POLONIA WLOSKA BIULETYN INFORMACYJNY. Rok 9 numer 1 (30) WIOSNA 2004

Transkrypt

1 POLONIA WLOSKA BIULETYN INFORMACYJNY Rok 9 numer 1 (30) WIOSNA 2004

2 Spis treści Historia - Polacy w Padwie 3 Rozmowa z prof. A. Litwornią 6 Rozmowa z prof. J. Miziołkiem 8 Amatorski chór z Capeny 9 V Zjazd EUWP 10 Archiwum emigracji w Toruniu lat Wisły w Macedonii 12 Vademecum Polaka 13 Nowe organizacje polskie we Włoszech 15 Korespondencje i wydarzenia kulturalne 16 Ślady polskie we Włoszech 21 Z nowości wydawniczych 23 Adresy placówek polskich 25 A. Setkowicz: Dzwony Wielkanocne, Archiwum PME La Vetrina 27 Redakcja-Redazione Beata Brózda Roccasecca, Agnieszka Cichoń, Anna Jurasz, Anna Januszkiewicz Gennusa, Ania Malczewska, Andrzej Morawski, Danuta Wojtaszczyk Gnutti. Korespondenci: Barbara Głuska Trezzani (Mediolan); Jolanta Tałaj-Raggioli (Toskania); Wanda Orda Barazza (Turyn). Daniela Pigliapoco. Polonia Włoska - Biuletyn Informacyjny c/o Associazione Generale dei Polacchi in Italia Via Piemonte 117, Roma, Tel -Fax (+39) Direttore responsabile: Andrea Morawski. Registrazione presso il Tribunale di Roma n. 561/96 del Tipografia: Abilgraph, Via Pietro Ottoboni Roma Finito di stampare nel marzo Na okładce Od lewej, od góry prace: Magdaleny Sikorskiej, Barbary Ludwikiewicz, Marzeny Guzińskiej Porazik, Anity Piłat, Miry Józefowicz, Aliny Picazio, Grażyny Guzińskiej. O wystawie, w której artystki wzięły udział piszemy na str.18 Dobrych i szczęśliwych Świąt Wielkanocnych życzy naszym Czytelnikom redakcja Biuletynu Nasz BIULETYN znajdziecie także na stronie internetowej: Zawiadamiamy naszych Czytelników, że maile do redakcji można kierować na adres: biuletyn@polonia-wloska.org W sprawach związkowych prosimy kontaktować: zpww@polonia-wloska.org Ewentualne dobrowolne datki pieniężne na zwrot kosztów druku, papieru i wysyłki prosimy kierować na konto pocztowe: c/c n Associazione Generale dei Polacchi in Italia (z dopiskiem Polonia Włoska) Via Piemonte ROMA

3 HISTORIA W ostatnim (29.) numerze Biuletynu ukazał się artykuł prof. Krzysztofa Żaboklickiego o studenckich latach Mikołaja Kopernika we Włoszech. Duże zainteresowanie czytelników tematyką, skłoniło redakcję do opublikowania poniższego artykułu o obecności Polaków na Uniwersytecie w Padwie. Polacy w Padwie ierwsze wzmianki o Padwie pochodzą z r. 302 P przed Chr. W epoce Cesarza Augusta było to miasto zamożne, lecz częste konflikty i najazdy zatarły wszelkie ślady jego byłej świetności. W średniowieczu po uwolnieniu się od władzy cesarskiej w 1164, Padwa stała się miastem niezależnym (libero comune), a jej ludność wraz z mieszkańcami z sąsiednich miejscowości brała udział w walkach z najeźdźcami cesarza Fryderyka Barbarossy. W 1231 r. zmarł w Padwie towarzysz św. Franciszka z Asyżu, św. Antoni, asceta i kaznodzieja. Kanonizowany w rok po śmierci, pochowany został w nowo wybudowanej bazylice. Grób jego stał się miejscem pielgrzymek wiernych z całej Europy. Było wśród nich wielu Polaków, którzy według notatek franciszkańskich, podążali do Rzymu wzdłuż wybrzeża Adriatyku szlakiem zwanym Strada Romea i po drodze zatrzymywali się u grobu Świętego. Młodych Polaków, synów zamożnych rodzin przyciągał natomiast do Padwy, sławny już wtedy Uniwersytet. Powstała w 1222 r. uczelnia padewska przyjęła motto Universa universis Patavina liberta i strukturę wolnej korporacji studentów, jako publiczny, wszystkim dostępny zakład naukowy, zwany Gymnasium lub Studium. Obok nauk ogólnych studiowano tu w owym czasie doktryny teologiczne i prawne. Według statutu z 1260 r. na Uniwersytecie istniały dwie osobne korporacje studentów: cytramontanów (przedalpejskich) i ultramontanów (zaalpejskich). Studenci każdej z nich wybierali osobno swego rektora. Pierwszym rektorem-polakiem był wybrany przez ultramontanów w r Mikołaj, późniejszy archidiakon krakowski, a pierwszym doktorem medycyny, Aimerico (Aimericus Polonus), który otrzymał dyplom w 1307 r. Rektorami ultramontanów byli później: Fryderyk (1351), Mikołaj (1355) i Abraham z Przewód (1387), kanonik gnieźnieński. W r zanotowany jest Nasson, kanclerz łęczycki, w 1360 Dobrogost, późniejszy biskup poznański i arcybiskup gnieźnieński. Piotr Wysz z Radolina ( ) rektor, dyplomant, a potem wykładowca prawa, po powrocie do Polski był biskupem w Krakowie i Poznaniu. Miał wielkie zasługi na dworze królewskim: jako delegat episkopatu brał udział w soborach w Pizie i w Konstancji, a w 1400 r. był obecny na inauguracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, odnowionego przez Jagiełłę i Jadwigę. Stopniowo dokumenty wszechnicy wzbogacały się o coraz większą liczbę nazwisk polskich. Ciekawe jest, że uniwersytet padewski i archiwa kościelne tego miasta posiadają więcej poloników niż inne ośrodki kultury we Włoszech. W 1399 r. ukonstytuowały się dwa odgałęzienia wydziałów w Padwie: legistów (prawników) i artystów (filozofów, medyków i teologów). Zrzeszenia narodowe (nacje), wybierały swoich przedstawicieli, którzy z czasem tworzyli uniwersyteckie jednostki administracyjne o charakterze oficjalnym. Było ich 21: 11 włoskich i 10 cudzoziemskich. Najliczniejsza była nacja germańska (miała też największe przywileje), drugą z kolei była czeska, trzecią polska. Dante, Petrarca i Tasso dodali sławy miastu i jego Ateneum, a Giotto, Mantegna i Donatello ozdobili kościoły arcydziełami sztuki. Oprócz pielgrzymów nadal przybywali tu wykładowcy i studenci z całej Europy. W XVI w. zapisało się na naukę studentów, w tym cudzoziemców. Nabywali oni rozległe przywileje przysługujące obywatelom włoskim, dbano o to, by mogli wygodne i tanio mieszkać. Uboższym

4 4 Polonia Włoska Nr 1(30)/2004 zapewniano pomoc, wielu umieszczano w bursach, których było jedenaście. W 1403 doktorem kanonów został Laurentius Saxonis de Wratislavia (Laurentius de Polonia), poprzednio wicerektor ultramontanów w Laskarz z Gosławic, późniejszy biskup poznański został promowany na doktora dekretów w 1405 r., Paweł Włodkowic z Brudzenia otrzymał licencjat praw w 1408 r., a w 1411 doktorat w Krakowie i został przewodnikiem duchowym na tamtejszym Uniwersytecie. Piotr Wolfram z Krakowa (lub ze Lwowa) piastował godność wicerektora ultramontanów w 1411 r. Dobrą sławę zdobył w Padwie Mikołaj Kiczka (lub Kicki), doktor kanonów w 1419, rektor ultra- i cytramontanów, archidiakon gnieźnieński, wysłany w 1427 r. do ustalenia linii granicznej między Polską a ziemiami Krzyżaków. W r Stephanus de Polonia zyskał licencjat z medycyny. W XV i XVI wieku scholarzy i duchowni nabywali w Padwie i w Bolonii wiele cennych inkunabułów, które są dziś klejnotami w bibliotekach krakowskiej i gnieźnieńskiej. Humanistami o rozległej kulturze byli Jan z Ludziska, doktor medycyny w 1433 i Grzegorz z Sanoka. Należą oni do tych wielkich Polaków, którzy przeszczepiali kulturę Odrodzenia do Polski. Wprowadzenie, już w pierwszym wieku istnienia Uniwersytetu, katedry medycyny, przyniosło Padwie sławę. Jak wszędzie w tych czasach dużą wagę przypisywano teorii, praktykę (chirurgię) zostawiając felczerom. Odwiedzanie chorych w szpitalach uchodziło za rzecz drugorzędną. Wykłady prowadzono według kompendiów opartych na starożytnej nauce greckiej, rzymskiej i arabskiej. Obserwację i pragmatyzm w medycynie zaczęto stosować na Uniwersytecie tak w Padwie jak i w Bolonii dopiero w XV i XVI w., otwierając tym nowe drogi w nauce tej dyscypliny. To właśnie po to, by studiować medycynę przybył do Padwy w jesieni 1501 r. po odbyciu studiów bolońskich, Mikołaj Kopernik. Pozostał tu do końca 1503 lub 1504 r., z krótkim okresem pobytu w Ferrarze, gdzie uzyskał doktorat prawa kanonicznego i gdzie spotkał Celio Calcagniniego, jednego z prekursorów heliocentrycznego światopoglądu. Kopernik, autor dzieła De Revolutionibus orbium coelestium, prócz medycyny studiował też w Padwie język grecki. W tych latach ( ) zapisany był na wydziale medycyny sławny później klinicysta i autor Ars sphygmica, Józef Struś (lub Strusiek, czy Struthius), który ustalił zasady sfygmologii, tj. badania tętna. Zagrożenie Wenecji i jej prowincji (Padwa została włączona do Republiki Weneckiej po 1405 r.) przez króla francuskiego Ludwika XII, cesarza Maksymiliana i papieża Juliusza II, spowodowała wprowadzenie w 1504 r. oszczędności i ograniczenia ilości katedr na uczelni w Padwie. W dwa lata po przejęciu rektoratu przez Polaka Andrzeja, na skutek wojny 1509 roku zawieszono całkowicie wykłady. Dopiero od 1517 rozpoczęła się złota era wszechnicy, która trwała do początku XVII wieku. W samym XVI w. wykształciło się w Padwie 50 medyków polskich. Wielu z nich miało szerokie zainteresowania kulturalne, wśród nich Maciej Miechowita, doktor medycyny w 1509 r. płodny pisarz i historyk. Filozofia, astronomia i astrologia nie miały jako przedmioty studiów ściśle ograniczonych pól. I tu nie brakowało wkładu Polaków. W 1521 r. astrologię wykładał Baltasar Samosarsius z Ciechanowa. Od

5 Polonia Włoska Nr 1(30)/ r przypływ Polaków do Padwy był wielki, ponad tysiąc synów rodzin szlacheckich z różnych części Rzeczypospolitej zapisało się na studia. W latach pamięć zasłużonych utrwalano w napisach i herbach rzeźbionych lub malowanych na ścianach krużganków Uniwersytetu. Są tu herby Radziwiłłów, Tarnowskich, Firlejów, Tęczyńskich, Opalińskich, Sapiehów, Lubomirskich, Mniszków, Ossolińskich i licznych mniej znanych rodzin. W XVI w. Uniwersytet padewski wykształcił 49 polskich biskupów i arcybiskupów gnieźnieńskich, 38 wojewodów i kasztelanów. Wspomniany już Józef Struś z Poznania, prześcignął wielu medyków swym talentem i wiedzą. Pisma stworzone w czasie studiów zapewniły mu docenturę na tymże Uniwersytecie w latach Wielki przyjaciel Polaków, Włoch Lazzaro Bonamicus z Bassano, objął katedrę humanistów 1530 r. Posługiwał się piękną łaciną i uczynił ze swych studentów doskonałych stylistów, świetnie przy tym przygotowanych do ich późniejszej roli mężów stanu. Jako opiekun i dobrodziej Klemensa Janickiego wielce wzbogacił talent tego Wielkopolanina, który otrzymał wawrzyn doktorski w 1540 r. i wieniec laurowy poety. Ceniony był wkład Polaków do filozofii. Trzem z nich powierzono roczne docentury. W 1554 r. Jan Kochanowski spotkał w Padwie Andrzeja Nideckiego. Ten rozmiłowany w kulturze antyku luminarz studiował autorów klasycznych i opracował krytycznie fragmenty pism Cycerona. W 1563 r. rektorat uczelni przejął Jan Zamoyski. W statutach z r udało mu się zmienić na pewien okres porządek prymatu i przywilejów, którymi cieszyli się Niemcy na korzyść Polaków. Choć nie na długo - był to czas Reformacji i do głosu doszły silne antagonizmy z pobudek narodowych i religijnych. Nierzadko dochodziło do bójek i pojedynków (szczególnie krwawych w okresie tumultów 1563 i 1589 r.). I tylko dzięki swojej sympatii wśród studentów, Polacy potrafili zapewnić sobie wpływ i zwycięstwo w wyborach na rektorów na obydwu wydziałach Uniwersytetu legistów i artystów. Uwieńczenie studiów wawrzynem akademickim było wielką ambicją przybywających tu na naukę. Laurea akt doktoryzacji, miał charakter prawie religijny i był dokonywany przez auctoritate apostolica na mocy przywilejów papieskich. Ślązak, Adam Schroeter, studiował tu około 1556 r. Poeta ten, laureatus autor wierszy łacińskich i poematu o żupach wielickich wydał łacińskie przekłady Teoffasta Paracelsusa. Drugi Ślązak, Andrzej Schoneus został później profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do wybitnych studentów-polaków z tego okresu należy zaliczyć też biskupa Marcina Kromera, historyka i pisarza polsko-łacińskiego, kardynała Radziwiłła i Jana Krzyżtoporskiego. Poznanie leków prostych, tzw. simpliciów oraz kultura roślin leczniczych we wzorowym ogrodzie botanicznym w Padwie, otwarły nowe drogi dla farmakologii. Kustoszem ogrodu przez 26 lat ( ) oraz wykładowcą był Polak, Melchior Guilandinus. Wykształcili się tu medycy: Szymon z Łowicza, Marcin z Urzędowa i uczeń samego Guilandinusa, Szymon Syreński, późniejszy profesor medycyny w Krakowie. Z grona sławnych filologów i doktorów praw Uniwersytetu w Padwie pochodzili sekretarze królewscy, Patrycy Nidecki i Jakub Udrycki, uwieńczony wawrzynem w 1592 r., na krótko po Zamoyskim. W rok później rektorat przejął Andrzej Gostyński, a po nim Paweł Jerzy Boym został wybrany syndykiem artystów. Także Galileusz, który przez 18 lat był profesorem uczelni padewskiej, darzył Polaków wielką sympatią. Gościł wielu z nich w swym pałacu, między kościołem Franciszkanów i bazyliką św. Antoniego. Kiedy w 1592 r. Galileusz przejął katedrę matematyki z katedrą astronomii i astrologii, na uczelni powstało oficjalnie Bractwo Polskie. Istniało ono już wcześniej, nie sformalizowane, a jednym z jego aktywnych członków był Jan Kochanowski, który zbierał nację w czytelni akademickiej lub w kościele Eremitani, (kościele słynącym z fresków wielkiego padewczyka Andrea Mantegna). W archiwum uczelni zachował się album Nationis Polonae z nazwiskami studentów, spisanych prawdopodobnie za rektoratu Polaka, Jerzego Pipana. W Padwie studiowali podobno Stefan Batory i Jan Sobieski. Obecność na uczelni tego ostatniego jest poddawana w wątpliwość (zapisanym na studia w 1625 r. był napewno stryj króla Jana). Brak też zapisów dotyczących Batorego, chociaż jego postać znajduje się na freskach w sali Dei Quaranta upamiętniających wielkich studentów uczelni. Są tam portrety Ciołka (Vitello), Kopernika, Janickiego, Kochanowskiego, a nad oryginalną katedrą Galileusza, właśnie Batorego. Posągi tak Batorego jak i Sobieskiego, ufundowane przez Stanisława Augusta Poniatowskiego znajdują się w kręgu wielkich padewczyków na Prato della Valle, a w

6 6 Polonia Włoska Nr 1(30)/2004 Aula Magna Uniwersytetu znajdują się marmurowe popiersia Kopernika i Zamoyskiego. *** Masowy napływ studentów-żołnierzy II Korpusu po ostatniej wojnie, został skierowany do dobrze zorganizowanych przez wojsko ośrodków akademickich w Rzymie, Bolonii i Turynie. Łączność Uniwersytetu padewskiego z Polską nadal istnieje, chociaż w stopniu nieporównanie mniejszym. Pielęgnował ją w ostatnich latach prof. Jerzy Kowalczyk z Warszawy. Z okazji wizyty papieża Jana Pawła II w 1982 r. poddano odrestaurowaniu herby w krużgankach starego Uniwersytetu oraz wydano okazały album, jako dar dla dostojnego gościa. Po latach starań, w 1994 r. przywrócono uczelni katedrę języka i literatury polskiej, gdzie działali wcześniej Seweryn Pollak i Giovanni Maver. Katedra prowadzona jest obecnie (1996 r.) przez wybitnego polonistę prof. J. Ślaskiego z Uniwersytetu Warszawskiego. Ryszard Demel, 1996 (w tekście: reprodukcje herbów rodzin polskich rzeźbionych lub malowanych na ścianach krużganków Uniwersytetu.) NOTA BIBLIOGRAFICZNA Piśmiennictwo dotyczące Polaków w Padwie jest nader bogate. Z dawniejszych, ciągle ważnych na ten temat opracowań, najważniejsze są publikacje S. Windakiewicza oraz zbiorowy tom krakowski Omaggio dell Accademia Polacca di Scienze e Lettere all Università di Padova [ ] z 1922 r.; zestawione świetnie w bibliografii W. Preisnera, Stosunki literackie polsko-włoskie w latach , Toruń 1949 oraz zbiorowe wydawnictwo Relazioni tra Padova e la Polonia. Studi in onore, Padova Ponadto Archiwum nacji polskiej w Uniwersytecie Padewskim, t. I-II, wyd. H. Barycz, Ossolineum oraz H. Barycz, Spojrzenia w przeszłość polskowłoską, Ossolineum 1965, wreszcie tom Stemmi di scolarii dello Studio di Padova in manoscritti dell Archivio antico universitario, wyd. L. Rossetti e E. Della Francesca, Padova 1987, z barwnymi reprodukcjami herbów polskich. R.D. 25 lutego br., po długiej i ciężkiej chorobie, zmarł inżynier TADEUSZ SŁODYK, wieloletni członek zarządu Związku Polaków we Włoszech i prezes honorowy Związku Polaków w Mediolanie. 27. pożegnaliśmy go w kościele Św. Bartłomieja w czasie mszy św. celebrowanej przes ks. Burniaka, który w kazaniu podkreślił działalność Zmarłego, żarliwego patrioty i dobrego chrześcijanina. Zgodnie z ostatnią wolą inż. Słodyka, zostanie On pochowany w rodzinnym mieście Rzeszowie. Po nabożeństwie słowa pożegnania wygłosili: Konsul generalny, Maria Olszańska, Prezes Związku Polaków w Mediolanie, Joanna Heyman - Salvadè i Prezes Związku Polaków we Włoszech, Mieczysław Rasiej. DWIE ROZMOWY EWY PRZĄDKI POLACY WE WŁOSZECH prof. Andrzej Litwornia Przybyszu, który szukasz Rzymu w owym Rzymie Z nam Pana, jako wykładowcę literatury i języka polskiego na włoskich uniwersytetach w Rzymie, Florencji, Pizie i wreszcie w Udine. Miło mi było spotkać Pana na promocji najnowszej Pana książki w Instytucie Badań Literackich Warszawie. Dopiero tu odkryłam, jak Pan głęboko tkwi w kulturze staropolskiej! Oczywiście! Jestem przecież wychowankiem wrocławskiej polonistyki, magisterium i doktorat pisałem u prof. Czesława Hernasa, a od 1966 roku do 1979 byłem związany z tą uczelnią, najpierw jako asystent, potem adiunkt, a wreszcie wicedyrektor Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Dopiero od 1979 roku rozpoczął się mój pobyt włoski, który trwa do dziś. Pantheon Nowa Pana książka W Rzymie zwyciężonym - Rzym niezwyciężony. Spory o Wieczne Miasto ( ) prezentuje studia z ostatnich dziesięciu lat. Przedstawiam w niej i komentuję teksty polskie przełomu XVI i XVII w. dotyczące sporów wokół Rzymu antycznego i Rzymu jako stolicy papiestwa po

7 Polonia Włoska Nr 1(30)/ soborze w Trydencie. Rzym lat świętych (1575, 1600, 1625) przeciwstawiano bowiem kultowi antycznego Miasta, admiracji jego ruin jako świadectw wielkiej cywilizacji. Echa tych dyskusji znajdujemy również w Polsce. Chodziło mi więc o to, aby przypomnieć, po wiekach, jakie i my mieliśmy wówczas utwory na temat instytucji i znaczenia Rzymu. Zamieszczam w książce, we fragmentach, m.in. laudację papieskiego Rzymu kardynała Stanisława Hozjusza w przekładzie Stanisława Reszki, cytuję polemiczny tom Andrzeja Wargockiego O Rzymie pogańskim i chrześcijańskim ksiąg dwoje, fragmenty jego przekładu dzieła O czynach starożytnych Rzymian, uzupełnione polskimi akcentami, wiersze Stanisława Grochowskiego, a także staropolski przekład opisu Rzymu antycznego pióra Palladia. Niektóre z tych tekstów były zupełnie zapomniane. Takim znaleziskiem jest np. poemat Rzym stary Marcina Anioła z roku 1630, który nigdy w całości nie został przytoczony. Jego fragment zacytował niegdyś prof. Brückner. Teraz okazało się, że utwór ten cudem wypłynął, obecnie znajduje się w zbiorach Biblioteki UJ. Drukuję go w mojej książce. Jest tam np. taki fragment. Rzym jedyny pan świata, obraz wszystkiej ziemie, Forteca państw i królów, bogów samych plemię, Światło narodów, domu stworzonego głowa. Ojczyzna ludzi, życia mistrzyni surowa. Piazza San Pietro Herkulanum. Podróżowała wówczas arystokracja, oglądała, kupowała starożytności. W poprzednich wiekach nie przywożono niczego w tym rodzaju z Rzymu, natomiast starano się przepisywać epitafia, napisy i rozmaite epigrafy. Najnowszą książkę poświęciłem znajomości Dantego w staropolszczyźnie. Piszę tam, że już w XV w. mieliśmy w Krakowie dwa epitafia autora Boskiej Komedii odpisane z jego grobowca w Rawennie, jak również epitafia Petrarki i Boccaccia. Tego rodzaju zbiorów w Polsce jest dużo. Czy wiemy, kto z Polaków pierwszy podróżował do Rzymu? Prawdopodobnie Władysław Łokietek w Roku Świętym 1300, ale trudno tak dokładnie to powiedzieć. Zrobiłem, co prawda, antologię podróżników polskich wjeżdżących do Włoch od Karyncji przez Friuli (La porta d Italia - w 2000 r. ukazała się tylko w języku włoskim), ale jeśli chodzi o sam Rzym, to wydaje mi się, że pierwszy, wielki opis Wiecznego Miasta daje w pierwszej połowie XVI wieku nasz ambasador - Jan Ocieski. Piazza Navona Czy Polacy w owym czasie często odwiedzali Rzym? Czy lubili to miasto? Rzym był, po Padwie, miejscem, gdzie się najczęściej jeździło do Włoch i to z dwóch powodów, albowiem pojęcie pielgrzym do Rzymu w tym czasie oznaczało zarówno kogoś, kto jedzie odwiedzać kościoły, jak i tego, kto chce wyłącznie oglądać ruiny. Pierwszy przewodnik został sprzedany polskiemu czytelnikowi jako Pielgrzym włoski, a był to przekład z Andrea Palladia z tym, że pojęcie peregrinus nie oznaczało koniecznie peregrinus devotus. Był tam bowiem tylko opis Rzymu starożytnego i krótka wzmianka o pałacach watykańskich. Potem podróżuje się już, aby podziwiać malowniczy Rzym starożytny. Na zainteresowanie się antykiem ogromny wpływ miały dokonane w XVIII w. wykopaliska w Pompejach i Na koniec pytanie o tytuł książki. To cytat z przekładu poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Jest to rzeczywiście przekład znanego epigramu Janusa Vitalisa (Qui Romam in media quaeris, novus advena, Roma), sycylijskiego poety, który w 1510 roku trafił do Rzymu, by w pięć lat później rozpocząć karierę na dworze papieskim. Utwór ten - siedem dystychów elegijnych - zrobił niezwykłą karierę w całej Europie, od Hiszpanii i Anglii po Rzeczpospolitą, do dziś zresztą spotykamy jego współczesne przekłady. Najstarszy polski przekład wydrukowano w roku Był dziełem zmarłego przed dwudziestu laty właśnie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Co ciekawe, tych przekładów jest tak dużo, że, można by zrobić obszerną antologię różnojęzycznych tłumaczeń tego epigramu. Tytuł naszego wywiadu zaczerpnęłam właśnie z przekładu Vitalisa, dokonanego przez współczesnego

8 8 Polonia Włoska Nr 1(30)/2004 polskiego poetę Jarosława Marka Rymkiewicza Epitafium dla Rzymu. Przybyszu, który Rzymu szukasz w owym Rzymie I nie znajdujesz w Rzymie żadnej z rzeczy Rzymu, Patrz. Kolumna złamana i w pałacach kroki Pokoleń. Tylko wiatry i popiół i imię. Ten jest Rzym. Gwiazda może w tych ruinach błądzi I błyska, jak błyskała i miastu i światu, Bo miasto świat zdobyło, a świat zdobył miasto I wszystko w proch upadło, by znowu Czas rządził. O chwilo, o przemiano. W tym Rzymie ukryty Inny Rzym wciąż kiełkuje, wolny i podbity. Wszystko ku zmianie pędzi. Tylko Tyber śpiewa I płynie tam, gdzie morze swe delfiny pasie: To, co w czasie stać miało, Czas kruszy i zwiewa, To, co przepływa w czasie, będzie trwało w Czasie. prof. Jerzy Miziołek Włochy moja miłość... U Jarosław Marek Rymkiewicz (z tomu Metafizyka, 1963) (w tekście: reprodukcje rycin Giovanni Battista Piranesiego) wiodły mnie zabytki, które znałem ze zdjęć, ich rozmiary, kolor, symbolika. Przymierzyłem się do kolumn, ujrzałem blask mozaik... i odtąd pozostaję - jak wielu Polaków - obywatelem Rzymu. Wracam do Polski, kocham swą ojczyznę, ale czuję się rzymianinem i mieszkańcem Italii. To wyznania prof. Jerzego Miziołka, historyka sztuki, kierownika Zakładu Tradycji Antyku w Sztukach Wizualnych Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Po raz pierwszy przyjechał do Rzymu w 1981 roku na stypendium Fundacji Lanckorońskich, w następnych latach kilkakrotnie korzystał z pomocy tej instytucji. Studiował archeologię wczesnochrześcijańską w Pontificio Istituto di Archeologia Cristiana w Rzymie. Doktorat na temat symboliki światła w sztuce wczesnochrześcijańskiej i wczesnośredniowiecznej pt. Sol verus. Studia nad ikonografią Chrystusa w sztuce pierwszego tysiąclecia (opublikowany w 1991 roku przez Ossolineum) obronił w 1987 na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a habilitację dotyczącą malarstwa wczesnego Renesansu w Italii na Uniwersytecie Warszawskim w roku Jest autorem i edytorem sześciu książek i ponad 100 artykułów w fachowej prasie polskiej i zagranicznej. Głównym tematem Pana zainteresowań jest włoski Renesans i jego obecność w sztuce polskiej. Tak, od lat jest to jeden z głównych przedmiotów moich badań, choć zaznaczam nie jedynym. Fascynację Renesansem zawdzięczam prof. Karolinie Lanckorońskiej, której uczniem miałem zaszczyt być od 1982 roku. Dla mnie jednego pani profesor prowadziła prywatne wykłady w mieszkaniu na via Virginio Orsini 19. Pamiętam ją siedzącą przy biurku w swym gabinecie. Obok stał zawsze bukiet róż. Słuchałem jej wykładów przez prawie pół roku, mówiła o swym ukochanym Michale Aniele i o tym, że wielka sztuka wymaga odwagi. Nie bójcie się obcowania z arcydziełami, studiujcie je, bo one uszlachetniają umysł badacza - podkreślała. Z tej właśnie odwagi zrodziła się zapewne Pana najnowsza książka Mity-legendy-exempla. Włoskie malarstwo świeckie epoki Renesansu ze zbiorów Karola Lanckorońskiego? Tak można powiedzieć. Pracowałem nad nią 7 lat. Jest obszerna liczy 500 stronic i ponad 300 ilustracji. Dotyczy 30 obiektów malarskich pittura di cassone, malowideł, jakie umieszczano na skrzyniach wyprawnych, którymi obdarowywano we Włoszech pary wstępujące w związki małżeńskie. Jest to bardzo ciekawe zjawisko, ponieważ pojawiły się tam pierwsze, od czasów antycznych, sceny mitologiczne. Zbiór, który analizuję, powstał na przestrzeni 200 lat od XIV do XVI wieku. W mojej książce pokazuję potęgę mitu i jego rolę w rozwoju włoskiego malarstwa. Jego historię rzucam na szerokie tło kultury humanistycznej miast włoskich, w których powstawała Rzymu, Florencji, Werony, Wenecji czy Sieny. Książka rozpoczyna się rozdziałem poświęconym hr. Karolowi Lanckorońskiemu i jego kolekcji. To ma głębokie uzasadnienie. Obiekty, które analizowałem, pochodzą ze wspaniałego daru prof. Karoliny Lanckorońskiej dla Zamku Królewskiego na Wawelu z roku Moją książkę traktuję jako rodzaj hołdu składanego wielkiej uczonej i donatorce. Ponadto chciałem pokazać, kim był hr. Karol Lanckoroński, dlaczego zbierał dzieła sztuki i jaka była historia wspaniałej kolekcji. To tylko jeden rozdział, ale już teraz

9 Polonia Włoska Nr 1(30)/ AMATORSKI CHÒR Z CAPENY Rozmowa z Jolantą Cichecką Speranza, założycielką i prowadzącą Chór Capena Z acznijmy naszą rozmowę od krótkiej prezentacji, kierowanego przez panią Chóru Capena. Jakie były jego początki? Dokładnie 12 lat temu przeniosłam się z moją rodziną z Rzymu do małej miejscowości Capena, położonej niedaleko Wiecznego Miasta. Wcześniej studiowałam romanistykę w Messynie i pracowałam jednocześnie z polskim choreografem Tomaszem Gołębiowskim, jako akompaniator w szkole baletowej, wykorzystując w ten sposób moje wykształcenie muzyczne zdobyte w Krakowie. Po wyjeździe z Messyny, w Rzymie, nie miałam bezpośredniego kontaktu z muzyką. W Capenie zaczęłam organizować sobie wolny czas. Zgłosiłam się do ogniska muzycznego i zaczęłam uczyć dzieci propedeutyki muzyki oraz śpiewu, a w mojej parafii, aby ożywić trochę niedzielne msze św, założyłam chór. Początki były trudne, było nas niewiele a poza tym nikt z członków powstającego chóru nie studiował muzyki... Mieliśmy natomiast dużo zapału. Zaczęłam prowadzić lekcje solfeżu i powoli przygotowywać pierwsze, nieskomplikowane pieśni na dwa głosy. Zaczęliśmy śpiewać w czasie bardziej uroczystych mszy. Niektórzy czytelnicy Biuletynu mieli okazję wysłuchać koncertu Chóru Capena w Instytucie Polskim w Rzymie, czy był to wasz debiut? Nasz debiut, odbył się w Instytucie Polskim w Rzymie w roku Wykonaliśmy wtedy po raz pierwszy kolędy polskie. Wcześniej jednak chór występował co roku z koncertami kolęd w Capenie, Fiano, Riano i w Passo Corese. W 1998 roku byliśmy zaproszeni przez Cavalieri di Santo Sepolcro (Rycerze Grobu Chrystusowego) do wykonania gregoriańskiej Messa degli Angeli podczas mszy św. z okazji święta męczenników Piotra i Pawła 29 czerwca w kościele Santa Maria in Campo Santo oraz podczas procesji w ogrodach watykańskich.. W czasie ostatniego koncertu w Instytucie Polskim w Rzymie chór, który składa się wyłącznie z Włochów, wykonał trzynaście polskich kolęd. Było to dla mnie pewne wyzwanie. Przez kilka miesięcy, wraz z moją córką, uczyłam chórzystów polskiej wymowy. Efekt był zdumiewający: niektórzy rodacy pytali po koncercie, ilu Polaków jest w chórze. Koncert chóru Capena w Instytucie Polskim Wykonujemy przede wszystkim muzykę religijną, głównie włoskiego kompozytora Marco Frisiny. Naszym stałym repertuarem są też kolędy polskie oraz najpopularniejsze pieśni bożonarodzeniowe innych narodów. Mamy również w repertuarze utwory Bacha, Mozarta i Schuberta. Proszę pamiętać jednak, że jesteśmy chórem dosyć młodym i że dysponujemy bardzo ograniczonym czasem na wspólne śpiewanie. Ćwiczymy w kościele parafialnym w Capenie raz w tygodniu, na tyle pozwalają nam nasze zajęcia. Jeśli ktoś z naszych czytelników byłby zainteresowany wstąpieniem do waszego chóru, do kogo powinien się zwrócić? Naturalnie wszyscy, którzy lubią śpiewać, nawet osoby bez przygotowania muzycznego, są mile widziani. Pragnę podkreślić, że nasz chór jest chórem amatorskim i prawie wszyscy jego członkowie sami wypracowali swoje głosy. Zainteresowanych zapraszam do skontaktowania się ze mną w Instytucie Polskim w Rzymie. Kiedy i gdzie będziemy mogli ponownie usłyszeć Chór Capena? Na pewno będziemy koncertować w Capenie jak co roku w okresie świąt Bożego Narodzenia. A jeżeli ktoś ma ochotę wybrać się na wycieczkę do naszego uroczego miasteczka, zapraszamy na niedzielę 2 maja. Chór Capena będzie śpiewać w czasie mszy podczas Pierwszej Komunii w kościele pod wezwaniem św. Michała Archanioła. rozmawiała Beata Brózda Czy istnieje jakiś szczególnie bliski pani okres w historii muzyki, który stara się pani zaakcentować układając programy waszych koncertów?

10 10 Polonia Włoska Nr 1(30)/2004 V Zjazd EUWP W WIEŚCIIEŚCI POLONIJNE dniach od 28 do 30 listopada 2003 roku w siedzibie POSK-u w Londynie odbył się V Zjazd Europejskiej Unii Wspólnot Polonijnych oraz Jubileusz dziesięciolecia powstania tej organizacji. W Zjeździe uczestniczyło ponad 60 delegatów reprezentujących 36 organizacji polonijnych z 29 krajów Europy. Wśród gości Zjazdu byli m.in. były Prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, Marszałek Senatu RP Longin Pastusiak, Ambasador RP w Wielkiej Brytanii Stanisław Komorowski, prezes Rady Polonii Świata Les Kuszyński, przewodniczący senackiej Komisji Emigracji i Polaków za Granicą Tadeusz Rzemykowski, wiceprezes Stowarzyszenia Wspólnota Polska prof. Jan Mazur, dyrektor TV Polonia Antoni Bartkiewicz. Związek Polaków Włoszech reprezentowali Prezes Mieczysław Rasiej i viceprezes Maria Gratkowska Scarlini. Z 10-letnią historią EUWP można się było zapoznać dzięki monografii autorstwa wiceprezydenta EUWP Tadeusza Piłata. Zespoły artystyczne z Wilna, Paryża i Londynu uświetniły program artystyczny Jubileuszu. Ważnym elementem działalności EUWP w minionej kadencji była jej aktywność na rzecz integracji w światowym ruchu polonijnym: zjeździe Unii Stowarzyszeń i Organizacji Polskich Ameryki Łacińskiej, trzech zebraniach organizacyjnych, przygotowujących II Zjazd Polonii i Polaków z Zagranicy i w samym zjeździe, w zebraniu konsultacyjnym na Tenerifie z udziałem wszystkich polonijnych organizacji kontynentalnych, w Zjeździe Rady Polonii Świata w Pułtusku i w prezydium Rady Polonii Świata. Równie ważne dla EUWP były także integracyjne spotkania regionalne, nie będące statutową formą jej działalności. Spotkania takie odbyły się w okresie minionych trzech lat w Austrii, we Włoszech (Gemona), na Węgrzech, w Szwecji, Francji, Rumunii, Czechach i w Chorwacji. Zjazd przyjął do EUWP nowe organizacje członkowskie: Związek Polaków na Ukrainie z Kijowa (Prezes Stanisław Kostecki), Stowarzyszenie Ekspertów Polskich w Holandii (Prezes Małgorzata Bos- Karczewska), Towarzystwo Irlandzko-Polskie (Prezes Helena Johnston), Związek Dziennikarzy Polskich na Wschodzie (Prezes Michał Bieniasz). W ten sposób obecnie lista EUWP liczy 38 organizacji z 29 krajów. Przyjęto poprawioną wersję statutu organizacji oraz wybrano nowe władze EUWP: Prezydent Helena Miziniak (Wielka Brytania); Wiceprezydent Tadeusz A. Pilat (Szwecja); Sekretarz Generalny Roman Śmigielski (Dania); Sekretarz Aleksander Zając (Niemcy); Sekretarz Urszula Milczewska (Bułgaria); Sekretarz Czesław Błasik (Rosja). (na podst. nadesłanych materiałów) Polska-Polonia wzajemne oczekiwania Umowa o współpracy W Szczecinie podpisana została umowa pomiędzy Uniwersytetem Szczecińskim a Europejską Unią Wspólnot Polonijnych. Europejska Unia Wspólnot Polonijnych (EUWP) objęła tym samym patronat nad utworzonym w ubiegłym roku w Szczecinie uniwersyteckim Ośrodkiem Studiów i Badań Polonijnych i będzie wspierać jego działania w: organizowaniu badań naukowych w miejscach działalności organizacji członkowskich Europejskiej Unii Wspólnot Polonijnych; rozpowszechnianiu osiągnięć pracowników i studentów Uniwersytetu Szczecińskiego (US) w miejscach działalności swych organizacji członkowskich oraz w realizacji zadań ustalonych przez Radę Programową Ośrodka Studiów i Badań Polonijnych US. US i EUWP powołały też do życia Radę Programową Ośrodka Studiów i Badań Polonijnych, na czele której stanął rektor US prof. zw. dr hab. Zdzisław Chmielewski z dwoma wiceprzewodniczącymi: panią Helena Miziniak prezydentem EUWP i prof. dr hab. Jackiem Leońskim kierownikiem Ośrodka Badań i Studiów Polonijnych. Umowa zawarta została na czas nieograniczony. Leszek Wątróbski Za pomoc w ukazaniu się niniejszego numeru Biuletynu Redakcja składa podziękowania: Fundacji Rzymskiej im. Margr. J. S. Umiastowskiej, Wydziałowi Konsularnemu przy Ambasadzie RP w Rzymie oraz Związkowi Polaków w Mediolanie. Ponadto dziękujemy: Barbarze Bronzi ze Sieny, Ryszardowi Demelowi z Tencarola, Aleksandzrze Golian z Turynu, Lilianie Klaus z Bolonii, Annie Liszcz z Udine, Barbarze Ludwikiewicz Grassi i Alicji Ojrzanowskiej Pratesi z Rzymu, Ewie Wójcikowskiej z Genui oraz Krystynie Zimnowoda-Faggion z Pordenone.

11 Polonia Włoska Nr 1(30)/ ARCHIWUM EMIGRACJI W TORUNIU B iblioteka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu od połowy lat 90. kładzie szczególny nacisk na poszukiwanie i dokumentowanie dorobku kultury polskiej na obczyźnie. W tym celu powołano do życia pracownię archiwalno-badawczą pn. Archiwum Emigracji, która gromadzi spuścizny pisarzy, ludzi nauki, publicystów i artystów emigracyjnych, ich księgozbiory, archiwa redakcji czasopism, oficyn wydawniczych i instytucji kulturalno-społecznych działających na emigracji w XX wieku. W instytucjach bibliotecznych i archiwalnych czy muzeach w Polsce, archiwalia emigracyjne stanowią fragment innych, najczęściej znacznie rozleglejszych i cenniejszych kolekcji rękopiśmien/ nych i bibliotecznych, i same nie tworzą osobnych zespołów. Archiwum Emigracji jest jedyną w Polsce instytucją naukową gromadzącą różnorodną dokumentację do dziejów emigracji XX wieku w osobnej pracowni. Archiwum Emigracji gromadzi archiwalne, artystyczne i biblioteczne zbiory emigracyjne i dotyczące emigracji, dokumentuje relacje i wspomnienia, zbiera informacje o emigracyjnych zbiorach w kraju i za granicą oraz informacje o realizowanych pracach badawczych nad emigracją, a ponadto prowadzi własną działalność wydawniczą. Obok organizowanych wystaw, seminariów naukowych, konferencji to również sposób na popularyzowanie problemów związanych z emigracją polską. Najważniejszą i największą kolekcją archiwalną w Archiwum Emigracji jest archiwum tygodnika literackiego Wiadomości, założonego i redagowanego w Londynie przez Mieczysława Grydzewskiego, a po jego śmierci w 1970 roku - redagowanego przez Michała Chmielowca i od 1973 przez Stefanię Kossowską. Archiwum Wiadomości, liczące kilkadziesiąt tysięcy listów i rękopisów (ale też meble, pamiątki po redaktorach i dzieła sztuki) jest darem Stefanii Kossowskiej i było praprzyczyną powstania toruńskiego o ś rodka. Innymi cennymi archiwami instytucji są: archiwum księgarni Libella i Galerie Lambert z Paryża; archiwum Teatru Syrena z Londynu oraz zbiór dokumentów wydawnictwa Książnica Polska z Glasgow. Najważniejszy ilościowo zbiór Archiwum Emigracji stanowią archiwa prywatne, naukowe, polityczne i literackie pisarzy, dziennikarzy, publicystów, artystów, ludzi teatru i wybitnych osobistości życia społecznokulturalnego wychodźstwa polskiego w XX wieku oraz badaczy emigracji z Polski. To one przyciągają rocznie do Torunia ponad stu badaczy z całej Polski. Wraz z archiwami i cennymi księgozbiorami historycznymi, Archiwum pozyskuje prace graficzne i malarskie, a nawet, choć rzadziej, rzeźbiarskie. Najczęściej są one częścią spuścizn pisarzy, wydawców, ludzi nauki albo fragmentami wyposażenia pomieszczeń redakcyjnych i księgarskich. Archiwum Emigracji prowadzi badania naukowe samodzielnie oraz wspólnie z innymi ośrodkami w Polsce i na świecie. Od 1995 roku wydawana jest seria opracowań pn. Archiwum Emigracji. Źródła i materiały do dziejów emigracji polskiej po 1939 roku. Ukazało się w tej serii, nakładem Wydawnictwa Uniwersyteckiego, szesnaście tomów. Archiwum Emigracji wydaje ponadto drugą serię: literacką, w której publikowane są wspomnienia, poezja, eseistyka, felietonistyka oraz krytyka literacka powstała na obczyźnie. Od roku 1998 ukazuje się rocznik Archiwum Emigracji. Studia, szkice, dokumenty. Czasopismo jest miejscem publikacji wyników badań nad różnymi aspektami kultury polskiej na obczyźnie, swoistej dyskusji młodych krajowych badaczy studiujących historię emigracji z twórcami kultury i uczestnikami życia literackiego i społecznokulturalnego na wychodźstwie. Tytuł czasopisma informuje też o innym celu stojącym przed redakcją Archiwum : publikacji niewielkich zbiorów dokumentów archiwalnych, wywiadów, korespondencji, zestawień bibliograficznych, ineditów literackich itp., słowem udostępnianiu zawartości archiwów tak krajowych, jak emigracyjnych. Dokumenty zajmują połowę każdego zeszytu, są to głównie korespondencje. Wartość dokumentacyjną mają też wspomnienia i wywiady oraz szkice biograficzne poświęcone zmarłym pisarzom i ludziom kultury. W roku 2001 Archiwum Emigracji po raz pierwszy przyznało Nagrodę czasopisma Archiwum Emigracji za pracę magisterską i doktorską na temat emigracji polskiej po 1939 roku. Celem Nagrody jest promocja podstawowych badań naukowych nad różnorodnymi zagadnieniami związanymi z dziejami i dorobkiem wychodźstwa polskiego. Przyznawana jest za wybitne prace z dziedzin: literaturoznawstwo, historia, historia kultury i socjologia oraz historia sztuki. Wyczerpujące informacje o zbiorach i działalności Archiwum Emigracji znajdują się w Internecie: Archiwum_Emigracji/ fragment opracowania

12 12 Polonia Włoska Nr 1(30)/2004 PRZEDSTAWIAMY POLONIĘ ŚWIATA 10 lat działalności Wisły w Macedonii acedonia to mały kraj M położony na Bałkanach, do 1991 roku jedna z republik byłej Jugosławii. Jeszcze w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku zaczęła tworzyć się na jej terenie macedońska Polonia. W jej skład weszli obywatele polscy (przeważnie Polki), których los rzucił na Bałkany z powodu związków małżeńskich z tutejszymi obywatelami, a także Macedończycy pochodzący z Macedonii Egejskiej (obszar w Północnej Grecji ), którzy po wojnie domowej w Grecji (1948 r.) znalezli tymczasowe schronienie w Polsce, a następnie pod koniec lat 60-tych i 70- tych powrócili i osiedlili się na terenach dzisiejszej Macedonii. Na początku lat 90-tych tutejsza Polonia, wspomagana także przez Macedończyków, którzy darzą Polskę wielką sympatią, utworzyła Macedońsko-Polskie Towarzystwo Kulturalne Wisła. 28 sierpnia 1993 roku Towarzystwo zostało oficjalnie zarejestrowane jako pierwsza organizacija polonijna na terenach byłej Jugosławii. Struktura organizacyjna Wisły jest wielowarstwowa. Przede wszystkim istnieje Towarzystwo z siedzibą w Skopju i oddziałami w Bitoli, Prilepie, Tetovie, Koczani i Strumicy. Równolegle działają tzw. polskie kluby Polonia. Pracą klubów kierują Polacy, osoby różnych zawodów, rozmaitej orientacji religijnej i różnych poglądów politycznych. Jednym z zadań, które postawiło przed sobą Towarzystwo jest zachowanie i pielęgnowanie języka polskiego, znajomość historii i obyczajów naszego kraju. Dlatego też specjalny akcent postawiliśmy na pracę polskiej szkółki. Powstała ona zaraz po rejestracji Towarzystwa Wisła i działa do dnia dzisiejszego. Obecnie szkółką kieruje mgr Elżbieta Barakoska, absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego. W okresie kiedy Towarzystwo Wisła zaczynało swoją pracę, niewiele dzieci z Zjazd członkow Wisły w Kruszewie, Macedonia mieszanych polsko-macedońskich małżeństw mówiło po polsku, jak również i niektóre Polki miały problemy z językiem ojczystym. Dzisiaj nie ma w Macedonii dziecka (członka Towarzystwa) z mieszanego małżeństwa, które nie mówiłoby po polsku i po macedońsku prawie w jednakowym stopniu. Ponadto studiuje obecnie w Polsce, lub na wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Św. Cyryla i Metodego w Skopju ok. 80% z dzieci, które uczyły się w naszej polskiej szkółce. Pragniemy podkreślić, iż praca tego typu szkółki jest rzadkim zjawiskiem w Macedonii i jest ona naszą dumą. Dziesięciolecie istnienia Towarzystwa Macedońsko-Polskiej Przyjaźni i Współpracy Wisła jest dobrą okazją, aby dokonać podsumowania dotychczasowej działalności. Odbyło się ponad 400 spotkań w polskich klubach w Skopju, Bitoli i Prilepie. Zorganizowanych zostało ponad 200 manifestacji, z których należy wymienić 26 koncertow z udziałem znanych macedońskich artystów i 15 koncertow z udziałem młodych artystów z Polski. Zorganizowanych zostało 12 wystaw (współczesnego malarstwa polskiego, grafiki, plakatu teatralnego, książki i karykatury). Miały miejsce projekcje filmowe, na których pokazano 10 najnowszych osiągnięć kinematografii polskiej. Towarzystwo jest znane z organizacji tradycyjnych już Dni Kultury Polskiej w Macedonii. Ponadto odbył o się 10 Wieczorów Polskich, 10 wspólnie zorganizowanych Świąt Bożego Narodzenia. Spotykaliśmy się w czasie karnawał u i Ś wią t Wielkanocnych. W maju i we wrześniu odbywają się wycieczki nad Jezioro Treska (koło Skopja), organizowane są wspólne spotkania w Bitoli, Prilepie, Kruszevie, Ochrydzie, Strumicy. W Skopju mieliśmy okazę spotkać się z ważnymi osobistościami z życia politycznego Polski, członkami polskiego Rządu, Sejmu i Senatu, jak również z przedstawicielami życia kulturalnego, naukowego, gospodarczego i polonijnego Polski.

13 Polonia Włoska Nr 1(30)/ Dzięki członkom Wisły i gościnności Kościoła Katolickiego ze Skopja, zostały nawiązane kontakty ze Zgromadzeniem Chrystusowców z Poznania, którego przedstawicieli parokrotnie mieliśmy okazję gościć u nas. Ludzie pamiętają... I właśnie z uwagi na przytoczoną statystykę powinno się zapisać i zapamiętać, że to właśnie Towarzystwo Wisła w trudnym dla społeczeństwa macedońskiego okresie w latach (kryzys wojenny) - wytrwale broniło języka polskiego, kultury, historii i polskich tradycji oraz pomagało rodzinom polskim z najbardziej zagrożonych terenów przetrwać bardzo nieraz ciężkie chwile. Prof. dr. Bożin Donevski Przewodniczący Towarzystwa POLSKIE TOWARZYSTWO TŁUMACZY EKONOMICZNYCH, PRAWNICZYCH I SĄDOWYCH PT TEPIS Klub Włoski Członkowie Klubu Włoskiego TEPIS wykonują tłumaczenia przysięgłe i legalizację dokumentów w Konsulacie RP i Sądzie w Rzymie oraz w Urzędach polskich. 1. Agnieszka BLADOWSKA - RZYM Tłumacz przysięgły języka włoskiego i angielskiego via Aldo Maria Scalise Roma Nord Studio: via Candia Roma (Ottaviano) Tel./Fax kom a.bladowska@tin.it 2. Beata BRÓZDA - RZYM Tłumacz przysięgły języka włoskiego via Maria Lorenza Longo Roma (Monteverde) Tel kom beatabrozda@libero.it 3. Marzenna SMOLEŃSKA - RZYM Tłumacz przysięgły języka włoskiego i francuskiego Tłumaczenia konsekutywne i symultaniczne via Meropia Roma (EUR) Tel./Fax kom marzennamaria.smolenska@tin.it 4. Hanna SZULCZEWSKA - RZYM Tłumacz przysięgły języka włoskiego i angielskiego via del Casaletto Roma (Monteverde) Kom szulczewska@tlumacz.polbox.pl 5. Anna STRYJECKA - FLORENCJA Tłumacz przysięgły języka włoskiego i francuskiego via dei Della Robbia Florencja Tel./Fax kom Barbara MATUSZAK - MEDIOLAN Tłumacz przysięgły języka włoskiego i francuskiego via Cusago Mediolan Tel./Fax kom unoi@libero.it VADEMECUM POLAKA WE WŁOSZECH W Szkolnictwo e Wł oszech od kilkunastu lat przeprowadza się mniejsze lub większe reformy szkolnictwa. Ostatnia rozpoczęła się w roku szkolnym 2000/2001. Przewiduje ona częściową zmianę struktury placówek szkolnych i programów nauczania. Reforma ta budzi jednak wiele kontrowersji i sprzeciwów i dlatego nie wiadomo, czy i w jaki sposób będzie wprowadzana w życie. W niniejszym artykule opisany jest obecny system publicznego szkolnictwa włoskiego. Trzeba zaznaczyć również, że w 1997 roku szkoły uzyskały autonomię w realizacji programu edukacyjnego, w kontaktach z rodzicami i w zarządzaniu finansami szkolnymi. Powoduje to rozbierzności w funkcjonowaniu poszczególnych szkół. We Włoszech obowiązek szkolny obejmuje dzieci między szóstym a piętnastym rokiem życia, a więc od szkoły podstawowej do pierwszej klasy wyższej szkoły średniej. Przed ukończeniem 6 lat dziecko może uczęszczac do: żłobka (asilo nido) dla dzieci od 3 miesięcy do 3 roku życia. Podania o przyjęcie należy składac w urzędzie gminy (comune) lub w urzędzie dzielnicowym (municipio). Placówka tego typu jest częściowo płatna; przedszkola (scuola dell infanzia czy scuola materna) dla dzieci od 2,5-3 lat do 6 roku życia. Podanie o przyjęcie należy składać bezpośrednio w sekretariacie przedszkola. Uczęszczanie jest bezpłatne, jedynie za stołówkę przewidziana jest odpłatność. Szkoła podstawowa (scuola elementare) obowiazuje od 5,5-6 roku życia i trwa 5 lat. Szkoła ta kończy się egzaminami z języka włoskiego, matematyki oraz z ogólnej wiedzy z pozostałych przedmiotow. Szkoła podstawowa jest bezpłatna. Za podręczniki (libri di testo) płaci gmina (comune). Często jednak nauczyciele proszą o zakupienie dodatkowych podręczników. Z każdego przedmiotu wystawiane są na koniec okresu czy kwartału oceny podsumowujące: insufficiente, sufficiente, buono, distinto, ottimo. Świadectwo szkolne (pagella) odbierają osobiście rodzice w dniu wyznaczonym przez nauczycieli. Jeżeli nie jest to możliwe należy je odebrać w sekretariacie. Niektóre szkoły dysponują świetlicami (pre-scuola i post-scuola), za które płaci się osobno. Drugim etapem obowiązkowej nauki jest szkoła średnia, która składa się z dwóch stopni: niższego i

14 14 Polonia Włoska Nr 1(30)/2004 wyższego. Niższa szkoła średnia (scuola media inferiore) odpowiednik polskiego gimnazjum - trwa 3 lata (od 11 do 14 roku życia). Przyjęcie do niej odbywa się na podstawie dyplomu z egzaminu kończacego szkołę podstawową (licenza elementare). Szkoła ta jest bezpłatna. Koszt podręczników ponoszą rodzice. W niektórych szkołach można pożyczyć podręczniki na dany rok szkolny (prestito d uso). Również i ta szkoła kończy się egzaminem pisemnym z języka włoskiego, języka obcego, matematyki oraz egzaminem ustnym z wiedzy ogólnej. Wyższa szkola średnia (scuola media superiore) trwa 5 lat, ale tylko pierwszy rok nauki objęty jest obowiązkiem szkolnym. Na pierwszym roku nauka jest bezpłatna, w niektórych szkołach jednak wymagana jest mała opłata (contributo) na wydatki szkolne. W następnych latach należy uiścić wpisowe (tassa scolastica d iscrizione). Koszt podręczników ponoszą rodzice. Przyjęcie do tej szkoły odbywa się na podstawie dyplomu z egzaminu kończącego niższą szkołę średnią (licenza media). W czasie nauki stosuje się dziesięciostopniowa skalę ocen, przy czym pozytywne zaczynają sie od szóstki. Przeważnie dopuszcza się 1-2 poprawki na koniec roku. W drugim okresie wiele szkół organizuje bezpłatne korepetycje dla słabszych czy zagrożonych uczniów. Istnieją 3 typy wyższych szkół średnich: 1) liceum (liceo): o profilu humanistycznym (liceo classico), o profilu nauk ścisłych (liceo scientifico), artystyczne (liceo artistico), językowe (liceo linguistico), pedagogiczne (istituto magistrale lub delle scienze sociali), ekonomiczne, muzyczne itp; 2) technikum (istituto tecnico): handlowe, elektroniczne, mechaniczne, informatyczne, rolnicze, turystyczne, dla techników dentystycznych itp.; 3) trzyletnie (+2 lata specjalizacji) szkoły zawodowe (istituti professionali): przemysłowe, rzemieślnicze, rolnicze, handlowe, hotelarskie itp. Nauka w pięcioletnich wyższych szkołach średnich kończy się maturą (l esame di stato). Po jej zdaniu można ubiegać się o przyjęcie na studia. Uczniowie muszą zdać 3 egzaminy pisemne wypracowanie z języka włoskiego, test w języku obcym i egzamin dotyczący przedmiotów profilowanych wykładanych w danej szkole oraz jeden egzamin ustny obejmujący wszystkie przedmioty z ostatniego roku nauki. Prace i wypowiedzi oceniane są przez dziewięcioosobową komisję egzaminacyjną, w skład której wchodzą także członkowie spoza szkoły. Podania o przyjęcie do szkoły na następny rok należy składać w styczniu. Wybór danej szkoły należy umotywować miejscem zamieszkania dziecka, dziadków czy miejscem pracy. W szczególnych przypadkach dziecko można zapisać do szkoły w każdej chwili, nawet jeśli rok szkolny już się rozpoczął. UWAGA! Wszystkie dzieci w wieku od 6 do 15 lat maja prawo uczęszczać do szkoły, nawet jeśli nie posiadają pozwolenia na pobyt. Każda szkoła publiczna we Włoszech obowiązana jest przyjąć każde dziecko, które chce się zapisać. Jeżeli jakaś szkoła odmawia przyjęcia nowego ucznia, należy poprosić dyrektora (preside) o odpowiedź odmowną na piśmie ze wskazaniem przyczyn. Wpisu dokonuje się w sekretariacie szkoły. Należy wypełnić odpowiedni formularz (domanda di iscrizione). Trzeba również zdecydować o wyborze: czasu i rodzaju zajęć (zajęcia zwyczajne, klasa eksperymentalna, zajęcia całodniowe lub przedłużone); lekcji religii katolickiej; korzystania ze stołówki szkolnej. Aby uzyskac zniżkę od opłaty za stołówkę należy zwrócić się do odpowiedniego urzędu (ufficio refezione) gminy. Do zapisania dziecka do szkoły są potrzebne ponadto następujące dokumenty: świadectwo szkoły, do której dziecko uczęszczało w swoim kraju. Jeżeli brakuje takiego dokumentu, jedno z rodziców składa pod własną odpowiedzialnością oświadczenie, do jakiej klasy dziecko uczęszczało w swoim kraju; Karta szczepień (certificato di vaccinazione). Obowiązkowe są następujące szczepienia: przeciw chorobie Heinego-Medina (antipolio), błonicy i tężcowi (antidiftericaantitetanica), ż ó ł taczce wirusowej (antiepatite B). Jeżeli nie posiada się takiego zaświadczenia, należy wykonać wymagane szczepienia w rejonowym ośrodku zdrowia (ASL). Nowy uczeń powinien zostać umieszczony w klasie odpowiadającej mu wiekowo, w wyjątkowych przypadkach może być wpisany do klasy o rok niższej czy wyższej. Aby pomóc uczniom z innych krajów zżyć się ze środowiskiem nowej szkoły i opanować szybko język włoski, szkoła może zorganizować zajęcia indywidualne, naukę języka włoskiego jako języka obcego lub skorzystać z pomocy mediatore interculturale. Uczniowie z najlepszymi wynikami w nauce oraz z rodzin o niskich dochodach mogą starać się o stypendium (borsa di studio) lub zwrot kosztów za zakup książek. Gmina zapewnia dowożenie do szkoły dzieci niepełnosprawnych specjalnie do tego przystosowanym autobusem. W miarę posiadanych funduszy gmina organizuje również przewóz pozostałych uczniów mieszkających daleko od szkoły. Informacji na ten temat udziela sekretariat szkoły. Rok szkolny rozpoczyna sie w połowie września i kończy się w połowie czerwca. Dokładne terminy ustala każdy region. Dniami wolnymi w czasie roku szkolnego są: dwutygodniowe ferie na Boże Narodzenie (zwykle od 23 grudnia do 6 stycznia); około tygodnia na Wielkanoc; 1 listopada, 8 grudnia, 25 kwietnia, 1 maja i Święto Patrona danej miejscowości.

15 Polonia Włoska Nr 1(30)/ Ważne jest uczestnictwo rodziców w wywiadówkach i spotkaniach z nauczycielami, aby dowiedzieć się jak najwięcej na temat funkcjonowania szkoły, realizacji programu nauki, trudności i postępów dziecka. opracowała Joanna Pachla NOWE ORGANIZACJE POLSKIE WE WŁOSZECH W AREZZO (region Toskania) dniu 2 października 2003 r. powstało liczące już około 50 członków, Stowarzyszenie Polaków Chrześcijan w Arezzo. Celem działalności nowej organizacji jest utworzenie punktu informacji i pomocy dla Polaków, utrzymanie kontaktów z Krajem oraz troska o zachowanie kultury i obyczajów narodowych. Prezesem Stowarzyszenia jest Robert Knapczyk. REGGIO CALABRIA W dniu 21 października 2003 r. powstał Związek Polaków w Kalabrii z siedzibą w Reggio Calabria. Związek został oficjalnie zarejestrowany dnia 26 listopada 2003 r. Jest organizacją o charakterze kulturalnym i bez celu osiągania zysku. Prezesem została wybrana Dorota Grażyna Sylla Crucitti. Obecność wspólnoty polskiej w Reggio Calabria sięga około dwudziestu lat. Kontakty między Polakami były jednak tylko sporadyczne. Od 1997 r. punktem odniesienia dla Polonii w Reggio Calabria stały się polskie msze święte celebrowane przez duszpasterza Polonii włoskiej, ks. Mariana Burniaka. Dzięki wyjątkowemu wsparciu z jego strony i dzięki jego pomocy nawiązany został stały kontakt wspólnoty polskiej z Reggio Calabria ze Związkiem Polaków we Włoszech. W marcu 1997 r. przedstawicielka tej wspólnoty wzięła udział, w charakterze obserwatora, w II Walnym Zjeździe ZPwW, co było później kontynuowane. Dnia 2 marca 2001 r. w Reggio został oficjalnie otwarty Konsulat Honorowy Rzeczpospolitej Polskiej. Prestiżową funkcję konsula honorowego otrzymał mieszkaniec miasta, Antonio Giglio. Wiele nadziei na ewentualne poparcie swoich działań wiązała wspólnota polska z Reggio z tą placówką. Przykro stwierdzić, iż tak się nie stało. W marcu ub. roku w Reggio Calabria miała miejsce oficjalna wizyta polskiej placówki dyplomatycznej we Włoszech pod przewodnictwem Ambasadora Republiki Polskiej Michała Radlickiego. Robocze spotkania z władzami Regionu, Prowincji i przedstawicielami Assindustria pozwalają mieć nadzieję na rozwinięcie kontaktów pomiędz Polską a Kalabrią oraz na poszerzenie pola działania dla Polonii kalabryjskiej. Wspólnota polska w Reggio Calabria rozwija się. Coraz większa jest grupa osób zamieszkałych tu wraz z rodzinami. Coraz więcej jest też osób przyjeżdżających tu okresowo. Dzięki pomocy proboszczów parafii San Bruno, Santa Caterina, Santa Maria del Soccorso, Tempio della Vittoria S. Giorgio al Corso, możemy uczestniczyć w polskich (lub polsko-włoskich) mszach, możemy urządzać tradycyjne święcenie potraw na Wielkanoc, Mikołajki, Opłatek i inne spotkania. Przedstawiciele Polonii w Reggio Calabria współpracują od lat z Centro Diocesiano Migrantes, biorąc udział w sympozjach i wystawach. Mają stały kontakt z International Womens Club i z Associazione Cattolica Filippina. Uczestniczą w spotkaniachprelekcjach w szkołach starając się propagować kulturę polską i udzielać pomocy rodakom. RZYM od hasłem Kobiety kobietom 31 stycznia br. P rozpoczęło swoją działalność Stowarzyszenie kobiet polskich i polskojęzycznych Polka, Roma, Italia, której prezesem jest Dorota Mróz a wiceprezesem Agnieszka Bladowska. Jest ono członkiem Polka International - Międzynarodowego Stowarzyszenia Kobiet Polskich z siedzibą w Malmo (Szwecja). Cele statutowe organizacji to: kultywowanie polskiej kultury i rodzimych tradycji, pomoc kobietom w krytycznych sytuacjach życiowych, promowanie przyjaźni między Polkami z różnych krajów. NASZ ŚWIAT nowy miesięcznik informacyjny dla Polaków we Włoszech 31 stycznia br. ukazał się pierwszy numer miesięcznika informacyjnego dla Polaków we Włoszech Nasz Świat. Pismo jest finansowane przez wydawnictwo Stranieri in Italia specjalizujące się w prasie obcojęzycznej przeznaczonej dla cudzoziemców we Włoszech. Jest rozprowadzane w całych Włoszech poprzez wybrane kioski, księgarnie Feltrinelli, agencje ISI - Western Union oraz niektóre stowarzyszenia polskie. Miesięcznik ma 20 stron, format tabloid, wychodzi w nakładzie dziesięciu tysięcy egzemplarzy i kosztuje 1,20 euro. Zadaniem pisma jest pomoc Polakom w przystosowaniu się do życia we Włoszech oraz informowanie ich o wydarzeniach w kraju, we Włoszech i na świecie. Tak więc tematyka Naszego Świata obejmuje bieżące informacje prawne oraz praktyczne wiadomości dotyczące życia i pracy w Italii. Miesięcznik ma stałe rubryki: Prawo i życie, Przewodnik po świecie pracy oraz Aktualności dla obcokrajowców, opracowywane przez włoskich ekspertów wspólnie z redakcją. Osobna strona zadedykowana jest Polsce w Unii Europejskiej. Na stronach nowego czasopisma nie brakuje też informacji sportowych, kulturalnych i rozmaitości. J.P.

16 16 Polonia Włoska Nr 1(30)/2004 W Korespondencje i wydarzenia kulturalne grudniu 2003, dzieci ze szkół podstawowych w Follonice i Czułczycach, biorące udział w projekcie Amici nel Mondo przygotowały koncerty świąteczne. Włoskie dzieci śpiewały polskie kolędy i recytowały wiersze w języku polskim. Natomiast dzieci z Czułczyc w swoich jasełkach zaśpiewały Cichą noc w języku włoskim. (Czułczyce to mała miejscowość koło Chełma Lubelskiego.) Follonica Od stycznia 2004 Stowarzyszenie Polsko-Włoskie w Follonice zaczęło przeprowadzać w miejscowych szkołach prelekcje mówiące o Polsce, polskiej kulturze, historii i tradycjach. 1 maja 2004, w związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej w Follonice odbędzie się Dzień Polski. W tym dniu zostaną otwarte stoiska informacyjne, przedstawiające turystykę, kulturę i ekonomię Polski. Valentina niesie dary do ołtarza 17 Lombardia grudnia 2003 r. Koło Kulturalne w Lombardii zorganizowało w kościele św. Bartłomieja koncert z okazji Bożego Narodzenia. W pierwszej części programu znalazły się utwory Haendla, Berlioza, Moniuszki i Noskowskiego, a w drugiej - kolędy polskie. Solistką była Magdalena Aparta (sopran), na organach akompaniował jej Christopher Howell. Na zakończenie Valentina Travaglino, w stroju krakowskim, rozdawała opłatki. Dziękujemy konsul Marii Olszańskiej za obecność na koncercie i pomoc w jego realizacji. 6 stycznia br., w święto Trzech Króli Polska Misja Katolicka uczestniczyła we mszy św. dla cudzoziemców w katedrze mediolańskiej. 23 stycznia br. w zabytkowych wnętrzach Palazzo Cusani w Mediolanie (obecnie siedziba Circolo degli Ufficiali) odbył się koncert Serenady i duety miłosne w wykonaniu Magdaleny Aparty i włoskiego tenora Vincenzo Puma. 4 lutego br. prof. Jerzy Miziołek z Uniwersytetu Warszawskiego wygłosił odczyt La pittura rinascimentale italiana presso il Castello Reale di Wawel (patrz rozmowa na str. 8). Konferencja odbyła się na Uniwersytecie w Pavii. Dotyczyła donacji prof. Karoliny Lanckorońskiej z lat dla Zamku Królewskiego na Wawelu. Kolekcja zawiera przeszło 80 obrazów włoskich powstałych w największych centrach włoskiego Renesansu: Mediolanie, Wenecji, Florencji i Sienie. Dzieła te zostały zebrane w ostatniej ćwierci XIX wieku w Italii przez ojca ofiarodawczyni Karola hr. Lanckorońskiego ( ) i do II wojny światowej znajdowały sie w Pałacu Lanckorońskich w Wiedniu. W wykładzie omówiona została historia kolekcji z uwzględnieniem postaci jej twórcy oraz przedstawiono najwybitniejsze dzieła przekazane na Wawel, w tym słynne obrazy Simone Martiniego, Dosso Dossiego i Garofalo przedstawiające Michała Archanioła, Jowisza malującego motyle, Marsa, Wenus i Kupidyna. Część wykładu poświęcona była dziełom wykonanym w Lombardii przez Alvise Donatiego i Giovanniego Agostino da Lodi. W roku 2003 środki zebrane przez Koło Kulturalne w Lombardii na cele dobroczynne w kwocie 503 euro zostały przeznaczone na akcję pomocy rodakom na Wschodzie oraz na potrzeby Domu Pomocy Społecznej Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek w Zamościu, w którym przebywają kobiety upośledzone psychicznie lub fizycznie. W Massa Martana (Perugia) dniach od 24 grudnia do 6 stycznia br. w lokalach przy Chiesa Nuova została zorganizowana wystawa szopek ludowych z Europy wschodniej: Natale all est. Eksponowane były szopki litewskie z czarnej ceramiki, słynne szopki krakowskie, sceny Bożego Narodzenia malowane na szkle, gwiazdy betlejemskie, rękodzieło z Czech, oraz kukiełkowy teatr ludowy. Na otwarciu byli obecni Hanna Suchocka i Pavel Jajtner, ambasadorowie Polski i Czech przy Watykanie. na podst.wiadomości przesłanych przez Marco Querèl

17 Polonia Włoska Nr 1(30)/ Mediolan grudnia 2003, tak jak każdego roku, Polonia mediolańska zebrała się aby złożyć sobie życzenia świąteczne, łamiąc się opłatkiem. Spotkanie zostało zorganizowane przez Związek Polaków w Mediolanie przy współudziale Konsulatu Generalnego RP i Polskiej Misji Katolickiej w Mediolanie. Prawdziwą atrakcją wieczoru były jasełka przygotowane przez uczniów Zespołu Szkół przy Ambasadzie R.P. w Rzymie - filia w Mediolanie, pod kierunkiem Urszuli Gacek. Dzieci w pięknych strojach zachwyciły zaangażowaniem i wspaniałą recytacją. W trakcie spektaklu publiczność wraz z małymi wykonawcami śpiewała kolędy. Jasełka w Mediolanie Polsko Włoskie Koło Kulturalne w Lombardii, już tradycyjnie, zorganizowało loterię na rzecz rodaków żyjących na Ukrainie. Nie zabrakło Świętego Mikołaja z prezentami dla dzieci. Opłatek jest zawsze okazją do przypomnienia sobie Świąt Bożego Narodzenia spędzanych w Polsce. Wszystkim, którzy swoją pracą przyczynili się do zorganizowania tego miłego wieczoru serdecznie dziękujemy. W niedzielę 18 stycznia 2004 Mediolan gościł księdza Mariana Burniaka. Przeszło trzydziestoletnia jego posługa duszpasterska dla włoskiej Polonii podbiła serca wszystkich, którzy księdza Mariana mieli szczęście spotkać na swej drodze. Na uroczystą Mszę św. odprawioną przez Dostojnego Gościa przybyli więc tłumnie rodacy. Nie zabrakło też na niej Konsula Generalnego R.P., Marii Olszańskiej oraz Prezesa Związku Polaków we Włoszech, Mieczysława Rasieja, który przyjechał z Turynu. Ciepło i serdecznie witał księdza Burniaka ksiądz Tomasz Klimczak z Polskiej Misji Katolickiej w Mediolanie, a polskie Siostry Misjonarki jak zwykle umiejętnie potrafiły być wszędzie tam gdzie nie mogło zabraknąć ich niewidocznej pomocnej ręki. Miła, pogodna atmosfera panowała na polonijnym obiedzie zorganizowanym przez Związek Polaków w Mediolanie w pobliskiej restauracji z udziałem ks. Burniaka naturalnie i z nadzieją, że będzie mógł być jeszcze wielokrotnie mediolańskim gościem. Związek Polaków w Mediolanie przy współpracy włoskiego Istituto nazionale per il Commercio Estero (ICE) zorganizował dnia 30 stycznia 2004 spotkanie poświęcone tematycznie wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej: L Italia saluta la Polonia nell Unione Europea. Słowa powitania skierowała do zebranych Prezes Związku Polaków w Mediolanie Joanna Heyman- Salvadè, odczyt wygłosił Ryszard Czarnecki, dyrektor Instytutu Studiów i Prawa Europejskiego w Warszawie, były Minister do Spraw Integracji Europejskiej. Ze strony włoskiej głos zabierali: Pier Paolo Celeste, dyrektor ICE w Mediolanie, Fabio Sdogati, profesor Ekonomii Zarządzania Politechniki Mediolańskiej oraz Roberto Santaniello, dyrektor Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej. Na temat Polski wypowiadał się również Senator Giampiero Cantoni, od wielu lat interesujący się sprawami polskimi, inwestujący w Polsce, członek honorowy Związku Polaków w Mediolanie. Na spotkaniu byli obecni: Konsul Generalny RP w Mediolanie Maria Olszańska, Konsul do Spraw Handlowych Ewa Dolińska, oraz licznie zebrana polskowłoska publiczność. Anna Januszkiewicz W POLSKIE KOLĘDOWANIE W WATYKANIE I NIE TYLKO Rzym grudniu ubiegłego roku już po raz jedenasty odbył się w Watykanie Świąteczny Koncert Natale in Vaticano. Po raz pierwszy wziął w nim udział polski solista: była nią Natalia Kukulska. Polska artystka wystąpiła w tegorocznym koncercie wsród piosenkarzy: Randy Crawford, Kelly Joyce, Ronan Keating, Khaled,Gianni Morandi, Gigi D Alessio i Alessandro Safina. Koncert gromadzi co roku największe gwiazdy sceny włoskiej i międzynarodowej. Do tej pory w watykańskiej Auli Pawla VI, która zwykle jest miejscem papieskich audiencji generalnych, wystąpili m.in. Andrea Bocelli, Montserrat Caballé, Enya, Dionne Warwick, Tom Jones, The Corrs, José Feliciano, Laura Pausini, Bryan Adams i inni. Współproducentem koncertu jest włoska telewizja Canale 5, która tradycyjnie retransmituje go w Wieczór Wigilijny. Koncert jest wydarzeniem kulturalnym i towarzyskim w Rzymie, a wśród 7-tysięcznej publiczności znajdują się osobistości świata polityki i kultury. Impreza ma charakter dobroczynny, głównym organizatorem koncertu jest Diecezja Rzymska. Język polski po raz pierwszy w tej imprezie zabrzmiał w kolędzie Cicha noc, którą Natalia Kukulska wykonała w trójęzycznej wersji w duecie z Anną Tatangelo. Artystka zaśpiewała także razem z francuzką Kelly Joyce i włoszką Aliną w świątecznym przeboju All I want for Christmas is you.

18 18 Polonia Włoska Nr 1(30)/2004 Dzień przed koncertem artyści spotkali się z Ojcem Świętym na audiencji w Sali Klementyńskiej w Watykanie. 14 grudnia 2003 roku Natalia wzięła również udział w koncercie Dla Nowej Europy, który odbył się w CHRISTMAS VILLAGE w Parku Villa Borghese. Mimo pracowitego pobytu piosenkarka znalazła również czas na spotkanie z rodakami podczas tradycyjnego Opłatka w Saktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Rzymie. Kolejną polską artystką, która przed Świętami odwiedziła Wieczne Miasto była Eleni. Piosenkarka, podobnie jak 2 lata temu Natalia Kukulska, zaśpiewała Ojcu św. polskie kolędy podczas świątecznej Audiencji Generalnej w Auli Pawla VI. Polska publiczność miała okazję kolędować wspólnie z Eleni w specjalnym Wieczorze Świątecznym, jaki odbył się w kościele Chiesa Nuova w Rzymie, dzięki gościnności proboszcza Ojca Włodzimierza Tyki. Eleni i jej zespół byli również gośćmi międzynarodowego Spotkania Opłatkowego w Ambasadzie RP przy Stolicy Apostolskiej, zaproszeni przez Ambasador Hannę Suchocką. Inicjatorem występów obu artystek był M. Jedynak - MIC ART. Ciekawostki dotyczące tych i innych wydarzeń kulturalnych w Rzymie, można znaleźć na stronie internetowej AIPRO Associazione Italo Polacca di Roma zorganizowała tradycyjne Ostatki. Spotkanie odbyło się w audytorium Stacji PAN dnia 24 lutego. Stowarzyszenie Kulturalne Comunità Polacca w Rzymie Stowarzyszenie dokonało wyboru nowego Zarządu oto jego skład: Prezes: Anna Malczewska; Prezes honorowy: Teresa Dąbrowa; Wiceprezes: Danuta Wojtaszczyk Gnutti; Wiceprezes (koordynator na region Abruzzo): Wojciech Dębski; Sekretarz: Joanna Pachla; Skarbnik: Maria Buńda. Dnia 14 grudnia br. w Avezzano nastąpiła uroczysta inauguracja filii Comunità Polacca. Koordynatorem członków Stowarzyszenia w Abruzzo uchwałą Zarządu wybrany został Wojciech Dębski. Mszę św. w kaplicy przy klasztorze Santo Cuore celebrowaną w języku polskim odprawił ks. Marek Kotyński. Po Eucharystii w salce klasztoru odbyło się spotkanie opłatkowe i poczęstunek dla członków i sympatyków Stowarzyszenia. Comunità Polacca w Rzymie dziękuje wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania filii Stowarzyszenia w Avezzano i wzięły udział w przygotowaniu przyjęcia!!! Program działalności Comunità Polacca w Avezzano (styczeń-maj 2004 r.): wspólne uczestnictwo we Mszy Św. celebrowanej w języku polskim (odprawianej zazwyczaj w każdą ostatnią niedzielę miesiąca), spotkanie z członkami Zarządu Comunità Polacca w Rzymie, możliwość zasięgnięcia porady prawnej dotyczącej m.in. warunków pobytu i pracy we Włoszech (okienko informacyjne czynne jest w ostatnią niedzielę miesiąca po Mszy Św.), wspólny udział w obchodach 60. rocznicy Bitwy pod Monte Cassino. Dnia 29 lutego br. Stowarzyszenie Comunità Polacca w Rzymie przekazało odzież (ponad 200 kg) dzieciom z ubogich rodzin z Podkarpacia i Bieszczad. Tym sposobem zakończono pierwszy etap akcji humanitarnej Uśmiech dzieciom. Comunità Polacca w Rzymie dziękuje dyrektor mgr Ewie Bilińskieji, pracownikom i uczniom Zespołu Szkół Polskich przy Ambasadzie RP w Rzymie, Konsulatowi przy Ambasadzie RP w Rzymie a zwłaszcza Panu Ministrowi Pełnomocnemu Januszowi Ostrowskiemu, Pani Anecie Przybytek i Pani Barbarze Mróz. Dziękujemy również Konsulowi Generalnemu w Mediolanie, Marii Olszańskiej, a także wszystkim osobom prywatnym, które wzięły udział w akcji. Specjalne słowa podziękowania należą się Koncesjonowanej Firmie Przewozowej Vera z Dukli, a zwłaszcza Arturowi Paszkowi, za poświęcenie, trud i bezinteresowność włożone w przewóz odzieży do Polski. Stowarzyszenie dziękuje Wydawnictwu i Fundacji Pruszyński i S-ka oraz Fundacji Rzymskiej Marg. J. S. Umiastowskiej za podarowane naszej bibliotece książki. RINGRAZIAMENTI L Associazione Culturale Comunità Polacca di Roma ringrazia il Signor Andrea Borghesi per il sostegno legale ai nostri soci. W dniach 4-5 marca 2004 z inicjatywy Comunità Polacca w audytorium Stacji Polskiej Akademi Nauk w Rzymie odbyła się wystawa artystek polskich (lub z Polską związanych) zamieszkałych we Włoszech pt. Non solo fiori. Przedstawiono prace malarskie Emilii Diamantini, Grażyny Guzińskiej, Barbary Ludwikiewicz Grassi, Aliny Picazio, Anity Piłat, Magdaleny Sikorskiej, mozaiki Mirosławy Józefowicz oraz rzeźbę Marzeny Guzińskiej-Porazik. Wywiady z artystkami ukażą się w

19 Polonia Włoska Nr 1(30)/ Instytut Polski lutego br. odbyło 10 się w Instytucie Polskim w Rzymie przedstawienie teatralne oparte na tragikomedii S ł awomira Mroż ka Giorno d estate (Letni dzień ). Spektakl wyreżyserował Daniele Fior. Produkcja: Associazione Culturale Locomoctavia. olonia toskańska miała okazję uczestniczyć w P trzech spotkaniach z okazji świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku: 14 grudnia 2004 na Opłatku urządzonym we Wspólnocie Polskiej przy bazylice św. Wawrzyńca we Florencji, 25 grudnia 2004 na mszy św. tam celebrowanej przez ks. Andrzeja Wierzbickiego, opiekuna Wspólnoty oraz 25 stycznia 2004 na dorocznej mszy św., odprawionej przez ks. Mariana Burniaka we florenckim kościele S. Maria del Campo. Na tradycyjnym obiedzie w Sali Lustrzanej Palazzo Borghese zgromadziło się 70 osób, a wśród nich 12 dzieci niecierpliwie oczekujących Mikołaja, który i tym razem nie zawiódł, szczodrze obdarowując naszych najmłodszych. Tegoroczny program obchodów Dnia Pamięci w Toskanii (27 stycznia, rocznica wyzwolenia obozu zagłady w Oświęcimiu) był bogaty w wydarzenia: wystawy, prelekcje, spektakle teatralne, koncerty, projekcje filmów, seminaria, spotkania z kombatantami i byłymi więźniami obozów, w sumie ponad 180 inicjatyw skoordynowanych przez Regione Toscana. Po raz trzeci wyruszył do Polski Pociąg Pamięci, wiozący 600 uczniów toskańskich szkół średnich, studentów uniwersyteckich i nauczycieli. Program podróży, w dniach stycznia 2004, przewidywał zwiedzanie terenów byłego obozu zagłady w Majdanku i getta warszawskiego. Toskania W ramach współpracy zaprzyjaźnionych miast, Sesto Fiorentino i Wieliczka ustaliły program działalności na rok 2004: w końcu marca 12-osobowa delegacja przedstawicieli władz Sesto i operatorów turystyki pojedzie do Wieliczki w celu nawiązania ściślejszych kontaktów w tym sektorze; 24 lipca 50-osobowa orkiestra dęta z Sesto wyjedzie do Wieliczki, aby wziąć udział w uroczystościach na cześć patronki Wieliczki, św. Kingi, dając tam 4 koncerty; w dniach 1-5 września (Settembre Sestese) 50-osobowy zespół chóralny z Wieliczki będzie koncertował w Sesto; w październiku przyjadą do Sesto z rewizytą operatorzy turystyki z Wieliczki. Kontakty między obydwoma miastami są ożywione i serdeczne, realizują się w różnych dziedzinach i wzbudzają zainteresowanie coraz większej grupy mieszkańców Sesto. W części La Vetrina znajdą czytelnicy artykuł don Silvano Nistri, proboszcza parafii Pieve S.Martino o jego pobycie w Polsce. Warto odnotować kolejne inicjatywy kulturalne niestrudzonej członkini naszego Stowarzyszenia, Ewy Komorowskiej. Po zorganizowanym 15 grudnia 2003 wieczorze Insieme con cuore, na rzecz Associazione Firenze Autismo, z udziałem aktorów i muzyków (wśród nich organisty, Rodrigo Valencia), pani Ewa zaprasza do odwiedzenia galerii La Pergola (Via della Pergola 45R, Firenze), gdzie zorganizowana została wystawa malarska młodych artystów florenckich. Zaprasza również do udziału w swoich programach telewizyjnych (TV Toscana), lansujących nowe talenty estrady. Wystawa polskiego plakatu filmowego pn. I film italiani nei manifesti cinematografici polacchi, zrealizowana z okazji 44 Festival dei Popoli, była przedstawiona publiczności florenckiej w grudniu 2003 w salach BZF in via Panicale. Wystawiono, już historyczne, plakaty wybitnych grafików polskich m.in. F. Starowiejskiego, J.Młodożeńca, J. Lenicy, W. Górki i E. Lipińskiego, które od lat 60. reklamowały w Polsce włoskie filmy. Jolanta Tałaj Raggioli Polsko-Włoskie Stowarzyszenie Kulturalne w Toskanii zakończyło przegląd archiwum największego florenckiego cmentarza Trespiano. Przejrzane zostały dziesiątki ksiąg prowadzonych przez administrację nekropolii od dnia jej powstania, to jest od 1 maja 1784 r., aż po dzień dzisiejszy. W ten sposób zakończył się pierwszy etap prac nad ewidencją polskich grobów w

20 20 Polonia Włoska Nr 1(30)/2004 Toskanii. W kwietniu 2002 Stowarzyszenie podjęło się gromadzenia materiałów potrzebnych do badań naukowych na ten temat prowadzonych przez Fundację Margr. J.S. Umiastowskiej i Instytut Sztuki PAN. (Patrz rubryka Ślady Polskie we Włoszech ). Turyn d 29 grudnia 2003 roku do 24 stycznia 2004 O roku w Turynie, w Antichi Chiostri przy Via Garibaldi 25, miała miejsce wystawa polskiego plakatu poświęconego filmowi włoskiemu, z prywatnej kolekcji Krzysztofa Dydo z Galerii Plakatu w Krakowie. Wystawa ta jest jednym z punktów programu Verso una Polonia Europea Aby tradycji stało się zadość 20 grudnia 2004 członkowie Ogniska Polskiego spotkali się na uroczystej kolacji wigilijnej. 11 stycznia 2004 ks. Marian Burniak celebrowal noworoczną mszę św. Po mszy spotkalismy się wszyscy na lampce wina w refektarzu. Dla dzieci została zorganizowana świąteczna loteria z udziałem Mikołaja. Na obydwu uroczystościach, tak 20 grudnia jak i 11 stycznia, była obecna pani Konsul Generalny z Mediolanu RP, Maria Olszańska. Trwają przygotowania do uroczystych obchodów z okazji 60-tej rocznicy Powstania Warszawskiego i 60-tej rocznicy Bitwy pod Monte Cassino. Wanda Orda Barazza SEKCJA TŁUMACZY POLSKICH W RZYMIE PRZY POLSKIEJ AKADEMII NAUK Członkowie Sekcji, którzy wykonują tłumaczenia przysięgłe łącznie z legalizacją dokumentów w Polskim Konsulacie lub w Sądzie: Małgorzata EKES tel/fax , kom. 335/ Via Carroceto 79, Roma (Appia - Tuscolana) Urszula JASIŃSKA tel/fax , kom. 335/ Via Col della Porretta 22, Roma (Nomentana Piazza Sempione) Joanna KACZYŃSKA tel/fax , kom. 349/ Via G. Albimonte 3, Roma (Prenestino-Pigneto) Anna T. KOWALEWSKA tel/fax Piazza Francesco Morosini 12, Roma (Vaticano) Teresa TYRAŁA tel , kom. 348/ Via S. Godenzo 16 int. 1, Roma (Cassia) ZESPÓŁ PRZEWODNIKÓW TURYSTYCZNYCH uprawnionych przez władze włoskie do wykonywania zawodu na terenie Rzymu i prowincji (dekret Prezydenta Republiki Włoskiej z 27 lipca 1977, nr. 616, ramowa ustawa z 17 maja 1983, nr. 217 oraz ustawa Regionu Lacjum z 19 kwietnia 1985, nr. 50) oferuje swe usługi w zakresie oprowadzania polskich grup turystycznych, pielgrzymek i turystów indywidualnych, uwzględniając najważniejsze zabytki, muzea i zakątki Rzymu. Niezależnie od ogólnych programów zwiedzania, obejmujących wybrane obiekty Rzymu starożytnego, wczesnochrześcijańskiego, renesansowego i barokowego, zespół oferuje wizyty specjalne: w Rzymie (przykładowo): Ogrody i muzea watykańskie; Muzea: kapitolińskie; archeologiczne i etruskie; Galerie: Borghese i sztuki współczesnej; zamek św. Anioła i poza Rzymem (również przykładowo): Tivoli (Villa Hadriana i Villa d Este); Castelli Romani; wykopaliska w Ostia Antica; nekropolia etruska w Cerveteri; Subiaco (opactwo benedyktynów). W skład zespołu wchodzą następujący przewodnicy: Teresa DEMBIŃSKA MORAWSKA (polski, francuski), tel./faks: , kom Anna DEMIDOWICZ SANDRETTI (polski, rosyjski), tel./faks: , kom Olga KRILOVA (polski, rosyjski), tel./faks: , kom Barbara LUDWIKIEWICZ (polski, angielski), tel./faks: , kom Monika MALEC (polski), tel./faks: , kom Aleksandra MARZYŃSKA CROCI (polski, angielski), tel./faks: , kom Giuseppe PUSTKA (polski, czeski, niemiecki, rosyjski), tel , kom Zgodnie z ustawą Regionu Lacjum z 19 kwietnia 1985, nr. 50 jedynie osoby upoważnione przez kompetentne władze miejscowe mogą oprowadzać po zabytkach, muzeach, galeriach, wykopaliskach archeologicznych i miejscach o szczególnym znaczeniu historycznym i artystycznym. Art. 27. tejże ustawy ustala ponadto, iż nielegalne wykonywanie zawodu przewodnika turystycznego podlega sankcji administracyjnej w wysokości do 500 euro, podwojonej w przypadku recydywy; agencja natomiast, która takie osoby zatrudnia, podlega sankcji do euro a w przypadku recydywy - do euro. W myśl art. 23 cytowanej powyżej ustawy wynagrodzenie przewodników turystycznych ustalane jest corocznie przez odpowiedni organ administracyjny. Najlepiej kontaktować się z przewodnikami między godz.7.00 a 8.00 rano i między godz a wieczorem.