Recenzenci: prof. zw. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska prof. zw. dr hab. Jan Piskurewicz. Redakcja: Maciej Igielski
|
|
- Maria Karpińska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1
2
3 Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2011 Recenzenci: prof. zw. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyńska prof. zw. dr hab. Jan Piskurewicz Redakcja: Maciej Igielski Projekt okładki: Tadeusz Kuczyński ISBN Skład tekstu: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Warszawa, ul. Dewajtis 5, tel. (22) ; fax (22) wydawnictwo@uksw.edu.pl Druk i oprawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna Adam Warszawa, ul. Rolna 191/193 tel. (22) , (22) , tel./fax (22)
4 Spis treści Wprowadzenie Główne wydarzenia z życia Matki Elżbiety Róży Czackiej Kalendarium życia i dzieła Matki Elżbiety Róży Czackiej Koncepcje organizacyjne instytucji działających na rzecz osób niewidomych Matki Elżbiety Róży Czackiej i ich geneza Sytuacja osób niewidomych na przełomie XIX i XX wieku w Polsce Świadczenia na rzecz osób niewidomych za granicą Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża w służbie niewidomym Strategie dotyczące rozwiązań spraw osób niewidomych i słabowidzących w Polsce Wychowanie, rehabilitacja i kształcenie osób z dysfunkcją wzroku Realizacja zadań wychowawczych Orientacja przestrzenna niewidomych Wychowanie fizyczne Czynności życia codziennego Czytelnictwo Małe dziecko, przedszkole Szkoły Dorosłe osoby niewidome praca i patronat
5 6 Spis treści 5. Wskazówki i wymagania stawiane współpracownikom, w szczególności wychowawcom i nauczycielom Rozwój duchowy i wychowanie religijne Prace badawcze nad dostosowaniem pisma Braille a do wymagań języka polskiego Zakończenie Bibliografia Aneks Historia Triuno System Braille a w Polsce Książka niewidomego Dziecko niewidome
6 Wprowadzenie Powstało wiele publikacji o Laskach i ich założycielce. Łączy je duży szacunek dla Róży Czackiej Matki Elżbiety i podziw wobec jej dokonań, a także zdolności organizacyjnych i twórczych oraz umiejętności perspektywicznego planowania. Przede wszystkim podkreślana jest świętość jej życia i katolicki charakter niezwykłego Dzieła, które stworzyła. Terminem Dzieło Niewidomych (lub krócej Dzieło ) Róża Czacka określała całość zainicjowanych działań obejmujących osoby niewidome, siostry zakonne i ideowych współpracowników świeckich. W tychże książkach i artykułach są obszary, które wychodzą poza zakres zainteresowań ich autorów i wymagają szczegółowszych opracowań. Wskazuje na niektóre z nich Ewa Jabłońska- -Deptuła w książce Matka Elżbieta Czacka i Dzieło Lasek. Jako przykład wymienia zagadnienie kształtowania i rozwoju duchowości Róży Czackiej, proponuje także badania duchowości Zgromadzenia Franciszkanek Służebnic Krzyża w kontekście oczekiwań założycielki. Uważam, że wciąż nieopracowanym obszarem badawczym, a niezwykle ważnym, są poza tym zagadnienia z zakresu tyflologii. Utwierdziła mnie w tym przekonaniu s. Elżbieta Więckowska, kierowniczka działu tyflologii w Laskach, a także s. Rut Wosiek, która to w artykule zatytułowanym Podstawy ideowe Dzieła Lasek zamieszczonym w tomie II Chrześcijan pisze: Wkład Matki w tyflologię i w tyflopedagogikę sam w sobie stanowi bogaty temat, zasługujący w przyszłości na odrębne i większe opracowanie. Podobną myśl wyraża Alicja Gościmska, autorka
7 8 Wprowadzenie skryptu Torowała nowe drogi niewidomym. Oczekiwała, że zebrany przez nią udokumentowany materiał może ułatwić ukazanie wkładu Matki Czackiej w polską myśl tyflologiczną. Tym bardziej że w okresie międzywojennym Matka była w Polsce pierwszą i jedyną osobą, która przygotowała wskazówki dotyczące kształcenia, wychowania i rewalidacji niewidomych. O braku opracowania dorobku tyflologicznego Lasek pisze także Ewa Grodecka, wieloletnia kierowniczka Centralnego Ośrodka Tyflologicznego Polskiego Związku Niewidomych i autorka Historii niewidomych polskich : Tak więc Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi pozostało w obecnym okresie jako jedyny, choć ograniczony w zasięgu prac i możliwości rozwojowych, przejaw działalności społecznej organizacji widzących na rzecz niewidomych. Dzięki założeniom podstawowym, wiążącym nierozdzielnie ugruntowaną na doświadczeniach wiedzę teoretyczną z działalnością praktyczną, nieprzerwanie dostosowaną do zmieniającej się sytuacji w kraju i na świecie, dzięki posiadanej bazie roboczej, jaką stanowi Zakład w Laskach, dzięki wreszcie ustalonej obsadzie pracowniczej, w Towarzystwie uznać należy najlepszego i najwszechstronniejszego znawcę wiedzy tyflologicznej w Polsce. Z wiedzy tej korzystały i nieprzerwanie korzystają oficjalnie i nieoficjalnie wszystkie czynniki współczesne, mające do czynienia z niewidomymi i ich sprawą. Wydaje się, że dobro tej sprawy wymaga oficjalnego powiązania wszelkich naszych wysiłków badawczych z działalnością Lasek w tej dziedzinie i ujęcia dorobku tyflologicznego Lasek w formę opracowania rzeczowego i gruntownego, jakiego brak tak bardzo odczuwamy 1. Umacniały mnie również własne doświadczenia, szczególnie zdobyte podczas kierowania pracami dyplomowymi na studiach 1 Ewa Grodecka, Historia niewidomych polskich (w zarysie), wyd. 2, Warszawa 1996, s. 132.
8 Wprowadzenie 9 podyplomowych i kursach kwalifikacyjnych, a także podczas prowadzonych seminariów magisterskich, w których uczestniczyli zarówno pracownicy świeccy, jak i siostry zakonne z Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych im. Róży Czackiej w Laskach. Przekonałam się, że wiedza tyflologiczna przedstawiona przez Matkę Elżbietę Różę Czacką budzi żywe zainteresowanie obecnych tyflopedagogów i tych, którzy przygotowują się do tego zawodu. Od wielu lat myślałam o napisaniu tej książki, ponieważ znajomość poglądów Matki Elżbiety Róży Czackiej wśród pedagogów specjalnych, a nawet tyflopedagogów, wobec braku publikacji omawiającej te zagadnienia, jest znikoma, a przecież troska o osoby niewidome stanowiła istotę jej powołania. Ogromna wiedza tyflologiczna Matki Elżbiety Róży Czackiej połączona z własnym doświadczeniem i mądrością jest niezwykle cenna zarówno w obszarze historii polskiej pedagogiki specjalnej, jak też aktualnych rozwiązań stosowanych w rewalidacji i edukacji osób niewidomych. Jej myśl tyflologiczna obejmowała problemy niewidomych dzieci i młodzieży, jak też dorosłych osób z uszkodzonym wzrokiem, a także wychowawców i opiekunów, zarówno siostry zakonne, jak i świeckich pracowników zajmujących różne stanowiska w strukturach Dzieła. W niniejszej pracy postaram się przedstawić przede wszystkim wpływ Matki Elżbiety Czackiej na rozwój tyflologii, i to jest podstawowy cel badawczy. Problemy szczegółowe, które omówię, to: po pierwsze, sposób ujmowania przez Matkę zagadnień wychowawczych i dydaktycznych, w tym prace nad przystosowaniem alfabetu brajla i przygotowaniem skrótów zgodnych z zasadami języka polskiego, po drugie, koncepcja rehabilitacji osób niewidomych, po trzecie, stosowane rozwiązania organizacyjne w tworzonych placówkach.
9 10 Wprowadzenie Myśli tyflologiczne Matki Elżbiety Róży Czackiej przewijają się w różnych opracowaniach, które pozostawiła. Siostra Rut Wosiek podzieliła wszystkie pisma na trzy zasadnicze kategorie: tyflologiczne, o Dziele i osobiste 2. Publikacje specjalistyczne wydane zostały w formie artykułów: System Braille a w Polsce, wydrukowany w czasopiśmie Szkoła Specjalna, lipiec-sierpień 1931, Książka niewidomego, także w Szkole Specjalnej, styczeń-maj 1934, oraz Dziecko niewidome, opublikowany w wileńskim katolickim dwumiesięczniku pedagogicznym Ku szczytom, październik-listopad Część opracowań tyflologicznych nie została wydana drukiem i jest przechowywana w Archiwum Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża oraz ich kopie posiada Biblioteka Tyflologiczna Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach. Pisma te pochodzą z lat , a zostały zebrane w 1967 roku w całość i zatytułowane O niewidomych. Pozostały również notatki z prowadzonego przez Matkę kursu tyflologicznego w 1932/33 roku oraz autoryzowane regulaminy placówek prowadzonych przez Towarzystwo Opieki nad Niewidomymi. Wymieniłam tu jedynie artykuły ściśle specjalistyczne, a myśli tyflologiczne i troska o sprawy niewidomych przewijają się także w pozostałych pismach. Przecież wszystko, co postanowiła robić w życiu Matka Elżbieta Róża Czacka, służyło sprawom osób niewidomych. Uznawała to za drogę wyznaczoną przez Boga i dla Boga. W związku z tym przy rozważaniu zagadnień tyflologicznych należy uwzględnić również kontekst wszystkich jej pism. 2 S.. Rut Wosiek, Podstawy ideowe Dzieła Lasek, w: Chrześcijanie, red. bp Bohdan Bejze, t. II, Warszawa 1976, Wyd. ATK.
10 Wprowadzenie 11 Druga kategoria tekstów dotyczy Dzieła. Były one przeznaczone do użytku wewnętrznego, niektóre kierowane wyłącznie do sióstr, inne do pracowników świeckich, a część z nich do wszystkich współpracowników. Powstawały w latach , w całość zostały zebrane w 1950 roku, a więc w okresie kończącym kierowanie przez Matkę Dziełem. W opracowywaniu pomagała Matce s. Teresa Landy. W ten sposób powstały następujące części: 1) 2) 3) Dyrektorium Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża. Składa się ono z czterech rozdziałów: O Dziele jest to najbardziej ogólny dokument skierowany do sióstr i pracowników świeckich zawierający podstawowe idee Matki Elżbiety Róży Czackiej; trzy pozostałe rozdziały skierowane są do sióstr, a mianowicie: O charakterze Zgromadzenia i powołaniu sióstr, O rodzaju życia sióstr, O unikaniu grzechu i praktyce cnót. Ideowe założenia Dzieła Triuno. W skład tego opracowania wchodzą: Triuno, Historia Triuno, Dzieło nasze łączy w sobie..., Dzieło nasze ma na celu..., Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi, Wskazówki dla osób pracujących w Dziele, Wstęp do regulaminu dla pracowników Towarzystwa i całego Dzieła i Dzieło niewidomych. Kolejny tom pism o Dziele tworzy zbiór notatek sporządzanych przez siostry podczas wygłaszanych do nich przez Matkę konferencji w latach Zatytułowany jest on Konferencje duchowe. Ten zbiór jest tylko częściowo autoryzowany przez Matkę, o włączeniu pozostałej części zdecydowała s. Teresa Landy. Chociaż teksty te stanowią materiał formacyjny, to również na marginesie poruszane są sprawy niewidomych. Przykładem może być stwierdzenie:...pierwszym naszym zadaniem jest niesienie pomocy niewidomym
11 12 Wprowadzenie i doskonałe pełnienie naszych obowiązków domowych wobec nich 3. 4) Ostatnia część z drugiej kategorii to Instrukcje dla przełożonych w Zgromadzeniu Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża. Dotyczy ona formacji życia, pobożności, modlitwy i studiów. Została opracowana w 1950 roku przy współudziale s. Teresy Landy. Trzecią kategorię stanowią pisma prywatne, Notatki osobiste pisane przez Matkę na prośbę kierownika duchowego Ojca Władysława Korniłowicza. Treść ich koncentruje się na przeżyciach mistycznych i relacjach z życia wewnętrznego. W okresie choroby w latach Matka sama już nie mogła pisać i w tym okresie siostry notowały jej wypowiedzi i modlitwy. Do tej kategorii należą również prywatne listy. Są to głównie listy Matki pisane do Antoniego Marylskiego i Stefana Wyszyńskiego 4. Korespondencja z nimi zawiera liczne wątki będące przejawem troski o sprawy niewidomych. Poza tym obok pism Matki dopełniającą rolę odgrywają zebrane relacje 130 osób. Są to bardzo zróżnicowane wspomnienia. Pochodzą od osób, z którymi była związana w różny sposób, a więc od sióstr, niewidomych, rodziny, przyjaciół, pracowników, znajomych. W 2007 roku s. Elżbieta Więckowska wraz z Barbarą Białkowską opracowały w formie płyty CD Zachowane pisma Matki Elżbiety Czackiej dotyczące sprawy niewidomych i Dzieła. Zbiór ten znajduje się w Bibliotece Tyflologicznej Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach. Najnowsze opracowanie 3 Konferencje duchowe dla sióstr w latach , Archiwum Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża. 4 Matka Elżbieta Róża Czacka, ks. Stefan Wyszyński, Listy, Warszawa 2006, Wyd. UKSW.
12 Wprowadzenie 13 pism Matki Elżbiety Czackiej ukazało się w serii Polska kultura religijna XX wieku źródła (komitet redakcyjny: Tomasz Chachulski, Jadwiga Kuczyńska-Kwapisz, Maria Prussak) w trzech tomach zatytułowanych kolejno: Notatki, Dyrektorium, O niewidomych, pod redakcją naukową Marii Prussak w Wydawnictwie UKSW w latach Dzieło Matki Elżbiety ciągle imponująco się rozwija. Chociaż koncentruje się na przeszłości, wskazuje również bieżące sprawy osób niewidomych i perspektywy rozwoju ich rehabilitacji i edukacji w przyszłości. Powstają nowe placówki, również poza granicami Polski. Nowoczesne technologie informacyjne i postęp dokonujący się w różnych gałęziach nauki mają wpływ na stosowanie nowych metod pracy w zakresie edukacji i rehabilitacji osób niewidomych. W związku z tym w dwutomowej książce pt. Współczesna recepcja myśli Matki Elżbiety Róży Czackiej przedstawiam zagadnienia z zakresu kształcenia, rehabilitacji i wychowania, realizowane w dzisiejszym Dziele. W tym celu zwróciłam się do 60 osób pracujących w Ośrodku Szkolno- -Wychowawczym dla Dzieci Niewidomych w Laskach z pytaniem o aktualność poglądów Matki Elżbiety Czackiej w ich pracy, w jaki sposób realizują jej zamierzenia i czy wnoszą coś własnego jako tyflopedagodzy. Wśród odpowiadających było 9 sióstr, 51 pracowników świeckich, w tym 40 kobiet, 20 mężczyzn, 30 wychowawców, 25 nauczycieli, pielęgniarka, 2 rehabilitantów i 2 psychologów. Wszyscy oni stwierdzili, bez względu na zajmowane stanowisko, że w swojej pracy korzystają z dorobku Założycielki i odwołują się do jej poglądów. Część z tych wypowiedzi, a także nowych rozwiązań tyflopedagogicznych, zamieszczam w pierwszym i drugim tomie wspomnianej publikacji Współczesna recepcja myśli Matki Elżbiety Róży Czackiej.
13 14 Wprowadzenie Poza poszukiwaniami naukowymi powodem napisania tej książki jest przekonanie osobiste o wielkiej roli Dzieła. Do Lasek przyjeżdżałam w latach siedemdziesiątych. Byłam wówczas studentką, od zawsze zainteresowaną innymi sposobami poznawania świata i pracą z dziećmi. Chętnie bawiłam się z przedszkolakami i dzieliłam radości i troski z młodzieżą, często moimi rówieśnikami. W latach pracowałam, a do 1980 roku także mieszkałam w Laskach. Następnie podjęłam pracę w Wyższej Szkole Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej (obecna nazwa: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej), ponieważ chciałam się dalej dzielić wiedzą, zdobytą własnym wieloletnim doświadczeniem, przekazaną przez współpracowników oraz zaczerpniętą z literatury tyflologicznej. Obecnie pracuję także na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Do Lasek przyjeżdżam ze studentami obu uczelni; wśród nich znajdują się również obecni i przyszli pracownicy Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych im. Róży Czackiej. Po przejściu do pracy naukowo-dydaktycznej na uczelniach wyższych moje związki z Laskami zmieniły charakter, nadal są bliskie, lecz bardziej refleksyjne. Dziś mogę powiedzieć, że jest to najlepsze miejsce na ziemi i dlatego wiedzę o Dziele Matki Elżbiety Róży Czackiej pragnę upowszechniać, a jej przemyślenia wzbogacać.
14 1. Główne wydarzenia z życia Matki Elżbiety Róży Czackiej Aby ocenić wpływ Matki Elżbiety Róży Czackiej na polską myśl tyflologiczną, trzeba przedstawić to zagadnienie w kontekście jej życia. W związku z tym, że powstało już wiele publikacji omawiających biografię, o czym była mowa we wstępie, ja zrobię to jedynie w ogólnym zarysie, akcentując wydarzenia, które mogły mieć szczególne znaczenie dla późniejszej działalności na rzecz osób niewidomych. Siostra Rut Wosiek słusznie podkreśla znaczenie okresu historycznego, w którym wychowywała się Matka Elżbieta Róża Czacka. Młodość jej przypadła na czas popowstaniowy, w latach ukazywania się wielkich powieści pozytywistycznych Prusa, Orzeszkowej, propagowania ideałów pracy organicznej i pracy u podstaw. Wychowywała się w atmosferze wielkich tradycji patriotycznych i społecznych 5. Początek działalności Matki Elżbiety Róży Czackiej na rzecz osób niewidomych miał miejsce jeszcze w czasie zaborów, natomiast dynamiczny rozwój Dzieła i tworzenie jego ideowych fundamentów przypadają na okres już niepodległej II Rzeczypospolitej 6. 5 S. Rut Wosiek, Matka Elżbieta Czacka oraz podstawy ideowe i teologiczne Jej Dzieła, referat wygłoszony na sympozjum zorganizowanym z okazji pięćdziesięciolecia Lasek w grudniu 1973 roku, maszynopis, Biblioteka Tyflologiczna Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach. 6 Wstęp, w: Zachowane pisma Matki Elżbiety Róży Czackiej dotyczące spraw niewidomych i Dzieła, zestawienie, układ i objaśnienia opracowały Barbara Białkowska i Elżbieta Więckowska FSK, Laski 2006, s. 11.
15 16 Rozdział 1 Maria Prussak podkreśla, że chrześcijanie żyjący w końcu XIX stulecia musieli zmierzyć się z podważającym religijne myślenie racjonalistycznym sceptycyzmem i pogłębiającym się radykalizmem społecznym. To właśnie koniec XIX wieku przyniósł wyostrzoną świadomość problemu ubóstwa i konieczności zmiany stosunku do ubogich. Wtedy też ugruntowało się przekonanie, że tradycyjne dzieła dobroczynności mogą tylko podtrzymywać podział świata na bogatych i biednych, lepszych, którzy dają, i gorszych (słabszych), którym trzeba dać (którymi trzeba się zaopiekować), w istocie mogą więc utrwalać elementarną niesprawiedliwość. Niewiele są w stanie naprawić, bo naprawiać trzeba całe struktury, a ludziom stwarzać szanse samodzielnego i odpowiedzialnego życia. Kształtujące się wówczas ideologie, przekonane o nieuchronności przewrotu społecznego, zmusiły do postawienia sobie od nowa pytań o to, kim jest drugi człowiek, szczególnie o stosunek do osób tradycyjnie traktowanych jako społecznie niepełnowartościowe do biedaków, dzieci, kalekich, ale też i ludzi innych kultur i religii. Zmusiły więc do zastanowienia się nad tym, co tak naprawdę znaczy miłość bliźniego i czym ona jest. Dopiero wtedy zaczął sobie torować drogę do powszechnej świadomości pogląd, że wszyscy, których mechanizmy społeczne spychają na margines życia, są takimi samymi ludźmi, obdarzonymi przez Boga taką samą godnością, a miejsce, które wydaje się marginalne, w świetle Ewangelii jest miejscem uprzywilejowanym 7. Róża Czacka urodziła się 22 października 1876 roku w Białej Cerkwi na Ukrainie. Tam spędziła pierwsze lata dzieciństwa. W roku 1882 rodzina zamieszkała w Warszawie, najpierw w pałacu Krasińskich przy Nowym Świecie (obecnie Krakowskie 7 Maria Prussak, Wprowadzenie, w: Matka Elżbieta Róża Czacka, Notatki, Warszawa 2006, Wyd. UKSW, s. 9, 10.
16 Główne wydarzenia z życia Matki Elżbiety Róży Czackiej 17 Przedmieście 5), później w pałacyku Czackich przy ul. Nowozielnej (dziś ul. Zielna 49); na letnią część roku wyjeżdżano do rodzinnych majątków w Porycku lub Koniuchach na Wołyniu. Majątki te, skonfiskowane po powstaniu styczniowym, były już zwrócone rodzinie Czackich, bardzo związanej historycznie i tradycją z Wołyniem. Była to niezwykle piękna tradycja, m.in. łącząca się z pradziadkiem Róży Tadeuszem Czackim, jednym z najważniejszych obrońców polskiej kultury w epoce rozbiorów, wybitnym działaczem Sejmu Czteroletniego, Komisji Edukacji Narodowej oraz założycielem Liceum Krzemienieckiego, które tak ważną rolę odegrało jako ośrodek kultury i oświaty na Wołyniu. Do ideałów wychowania w Liceum Krzemienieckim odwoływała się Róża Czacka w swoim Dziele. Tradycja społeczna była podtrzymywana w rodzinie także przez ojca Róży Feliksa Czackiego. Wyróżniał się on postawą obywatelską i należał do licznych organizacji społecznych. Zaangażował się w pracę Towarzystwa Dobroczynności, Szpitalika Dziecięcego, Towarzystwa Kredytowego, budowę kolei warszawsko-wiedeńskiej. Był właścicielem ziemskim, znał się dobrze na uprawach, hodowli, ogrodnictwie, przemyśle spożywczym, cukrownictwie i gorzelnictwie. Róża często towarzyszyła ojcu przy pracy w zarządzaniu gospodarstwem, a później omawiała z nim rozmaite przedsięwzięcia ekonomiczne, finansowe i społeczne. On to uczył córkę różnych dziedzin życia praktycznego, potrzebnych w prowadzeniu instytucji, podstaw prawa, organizacji i sposobów zarządzania. Wykształcenie ogólne zdobywała w domu, rodzice zatrudniali bardzo dobrych nauczycieli, m.in. nauczycielkę francuską Mille Granet. Otrzymała wiedzę gruntowną i wszechstronną. Właśnie to wielostronne i praktyczne przygotowanie pozwoliło później Róży Czackiej utworzyć i kierować dużą i złożoną instytucją. Znajomość języków obcych, szczególnie francuskiego, umożliwiała wykorzystanie światowych doświadczeń tyflologicznych
17 18 Rozdział 1 podczas studyjnych podróży, a także śledzenie specjalistycznej literatury. Umiejętność gry na fortepianie pogłębiła jej wrażliwość i wiedzę muzyczną tak chętnie wykorzystywaną i docenianą w pracy z osobami niewidomymi. Z pewnością nie bez znaczenia dla jej działalności i katolickiego charakteru Dzieła pozostał fakt, że brat ojca Włodzimierz Czacki był kardynałem, sekretarzem, a także przyjacielem papieża Piusa IX, a potem doradcą jego następcy, Leona XIII. Ważną rolę w życiu codziennym i rozwoju duchowym Róży Czackiej odegrała jej babcia ze strony ojca Pelagia z Sapiehów Czacka. Zajęła się ona wychowaniem religijnym, a także stanowiła ważny wzorzec życia. Pierwsza z rodziny zwróciła uwagę na zagrożenie wzroku wnuczki i jednocześnie rozpoczęła dyskretnie przygotowywać ją duchowo do tej trudnej sytuacji, a także praktycznie do radzenia sobie bez wzroku w wykonywaniu codziennych czynności. Róża już jako sześcioletnia dziewczynka czytała babci francuskie tłumaczenie Naśladowania Chrystusa Tomasza à Kempis. Z książką tą nie rozstawała się przez całe życie. Był to również pierwszy tekst czytany przez nią po utracie wzroku w wydaniu brajlowskim. Później zalecała siostrom jej czytanie, książka ta służyła do rozmyślań i wskazywała drogę duchową dla Zgromadzenia. Róża od dzieciństwa miała wadę wzroku krótkowzroczność wysokiego stopnia, a później nabytą i postępującą jaskrę. Upadek z konia przyspieszył odwarstwienie siatkówki, które jest częstym następstwem krótkowzroczności wysokiego stopnia i w konsekwencji spowodował utratę wzroku. Rodzice starali się leczyć zagrożony wzrok córki. Jeździli z nią do najlepszych okulistów w kraju i za granicą. Trudno im było pogodzić się z tą ciężką sytuacją, długo ukrywali przed otoczeniem nieodwracalną prawdę. W 1898 roku dr Bolesław Ryszard Gepner powiedział Róży Czackiej, że nie istnieje sposób pozwalający uratować wzrok. Jednocześnie wskazał jej nowy cel życia,
18 Główne wydarzenia z życia Matki Elżbiety Róży Czackiej 19 a mianowicie poradził, żeby zajęła się sprawami osób niewidomych, którymi nikt się w Polsce nie zajmuje. Początkowo taka perspektywa ją przeraziła i przestraszyła, ale już po kilku dniach była bardzo wdzięczna za przekazaną prawdę i postawione wyzwanie. Uważała, że osobom tracącym wzrok należy o tym mówić, aby miały czas na przygotowanie się do trudnej sytuacji i żeby jak najszybciej mogły rozpocząć proces rehabilitacji. Poprzez swoją niepełnosprawność i cierpienie odkryła powołanie do pomocy innym niewidomym. Zaczęła gruntowne przygotowania do wyznaczonego celu. W pierwszej kolejności rozpoczęła od własnej rehabilitacji. Różne rzeczy codzienne celowo wykonywała samodzielnie. Później nauczyła się czytać i pisać brajlem. Poznała sytuację niewidomych w Królestwie Polskim. Interesowała się sposobem udzielania pomocy niewidomym w innych krajach; w tym celu sprowadzała książki tyflologiczne i prenumerowała czasopisma specjalistyczne w różnych językach wydawane w brajlu i w czarnym druku. Nie ograniczyła się jedynie do literatury, lecz zaczęła podróżować, aby poznać wiodące w tym zakresie zagraniczne placówki oraz ludzi mających doświadczenie i wiedzę tyflologiczną. W tym celu była we Francji, Austrii, Szwajcarii, Niemczech, a później we Włoszech. Korzystała z międzynarodowego dorobku tyflologii, w szczególności francuskiej. We Francji powstała pierwsza szkoła dla dzieci niewidomych, zostało opracowane pismo brajlowskie oraz liczne pomoce dydaktyczne, a także funkcjonowała niezwykle prężnie działająca organizacja Association Valentin Haüy pour le bien des aveugles. Róża Czacka poznała Maurice a de la Sizeranne a pomysłodawcę i założyciela tej nowoczesnej i zmieniającej gruntownie koncepcję traktowania spraw niewidomych instytucji. Jego wskazaniem do pracy na rzecz osób z dysfunkcją wzroku była teza: niewidomy człowiekiem użytecznym. Zamiast przyjętych dotychczas form opieki filantropijnej, prowadzącej
19 20 Rozdział 1 osoby niewidome do dużej bierności, on wskazał nową drogę wiodącą do ich samodzielności, aktywności zawodowej i integracji społecznej oraz wzięcia odpowiedzialności za swoje życie. Uważał, że obowiązkiem państwa i społeczeństwa jest pomoc niewidomym w zdobyciu wykształcenia ogólnego i zawodowego. Słusznie sądził, że dzięki temu będą mogli oni pracować i zarabiać oraz żyć samodzielnie. Wspieranie będzie ograniczało się tylko do sytuacji koniecznych i wyjątkowych. Koncepcja ta w pełni odpowiadała poglądom Róży Czackiej. Okres przygotowań do rozpoczęcia pracy na rzecz osób niewidomych trwał stosunkowo długo, gdyż około dziesięciu lat. Świadczy to o dużej odpowiedzialności Róży Czackiej za sprawy ludzi pozbawionych wzroku, o chęci uzyskania jak najlepszej wiedzy tyflologicznej, a także o dokładności w działaniu i cierpliwości. W 1908 roku podjęła pierwsze próby praktycznej realizacji własnej koncepcji pracy na rzecz osób niewidomych na ziemiach polskich. O swoich motywach pisała: Chcąc dać innym niewidomym to szczęście, które posiadam sama Wiarę, której zawdzięczam przyjęcie ślepoty z poddaniem się woli Bożej, myślałam o stworzeniu instytucji umożliwiającej osiągnięcie tego celu. W ciągu dziesięciu lat przygotowywałam się do tej pracy, czekając chwili odpowiedniej do realizacji planu, który powoli dojrzewał 8. W styczniu 1909 roku wynajęła czteropokojowe mieszkanie i wraz z Siostrami Miłosierdzia podjęła się pomocy sześciu kobietom niewidomym. W pierwszym roku podopieczne zaczęły uczyć się czytać i pisać metodą Braille a oraz koszykarstwa i wyplatania krzeseł. Później tworzyła kolejne i ciągle rozbudowujące się instytucje. Pierwsza organizacja, utworzona w roku 8 Matka Elżbieta Róża Czacka, Historia Triuno, Laski 1936, maszynopis, Biblioteka Tyflologiczna.
20 Główne wydarzenia z życia Matki Elżbiety Róży Czackiej przez Różę Czacką w Królestwie Polskim, to Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi, oficjalnie ukonstytuowane i zatwierdzone przez władze carskie w 1911 roku. Założycielka na rozpoczęcie działalności przeznaczyła własne fundusze odziedziczone po rodzicach. Później dbała o zabezpieczenie finansowe, organizując kwesty publiczne, zwracając się o ofiary prywatne i dotacje państwowe. Działalność Towarzystwa pod kierownictwem Róży Czackiej pomyślnie rozwijała się do wybuchu I wojny światowej. W 1915 roku Róża Czacka wyjechała na Wołyń. Przebywała tam trzy lata, gdyż działania wojenne uniemożliwiły jej w tym czasie powrót od Warszawy. Ten okres potraktowała jako długie rekolekcje, w ciągu których zrealizowało się następne jej powołanie. W 1917 roku, za zgodą biskupa łucko-żytomierskiego, przywdziała habit III Zakonu św. Franciszka i przyjęła imię zakonne Elżbieta od Krzyża. Odbyła nowicjat pod kierunkiem profesora seminarium żytomierskiego, ks. Władysława Krawieckiego. On też pełnił rolę ojca duchowego Zgromadzenia. Po jego śmierci funkcję tę podjął ks. Władysław Korniłowicz. Siostra Elżbieta w 1918 roku wróciła do Warszawy i ponownie zajęła się kierowaniem i rozwojem Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w powiązaniu z formującym się zgromadzeniem zakonnym. Stała się w ten sposób założycielką i przełożoną Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża. Ważna i wspierająca rozwój Dzieła była przychylność nuncjusza apostolskiego Achillesa Rattiego, późniejszego papieża Piusa XI i jego rady udzielone Matce Elżbiecie Róży Czackiej, a także za jego pośrednictwem pierwszy kontakt, a później długoletnia oraz bardzo cenna współpraca z ks. Władysławem Korniłowiczem. Matka pisze o tym:...miałam sposobność być przedstawioną A. Rattiemu, który odtąd z prawdziwie ojcowską dobrocią otaczał swoją opieką naszą instytucję i nowo powstające Zgromadzenie. Znał tego rodzaju zakłady niewidomych we
21 22 Rozdział 1 Włoszech, rozumiał doskonale warunki i potrzeby tej pracy i zechciał łaskawie udzielić mi wiele cennych rad i wskazówek, które stanowią podstawę całego Dzieła. Za wzór organizacji życia postawił mi obecny Ojciec Święty dzieło św. Józefa Cottolengo «Piccola Casa della Providenza» («Mały Domek Opatrzności Bożej») w Turynie, które, jak wiadomo, stanowi rodzaj osiedla dla dziesięciu tysięcy kalek różnego rodzaju (...) znając warunki i potrzeby specjalne opieki nad niewidomymi, z przenikliwością i znajomością rzeczy wskazał mi wzór dla całości Dzieła. Podkreślał on również konieczność otoczenia niewidomych ludźmi o wysokim poziomie intelektualnym oraz znaczenie przystosowania się do potrzeb swego czasu w pracy charytatywnej i apostolskiej 9. Cenna dla rozwoju Dzieła była darowizna, jaką Matka Elżbieta Róża Czacka otrzymała od Antoniego Daszyńskiego, a mianowicie ziemia w Laskach pod Warszawą na obrzeżach Puszczy Kampinoskiej. Stopniowo od 1922 roku budowano tam nowe osiedle, do którego zostały z czasem przeniesione kolejne placówki utworzone wcześniej w Warszawie. W prowadzeniu budowy i kierowaniu Towarzystwem Opieki nad Ociemniałymi bardzo pomocnym okazał się Antoni Marylski. Międzywojenne lata dwudzieste i trzydzieste stanowiły okres niezwykle intensywnej pracy Matki Elżbiety Róży Czackiej i dynamicznego rozwoju Dzieła. Opieka nad osobami niewidomymi przybierała systematycznie szersze rozmiary, przybywało coraz więcej osób z dysfunkcją wzroku, pracowników, współpracowników i przyjaciół. Powiększało się i umacniało Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża. Matka przygotowywała dokumenty ideowe, opracowała Dyrektorium, prowadziła konferencje dla sióstr. Opracowała także w tym 9 Tamże.
Dział ds. Absolwentów Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi WSPARCIE OSÓB NIEWIDOMYCH NA RYNKU PRACY
Dział ds. Absolwentów Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi WSPARCIE OSÓB NIEWIDOMYCH NA RYNKU PRACY Nasze wsparcie adresujemy do absolwentów i uczniów ośrodków szkolno wychowawczych dla młodzieży z wadami
Bardziej szczegółowoNowy cykl szkoleń w Instytucie Małego Dziecka im. Astrid Lindgren
Nowy cykl szkoleń w Instytucie Małego Dziecka im. Astrid Lindgren 1. Warsztat Przestrzeń jako trzeci nauczyciel - aranżacja bezpiecznej i inspirującej przestrzeni w przedszkolu, 09.12. 10.12.2016., koszt:
Bardziej szczegółowoDr Tadeusz MAJEWSKI Akademia Pedagogiki Specjalnej W Warszawie
Międzynarodowe doświadczenia w zakresie zatrudnienia wspomaganego osób niepełnosprawnych Dr Tadeusz MAJEWSKI Akademia Pedagogiki Specjalnej W Warszawie K o n s p e k t 1. Definicja zatrudnienia wspomaganego
Bardziej szczegółowoZASADNICZA SZKOŁA ZAWODOWA NR 5 SPECJALNA W BYDGOSZCZY PROGRAM WYCHOWAWCZY. Rok szkolny 2015 / 2016
ZASADNICZA SZKOŁA ZAWODOWA NR 5 SPECJALNA W BYDGOSZCZY PROGRAM WYCHOWAWCZY Rok szkolny 2015 / 2016 MISJA SZKOŁY Przez przeszłość i teraźniejszość dążymy ku przyszłości. Uczymy w atmosferze przyjaźni, życzliwości,
Bardziej szczegółowoAkademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. Kierunek: PEDAGOGIKA SPECJALNA TYFLOPEDAGOGIKA
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Kierunek: PEDAGOGIKA SPECJALNA TYFLOPEDAGOGIKA SYLWETKA ABSOLWENTA Absolwent studiów I stopnia Tyflopedagogiki umie: przeprowadzić diagnozę specjalnych
Bardziej szczegółowoWEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO
Załącznik Nr 11 do Statutu ZS Nr 1 w Wągrowcu WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM DORADZTWA ZAWODOWEGO Wewnątrzszkolny system doradztwa zawodowego obejmuje działania podejmowane przez szkołę w celu przygotowania uczniów
Bardziej szczegółowoProgram kształcenia stacjonarnych studiów doktoranckich na kierunku Historia realizowany na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych UKSW
Program stacjonarnych studiów doktoranckich na kierunku Historia realizowany na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych UKSW Podstawy prawne: Ustawa z dnia 7 lipca 005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym
Bardziej szczegółowoStatut Domu Opiekuńczo Wychowawczego dla Dziewcząt im. Bł. Marii Karłowskiej w Poznaniu
Statut Domu Opiekuńczo Wychowawczego dla Dziewcząt im. Bł. Marii Karłowskiej w Poznaniu Poznań 2013 r. Rozdział I Podstawy prawne funkcjonowania placówki 1 Dom Opiekuńczo Wychowawczy dla Dziewcząt im.
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY. Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 3 im. Jana Pawła II w Rudzie Śląskiej
PROGRAM WYCHOWAWCZY Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 3 im. Jana Pawła II w Rudzie Śląskiej,,W wychowaniu chodzi właśnie o to, ażeby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem Jan Paweł II PROGRAM
Bardziej szczegółowoSTATUT FUNDACJI... Postanowienia ogólne
WZÓR STATUTU FUNDACJI: (źródło: www.ngo.pl) STATUT FUNDACJI... Postanowienia ogólne 1 1. Fundacja pod nazwą..., zwana dalej Fundacją, ustanowiona przez:...... zwanych dalej fundatorami, aktem notarialnym
Bardziej szczegółowoSTATUT Fundacji OVILE, wspierającej rodziny z osobami dotkniętymi chorobą nowotworową. Postanowienia ogólne
STATUT Fundacji OVILE, wspierającej rodziny z osobami dotkniętymi chorobą nowotworową Postanowienia ogólne 1 Fundacja pod nazwą OVILE, fundacja wspierająca rodziny z osobami dotkniętymi chorobą nowotworową,
Bardziej szczegółowoHISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA
2016-09-01 HISTORIA KLASA III GIMNAZJUM SZKOŁY BENEDYKTA Cele kształcenia wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje
Bardziej szczegółowoOSOBA RODZINA NARÓD. Fundacja Deo et Patriae im. Prof. Mieczysława Alberta Krąpca OP. Polskie Towarzystwo Filozofii Systematycznej
ŚW VI OGÓLNOPOLSKI KONKURS EDUKACYJNY WIELCY POLACY XX W.. JAN PAWEŁ II, PRYMAS STEFAN WYSZY PROF. MIECZYSŁAW A. KRĄPIEC OP OSOBA RODZINA NARÓD YSZYŃSKI, Organizator Fundacja Deo et Patriae im. Prof. Mieczysława
Bardziej szczegółowoŚWIĘTYMI BĄDŹCIE. MATKA ZOFIA CZESKA
s. M. Renata Pawlak, prezentka s. M. Aurelia Patrzyk, prezentka ŚWIĘTYMI BĄDŹCIE. MATKA ZOFIA CZESKA wiek: klasy IV - VI czas: 45 minut cele ogólne: dydaktyczny: zapoznanie z osobą Sł. B. Zofii Czeskiej
Bardziej szczegółowoSTATUT NIEPUBLICZNEJ PORADNI SPECJALISTYCZNEJ DLA DZIECI I MŁODZIEŻY CENTRUM METODY KRAKOWSKIEJ
STATUT NIEPUBLICZNEJ PORADNI SPECJALISTYCZNEJ DLA DZIECI I MŁODZIEŻY CENTRUM METODY KRAKOWSKIEJ Podstawa prawna: - Ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty - tekst jednolity (Dz. U. Nr 67
Bardziej szczegółowoKONCEPCJA PRACY W MIEJSKIM PRZEDSZKOLU NR 2 FANTAZJA W SZCZYTNIE
KONCEPCJA PRACY W MIEJSKIM PRZEDSZKOLU NR 2 FANTAZJA W SZCZYTNIE Koncepcja pracy przedszkola oparta jest na celach i zadaniach zawartych w aktach prawnych: ustawie o systemie oświaty oraz aktach wykonawczych
Bardziej szczegółowoGodność człowieka w hospicjum stacjonarnym
Godność człowieka w hospicjum stacjonarnym Prezentacja Stowarzyszenia Hospicjum im. Piotra Króla Stowarzyszenie powstało w czerwcu 2012 roku, kilka miesięcy od dnia pożegnania śp. Piotra Króla, którego
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ EKONOMICZNO-SPOŁECZNY
PROFIL KSZTAŁCENIA WYDZIAŁ INTERDYSCYPLINARNEGO EKONOMICZNO-SPOŁECZNY Kształcimy absolwentów dobrze przygotowanych do pracy w różnorodnych przedsiębiorstwach i instytucjach gospodarki narodowej, których
Bardziej szczegółowoPROJEKT REGULAMINU SAMORZĄDU UCZNIOWSKIEGO PUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 21 IM. KS. JANA TWARDOWSKIEGO W RADOMIU
PROJEKT REGULAMINU SAMORZĄDU UCZNIOWSKIEGO PUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 21 IM. KS. JANA TWARDOWSKIEGO W RADOMIU ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne 1 Samorząd Uczniowski działa na podstawie Art.55 Ustawy
Bardziej szczegółowoRegulamin praktyk studenckich na kierunku Pedagogika w Niepaństwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Białymstoku. I Postanowienia ogólne
Regulamin praktyk studenckich na kierunku Pedagogika w Niepaństwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Białymstoku I Postanowienia ogólne 1. NWSP w Białymstoku jako uczelnia niepubliczna organizuje zgodnie
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wykaz skrótów 9 Wstęp 11 Część I
Spis treści Wykaz skrótów 9 Wstęp 11 Część I PEDAGOGIKA jako nauka i JEJ podstawy Rozdział I Pedagogika geneza i rozwój 25 1. Pojęcie pedagogiki jako nauki 25 1.1. Pojęcia pedagogiki w świetle literatury
Bardziej szczegółowoDworek-Siedziba 11 Listopada 139, Sulejówek, Tel: , Konto: PKO SA I Odział w Sulejówku
Któryś autor powiedział, że każdy człowiek ma w głębinach swego JA takie sanktuarium, do którego nie wpuszcza nikogo, a sam wchodzi tylko w ciszy zupełnej i samotności w młodości wcale, w wieku dojrzałym,
Bardziej szczegółowoPani Janina Rogalska urodziła się 16 listopada 1915 roku w Alwerni. Przez prawie całe swoje dorosłe życie mieszkała w rodzinnej miejscowości w Rynku
Pani Janina Rogalska urodziła się 16 listopada 1915 roku w Alwerni. Przez prawie całe swoje dorosłe życie mieszkała w rodzinnej miejscowości w Rynku przy ulicy Korycińskiego. Była tutejszym nauczycielem,
Bardziej szczegółowoKoncepcja pracy MSPEI
Międzynarodowa Szkoła Podstawowa Edukacji Innowacyjnej w Łodzi to Szkoła Kompetencji Kluczowych posiadająca i rozwijająca nowatorskie spojrzenie na kształtowanie postaw i umiejętności zgodnie z Europejskimi
Bardziej szczegółowoDOBRA PRAKTYKA. Pogłębianie wśród dzieci wiedzy o życiu, działalności i osobowości Ojca Świętego Jana Pawła II.
DOBRA PRAKTYKA Nazwa szkoły: Imię i nazwisko dyrektora: Dobra praktyka(nazwa programu, działań): Ilość uczniów objętych programem/działaniami: Odpowiedzialni, organizatorzy i partnerzy: Okres czasowy realizacji:
Bardziej szczegółowoWpisany przez Marek Kowalczyk sobota, 14 sierpnia :44 - Poprawiony poniedziałek, 03 października :32
Wydział Nauk o Zdrowiu i Nauk Społecznych KIERUNEK PEDAGOGIKA studia stacjonarne i niestacjonarne licencjackie (I stopnia) Specjalności: wychowanie przedszkolne z edukacją wczesnoszkolną pedagogika resocjalizacyjna
Bardziej szczegółowoMedytacja chrześcijańska
Z TRADYCJI MNISZEJ 5 John Main OSB Medytacja chrześcijańska John Main OSB Medytacja chrześcijańska Konferencje z Gethsemani przekład Teresa Lubowiecka Spis treści Wstęp...7 Pierwsza Konferencja...9 Druga
Bardziej szczegółowoEDUKACYJNE FORUM KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH MULTIMEDIALNY KATALOG ZAWODÓW ZAWÓD: TECHNIK TYFLOINFORMATYK
EDUKACYJNE FORUM KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH MULTIMEDIALNY KATALOG ZAWODÓW ZAWÓD: TECHNIK TYFLOINFORMATYK Program Operacyjny Kapitał Ludzki Priorytet III. Wysoka jakość systemu oświaty Działanie 3.4. Otwartość
Bardziej szczegółowoZałącznik Nr 1 KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Historia opieki i kształcenia osób z niepełnosprawnością. 2. KIERUNEK: Pedagogika
Załącznik Nr 1 KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Historia opieki i kształcenia osób z 2. KIERUNEK: Pedagogika 3. POZIOM STUDIÓW: studia pierwszego stopnia 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW: I/2 5. LICZBA PUNKTÓW
Bardziej szczegółowoz dnia... 2011 r. w sprawie szkoleń dla kandydatów do sprawowania pieczy zastępczej
Projekt z dnia 11 sierpnia 2011 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ 1) z dnia... 2011 r. w sprawie szkoleń dla kandydatów do sprawowania pieczy zastępczej Na podstawie art. 52 ustawy
Bardziej szczegółowoKONCEPCJA PRACY ZESPOŁU SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH NR 6 W KIELCACH
KONCEPCJA PRACY ZESPOŁU SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH NR 6 W KIELCACH na lata 2015 2017 WSTĘP powstała w celu wyznaczania kierunków wprowadzanych zmian w organizacji działalności placówki oraz kontynuowania
Bardziej szczegółowoPoradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską.
Poradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską. Pobrany ze strony www.kalitero.pl. Masz pytania skontaktuj się ze mną. Dokument stanowi dzieło w rozumieniu polskich i przepisów prawa. u Zastanawiasz się JAK
Bardziej szczegółowoInformator dla Przyjaciół CeDeH-u
CDH w Zakroczymiu jest kapucyńskim klasztorem oraz miejscem formacji w duchowości franciszkańskiej, kapucyńskiej i honorackiej, dla osób konsekrowanych i świeckich. Ma tu swoją siedzibę Biblioteka, Archiwum
Bardziej szczegółowoPodsumowanie projektu. Puck, r.
Podsumowanie projektu Puck, 31.08.2018 r. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 Oś priorytetowa 3 Edukacja Działanie 3.1 Edukacja Przedszkolna SUKCES ZACZYNA SIĘ PRZEDSZKOLU
Bardziej szczegółowoListy z okazji inauguracji roku akademickiego
Listy z okazji inauguracji roku akademickiego MINISTER EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU Krystyna ŁYBACKA Magnificencjo Rektorze, Wysoki Senacie, Szanowna Społeczności Akademicka! Każdego roku z początkiem października
Bardziej szczegółowoSTATUT CENTRUM OCHRONY DZIECKA PRZY AKADEMII IGNATIANUM
Załącznik do Uchwały nr 10/2013/2014 Senatu Akademickiego Ignatianum w Krakowie z dnia 4 marca 2014 r. STATUT CENTRUM OCHRONY DZIECKA PRZY AKADEMII IGNATIANUM Rozdział I Przepisy ogólne 1 1. CENTRUM OCHRONY
Bardziej szczegółowoStatut Fundacji Wspierania Inicjatyw Lokalnych SERAFINY
Statut Fundacji Wspierania Inicjatyw Lokalnych SERAFINY ROZDZIAŁ I POSTANOWIENIA OGÓLNE 1. Fundacja nosi nazwę (Fundacja Wspierania Inicjatyw Lokalnych SERAFINY, zwana dalej "Fundacją" i została ustanowiona
Bardziej szczegółowoSTATUT FUNDACJI FIDIS MANIBUS
STATUT FUNDACJI FIDIS MANIBUS Postanowienia ogólne 1 1. Fundacja pod nazwą FIDIS MANIBUS, zwana dalej Fundacją, ustanowiona przez: Macieja Ewiaka zwanych dalej fundatorami, aktem notarialnym sporządzonym
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. KORNELA MAKUSZYŃSKIEGO W LEŚNIOWIE WIELKIM NA LATA
PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. KORNELA MAKUSZYŃSKIEGO W LEŚNIOWIE WIELKIM NA LATA 2013-2019 Program Wychowawczy szkoły został sporządzony w oparciu o treści misji szkoły oraz modelu absolwenta
Bardziej szczegółowoEdukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 4,
Bogumiła Moczko Niepubliczne Przedszkole Językowe Zgromadzenia Sióstr Córek Maryi z Pesche pw. Matki Bożej Dobrej Rady w Częstochowie : jak zostać małym poliglotą i nie stracić dziecięcej pogody ducha
Bardziej szczegółowoFORMACJA POCZĄTKOWA DO STANU DZIEWIC
SKORZESZYCE, 14.V.2010 FORMACJA POCZĄTKOWA DO STANU DZIEWIC (propozycja tematów) I ETAP (ROZEZNANIE POWOŁANIA) CZAS: około 1 roku CEL: ZROZUMIENIE I PRZYJĘCIE BOŻEGO WEZWANIA ZAPOZNANIE Z CHARYZMATEM ZAKOŃCZENIE:
Bardziej szczegółowoWŁADYSŁAW KLIMEK. Pedagog, naukowiec, społecznik. Monika Markowska Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Gorzowie Wlkp.
WŁADYSŁAW KLIMEK Pedagog, naukowiec, społecznik Monika Markowska Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Gorzowie Wlkp. Władysław Edward Klimek urodził się 17 grudnia 1927 roku w Bakanowie koło Baranowicz. Tam
Bardziej szczegółowoTemat: Sakrament chrztu świętego
Temat: Sakrament chrztu świętego UWAGA! Do spotkania należy przygotować obrzędy chrztu świętego (powinny być dostępne w zakrystii) oraz w miarę możliwości drugą część spotkania przeprowadzić w kościele
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ EKONOMICZNO-SPOŁECZNY A N
WYDZIAŁ EKONOMICZNO-SPOŁECZNY I TE RD YSCYP A N R NE GO PRO FI L ZTAŁCENI A KS LI N Kształcimy absolwentów dobrze przygotowanych do pracy w różnorodnych przedsiębiorstwach i instytucjach gospodarki narodowej,
Bardziej szczegółowoSpis treści. Słowo Biskupa Płockiego... 5 Ks. H. Seweryniak, Od Redaktora... 9
Spis treści Słowo Biskupa Płockiego... 5 Ks. H. Seweryniak, Od Redaktora... 9 1909 Orędzie jego Ekscelencji Biskupa Płockiego do Diecezjan Płockich... 17 List pasterski na Post Wielki r. 1909... 21 List
Bardziej szczegółowoPraca socjalna. studia II stopnia. Ogólne efekty kształcenia na kierunku Praca socjalna obejmują między innymi:
Praca socjalna studia II stopnia Praca socjalna* to kierunek adresowany do absolwentów studiów I stopnia dowolnego kierunku studiów, którzy charakteryzują się otwartością na ludzi oraz chcą świadomie i
Bardziej szczegółowoSTATUT TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ METROPOLITALNEGO SEMINARIUM DUCHOWNEGO W LUBLINIE. Rozdział I Postanowienia Ogólne
STATUT TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ METROPOLITALNEGO SEMINARIUM DUCHOWNEGO W LUBLINIE Rozdział I Postanowienia Ogólne l Stowarzyszenie nosi nazwę Towarzystwo Przyjaciół Metropolitalnego Seminarium Duchownego
Bardziej szczegółowoMaria Lorek główną autorką darmowego podręcznika dla pierwszoklasistów
Warszawa, 18 marca 2014 r. Maria Lorek główną autorką darmowego podręcznika dla pierwszoklasistów Maria Lorek (ur. 1959 r.), twórca kilkudziesięciu publikacji i podręczników dla dzieci i nauczycieli jest
Bardziej szczegółowoSTATUT FUNDACJI PRZYJACIELE STASIA Postanowienia ogólne
STATUT FUNDACJI PRZYJACIELE STASIA Postanowienia ogólne 1 1. Fundacja pod nazwą FUNDACJA PRZYJACIELE STASIA, zwana dalej Fundacją, ustanowiona przez: Wojciech Przemysław Rawecki zwany dalej fundatorem,
Bardziej szczegółowoSTATUT FUNDACJI MIŚ Postanowienia ogólne
STATUT FUNDACJI MIŚ Postanowienia ogólne 1 1. Fundacja pod nazwą MIŚ zwana dalej Fundacją, ustanowiona przez: Wyższą Szkołę Uni-Terra w Poznaniu zwanych dalej fundatorami, aktem notarialnym sporządzonym
Bardziej szczegółowoSTATUT Fundacji Wspierania Relacji Ja Ty
STATUT Fundacji Wspierania Relacji Ja Ty Rozdział I. Postanowienia ogólne 1 1. Fundacja Wspierania Relacji Ja Ty, zwana dalej Fundacją, działa na podstawie Ustawy z dnia 06 kwietnia 1984r. o fundacjach
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Wprowadzenie Rozdział pierwszy Podejmowanie decyzji przez młodzież w kontekście jej myślenia o własnej przyszłości...
SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 7 Rozdział pierwszy Podejmowanie decyzji przez młodzież w kontekście jej myślenia o własnej przyszłości... 11 Rozdział drugi Czynniki determinujące decyzje młodzieży dotyczące
Bardziej szczegółowoSTATUT Fundacji Kultury Świata. Postanowienia ogólne
STATUT Fundacji Kultury Świata Postanowienia ogólne 1 1. Fundacja pod nazwą Fundacja Kultury Świata zwaną dalej Fundacją, ustanowiona przez: Aleksandrę Gutowską zwaną dalej fundatorką, aktem notarialnym
Bardziej szczegółowoKoncepcja pracy szkoły Zespołu Szkół Katolickich im. św. Siostry Faustyny w Trzciance
Koncepcja pracy szkoły Zespołu Szkół Katolickich im. św. Siostry Faustyny w Trzciance Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 2004 r. nr 256 poz. 2572 z późn. zm.),
Bardziej szczegółowow sprawie warunków studiowania osób niepełnosprawnych w Krakowskiej Wyższej Szkole Promocji Zdrowia z siedzibą w Krakowie
ZARZĄDZENIE NR 132 Rektora Krakowskiej Wyższej Szkoły Promocji Zdrowia z siedzibą w Krakowie z dnia 19 września 2012 r. w sprawie warunków studiowania osób niepełnosprawnych w Krakowskiej Wyższej Szkole
Bardziej szczegółowo5 WSTĘP Co zabrać ze sobą? Po drugim tygodniu Ćwiczeń duchownych, który oddajemy do Państwa rąk, to kolejny trzeci już tom z minikolekcji rekolekcyjne
5 WSTĘP Co zabrać ze sobą? Po drugim tygodniu Ćwiczeń duchownych, który oddajemy do Państwa rąk, to kolejny trzeci już tom z minikolekcji rekolekcyjnej: Co zabrać ze sobą? przygotowanej przez jezuickie
Bardziej szczegółowoUchwała Nr XXIII/140/2008 Rady Miejskiej w Rudniku nad Sanem z dnia 18 listopada 2008 r. w sprawie utworzenia Punktu Przedszkolnego w Kopkach.
Uchwała Nr XXIII/140/2008 Rady Miejskiej w Rudniku nad Sanem z dnia 18 listopada 2008 r. w sprawie utworzenia Punktu Przedszkolnego w Kopkach. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990
Bardziej szczegółowoPaństwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Amosa Komeńskiego w Lesznie
Studia Dualne Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Amosa Komeńskiego w Lesznie PWSZ im. Jana Amosa Komeńskiego w Lesznie jest filarem edukacji w regionie Leszczyńskim. Uczelnię powołała do życia Rada
Bardziej szczegółowoDzieciństwo i młodość Ks. Bonawentury Metlera
Dzieciństwo i młodość Ks. Bonawentury Metlera Środowisko rodzinne Ks. Bonawentura Metler urodził się 7 lipca 1866r. we wsi Ciążeń w powiecie słupeckim w ziemi kaliskiej. Był synem Bernarda i Marii z domu
Bardziej szczegółowoPowstanie, rozwój i śmierć marianów 309 SPIS TREŚCI
Powstanie, rozwój i śmierć marianów 309 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów..............................................5 K. Pek MIC Ojciec Matulis o reformie marianów.............................7 Słowo wstępne.............................................11
Bardziej szczegółowoANKIETA REKRUTACYJNA dla Uczestnika projektu KURS NA SAMODZIELNOŚĆ podnoszenie samodzielności osób niewidomych
ANKIETA REKRUTACYJNA dla Uczestnika projektu KURS NA SAMODZIELNOŚĆ podnoszenie samodzielności osób niewidomych w różnych obszarach funkcjonowania Szkolenie z zakresu rehabilitacji podstawowej 3-23 sierpnia
Bardziej szczegółowoKWALIFIKACJE NAUCZYCIELI A REFORMA EDUKACJI
KWALIFIKACJE NAUCZYCIELI A REFORMA EDUKACJI Zgodnie z zapisem art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2016 r. poz. 1943 z późn. zm.) dyrektor szkoły lub placówki jest
Bardziej szczegółowoOpieka paliatywna a opieka hospicyjna
Opieka paliatywna a opieka hospicyjna Jolanta Stokłosa TPCh Hospicjum im. św. Łazarza w Krakowie Opieka kierowana do chorych będących w ostatnim okresie życia powstała z potrzeby serca osób, które opiekowały
Bardziej szczegółowoHISTORIA ADMINISTRACJI W POLSCE Autor: Wojciech Witkowski
HISTORIA ADMINISTRACJI W POLSCE 1764-1989 Autor: Wojciech Witkowski Rozdział 1. Geneza i charakterystyka ustroju administracyjnego państw nowożytnej Europy 1.1. Pojęcie administracji i biurokracji 1.2.
Bardziej szczegółowoSprawozdanie merytoryczne z działalności Funduszu Stypendialnego Talenty projektu Fundacji Pro Akademika w roku 2012
Sprawozdanie merytoryczne z działalności Funduszu Stypendialnego Talenty projektu Fundacji Pro Akademika w roku 2012 I. Fundusz Stypendialny Talenty działa w ramach Fundacji Pro Akademika i stanowi realizację
Bardziej szczegółowoSTATUT STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ ZAKŁADU OPIEKUŃCZO-LECZNICZEGO W PRZEMYŚLU RADOSNA JESIEŃ. ROZDZIAŁ I POSTANOWIENIA OGÓLNE
STATUT STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ ZAKŁADU OPIEKUŃCZO-LECZNICZEGO W PRZEMYŚLU RADOSNA JESIEŃ. ROZDZIAŁ I POSTANOWIENIA OGÓLNE 1. Stowarzyszenie Przyjaciół Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Przemyślu Radosna
Bardziej szczegółowoVI DIECEZJALNA PIELGRZYMKA ŻYWEGO RÓŻAŃCA
ZELATOR wrzesień2015 3 VI DIECEZJALNA PIELGRZYMKA ŻYWEGO RÓŻAŃCA Sobota, 3 października, 2015 Niniejszy numer Zelatora ukazuje się głównie ze względu na VI Diecezjalną pielgrzymkę Żywego Różańca do Łagiewnik.
Bardziej szczegółowoPLAN ROZWOJU MIEJSKIEGO PRZEDSZKOLA NR 1 W LĘDZINACH NA ROK SZKOLNY 2004/2005
PLAN ROZWOJU MIEJSKIEGO PRZEDSZKOLA NR 1 W LĘDZINACH NA ROK SZKOLNY 2004/2005 I. PRAWIDŁOWA ORGANIZACJA I PROCES KSZTAŁCENIA WARUNKIEM WSZECHSTRONNEGO ROZWOJU DZIECKA Ukierunkowanie i wspomaganie rozwoju
Bardziej szczegółowoWeź sprawy w swoje ręce www.tpg.org.pl
Weź sprawy w swoje ręce www.tpg.org.pl Projekt Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Szanowni Państwo, Towarzystwo
Bardziej szczegółowoSTATUT Niepublicznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej SPERARE
STATUT Niepublicznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej SPERARE 1 Postanowienia ogólne 1. Poradnia nosi nazwę: Niepubliczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna SPERARE. 2. Poradnia może posługiwać się
Bardziej szczegółowoZASADY OGÓLNE ZAKŁADANIA I PROWADZENIA ŚWIETLIC PARAFIALNYCH
ZASADY OGÓLNE ZAKŁADANIA I PROWADZENIA ŚWIETLIC PARAFIALNYCH Błogosławiony Jan Paweł II w Roku Rodziny napisał: Jeżeli bowiem prawdą jest, że dziecko jest radością nie tylko rodziców, ale także radością
Bardziej szczegółowoStudium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI
Polish FF Curriculum Translation in Polish Studium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI 1. Objawienie: Pismo Św. i Tradycja a. Pismo Święte: Części,
Bardziej szczegółowośroda, 22 lutego 2012
Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Lublinie 20-030 Lublin, ul. Obrońców Pokoju 2, tel. (081) 531 85 56 20-358 Lublin, ul. Olchowa 8, tel. (081) 744 21 13 fax. 081 463 17 30 ŁYK HISTORII - Uczelnia została
Bardziej szczegółowoEdukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 4,
Ewa Dybowska "Być czy mieć" wartości w edukacji wczesnoszkolnej : recenzja książki: Beata Wołosiuk, "Wychowanie do wartości w edukacji wczesnoszkolnej", Wydawnictwo KUL, Lublin 2010 Edukacja Elementarna
Bardziej szczegółowoZakon Maltański powstał w 1099 r. w Palestynie i jest świeckim zakonem religijnym o tradycyjnie rycerskim charakterze. W okresie krucjat (XI- XIII
Zakon Maltański powstał w 1099 r. w Palestynie i jest świeckim zakonem religijnym o tradycyjnie rycerskim charakterze. W okresie krucjat (XI- XIII w.) powstały trzy zakony: joannici, templariusze i krzyżacy.
Bardziej szczegółowoS T A T U T STOWARZYSZENIA O NAZWIE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ ZIEMI OPATOWIECKIEJ W OPATOWCU"
S T A T U T STOWARZYSZENIA O NAZWIE TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ ZIEMI OPATOWIECKIEJ W OPATOWCU" ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne 1 Stowarzyszenie o nazwie Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Opatowieckiej w Opatowcu
Bardziej szczegółowoKształcenie przyszłych i obecnych pracowników bibliotek publicznych, szkolnych i naukowych Oferta studiów:
Małgorzata Kowalska Mariusz Jarocki Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii UMK IV Bałtycka Konferencja Zarządzanie i Organizacja Bibliotek" W sieci bibliotek. Współpraca, integracja, nowoczesność Gdańsk
Bardziej szczegółowoStatut Fundacji na Rzecz Mniejszości Społecznych i Etnicznych PORTA
Statut Fundacji na Rzecz Mniejszości Społecznych i Etnicznych PORTA Rozdział I Postanowienia ogólne 1 1. Fundacja ustanowiona została aktem notarialnym z dnia 15 października 2012 roku, sporządzonym w
Bardziej szczegółowoRAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ. Efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. oraz innej działalności statutowej placówki.
RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ Efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej placówki. Zespół ds. ewaluacji wewnętrznej: 1. Sławomir Nalej 2. Aleksandra
Bardziej szczegółowoWczesne wspomaganie rozwoju dziecka i wychowanie przedszkolne
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Kierunek: PEDAGOGIKA SPECJALNA Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i wychowanie przedszkolne Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka - wczesne, kompleksowe
Bardziej szczegółowoProf. dr hab. Adam Wrzosek organizator i Dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1920/ /1923
Prof. dr hab. Adam Wrzosek organizator i Dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1920/1921 1922/1923 Lekarz, patolog, historyk medycyny i antropolog. Urodził się 6 V 1875 r. w Zagórzu
Bardziej szczegółowoOGNISKA MIŁOŚCI (O.M) według Encyklopedii Katolickiej (tom XIV)
OGNISKA MIŁOŚCI (O.M) według Encyklopedii Katolickiej (tom XIV) (O.M) to prywatne, międzynarodowe stowarzyszenie wiernych (świeckich i duchownych), na prawie papieskim, założone w 1936 roku przez Martę
Bardziej szczegółowoPlan rozwoju zawodowego
Plan rozwoju zawodowego nauczyciela kontraktowego ubiegającego się o stopień awansu zawodowego nauczyciela mianowanego mgr Izabela Jarosz Nazwa i adres szkoły: Szkoła Podstawowa nr 7 60-158 Poznań, ul.
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 ROK SZKOLNY 2016/2017
PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 1 ROK SZKOLNY 2016/2017 Szkoła Podstawowa Nr 1 realizuje cele zawarte w Podstawie Programowej Kształcenia Ogólnego oraz w Statucie Szkoły Podstawowej Nr 1 ze szczególną
Bardziej szczegółowo2 sierpnia 1983r. św. Maria Franciszka Kozłowska otrzymuje objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia, co staje się momentem zwrotnym w dziejach
2 sierpnia 1983r. św. Maria Franciszka Kozłowska otrzymuje objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia, co staje się momentem zwrotnym w dziejach Zgromadzenia Sióstr i początkiem Zgromadzenia Kapłanów Mariawitów
Bardziej szczegółowoPLAN DOSKONALENIA ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 3 IM. ADAMA MICKIEWICZA W SZAMOTUŁACH na lata 2011-2016
PLAN DOSKONALENIA ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 3 IM. ADAMA MICKIEWICZA W SZAMOTUŁACH na lata 2011-2016 Podstawa prawna: 1. Ustawa z dnia 07.09.1991 r. o systemie oświaty ( Dz.U. Nr 256,
Bardziej szczegółowoPRAWA DZIECI A OBOWIĄZKI NAUCZYCIELI. w świetle przepisów prawa
PRAWA DZIECI A OBOWIĄZKI NAUCZYCIELI w świetle przepisów prawa Zależności Konwencja o prawach dziecka 1. Prawo do wychowania w duchu tolerancji i zrozumienia dla innych, bez dyskryminacji wynikającej z
Bardziej szczegółowoAnna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO
SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja
Bardziej szczegółowołączy, uczy, inspiruje
łączy, uczy, inspiruje Fundacja Orange działa na rzecz nowoczesnej edukacji dzieci i młodzieży. Poprzez twórcze inicjatywy zachęcamy młodych do zdobywania wiedzy, udziału w kulturze, budowania społeczności
Bardziej szczegółowoJesteśmy w rodzinie Pana Jezusa
Jesteśmy w rodzinie Pana Jezusa Podręcznik do nauki religii dla klasy I szkoły podstawowej pod redakcją ks. Andrzeja Krasińskiego Wydział Katechetyczny Kurii Diecezjalnej Płockiej Płock 2012 Podręcznik
Bardziej szczegółowow dyscyplinie: Automatyka i Robotyka, studia stacjonarne
P O L I T E C H N I K A Ś L Ą S K A WYDZIAŁ AUTOMATYKI, ELEKTRONIKI I INFORMATYKI DZIEKAN UL. AKADEMICKA 16 44-100 GLIWICE T: +48 32 237 13 10 T: +48 32 237 24 13 F: +48 32 237 24 13 Dziekan_aei@polsl.pl
Bardziej szczegółowoCZyM SĄ ĆwICZENIA DUChOwNE
Spis treści Wstęp... 5 Czym są Ćwiczenia duchowne Mieczysław Bednarz SJ Całościowa wizja Ćwiczeń duchownych św. Ignacego Loyoli... 13 Istota Ćwiczeń duchownych... 14 Przeżycie Ćwiczeń duchownych... 18
Bardziej szczegółowo2013 2015 Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin w Warszawie, kierunek: Edukacja elementarna. Pedagogika Montessori; studia podyplomowe
Ewa Nikołajew Wieczorowska WYKSZTAŁCENIE 2013 2015 Szkoła Wyższa Przymierza Rodzin w Warszawie, kierunek: Edukacja elementarna. Pedagogika Montessori; studia podyplomowe 2002 2003 Uniwersytet im. A. Mickiewicza
Bardziej szczegółowoProgram Doskonalenia Nauczycieli Akademickich Uniwersytetu Warszawskiego
NOWOCZESNY UNIWERSYTET - kompleksowy program wsparcia dla doktorantów i kadry dydaktycznej Uniwersytetu Warszawskiego Uniwersytet Otwarty Uniwersytetu Warszawskiego Mały Dziedziniec Kampusu Centralnego,
Bardziej szczegółowoSPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE Z DZIAŁALNOŚCI w okresie 01.01 31.12.2011 r.
Warszawa, 10 stycznia 2012 r Fundacja na Rzecz Centrum Edukacyjnego 01-494 Warszawa, ul. Obrońców Tobruku 25/69 NIP: 5222923825, REGON:141842155 Nr konta: 58213000042001050136280001 SPRAWOZDANIE MERYTORYCZNE
Bardziej szczegółowoJan Paweł II JEGO OBRAZ W MOIM SERCU
Jan Paweł II JEGO OBRAZ W MOIM SERCU Jan Paweł II Jan Paweł II właściwie Karol Józef Wojtyła, urodził się 18 maja 1920 w Wadowicach, zmarł 2 kwietnia 2005 w Watykanie polski biskup rzymskokatolicki, biskup
Bardziej szczegółowoPytania konkursowe. 3. Kim z zawodu był ojciec Karola Wojtyły i gdzie pracował? 4. Przy jakiej ulicy w Wadowicach mieszkali Państwo Wojtyłowie?
Pytania konkursowe 1. Podaj imię i nazwisko Jana Pawła II. 2. Podaj imię brata Karola Wojtyły. 3. Kim z zawodu był ojciec Karola Wojtyły i gdzie pracował? 4. Przy jakiej ulicy w Wadowicach mieszkali Państwo
Bardziej szczegółowoS T A T U T SPECJALISTYCZNEGO NIEPUBLICZNEGO PRZEDSZKOLA EDUKACYJNO - REHABILITACYJNEGO. K A T O W I C E UL. UŁAŃSKA 5 a
S T A T U T SPECJALISTYCZNEGO NIEPUBLICZNEGO PRZEDSZKOLA EDUKACYJNO - REHABILITACYJNEGO K A T O W I C E UL. UŁAŃSKA 5 a Załącznik do Uchwały nr 1/2010 Zarządu Katowickiej Fundacji Pomocy Dzieciom Kalekim
Bardziej szczegółowoRoczny plan współpracy z rodzicami
Roczny plan współpracy z rodzicami Plan współpracy Przedszkola Samorządowego im. św. Urszuli Ledóchowskiej w Lipnicy Murowanej WSTĘP Współdziałanie nauczycieli z rodzicami dzieci jest jednym z istotnych
Bardziej szczegółowoStudia Podyplomowe. Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną - Oligofrenopedagogika
Studia Podyplomowe Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną - Oligofrenopedagogika I. Informacje ogólne II. III. IV. Rekrutacja Charakterystyka studiów kwalifikacyjnych Program
Bardziej szczegółowo