Prawo autorskie w praktyce. Materiały pomocnicze dla nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych do prowadzenia lekcji i zajęć pozalekcyjnych

Transkrypt

1 Prawo autorskie w praktyce. Materiały pomocnicze dla nauczycieli szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych do prowadzenia lekcji i zajęć pozalekcyjnych Warszawa, wrzesień 2012

2 OD WYDAWCY Szanowni Państwo, nie ma złych pytań, chociaż bywają pytania trudne, o czym doskonale wie każdy doświadczony nauczyciel. Tutaj dajemy unikatowy zestaw odpowiedzi na pytania, które w ciągu kilku miesięcy trwania kampanii społecznej Legalna Kultura zadawali internauci korzystający z Wśród pytających było wielu nauczycieli także w roli liderów lokalnych społeczności oraz animatorów kultury. Odpowiedzi na szczegółowe pytania udzielili specjalnie dla kampanii społecznej Legalna Kultura prawnicy z kancelarii prawnej Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy sp. j.: Emilia Chmielewska i Paweł Gruszecki. Nauczyciele coraz częściej podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych, realizując podstawę programową, sięgają do zasobów kultury dostępnych w Internecie. Zachęcając do korzystania z legalnych źródeł kultury, kształtują świadomość prawną młodych odbiorców kultury. Zapraszam po legalne emocje, których dostarcza udział w konkursach Legalnej Kultury. Zachęcam do korzystania ze stale wzbogacanych zasobów źródeł legalnej kultury oraz do wspólnego ich tworzenia. Pytania do prawników można zadawać na Prezes Fundacji Legalna Kultura Kinga Jakubowska

3 Filip Bajon: Fot.: Marzena Mróz Jeśli film przed wejściem na ekrany jest piratowany, można się spodziewać, że ¼ widzów nie pójdzie do kina. A to oznacza straty. Odbiór filmu, sztuki zakłada w ogóle pewien rodzaj elitarności i wszelkie polemiki w tej kwestii nie mają najmniejszego sensu. Nie na tym polega masowość sztuki, żeby każdy miał do niej darmowy dostęp. Myśląc tak, doszlibyśmy do gigantycznego paradoksu, że każdy obywatel może sobie wypożyczyć z Luwru Mona Lisę do swojego domu.* * ŹRÓDŁO: MARZENA MRÓZ, TYLKO NIEBO JEST ZA DARMO,

4 SPIS TREŚCI 1. Wynajem sali kinowej przez nauczyciela Niekomercyjna impreza czytanie książek dla dzieci Utwór w szkolnej inscenizacji Korzystanie z utworu za zgodą autora Korzystanie na zajęciach z prywatnych materiałów w sieci Międzyszkolny klub filmowy bez licencji Cytaty w pisemnej pracy ucznia Oglądanie filmów na YouTube Zamknięty pokaz filmu Prawa autorskie blogera Muzyka z chomika Projekcja filmu dla społeczności lokalnej Wszelkie prawa zastrzeżone pewne prawa zastrzeżone Dozwolony użytek publiczny Filmowanie sali na seansie filmowym SKRÓTY upapp Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych

5 LEGALNE ŹRÓDŁA KULTURY W SZKOLE 1. WYNAJEM SALI KINOWEJ PRZEZ NAUCZYCIELA Czy nauczyciel z grupą uczniów może wynająć salę kinową odpłatnie i obejrzeć na przykład Stowarzyszenie Umarłych Poetów, do którego to filmu dystrybutor nie ma już licencji na wyświetlanie w kinie? W przypadku korzystania z utworu w opisany w pytaniu sposób należy rozważyć osobno sytuację prawną dwóch podmiotów: nauczyciela oraz osoby prowadzącej kino. Korzystanie przez nauczyciela z majątkowych praw autorskich do utworu audiowizualnego (filmu) poprzez jego publiczne wyświetlenie swoim uczniom może zostać zakwalifikowane jako użycie w ramach dozwolonego użytku publicznego (art. 27 upapp) pod warunkiem, że: nauczyciel działa w imieniu szkoły (lub innej placówki dydaktycznej lub naukowej) celem wyświetlenia będzie nauczanie (dydaktyka) bądź ewentualnie prowadzenie badań (np. analizy naukowej danego filmu). Wówczas nauczyciel może dokonać wyświetlenia takiego filmu w dowolnym miejscu także w wynajętej na ten cel sali kinowej. Inaczej wyglądać będzie sytuacja osoby prowadzącej kino. Samo wynajęcie sali kinowej do korzystania z niej przez szkołę nie jest regulowane prawem autorskim, zatem kino może wynająć taką salę do dowolnego korzystania z niej przez szkołę / nauczyciela. Kino nie może jednakże dokonywać najmu ani użyczenia taśmy z filmem, jeżeli wygasła licencja, którą posiadało. Takie działanie stanowiłoby naruszenie przez osobę prowadzącą kino (nie przez nauczyciela) majątkowych praw autorskich do utworu audiowizualnego. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 3

6 Podsumowując dozwolone będzie wyświetlenie w wynajętej sali kinowej filmu pod warunkiem, że: nauczyciel będzie korzystał z własnej lub w inny sposób legalnie uzyskanej taśmy filmowej w granicach opisanego wyżej dozwolonego użytku publicznego. W innych przypadkach konieczne będzie uzyskanie odpowiedniej licencji od producenta lub od organizacji zbiorowego zarządzania (Stowarzyszenie Filmowców Polskich). 2. NIEKOMERCYJNA IMPREZA CZYTANIE KSIĄŻEK DLA DZIECI Przygotowujemy niekomercyjną imprezę dla dzieci, podczas której chcielibyśmy czytać wybraną książkę. W myśl prawa, zgodę na takie czytanie musi wyrazić jej (żyjący) autor, może on też domagać się za tę zgodę opłaty. Jak najprościej załatwić formalności? Do kogo się zwrócić, jeśli nie można znaleźć bezpośredniego dostępu do autora? W przypadku braku bezpośredniego dostępu do twórcy, który umożliwiałby uzyskanie bezpośrednio od niego zgody na korzystanie z utworu, konieczne jest skorzystanie z usług organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. W przypadku utworów literackich będzie to: Stowarzyszenie Autorów ZAiKS w zakresie praw przysługujących bezpośrednio autorom Stowarzyszenie Autorów i Wydawców Polska Książka w zakresie praw przysługujących wydawcom opublikowanych dzieł literackich. W konkretnym przypadku może istnieć wymóg uzyskania licencji od jednej z tych organizacji lub od obu w zależności od tego, w jakim zakresie dany autor przekazał swoje prawa wydawcy. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 4

7 Należy również rozważyć, czy nie zachodzi sytuacja określona w art. 32 upapp jeśli książka byłaby czytana podczas ceremonii religijnej, imprezy szkolnej i akademickiej albo oficjalnej uroczystości państwowej jednocześnie nie łączyłoby się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowych artyści wykonawcy nie otrzymaliby wynagrodzenia to działanie takie nie wymagałoby zgody twórcy. Wówczas użytkownik korzysta bowiem z dozwolonego użytku publicznego. Opisany wyjątek nie może dotyczyć natomiast imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych. Zawarte w pytaniu informacje nie pozwalają na stwierdzenie, czy w omawianym przypadku zachodzi taka sytuacja. 3. UTWÓR W SZKOLNEJ INSCENIZACJI Chcę wykorzystać utwór do szkolnej inscenizacji. Jak stary musi być utwór, by nie trzeba było starać się o prawa autorskie do niego? Nie jest wymagana zgoda do korzystania z utworu, do którego autorskie prawa majątkowe wygasły. Wygaśnięcie następuje, co do zasady, z upływem 70 lat od końca roku kalendarzowego, w którym zmarł autor utworu. W odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany, termin ten liczy się od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość. Z kolei w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca podany termin liczony jest od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony od daty jego ustalenia. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 5

8 W przypadku utworu audiowizualnego, podobnie jak w przypadku utworu współautorskiego, data ta liczy się od śmierci najpóźniej zmarłego współtwórcy, z zastrzeżeniem, że grono współtwórców, których daty śmierci są istotne dla upływu terminu, ograniczone jest do następujących osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego. Przy tym trzeba zwrócić uwagę, iż czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego zaczyna się bieg terminów opisanych wyżej. 4. KORZYSTANIE Z UTWORU ZA ZGODĄ AUTORA Czy wystarczy, że zgodę wyda autor? Czy o wykorzystaniu utworu trzeba informować również ZAiKS? Do korzystania z utworu potrzebna jest zgoda wszystkich osób, które wniosły wkład twórczy w stworzenie dzieła lub też osób, które nabyły ich prawa autorskie (z mocy prawa na przykład: pracodawca twórcy, spadkobierca, producent utworu audiowizualnego) lub na podstawie umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe. Organizacja zbiorowego zarządzania, którą jest między innymi ZAiKS, jest jedynie swego rodzaju pośrednikiem, od którego można uzyskać prawa, gdy autor powierzył jej sprawowanie zarządu nad swoimi utworami w określonym zakresie lub gdy nawiązanie kontaktu z autorem jest niemożliwe lub utrudnione. Zatem jeżeli uzyskamy odpowiednią licencję bezpośrednio od twórcy, to nie jest konieczne uzyskiwanie zgody dodatkowo od organizacji zbiorowego zarządzania (co do tego samego prawa na tym samym polu eksploatacji). Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 6

9 5. KORZYSTANIE NA ZAJĘCIACH Z PRYWATNYCH MATERIAŁÓW W SIECI Czy na zajęciach możemy korzystać (on-line i off-line) z zamieszczonych w sieci (YouTube i inne serwisy) przez prywatnych użytkowników takich materiałów, jak na przykład teledyski, fragmenty filmów, programów telewizyjnych? Bez względu na to, czy utwór wykorzystywany jest w trybie tzw. on-line czy też off-line, w ramach dozwolonego użytku instytucje naukowe i oświatowe (w tym szkoły) są uprawnione w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań do tego, by korzystać z rozpowszechnianych utworów w oryginale lub w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu. Należy jednakże uwzględnić wątpliwości prawne w zakresie tego, że obecnie pojęcie egzemplarza co do zasady powinno dotyczyć tylko i wyłącznie egzemplarzy fizycznych, a nie kopii cyfrowych. 6. MIĘDZYSZKOLNY KLUB FILMOWY BEZ LICENCJI Czy możemy stworzyć międzyszkolny klub filmowy bez konieczności wykupywania licencji? Co do zasady, w opisanym przypadku uzyskanie odpowiednich licencji na korzystanie z utworów jest konieczne. Rozważenia wymaga jednak to, pod jakimi warunkami można będzie dopuścić korzystanie z takich utworów bez konieczności wcześniejszego uzyskania licencji. Taka wyjątkowa sytuacja może zachodzić: w przypadku, gdy wszystkie osoby, które będą korzystać z utworów (czyli nie tylko członkowie klubu, ale również goście, którzy zostaną dopuszczeni do oglądania filmów) pozostają w stosunkach towarzyskich tj. znają się i utrzymują relacje koleżeńskie Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 7

10 pod warunkiem, że korzystanie z tych filmów będzie dla wszystkich całkowicie nieodpłatne (dozwolony użytek ograniczony jest do użytku prywatnego, niezarobkowego). W takim przypadku bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu. Utwór jest rozpowszechniony, jeżeli za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie. Według powyższego niezgodna z prawem będzie wymiana w ramach międzyszkolnego klubu filmowego, jeśli nie wszyscy członkowie się znają i nie utrzymują ze sobą stałego kontaktu wówczas konieczne będzie uzyskiwanie odpowiednich licencji. 7. CYTATY W PISEMNEJ PRACY UCZNIA Około dwóch lat temu (mam 16 lat) robiłam pracę na konkurs o Bronisławie Markiewiczu. Pisałam rozprawkę chyba o wartościach przez niego wyznawanych czy o jego zasługach. Musiałam posłużyć się informacjami o nim i użyłam do tego treści z Internetu, gdzie znalazłam jakieś biografie. Do poparcia moich argumentów używałam skopiowanych tekstów z Internetu, do których dopisywałam swój tekst. Na końcu pracy dołączyłam bibliografię, ale nauczycielka moja opiekunka w tym konkursie powiedziała, że to jest niepotrzebne i bibliografia została usunięta. Czy to jest plagiat? Czy mogę być za to ukarana? Zajęłam trzecie miejsce i dostałam nagrodę, czyli są to chyba jakieś wartości majątkowe. Gdy w tworzonej pracy pisemnej przytaczany jest dosłownie fragment cudzego utworu, to legalność takiego działania, dokonanego bez uprzedniej zgody twórcy, uzależniona jest od zachowania zasad tzw. prawa cytatu, które stanowi ograniczenie wyłącznego prawa autorskiego. Wykorzystanie urywka cudzego utworu we własnej publikacji musi być przede wszystkim uzasadnione celem: Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 8

11 wyjaśniania analizy krytycznej nauczania lub tzw. prawami gatunku twórczości. Wielkość przytoczonego fragmentu cudzego utworu także musi być adekwatna do tego celu. Przede wszystkim jednak cytując, należy oznaczyć odpowiednio przytaczany fragment (poprzez zastosowanie cudzysłowu lub kursywy) oraz podać twórcę i źródło cytowania. Trzeba również pamiętać, że cytatem jest zapożyczenie fragmentu cudzej twórczości bez dokonywania w nim żadnych zmian. Niezachowanie któregokolwiek z warunków prawa cytatu prowadzi do zaistnienia plagiatu. W opisanym w pytaniu przypadku został dokonany plagiat, ponieważ zasady cytowania, zwłaszcza wymóg oznaczenia autora i źródła cytatu, nie zostały zachowane. Odpowiedzialność karna autora jest jednak w tym przypadku wyłączona ze względu na wiek sprawcy. Możliwa jest natomiast odpowiedzialność karna i cywilna osoby, która opublikowałaby taki utwór. Jeżeli zatem utwór, zawierający plagiat, został opublikowany (chociażby niekomercyjnie), to należałoby wycofać z obrotu publikację, która go zawiera (przez co rozumieć należy także usunięcie go ze strony internetowej, jeśli doszło do zamieszczenia go w Internecie). 8. OGLĄDANIE FILMÓW NA YOUTUBE Czy legalne jest korzystanie z witryny YouTube.pl to znaczy oglądanie filmów, w tym teledysków? Korzystanie z utworów za pomocą stron internetowych typu youtube.pl jest działaniem w ramach tzw. dozwolonego użytku, a więc jest działaniem legalnym, o ile dotyczy utworów już rozpowszechnionych. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 9

12 Za utwór rozpowszechniony należy uznać utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie. Nielegalne byłoby więc oglądanie filmu lub teledysku, który znalazł się bez zgody autora na stronie internetowej przed jego oficjalną premierą. Jeśli natomiast dany utwór został po raz pierwszy rozpowszechniony legalnie, to korzystanie z niego za pomocą stron internetowych, takich jak youtube.pl, będzie zgodne z prawem. 9. ZAMKNIĘTY POKAZ FILMU Czy szkoła ma prawo zorganizować projekcję filmu z pakietu Filmoteka Szkolna w kinie? Chodzi o tzw. pokaz zamknięty, bez biletów, z odprowadzeniem pewnej kwoty do kina. Do odpowiedzi na to pytanie należy zastosować w całej rozciągłości uwagi dotyczące pytania o to, czy nauczyciel z grupą uczniów może odpłatnie wynająć salę kinową i obejrzeć film, do którego dystrybutor nie posiada już licencji na wyświetlanie w kinie. W przypadku korzystania z utworu w opisany w pytaniu sposób należy rozważyć osobno sytuację prawną dwóch podmiotów: nauczyciela oraz osoby prowadzącej kino. Korzystanie przez nauczyciela z majątkowych praw autorskich do utworu audiowizualnego (filmu) poprzez jego publiczne wyświetlenie swoim uczniom może zostać zakwalifikowane jako użycie w ramach dozwolonego użytku publicznego (art. 27 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Pod warunkiem, że nauczyciel działa w imieniu szkoły (lub innej placówki dydaktycznej lub naukowej), a celem wyświetlenia będzie nauczanie (dydaktyka) bądź ewentualnie prowadzenie badań (np. analizy naukowej danego filmu). Wówczas nauczyciel może dokonać wyświetlenia takiego filmu w dowolnym miejscu także w wynajętej na ten cel sali kinowej. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 10

13 Inaczej wyglądać będzie sytuacja osoby prowadzącej kino. Samo wynajęcie sali kinowej do korzystania z niej przez szkołę nie jest regulowane prawem autorskim, zatem kino może wynająć taką salę do dowolnego korzystania z niej przez szkołę / nauczyciela. Kino nie może jednakże dokonywać najmu ani użyczenia taśmy z filmem, jeżeli wygasła licencja, którą posiadało. Takie działanie stanowiłoby naruszenie przez osobę prowadzącą kino (nie przez nauczyciela) majątkowych praw autorskich do utworu audiowizualnego. Podsumowując, dozwolone będzie wyświetlenie w wynajętej sali kinowej filmu pod warunkiem, że: nauczyciel będzie korzystał z własnej lub w inny sposób legalnie uzyskanej taśmy filmowej w granicach opisanego wyżej dozwolonego użytku publicznego. W innych przypadkach konieczne będzie uzyskanie odpowiedniej licencji od producenta lub od organizacji zbiorowego zarządzania (Stowarzyszenie Filmowców Polskich). 10. PRAWA AUTORSKIE BLOGERA Jak wygląda sytuacja w przypadku całkowitego i wiernego (bez jakichkolwiek zmian) wykorzystania, czyli plagiatu przepisów z internetowych blogów kulinarnych w wydanej i sprzedawanej książce? Prawem autorskim chronione są przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Ochronie nie podlegają natomiast odkrycia, idee, procedury, metody. Należy odróżnić więc samą treść przepisu kulinarnego od sposobu, formy jego wyrażenia. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 11

14 Pomysł na daną potrawę, sposób jej przygotowywania, przedstawiona procedura nie podlegają ochronie prawnoautorskiej. Ochronie takiej może natomiast podlegać opis przygotowywania potrawy, a także forma, w jakiej wyrażono dany przepis, o ile posiadają cechę twórczości i oryginalności (indywidualności). Ocena, czy dany przepis kulinarny (forma, w jakiej został przedstawiony) może zostać uznany za utwór w rozumieniu prawa autorskiego, wymaga analizy każdego konkretnego przypadku. W tym miejscu warto jednak zauważyć, że istnieje tendencja do przyznawania ochrony prawnoautorskiej również takim utworom, które w niewielkim stopniu posiadają cechę indywidualnej twórczości. W sytuacji, gdy dany przepis stanowić będzie utwór w rozumieniu prawa autorskiego, wykorzystanie go w książce bez zgody autora stanowić może naruszenie praw autorskich, zarówno osobistych (szczególnie w przypadku przypisania sobie autorstwa lub braku oznaczania autora), jak i majątkowych, bowiem to twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim. Zatem całkowicie wierne wykorzystanie przepisu kulinarnego (w znaczeniu całości opisu w formie nadanej mu przez twórcę, który umieścił przepis na blogu), będącego utworem, stanowi działanie naruszające prawa autorskie, więc jest niedozwolone. Nie narusza natomiast prawa autorskiego wykorzystanie pomysłu na daną potrawę, nawet gdy użyte zostaną identyczne składniki, w tych samych proporcjach i przy takiej samej procedurze praktycznego wykonania potrawy, o ile autor książki kulinarnej nada całkowicie inną formę opisowi przygotowania. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 12

15 11. MUZYKA Z CHOMIKA Jak wygląda od strony prawnej posiadanie plików muzycznych na przykład z serwisu Według zasady na własny użytek ściągnięcie utworu muzycznego z ww. serwisu nie jest karalne, ponieważ jest to ruch w jedną stronę, czyli bez udostępniania ściągniętego utworu. Jak jednak wygląda sytuacja, jeżeli taki plik skopiuję na przykład na własny odtwarzacz przenośny (mp3, smartfon)? Należy podkreślić, że w zakresie własnego użytku osobistego dozwolone jest ściąganie / pobranie (bez jednoczesnego udostępniania) już rozpowszechnionego utworu. Przez pojęcie rozpowszechnienia rozumie się publiczne udostępnienie utworu w dowolny sposób, ale za zgodą twórcy. Do rozpowszechnienia nie dojdzie natomiast, gdy na przykład w Internecie udostępniony zostanie bez zgody twórcy utwór przed jego oficjalną premierą. Jeżeli zatem dany utwór został po raz pierwszy rozpowszechniony legalnie, to zgodne z prawem będzie również jego pobranie z serwisu internetowego oraz skopiowanie go i przechowanie na dowolnym nośniku czy odtwarzaczu. Zakres korzystania z utworu ograniczony będzie podmiotowo do kręgu osób, których łączy związek osobisty. 12. PROJEKCJA FILMU DLA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ Proszę o poradnik, co zrobić krok po kroku, kiedy nauczyciel chce wyświetlić film dla społeczności lokalnej. Czy może to być film z prywatnej płyty kupionej na przykład w Empiku? Czy nośnik musi być zaksięgowany w szkole? Do kogo trzeba zwrócić się w sprawie wykupienia licencji? Jak wygląda sprawa opłat w ZAiKS? Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 13

16 Postępowanie w przedstawionej sytuacji zależy od tego, czy taka projekcja będzie mogła zostać zaklasyfikowana jako jeden z przypadków dozwolonego użytku publicznego, czy też wchodzić będzie w zakres bezwzględnego monopolu zastrzeżonego na rzecz uprawnionego podmiotu. Zgodnie z art. 17 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (upapp), twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Określone w ten sposób wyłączne prawo autorskie doznaje pewnych ograniczeń poprzez przepisy o dozwolonym użytku utworu ze względu na interesy ogółu. W opisanym stanie faktycznym należy rozważyć możliwość skorzystania z jednego z przypadków dozwolonego użytku publicznego w oparciu o art. 27 upapp. Przepis ten stanowi, że instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu. Zatem w sytuacji, gdyby planowany pokaz filmu organizowany był oficjalnie przez szkołę lub inną placówkę oświatową lub naukową oraz mieścił się w zakresie celów dydaktycznych, które placówka ta ma za zadanie realizować, to użycie w takim zakresie objęte byłoby dozwolonym użytkiem prywatnym. W związku z tym nie wymagałoby zgody podmiotu uprawnionego ani ponoszenia żadnych opłat. Nie wymaga również zgody publiczne udostępnienie utworu, do którego autorskie prawa majątkowe wygasły, czyli po upływie 70 lat od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego. Przy czym czas trwania majątkowych praw autorskich liczony jest w pełnych latach, następujących po roku, w którym zmarł ten współtwórca, od którego śmierci liczone jest trwanie tych praw. W wypadku, gdy nie są spełnione warunki dozwolonego użytku publicznego, bez względu na to, czy pokaz jest płatny czy nie, wymagane jest uzyskanie zgody na korzystanie z utworu (zawarcie odpowiedniej umowy licencyjnej) oraz uiszczenie opłaty z tego tytułu. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 14

17 Jeżeli pobierane są opłaty za wyświetlane filmy, wymagana będzie licencja komercyjna od dystrybutora bądź producenta (albo odpowiedniej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w przypadku filmów taką organizacją jest Stowarzyszenie Filmowców Polskich). Najprostszym sposobem jest wypożyczenie lub wykupienie specjalnej kopii przeznaczonej do rozpowszechniania. Opłaty dla twórców wliczone są w koszt zakupu takiej kopii. 13. WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE PEWNE PRAWA ZASTRZEŻONE Dotychczas w książkach widać było formułkę Wszelkie prawa zastrzeżone. Ostatnio pojawiło się też określenie Pewne prawa zastrzeżone niektóre utwory są tak oznaczone. Czym się różnią wszelkie prawa zastrzeżone i pewne prawa zastrzeżone? Wszelkie prawa zastrzeżone (ang. all rights reserved) to zasada, którą objęte jest tradycyjne prawo autorskie. Zgodnie z tą zasadą zabrania się zmieniania utworu oraz kopiowania go bez zgody autora. Pewne prawa zastrzeżone (ang. some rights reserved) to opozycja do ww. zasady tradycyjnego prawa autorskiego. Aby w pełni zrozumieć różnicę, należy odnieść się do działalności organizacji nonprofit Creative Commons, która działa na rzecz wypracowania kompromisu pomiędzy pełną ochroną praw autorskich a nieskrępowanym korzystaniem z twórczości innych osób. Głównym celem organizacji jest stworzenie umiarkowanych, elastycznych zasad w obliczu dotychczasowych reguł prawa autorskiego. Creative Commons udostępnia różnego rodzaju licencje, które umożliwiają zastrzeżenie jedynie niektórych praw na rzecz twórcy (np. zmieniania). To twórca decyduje, na jakich warunkach chce udostępnić utwór, i które z jego praw mają pozostać chronione, a które nie. Utwory udostępnione pod takimi licencjami można rozpoznać po znaczku pewne prawa zastrzeżone oraz oświadczeniu, że dzieło opublikowane jest na określonej licencji Creative Commons. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 15

18 14. DOZWOLONY UŻYTEK PUBLICZNY Podobno szkoła ma szczególne prawa, jeśli chodzi o korzystanie z utworów, chodzi o dozwolony użytek publiczny. Do czego się to odnosi? Dozwolony użytek publiczny odnosi się na przykład: do korzystania z utworu przez szkoły lub placówki oświatowe w celach dydaktycznych do prowadzonych przez siebie badań dla celów bezpieczeństwa publicznego na potrzeby postępowań sądowych lub administracyjnych do udostępniania krótkich urywków utworów dla celów informacji o bieżących wydarzeniach do korzystania z fragmentów utworów w ramach tzw. prawa cytatu, tj. dla celów: analizy krytycznej wyjaśniania nauczania lub na zasadzie prawa gatunku twórczości do możliwości nieodpłatnego udostępniania egzemplarzy rozpowszechnionych utworów, w zakresie swoich zadań statutowych, przez biblioteki, archiwa i szkoły (także w formie elektronicznej za pośrednictwem terminali znajdujących się w tych placówkach). Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 16

19 15. FILMOWANIE SALI NA SEANSIE FILMOWYM Czy trzeba starać się o prawa autorskie, kiedy filmowana jest sala, na której trwa seans konkretnego filmu? Film jest utworem audiowizualnym, objętym ochroną prawnoautorską. Zgodnie z art. 17 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (upapp), jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Dotyczy to również sytuacji, w której filmowana jest sala kinowa, na której trwa seans konkretnego filmu. Ochroną prawnoautorską objęty jest nie tylko cały utwór, ale również jego część, na przykład jedna scena, dialog z filmu. Wyjątek stanowić może jeden z przypadków dozwolonego użytku chronionego utworu. W opisanym w pytaniu stanie faktycznym hipotetycznie można rozważyć zastosowanie dozwolonego użytku prywatnego z art. 23 upapp lub dozwolonego użytku publicznego, opisanego w art. 26 upapp. W ramach dozwolonego użytku prywatnego (art. 23 upapp) dozwolone będzie jednak jedynie utrwalenie filmu na potrzeby własnego użytku osobistego, co oznacza, że można utrwalić wyświetlany w kinie film i oglądać go samemu lub udostępnić osobom bliskim (tj. gronu osób, z którym pozostaje się w relacjach rodzinnych lub towarzyskich). Nie można natomiast takiego nagrania nigdzie publikować ani rozpowszechniać w inny sposób. Dozwolony użytek, opisany w art. 26 upapp, dotyczy natomiast możliwości przytaczania w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach utworów udostępnianych podczas tych wydarzeń, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji. W opisanym w pytaniu przypadku możliwe zatem będzie na przykład sfilmowanie i odtworzenie fragmentów filmu jako element sprawozdania z premiery filmowej. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 17

20 Nigdy natomiast, w przypadku tak dużego dzieła jak film, nie będzie wolno w ramach dozwolonego użytku opisanego wyżej nagrać i publiczne udostępnić całości filmu. W granicach uzasadnionych celem sprawozdania mieścić się będą jedynie krótkie fragmenty filmu. W innych przypadkach samo filmowanie sali, w której jest wyświetlany film, nie wymaga uzyskania zgody uprawnionego, lecz nie można takiego nagrania bez zgody udostępniać osobom trzecim. Należy bowiem podkreślić, iż w takim przypadku naruszane są nie tylko majątkowe prawa autorskie, ale może dojść także do naruszenia osobistych praw autorskich poprzez naruszenie integralności utworu. Amatorskie nagranie filmu wyświetlanego w kinie niemal zawsze będzie miało dużo gorszą jakość niż oryginalne nagranie, a ponadto na takim nagraniu mogą pojawić się zakłócenia, odgłosy z zewnątrz itp. Legalne źródła kultury w szkole. Prawo autorskie w praktyce. 18

21 Egzemplarz bezpłatny Materiały przygotowane przez: Fundacja Legalna Kultura ul. Szarotki 10/ Warszawa