np. prace Haliny wisniewskiej, zygmunta Saloniego, Barbary Dyduch, Daniela

Transkrypt

1 dr hab. Danuta Krzy?yk Uniwersytet Sl4ski Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Karoliny Mazur pt. (Jmiejgtnofci tekstotw1rcze ucznifw szkoly podstawowej w zakresie opowiatlania z dialogiem, napisanej pod kierunkiem dr hab. prof. ur urszuli Koped Rozprawa doktorska mgr Karoliny Mazur wpisuje sig w kr4g prac badawczych nad kompetencj4 tekstotw6rczquczm6w, maj4cych na gruncie polskim dlug4 tradycjg (por. np. prace Haliny wisniewskiej, zygmunta Saloniego, Barbary Dyduch, Daniela Baftosiewicza, Anny Tabrsz, Leszka Tymiakina). Ju2 we wstgpie nalezy zaznaczy;, 2e Doktorantka dobtze orientuje sig w literaturze przedmiotu (polskiej i obcej), o czym Swiadczy zarowno tresd rozprawy, jak i bogata bibliografia (257 pozycjr bibliograficznych). Zapodstawg metodologicznq swoich badankandydatkaprzyjmuje przede wszystkim zalo2enia tekstologii, genologii lingwistycznej, pragmatyki jgzykowej i lingwistyki edukacyjnej. Interesuje j4 bowiem umiejgtnosc tworzenia wlasnego teksu - opowiadania z dialogiem pruez sz6stoklasist6w. Wyb6r opowiadania z dialogiem na przedmiot opisu i anahzy jest uzasadniony z co najmniej trzech powod6w: 1) Badania przeprowadzone przez Marig Kielar-Tursk4 potwierdzlly, 2e ju2 opowiadania dzieci szescioletnich maj4 v,ryru2nie zarysowany schemat kompozycyjny, kt6rego rdzert stanowi4 dane dotyczlce temafir oraz rozwrqzania akcji. Dzieci potrafi4 opisywai przebieg zdarzeh, zapowiadac rozwiqzanie akcji, zarysowa(' tlo -v{ydarzeri, jednak wyraln1 trudnosi sprawia im zapowiadanie kolejnych wydarzen, charakterystyka bohatet6w, wprowadzenie postaci do akcji oraz wplatanie do opowiesci dialogu. Interesuj4ce jest wigc zdragnozowanie, jak wraz zrozwojem zmieniaj4 sig umiejgtnosci narracyjne mlodych uzltkownik6w jgzyka;2) j4drem obowi4zuj4cej podstawy programowej jest tekstocentryzm, a za podstawow4 umiejgtnosi, kt6r4 powinien zdoby6 uczeh na II etapie edukacyjnym, autorzy ministerialnego dokumentu uznaj4 tworzenie wypowiedzi pisemnej (tu na pierwszym miejscu wymieniaj4 opowiadanie z dialogiem) - sp6jnej, o odpowiedniej kompozycji i ukladzie grafrcznym zgodnym z wymogami teahzowanej formy gatunkowej,3) ju2wczesniejsze studia ujawnily, 2e uczniowie maia coraz 1,

2 wiqcej trudnosci z: budowaniem dlulszych, Iogicznie i komp ozycyjnie uporz4dkowanych, koherentnych wypowiedzi, konsekwentnym przestrzeganiem wyznacznlkow wybranego wzorca gatunkowego, okreslaniem preferowanej strategii nad.awczo-odbiorczej. Mozna sig zatem spodziewai, ze Doktorantka w toku swojej analizy zweryfikuje lub zmodyfikuje te ustalenia rposzeruy je o inne spostrzezenia. Temat pracy zostal we wstgpie dobrze umotywowany. Doktorantka sformulowala pyranra i okreslila problemy badawcze, na kt6re zamierza?a odpowiedziec na podstawie analizy zebranego materialu. Interesowalo je szczeg6lnie to, w jaki spos6b sz6stoklasi5ci tealizuj4 wzotzec gatunkowy opowiadania z dralogiem, jak organizuj4 elementy tresci i formy, wprowadzaj4 okreslony porz4dek w tekst opowiadan ia, takaby bylo ono poprawne, udane, fortunne' We wstgpie mgr Karolina Mazur wskazala takze na inspiracje do podjgcia problematyki badari (warto w tym miejscu podkresli6, Le samajest nauczycielk4 polonistk4 i pisz4c prac9, czerpala tel ze swoich doswiadczeri zawodowy ch), zwig1le przedstawila r 6w ntel b azg materi alow 4. Materiat badawczy stanowi korpus 130 uczniowskich wypowiedzil - zebranych ptzez Doktorantkg opowiadaf, kt6re sz6stoklasisci pisali na dwa zaproponowane tematy: wizyta u dentysty oraz Dzien, kt6rego nie zapomng. Nalezy jednak zastanowii sig nad zasadnosci4 takiego rozwiezama: byc mohe narzucone tematy ograniczyly kreatywnosi uczni6w, naruucily im pewien schemat myslowy (zwlaszczatemat pierwszy), zasugerowaly, 2e niekoniecznie sami musz4 redagowai tytuly opowiadari. Szkoda r6wnie1, ze Autorka nie zamiescila w aneksie wszystkich prac w calo6ci (s4 tylko przykladowe), a w trakcie analizy nie lokalizowala cytowanych przyldad6w wypowiedzi. Moze warto bylo tak2e podj46 trud analizy pelnych wltwor6w uczni6w (nie tylko poszczeg6lnych segment6w prac), wszak - jak podaje Maria Renata Mayenowa tekst to pewna calof t informujqca, przedmiot o charakterze znakowym, zorganizowqnym w pewien sposdb, majqcy sw6j poczqtek i koniec, przekazuiqcy informacjg skoriczonq z punktu widzenia jego nadawcy2. Kompozycj a rczpraw jest przejrzysta. Mo2na w niej wyodrgbni (, trzy gl6wne czgsci: teoretyczn Gozdzialy I i ID, empiryczn4 Qozdzialy III i IV) i aplikacyjn4 (lingwoedukacyjn4; rozdzial Y). Poszczeg6lne rozdzialv i podrozdzialy na o96l s4 sp6jne i wyczerpuj4ce tresciowo, funkcionalne. wydaje sig jednak, ze Doktorantka powinna doprecyzowa6 (zawgzic) niekt6re tytuly rozdzial6w, by w pelni realizowaly one funkcjg informacyj n4, byly 1 2e uogdlni n i takie nale duz4 ostroznosci4. ' Poetyka te na. Zoga,inirnia jgzyka.warszawa l )./9. s.252. badari uzyskanych na pr6bach mniejszych niz 100 jest w zasadzie 2

3 adekwatne do zawarlosci rozd,zial6w (por. Genologia - definicja gatunku; Kompetencje tekstotwdrcze uczni6w), a tak2e skorygowai tytul rczdzialu v (chochlik drukarsk i zamienil Implikacie dydaktyczne na Eksplikacie dydaktyczne). Dyskusyjne jest v,ryl4czenie ptzez Autorkg z tozdzialu I informacji o akapitach (stan badan na ten temat referuje ona w rozdziale badawczym, por. s' ). w4tpliwosci budzi poswigcenie osobnego rozdzialu na opis oryanizaciibadart wlasnych (czgsc tg dobrze byloby wlqczyc to rozdzialu ry) orcz rezygnacja z zakonczenia. Trafne, cho6 syntetycznie opracowane, wnios ki z analiz Autorka zamiescila w rozdziare v, ale - moim zd.aniem - skrupulatn e przeanarizowanie materialu empirycznego w czgsci II - upowaznialomgr Karoling Mazur do gtgbszej refleksji nad kompetencj4 tekstotw6rcz4 uczniow, jej uwarunkowaniami, a tak1e do sfbrmulowania wniosk6w postulatywnych, d'otycz4cychm.in. zapis6w w podstawie programowej, zawartosci podrgcznik6w szkolnych (zestaw6w iwiczeri podporz4dkowanych ksztalceniu konkretnych, czqstkowych' umiejgtnosci w zwiqzku z redakcjl dlulszychform wypowiedzi) czy procesu nauczania-uczeni e si g. czgsc teoretyczna zostala ptzez Autorkg rzetelnre przygotowana. w rozdziare pierwszym Doktorantka w spos6b przeirzysty, zazwyczaj w porz4dku chronologi cznym, referuje stan badari nad tekstem, jego wyznacznikami. przyr,voluje ustalenia badaczypolskich (np' Teresy Dobrzyriskiej, Marii Renaty Mayenowej, Anny wierzbickiej, Stanislawa Gajdy, Jerzego Bartmifskiego, Stanislawy Niebrzegowskiej-Bartmiriskiej) i zagranicznych (europejskich, np' Gerharda Helbiga, Roberta A. de Beaugrande,a, wolfgang u. Dresslera oraz ametykariskich, np' Deborah Shiffrin). w rczdziale drugim skupia sig na problematyce gatunk6w mowy' odwoluje sig migdzy innymi do prac Michala Bachtina, Jerzego Barlmiriskiego, Stanislawa Gajdy, Jana Mazura, Stanislawy Niebrzegowskiej-Bartmiriskiej, Batabary Sandig, Stefanii Skwarczyriskiej, Anny wierzbickiej, Bozeny witosz i innych). Stara sig.iednoczesnie znaleac miejsca wsp6lne genologii lingwistycznej i dydaktyki szkolnej, ukierunkowai dzialanra dydaktyczne polonist6w, ktorzy zobligowan i przez podstawg programow4 powinni sporo miejsca poswigcii ksztalceniu uczniowskiej kompetencji tekstotw6rczej' Notabene, Doktorantka, mimo ze posluguje sig terminem kompetencja tekstotw6rcza (iest onte1 wpisany w temat rozprawy), nigdzie precyzyjnienie definiuje go, stwierdza jedynie, 2e kompetencja tekstotw6rcza (wymienni e nazywa j4 kompetencj4 tekstow4) iest przeiawem kompetencii igzykowei, komunikacyinej oraz kulturowej (s. 66). Pierwsza czesc ptacy d'obrze Swiadczy o przygotowaniu mgr Karoliny Mazur do podjgcia, nielatwego ptzeciel, tematu, oczytaniu w iiteratur ze przedmiotu. Niestety, Autorka nie zawsze bezposrednio odnosi rozwa2ania teoretyczne do interesuj4cego je ze wzgledu na 3

4 podjgte badania gatunku wypowiedzi (np. pisz4c o tytulach, pomija informacje o ich funkcji w opowiadaniu), nie zawsze tez dokonuje koniecznej selekcji materialu (np. niefunkcjonalne s4 tozwazania na temat funkcji ty'tul6w w tekstach folklorystycznych). z korei w rozdziale analitycznym ruadko odwoluje sig, na przyklad w przypisach, do przywolanych w tej czgsci dysertacj i opracowaf specj alistyc zny ch. Doceniam trud, jaki Doktorantka wlozyla w poklasyfikowanie i zinterpretowanie wielu przykladowych konstrukcji osadzonych w wypowiedz iach uczni6w. wartosciowe s4 ptzede wszystkim fragmenty praay poswigcon e analizie tytul6w opowiadari, pocz4tk6w i zakohczen uczniowskich wypowiedzi, czasownik6w wprowadzaj4cych dialog. wa2ne(cho6 wymagajq jeszcze uporz4dkowania i innego zorganizowania materialu badawczego) s4 ustalenia dotyczqcejgzykowych sposob6w wartosciowania. Cennym dopelnieniem opis6w i anariz zamreszczonych na stronach 67-r56jest podroz dzial czwarty, kt6ry Autorka poswigca poprawnosci jgzykowej analizowanych prac. za Andrzejem Markowskim przyjmuje typologig bl9d6w jgzykowych. Byi mo?e jeszcze niezbyt duze dosw iadczeniemgr Karoliny Mazut w stosowaniu tej klasyfikacji sprawilo, 2e me wszystkie blgdy zostaly wlasciwie opisane (pot' ptzyktady w grupie blgd6w fleksyjnych i blgd6w skladniowych; s. 15g). Doktorantka uznala takae, 2e w pisemnych opowiadaniach uczni ow znalazty sig blgdy fonetyczne (por' s. 160)' Jest to, niestety, bl4d merytoryczny, poniewuz.blgdy fonetyczne to blgdy w wymowie, typowe dla odmiany m6wion ej jgzyka. przenoszone do wypowiedzi pisemnych znajduil swoje odzwierciedlenie w blgdach w zapisie (blgdach ortografrcznych). Wyekscerpowany z wypowiedzi uczm6w, autentyczny I bogaty materialjgzykowy, kt6ry opisuje mgr Karolina Mazur, niesie istotne informacje dla edukacji jgzykowej (m.in. odzwierciedlaj4 sig w nim tendencje widoczne w jgzyku mlodych polak6w). Mo2na go tak2e z powodzeniem wykotzysta(' na lekcjach jgzykapolskiego. Doktorantk a zd,ajesig widzi tak4 mozliwosi - potwierdzenie tego spostrzezenia odnajdziemy w rozdziale y. zapropollowane ptzez ni4 niezwykle ciekawe i wartosciowe modele cwiczeh d,ai4tgmozliwos6. Praca jest napisana w zasadzie dobr4polszczyzn4. w obszernej rozprawie (206 stron tekstu) trudno bylo jednak ustrzec sig potknig (, jezykowych (dominuj 4blgdy skladniowe; por. np. ss. 12, 15,28, 35, 36, 37,4g, 50, 5r, 54 i nast.), stylistycznych (Autorka ma tendencjg do skr6t6w myslowych; por. np. ss. 6, I r,26,29, 42 i nast.) czy stylisty czno-rogicznych (np. ss. 8, 12, 42, 46, 47, 56 i nast.). znacznie wigcej uchybieri jgzykowo_stylistycznych, blgd6w interpunkcyjnych (niestety rrcznych; np. ss. 5, g, 1 0, 12, 14, 15,16, rg, rg,20,2r,26,27,2g. 29,37,36,40,41,42,47,53,55 i nast.), riter6wek znarazro sig w czgsci bad,awczejpracy. R62nego typu usterki pojawiaj4 sig tez w opisach bibliografic znych.jesli mgr Karolina Mazur 4

5 chcialaby opublikowad fragmenty swojej rozprawy, konieczna bylaby uwa2na adiustacja tekstu (wszystkie dostrze2one potknigcia jgzykowe i stylistyczne sygnalizujg na marginesach wydruku komputerowego). Dostrzezone ptzeze mnie niedoci4gnigcia wplywaj4 wprawdzie na jakosi pracy, ale nie na jej wartos6 merytorycznl. Upatrujg jq w dobrze dobranym materiale egzemplifikacyjnym, ptzejrzystosci metodologicznej, pol4czeniu teorii i praktyki na gruncie dyskursu edukacyjnego, harmonijnej symbiozie perspektywy lingwistycznej i dydaktycznej. Fragmenty wypowiedzi, wyekscerpowane z ptac uczniowskich, Doktorantka starannie przeanahzowala. Skoncentrowala sig na najwazniejszych wykladnikach formalnych organizacjr tekstu opowiadania: tytule, ramie delimitacyj nej orazsp6jnosci, tak1e -sposobach leczenia wypowiedzi monologowej z dialogiem. opis kompetencji tekstotw6r czychuczni6w w zakresie opowiadanra z dialogiem wzbogacila o aspekt lingwoedukacyjny. Zamreszczone w rozprawie propozycje dzialan dydaktycznych s4 interesuj4ce, Swiadczq o batdzo dobrym przygotowaniu dydaktycznym Doktorantki, dobrej znajomosci reali6w polskiej szkoly. Podjgta przez mgr Karoling Mazur nielatwa problematyka wymagala dobrego przygotowania merytorycznego i metodologicznego. Mimo sygnalizowanych usterek czy w4tpliwosci Doktorantka temu zadaniu sprostata, wkazala sig dojrzalosci4 badawcz4. Stwierdzam zatem, 2e rozprawa Pani mgr Karoliny Mazur pt. Umiejgtnoici tekstotwfircze uczni6w szkoly podstawowej w zalcresie opowiadania z dialogiem spelnia wymogi stawiane dysertacjom doktorskim i wnoszg o dopuszczenie Autorki tej rozprawy do dalszych etap6w przewodu doktorskieeo. Katowice, r.