Gospodarka i funkcjonowanie Unii Europejskiej. Wykład IV BudŜet Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Gospodarka i funkcjonowanie Unii Europejskiej Wykład IV BudŜet Unii Europejskiej

2 BudŜet UE a budŝet narodowy BudŜet UE nie jest instrumentem polityki makroekonomicznej BudŜet zrównowaŝony (zasada równości wydatków i dochodów) Relatywnie niewielkie rozmiary (udział dochodów i wydatków budŝetu UE w PKB Unii wynosi 1,1%, budŝety narodowe ściągają do swej dyspozycji 40-50% PKB) Inne kategorie wydatków (finansowanie określonych działów polityki gospodarczej, które zostały przekazane ze szczebla narodowego na szczebel UE) 2

3 Zasady budŝetowe Jedność wszystkie dochody i wydatki Unii winny być ujęte w jednym dokumencie budŝetowym Uniwersalność łączna suma dochodów budŝetowych przeznaczana jest na finansowanie łącznych środków na płatności Jednoroczność budŝet przyjmowany jest na okres jednego roku; przyznane środki powinny być wykorzystane w danym roku budŝetowym Równowaga Gospodarność środki budŝetowe powinny być wykorzystywane oszczędnie, efektywnie i skutecznie Specyfikacja, przejrzystość, jednostka rozliczeniowa 3

4 Procedura budŝetowa 1. Przygotowanie projektu budŝetu przez KE na podstawie preliminarzy wydatków przygotowywanych przez kaŝdą instytucję UE 2. Przesłanie projektu budŝetu do Rady UE (do 1 września; w praktyce projekt jest przekazywany Radzie na początku maja) 3. Przyjęcie projektu przez Radę UE i przesłanie go do Parlamentu Europejskiego (do 1 października; w praktyce ma to miejsce do 15 września) 4. Pierwsze czytanie projektu budŝetu w Parlamencie Parlament ma 45 dni na ustosunkowanie się do projektu i zgłoszenie poprawek Rada ma 15 dni na ustosunkowanie się do poprawek zgłoszonych przez PE jeŝeli Rada nie zmodyfikowała Ŝadnej ze zmian uchwalonych przez Parlament i zaakceptowała poprawki, budŝet uznaje się za uchwalony; jeśli Rada zmodyfikuje jakąś zmianę przyjętą przez Parlament, przekazuje projekt budŝetu do drugiego czytania; następuje to na ogół do 22 listopada). 4

5 Procedura budŝetowa c.d. 5. Drugie czytanie projektu budŝetu przez PE debata PE w ramach drugiego czytania dotyczy wydatków nieobligatoryjnych Parlament w ciągu 15 dni moŝe przyjąć lub odrzucić poprawki uchwalone w drugim czytaniu przez Radę JeŜeli poprawki Rady są przyjęte budŝet zostaje uchwalony JeŜeli w powyŝszym terminie Parlament nie podjął decyzji, budŝet uznaje się za ostatecznie uchwalony w wersji przedłoŝonej do pierwszego czytania 6. Ogłoszenie uchwalenia budŝetu przez przewodniczącego Parlamentu Europejskiego (połowa grudnia). Publikacja budŝetu w Dzienniku Urzędowym stycznia 31 grudnia Komisja realizuje budŝet 8. Kontrola wykonania budŝetu przez Trybunału Obrachunkowego, Radę UE oraz PE (marzec) 9. Parlament udziela absolutorium KE z wykonania budŝetu 5

6 BudŜet UE Dochody budŝetowe 6

7 System dochodów własnych Tradycyjne środki własne (TOR) ObciąŜenia i opłaty w rolnictwie Opłaty celne Podatek od wartości dodanej Bezpośrednie wpłaty krajów członkowskich Inne 7

8 ObciąŜenia i opłaty w rolnictwie Opłaty rolne nakładane na importowane produkty rolne, objęte wspólnotową regulacją rynku, pochodzące z państw trzecich; Opłaty cukrowe nakładane na spółki cukrowe mające na celu rekompensatę unijnych działań regulujących rynek cukru oraz kosztów magazynowania; Opłaty od produkcji izoglukozy, mające taki sam charakter i cel jak opłaty cukrowe (Kilkakrotnie próbowano kwestionować zasadność pobierania tych opłat, gdyŝ izoglukoza nie jest produktem rolnym, jednak orzeczenie ETS z 1982 jednoznacznie przesądziło legalność ich poboru) 8

9 Opłaty celne W zamian za pobieranie ceł wspólnotowych kaŝde państwo moŝe zatrzymać 25% pobranych ceł, jako koszt utrzymania administracji celnej. Reszta kwoty musi być przekazana do budŝetu Unii. Udział TOR w finansowaniu budŝetu Unii Europejskiej systematycznie spada 9

10 Podatek VAT Sposób obliczania: ustalenie VAT base - dochodu netto z tytułu podatku VAT, dzielonego przez średnią waŝoną stawkę VAT stosowaną w danym roku podatkowym. Istotne jest to, Ŝe przy obliczaniu dochodów netto z podatku VAT nie jest brany pod uwagę faktyczny zakres stosowania stawek tego podatku w poszczególnych państwach, ale wylicza się jaki dochód zostałby uzyskany, gdyby zastosowano 15% stawkę od prognozowanych wpływów państw członkowskich z VAT ustala się 1%; od prognozowanego PKB ustala się 1% i mnoŝy przez stopę zmniejszenia 50% z wartości obliczonej na bazie VAT i PKB wybiera się mniejszą (capped VAT) wybraną wartość mnoŝy się przez 0,30 10

11 Czwarte Źródło środki z PNB wprowadzone w 1988 roku najwaŝniejsze źródło finansowania działalności Unii sposób obliczania: planowane wydatki planowane wpływy z TOR i VAT suma PNB wszystkich państw członkowskich Stawka ta jest ustalana co roku przez Komisję Europejską. źródło uzupełnia brakujące dochody budŝetowe, dlatego często określane jest źródłem dopełniającym (topping up) Funkcje: stabilizuje finanse UE pozwala na wzrost budŝetu w średnim okresie obciąŝanie państw członkowskich proporcjonalnie do ich potencjału gospodarczego 11

12 Inne dochody budŝetowe Podatki płacone przez pracowników instytucji UE Składki wpłacane przez państwa spoza UE Kary finansowe nakładane na przedsiębiorstwa za łamanie prawa konkurencji i innych przepisów Wpływy ze sprzedaŝy majątku ruchomego, najmu, dochody z usług świadczonych odpłatnie 12

13 Dochody budŝetowe 2009 Źródło: BudŜet UE ZrównowaŜony rozwój jako główne cele budŝetu UE, Urząd Oficjalnych Publikacji WE, Luksemburg

14 Zmiany struktury dochodów budŝetu UE BudŜet UE traci autonomię i staje się coraz bardziej zaleŝny od wpłat z budŝetów państw członkowskich Źródło: UKIE Źródło: J. Pietras, Przyszłość budŝetu UE. Spójność celów, polityk i finansów unijnych, Centrum Strategii Europejskiej, Warszawa

15 Struktura składki płaconej przez Polskę do budŝetu UE 2009 Rabat brytyjski 8% Opłaty rolne i cukrowe 2% Cła 12% mln euro Wpłaty z VAT 17% Wpłaty z DNB 61% 15

16 Mechanizmy korekty Spotkanie Rady Europejskiej w Fontainebleau (1984) (...) kaŝde państwo członkowskie ponoszące obciąŝenie budŝetowe, które jest nadmierne w stosunku do jego względnej zamoŝności, moŝe w stosownym czasie skorzystać z korekty Rabat brytyjski Zryczałtowane płatności z tytułu DNB dla Holandii i Szwecji obniŝone stawki poboru VAT dla Holandii, Szwecji, Niemiec, Austrii Zryczałtowane zatrzymanie 25% TOR przez państwa członkowskie, które je pobierają 16

17 Rabat brytyjski DuŜe ujemne saldo W. Brytanii w początkach członkostwa i próba wystąpienia ze Wspólnoty (referendum z 1975) Rabat polega na zwrocie Wielkiej Brytanii 66% róŝnicy pomiędzy procentowym udziałem tego kraju w płatnościach VAT a procentowym udziałem w wypłatach z budŝetu UE, odniesionej do całości wypłat unijnych. Rabat jest udzielany poprzez obniŝenie VAT base Wielkiej Brytanii. Rabat brytyjski jest pokrywany przez pozostałe państwa członkowskie. Na mocy decyzji z Berlina z 1999 r. Niemcy, Austria, Szwecja i Holandia wpłacają tylko 25% kwoty, która na nie przypada (z uwagi na fakt bycia duŝymi płatnikami netto budŝetu) 17

18 Finansowanie rabatu brytyjskiego Wpłata Polski z tytułu finansowania rabatu brytyjskiego w 2009 r. wynosi 301,9 mln euro 18 Włochy Hiszpania Niemcy Polska Belgia Grecja Dania Finlandia Irlandia Portugalia Czechy Rumunia Holandia Węgry Słowacja Szwecja Austria Słowenia Bułgaria Litwa Luksemburg Łotwa Estonia Cypr Malta

19 Co dalej z Rabatem brytyjskim? Utrzymanie rabatu brytyjskiego pogarsza pozycję obecnych państw płatników netto obciąŝa równieŝ nowe kraje członkowskie ma coraz słabsze podstawy merytoryczne Uogólniony Mechanizm Korekty (UMK), który: zapobiegnie nadmiernym ujemnym saldom budŝetowym przy jednoczesnym zmniejszeniu róŝnic pomiędzy płatnikami netto o podobnych poziomach zamoŝności; Zagwarantuje, Ŝe koszty finansowania mechanizmu zostaną utrzymane na rozsądnym poziomie 19

20 Elementy UMK Ustalenie poziomu progowego jako procentu DNB (w latach ,24% PNB) Ograniczenie ogólnej wielkości korekt Uproszczenie finansowania korekt poprzez oparcie ich na udziałach w DNB, dzięki czemu wszystkie Państwa Członkowskie będą partycypować w finansowaniu globalnej sumy korekt proporcjonalnie do ich relatywnej zamoŝności 20

21 Elementy UMK Korekta ma być obliczana na podstawie salda budŝetowego netto kaŝdego Państwa Członkowskiego w stosunku do budŝetu UE. Mechanizm powinien zostać uruchomiony, jeŝeli wpłaty netto przekroczą pewien próg wyraŝony jako procent DNB kaŝdego Państwa Członkowskiego Pozycje netto przekraczające taki próg będą kwalifikować do częściowej refundacji, dając tym samym zabezpieczenie przed nadmiernymi wpłatami netto. Łączna wielkość korekt (wielkość zwrotów) będzie ograniczona do pewnej maksymalnej sumy, zabezpieczając w ten sposób przed nadmiernymi kosztami mechanizmu tych, którzy nie czerpią korzyści z mechanizmu. JeŜeli suma wszystkich korekt przekroczy łączną z góry określoną wielkość, to stopa refundacji zostanie odpowiednio zmniejszona. 21

22 BudŜet UE Wydatki budŝetowe 22

23 Wydatki obligatoryjne Stanowią około 45% budŝetu Wynikają ze zobowiązań traktatowych i wydawanych na ich podstawie przepisów prawnych Obejmują: Wydatki na utrzymanie cen artykułów rolnych Niektóre wydatki związane ze strukturalną polityką rolną oraz wspólną polityką wspierania rybołówstwa Zwrot wydatków poniesionych przez Państwa członkowskie, zwłaszcza kosztów ściągania środków własnych Część pomocy na rozwój 23

24 Wydatki nieobligatoryjne Stanowią ok. 55% budŝetu Obejmują Fundusze strukturalne (ok % budŝetu) Europejski Fundusz Socjalny (ESF) pomoc społeczna, zatrudnienie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF) Fundusz spójności (CF) przyznawany na wyrównanie poziomu rozwoju regionów słabiej rozwiniętych Instrument Finansowej Orientacji Rybołówstwa (FIFG) dofinansowanie połowów Badanie i rozwój technologii (ok. 6,5% budŝetu) Energia Ochrona środowiska Edukacja, kultura, ochrona zdrowia (polityka wewnętrzna UE) Polityka zewnętrzna UE (ok. 3,5% budŝetu) pomoc dla krajów trzecich, pomoc humanitarna Administracja UE (ok. 5% budŝetu) 24

25 Struktura wydatków UE w 2009 r. ZrównowaŜony wzrost 60,2 mld euro Spójność 48,4 mld euro Konkurencyjność 11,8 mld euro Zasoby naturalne 56,1mld euro Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo, sprawiedliwość 1,5 mld euro UE na arenie międzynarodowej 8,1 mld euro Administracja 7,7 mld euro 25

26 Zmiany struktury wydatków budŝetu UE Źródło: J. Pietras, Przyszłość budŝetu UE. Spójność celów, polityk i finansów unijnych, Centrum Strategii Europejskiej, Warszawa

27 Płatnicy netto budŝetu UE (2007) Najwięksi płatnicy (w wartościach absolutnych) Niemcy Wielka Brytania Francja Włochy Najwięksi płatnicy (%) Holandia Luksemburg Niemcy Szwecja mln EUR mln EUR mln EUR mln EUR 0,5% DNB 0,4% DNB 0,3% DNB 0,3% DNB 27

28 Najwięksi beneficjenci budŝetu (2007) Najwięksi beneficjenci (w wartościach absolutnych) Grecja Polska Hiszpania Portugalia mld EUR mld EUR mld EUR mld EUR Najwięksi beneficjenci (%) Litwa Łotwa Grecja Polska 2,95 % DNB 2,55 % DNB 2,43 % DNB 1,75% DNB 28

29 Przepływy Polska-UE po 56 miesiącach członkostwa (wg stanu na ) EUR PLN Transfery z UE do Polski Środki przedakcesyjne w tym: Phare SAPARD Operacje strukturalne w tym : Fundusze strukturalne Fundusz Spójności / ISPA Wspólna Polityka Rolna w tym : dopłaty bezpośrednie interwencje rynkowe Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich pozostałe transfery WPR Transition Facility Instrument poprawy płynności Instrument Schengen Pozostałe transfery Wpłaty do budŝetu UE z tyt. udziału w DNB VAT TOR Zwroty środków do budŝetu UE Saldo rozliczeń RP - UE

30 BudŜet UE Perspektywa finansowa i reforma budŝetu 30

31 Perspektywa finansowa średnioterminowe ramy finansowe budŝetu ogólna klasyfikacja i układ grup wydatków takie jak w budŝecie rocznym sporządzana na okres kilkuletni (5 7 lat) pozwala na podejmowanie wspólnych działań o dłuŝszym niŝ rok horyzoncie czasowym. określenie szczegółowości wydatków na poziomie limitów w odniesieniu do głównych ich grup (swoboda kształtowania wysokości wydatków w ramach poszczególnych grup) 31

32 Perspektywa finansowa Źródło: Komisja Europejska, Ramy finansowe UE na lata

33 Ile dla Polski w Perspektywie ? Polska otrzyma z unijnego budŝetu 89,6 mld euro, co po opłaceniu składek uczyni około 60 mld euro netto. Na tę kwotę złoŝą się: 59,7 mld euro w ramach funduszy strukturalnych, 24 mld euro dla polskiego rolnictwa reszta na programy edukacyjne, naukowe, cele związane z polityką sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych. 33

34 Reforma budŝetu Czy budŝet UE okazał się wystarczająco elastyczny, aby dostosować się do zmiennych potrzeb? Jak znaleźć równowagę pomiędzy stabilnością i elastycznością w przypadku wieloletnich ram finansowych? W jaki sposób priorytety w zakresie wydatków powinny właściwie odzwierciedlać cele polityczne? Jakie zmiany są konieczne? W jaki sposób moŝna poprawić skuteczność, wydajność, przejrzystość i rozliczalność budŝetu? Czy większa elastyczność moŝe przyczynić się do maksymalizacji zysku, jaki przynosi wydawanie środków? Jakie zasady powinny obowiązywać po stronie dochodów budŝetu i w jaki sposób naleŝałoby je przełoŝyć na system zasobów własnych? Czy utrzymywanie mechanizmów korekty lub kompensacji jest uzasadnione? 34

35 Stanowisko Polski Dyscyplina budŝetowa nie moŝe, prowadzić do głębszej, niŝ w przypadku budŝetów krajowych, redukcji budŝetu UE (w latach dochody publiczne państw członkowskich ograniczono o 2 proc., podczas gdy w tym samym czasie dochody budŝetu UE zmniejszono o 15,4 proc.) BudŜet UE, m.in. ze względu na ograniczone zasoby, nie powinien słuŝyć podejmowaniu doraźnych interwencji, lecz umoŝliwiać działania długofalowe, realizujące ogólnoeuropejskie cele rozwojowe. Podstawowym sposobem zwiększenia ukierunkowania budŝetu UE na realizację nowych wyzwań rozwojowych powinny być dalsze zrównowaŝone reformy istniejących polityk (tzn. naleŝy w pierwszym rzędzie rozwijać istniejące instrumenty). Przedmiotem dyskusji nie powinna być tylko struktura wydatków budŝetu UE, ale takŝe sposób jego finansowania. Zwiększanie udziału w finansowaniu budŝetu UE wpłat z tytułu zasobu własnego opartego o dochód narodowy brutto prowadzi do sprzecznego z zasadą sprawiedliwości wzrostu wysokości rabatów i innych mechanizmów korekty wpłat. 35

36 Dziękuję za uwagę 36