się dziś hotele. Jednak poza możliwościami noclegowymi oferują one często oprowadzenia, koncerty i wystawy. W tym zestawieniu prezentujemy Państwu tylko wybrane obiekty bogatego dziedzictwa sztuki ogrodowej Kotliny Jeleniogórskiej. 5

6 Park przypałacowy w Wojanowie Po wielokrotnej zmianie gospodarza pałac Wojanów nabył w roku 1839 król Fryderyk Wilhelm III dla swojej córki Luizy. Zaprojektowanie parku powierzono pruskiemu dyrektorowi ogrodów Peterowi Josephowi Lenné, który działał również w Mysłakowicach. Na dziedzińcu wewnętrznym znajduje się pleasureground, ogród z regularnymi rabatami kwiatowymi, bylinami i niskimi krzewami ozdobnymi. Z tarasu z drugiej strony pałacu podziwiać można część krajobrazową, która rozciąga się aż po rzekę Bóbr. Znajduje się tu staw z niewielką wyspą, duże, otwarte łąki, grupy drzew i solitery. Przed prawie dziesięcioma laty w pałacu otwarto hotel wraz ze SPA oraz centrum konferencyjnym. Park został odtworzony. Od 2012 roku, zawsze w sierpniu odbywa się tu Festival dell Arte, święto sztuki z wystawami, koncertami, spektaklami teatralnymi i innymi wydarzeniami. Informacje Godz. otwarcia / Wstęp W parku W okręgu 5 km Adres Wojanów Jelenia Góra Tel (Hotel) 6

7 Park przypałacowy w Łomnicy Około roku 1738 Christian Mentzel, syn znaczącego przedsiębiorcy z Jeleniej Góry, zapoczątkował rozwój posiadłości w Łomnicy. Park uzyskał swoją postać jednak dopiero po 1835 roku za nowego właściciela Carla Gustava Ernsta von Küster. W procesie tym jako doradca mógł brać udział pruski generalny dyrektor parków Peter Joseph Lenné, ponieważ w tym samym czasie zajmował się projektowaniem sąsiadującego parku w Wojanowie. Założenie parkowe w Łomnicy ukształtowane zostało zgodnie z zasadą strefowania ogrodu krajobrazowego, co zauważalne jest do dziś. Wokół pałacu i Domu Wdowy rozciąga się część ozdobna z rabatami kwiatowymi i bylinami. Tzw. pleasureground przechodzi w strefę krajobrazową z otwartymi łąkami. Wraz z zakupem dóbr łomnickich przez potomków dawnych właścicieli w 1991 roku rozpoczęła się epoka ponownego odkrywania krajobrazu kulturowego Kotliny Jeleniogórskiej. Dzisiaj w Łomnicy znajduje się niemiecko polskie centrum kultury wraz z hotelem, oraz park i folwark. Informacje Godz. otwarcia / Wstęp W parku W okręgu 5 km Adres Karpnicka 3, Łomnica, Jelenia Góra Tel (Hotel) 7

8 Mapka (Założenia parkowe trasy wycieczkowej) Park przypałacowy w Wojanowie Park przypałacowy w Łomnicy Park przypałacowy w Mysłakowicach Park przypałacowy w Bukowcu Park przypałacowy w Karpnikach Park przypałacowy Paulinum w Jeleniej Górze Park Zdrojowy w Cieplicach Park przypałacowy w Staniszowie 8

9 Legenda (Piktogramy z informacjami w tekście) Całorocznie dostępny Wstęp wolny Park bez barier Park częściowo bez barier Oprowadzenia Noclegi Gastronomia Imprezy Muzeum albo wystawa Historyczna architektura Ścieżka rowerowa Spływy kajakowe i pontonowe Obiekt rekreacyjny Kąpielisko lub basen Inne parki Parki partnerskie 9

10 Park przypałacowy w Mysłakowicach Mysłakowice służyły niegdyś jako letnia rezydencja dla pruskiej rodziny królewskiej. Od 1831 roku Carl Friedrich Schinkel oraz Peter Joseph Lenné byli wspólnie odpowiedzialni za przekształcenie budynków oraz architektury parku dla pruskiego króla Wilhelma Fryderyka III. Uwzględniono osie widokowe w kierunku Karkonoszy, wieży kościelnej i pałacu, a do okolicznych punktów widokowych poprowadzono ścieżki. Alejami połączone zostało założenie parkowe w Mysłakowicach z sąsiadującymi rezydencjami w Łomnicy, Karpnikach oraz Bukowcu. Dziś w pałacu znajduje się szkoła. Poprzez dawny park przebiega ulica. Jego części są też dziś użytkowane jako parking i boiska sportowe. Wprawne oko może jednak jeszcze rozpoznać pozostałości dzieła Petera Josepha Lenné. W 1837 roku uchodźcy religijni z Tyrolu zostali, z inicjatywy hrabiny von Reden z Bukowca i przy wsparciu pruskiego króla, przyjęci do Mysłakowic. Ich domy przetrwały do dziś i są świadectwem wielowiekowego rozwoju tego niepowtarzalnego krajobrazu kulturowego. Informacje Godz. otwarcia / Wstęp W okręgu 5 km Adres ul. Sułkowskiego Mysłakowice Tel (Urząd Gminy) 10

11 Park przypałacowy w Bukowcu Już w XVI wieku stał w Bukowcu pałac z fosą należący do rodziny von Zedlitz. Miejsce to nabrało jednak rozgłosu dopiero, gdy dobra kupił w roku 1785 hrabia Friedrich von Reden i zlecił przebudowę pałacu w stylu klasycyzmu, a parku na wzór angielski jako tzw. ornamental farm. Gościło tu wiele znanych osobistości jak król pruski Wilhelm III z żoną Luizą, mąż stanu Freiherr von Stein, polska księżna Izabela Czartoryska, późniejszy prezydent USA John Quincy Adams i malarz Caspar David Friedrich. Na tak dużą popularność Bukowca wpłynęła m.in. charyzmatyczna osoba hrabiny i jej działalność charytatywna. Friederike von Reden przyczyniła się do udzielenia azylu w Mysłakowicach uchodźcom z Tyrolu. Dzięki jej wpływom norweski Kościół Wang został uratowany przed zburzeniem i przeniesiony do Karpacza. Po wojnie park powoli zarastał. Dzisiaj Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej aktywnie działa na rzecz przywrócenia mu dawnej świetności. Wielkoprzestrzenne założenie z wieloma elementami architektonicznymi świetnie nadaje się na długie spacery i odkrywanie śladów przeszłości. Stanowi też idealne kulisy dla wystaw i koncertów. Informacje Godz. otwarcia / Wstęp W parku W okręgu 5 km Adres ul. Robotnicza 6, Bukowiec Mysłakowice Tel (Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej) 11

12 Park przypałacowy w Karpnikach Pałac w Karpnikach powstał w XVI wieku na terenie dawnego zamku na wodzie. Po wielokrotnej zmianie właścicieli trafi ł on w ręce księcia Wilhelma, brata króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III i stał się od 1822 roku jego letnią rezydencją. Wraz ze swoją małżonką księżniczką Marianną książę Wilhelm rozpoczął przekształcanie otoczenia. Pod kierownictwem księżniczki ogrodnik Walter stworzył rozległy park, który sięgał aż po Góry Sokole. Intensywnych zmian dokonano tylko w obszarze przypałacowym. Dalsze partie zostały lekko upiększone poprzez wprowadzenie architektonicznych akcentów. Tak powstały m.in. dwa romantyczne domki chata Marianny i chata Wilhelma, które niestety nie przetrwały do dziś. W roku 1838 pałac przebudowany został w stylu neogotyku, na wzór tzw. castle gothic. Liczne szkice i rysunki wykonał sam utalentowany książę. Rezydencja pozostała w posiadaniu potomków pruskiej rodziny książęcej aż do drugiej wojny światowej. Dzisiaj jest to teren prywatny, gdzie trwają aktualnie prace renowacyjne. Informacje 12 Godz. otwarcia / Wstęp W okręgu 5 km Adres Łąkowa 1, Karpniki Mysłakowice Tel (Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej)

13 Park przypałacowy Paulinum w Jeleniej Górze Nazwa Paulinum pochodzi prawdopodobnie od pierwszego przywódcy zakonu jezuickiego - Paula Kottinga. Zakon ten osiedlił się na Górze Krzyżowej w roku W XIX wieku dwór z otaczającymi polami oraz sad owocowy zakupił znany wytwórca lnu z Jeleniej Góry, Richard von Kramsta. W roku 1855 zlecił on ogrodnikowi Siebenhaarowi zaprojektowanie parku krajobrazowego. W ten sposób powstało niezwykłe założenie z rzadkimi gatunkami drzew, licznymi punktami widokowymi i kapliczką w grocie skalnej. W roku 1873 pod okiem dreźnieńskiego architekta Kurta Späte powstał na Górze Krzyżowej pałac. Po zmianie właściciela doszło do przebudowy, którą kierował Karl Grosser, a park został rozszerzony. Po roku 1933 znajdowało się tu centrum szkoleniowe NSDAP, a po zakończeniu wojny dom artystów i literatów oraz składnica Ministerstwa Kultury i Sztuki. Następnie pałac włączono do terenów wojskowych. Dziś znajduje się tu hotel z restauracją. Bogate w formacje skalne, lesiste założenie parkowe zaprasza do długich spacerów. Informacje Godz. otwarcia / Wstęp W parku W okręgu 5 km Adres ul. Nowowiejska Jelenia Góra Tel (Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej) 13

14 Park Zdrojowy w Cieplicach Cieplice, dziś część Jeleniej Góry, dzięki swoim leczniczym źródłom termalnym, są kurortem znanym od wieków. Rodzina Schaffgotschów przekazała opiekę nad częścią źródeł cystersom. Uzdrowisko było tak popularne wśród polskiej arystokracji, że sama królowa Maria Sobieska gościła tu w czerwcu 1687 roku. Prace nad tworzeniem parku rozpoczęto w XVII wieku, ale istotnego kształtu nabrało założenie w latach , kiedy działali tu ogrodnik z Bukowca Walther oraz Malich. Przy ostatnich pracach w roku 1838 mógł uczestniczyć inspektor parku w Bad Muskau - Rehder. W XIX wieku założenie rozwinęło się jako park zdrojowy o charakterze miejskim. Do dziś swoją funkcję spełniają położone tu budynek teatru i dom uzdrowiskowy Edward, a niedawno zrewitalizowany park służy w celach wypoczynkowych kuracjuszom, turystom i mieszkańcom miasta. Informacje 14 Godz. otwarcia / Wstęp W parku W okręgu 5 km Adres ul. Cervi Jelenia Góra-Cieplice Tel (Informacja turystyczna Jeleniej Góry)

15 Park przypałacowy Staniszów Wieś Staniszów została założona już w XIV wieku, a w roku 1784 nabył ją hrabia Henryk XXXVIII Reuß. Około roku 1790 zlecił on zaprojektowanie przy swojej rezydencji parku krajobrazowego. Ścieżki parkowe wiodły na okoliczne wzgórza, m.in. do ruin zamku Henryka, grobu pustelnika i groty Rischmanna. Już w XIX wieku Staniszów stał się bardzo popularnym celem wycieczek. Dom gościnny, ogródek piwny oraz fabryka likieru ziołowego Stonsdorfer przyciągały odwiedzających. Byli wśród nich również Izabela Czartoryska czy John Quincy Adams. Dziś w pałacu znajduje się hotel. Fundacja Forum Staniszów, która wspiera regionalnych artystów, kompozytorów, muzyków i literatów, oferuje ciekawe wydarzenia kulturalne. Również miłośnicy przyrody znajdą w Staniszowie coś dla siebie. Z parku rozpocząć można wędrówkę na pobliskie Wzgórza Łomnickie. Informacje Godz. otwarcia / Wstęp W parku W okręgu 5 km Adres Staniszów Jelenia Góra Tel (Hotel) 15

16 O projekcie Założenia parkowe Kotliny Jeleniogórskiej należą do polskoniemieckiego szlaku ogrodowego Szlak Parków i Ogrodów po obu stronach Nysy, który obejmuje obecnie 27 znaczących parków i ogrodów regionu. Informacje o tej inicjatywie i dalsze propozycje tras parkowych znajdą Państwo na: Jeżeli chcą się Państwo dowiedzieć więcej o założeniach Kotliny Jeleniogórskiej, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej Fundacji Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej: Partnerzy projektu DSA Dienstleistungen für Struktur- und Arbeitsmarktentwicklung GmbH (Lead Partner) Marketing-Gesellschaft Oberlausitz-Niederschlesien mbh Gartenkulturpfad beiderseits der Neiße e. V. Fundacja Bory Dolnośląskie Fundacja Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej Impressum Wydawca: DSA Dienstleistungen für Struktur und Arbeitsmarktentwicklung GmbH Teksty: Anita Schwitalla i Brigitta Wend na podstawie materiałów Fundacji Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej Zdjęcia: Archiwum Fundacji Doliny Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej Projekt i skład: media project creative network GmbH Rok wydania: 2013