Na wstępie warto zarysować trzy podstawowe formalne różnice między unitarnym modelem państwa funkcjonującym w Polsce a tym działającym w ChRL:

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Na wstępie warto zarysować trzy podstawowe formalne różnice między unitarnym modelem państwa funkcjonującym w Polsce a tym działającym w ChRL:"

Anatol Kruk
8 lat temu
Przeglądów:

1 System władz lokalnych w Chińskiej Republice Ludowej Chińska Republika Ludowa (ChRL) jest, podobnie jak Rzeczpospolita Polska państwem unitarnym, o czym stanowi art. 4 Konstytucji ChRL z 4 grudnia 1982 r. (z późn. zm.) 1. Polska i Chiny reprezentują jednak różne odmiany unitarnej formy państwa w pierwszym przypadku mamy do czynienia z silnie ugruntowaną decentralizacją, zarówno w wymiarze formalnym, jak i rzeczywistego funkcjonowania struktur państwa. W przypadku Chin rzecz jest o wiele trudniejsza do zdefiniowania lub opisania zwięzłymi pojęciami, po części (choć nie tylko) ze względu na pewien rozdźwięk między ustrojową teorią a polityczną i administracyjną praktyką. Na wstępie warto zarysować trzy podstawowe formalne różnice między unitarnym modelem państwa funkcjonującym w Polsce a tym działającym w ChRL: 1. Władze lokalne w Chinach nie mają charakteru samorządów, a ich poszczególne szczeble są hierarchicznie podporządkowane szczeblom wyższym, z władzami centralnymi na czele. 2. Część terytorium ChRL objęta jest formalną autonomią mniejszości etnicznych status taki może być przypisany różnym szczeblom administracyjnym (od najwyższego, czyli prowincjonalnego, po powiatowy). 3. Hongkong (do 1997 r. kolonia brytyjska) i Makau (do 1999 r. zarządzane przez Portugalię) wyłączone są z zupełnie z systemu władz lokalnych funkcjonującego na pozostałej części terytorium ChRL jako specjalne regiony administracyjne, którym władze centralne przyznały niezwykle szeroką autonomię w wielu dziedzinach (autonomii tej nie należy mylić z autonomią obszarów zamieszkanych przez mniejszości etniczne). Osobną kwestią jest status Tajwanu. Formalnie jest on jedną z prowincji ChRL, choć 1 Szczegółowe omówienie Konstytucji ChRL i innych przepisów ustrojowych obowiązujących w Chinach por. J. Rowiński, W. Jakóbiec, System konstytucyjny Chińskiej Republiki Ludowej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006.

2 pozostaje pod skuteczną kontrolą władz całkowicie niezależnych od centralnych władz ChRL i określających same siebie jako władze Republiki Chińskiej. Deklarowanym oficjalnym celem polityki Pekinu wobec Tajwanu jest przekształcenie go w specjalny administracyjny region ChRL, co jednak nie oznacza przyjęcia rozwiązań identycznych jak w Hongkongu i Makau, gdyż formuła ustrojowa specjalnego administracyjnego regionu jest niezwykle pojemna. Fakt istnienia specjalnych regionów administracyjnych Hongkongu i Makao oraz stopień ich odmienności od pozostałych jednostek administracyjnych ChRL (m.in. własne systemy prawne, podatkowe i waluty, dodatkowe języki urzędowe, odrębne obszary celne) sprawia, że unitarny charakter tego państwa bywa uznawany za dyskusyjny. Niniejsze opracowanie poświęcone jest jednak zwyczajnym rozwiązaniom ustrojowym (Hongkong i Makau to przypadki bardzo szczególne), obowiązującym na przytłaczającej większości terytorium ChRL, a te można uznać za pewien wariant formalnie scentralizowanego państwa unitarnego, choć jak pokazuje praktyka niekoniecznie skutecznie kontrolowanego z poziomu władz centralnych. Szczeble podziału administracyjnego ChRL System władz lokalnych w ChRL jest zasadniczo czterostopniowy, przy czym poszczególne jednostki podziału administracyjnego mogą nosić różne nazwy, nawet jeśli funkcjonują na tym samym szczeblu. Czterostopniowa struktura administracyjna nie jest ponadto zachowana na całym terytorium ChRL, co przypomina w pewnym stopniu rozwiązanie stosowane w Polsce, a mianowicie łączenie funkcji samorządu gminnego i powiatowego przez miasta na prawach powiatu. Cztery podstawowe szczeble podziału administracyjnego ChRL, które szczegółowo omówione zostaną poniżej, to: 1. szczebel prowincjonalny (31 jednostek) 2. szczebel prefekturalny (ponad 300 jednostek) 3. szczebel powiatowy (prawie jednostek) 4. szczebel gminny (ponad jednostek)

3 Wsie administracyjne oraz osiedla, w liczbie ok. 900 tysięcy, nie są formalnie elementem struktury chińskich władz lokalnych, chociaż i na tym poziomie działają organy uczestniczące w pewnym zakresie w wykonywaniu zadań publicznych. Mają one (przynajmniej w niektórych częściach Chin) pewne cechy samorządowe. Poniższy schemat prezentuje w uproszczeniu podział administracyjny ChRL z uwzględnieniem poszczególnych szczebli administracji. Kolor ciemnobordowy odpowiada szczeblowi prowincjonalnemu, jasnobordowy prefekturalnemu, ciemnoróżowy powiatowemu, a jasnoróżowy gminnemu. Schemat jest (ze względów technicznych) niekompletny, gdyż pod jednostkami szczebla powiatowego umieszczonymi w najniższym rzędzie zabrakło miejsca na jednostki szczebla gminnego (które powinny były się tam znaleźć). Schemat nr 1. System władz lokalnych w ChRL Źródło: opracowanie własne

4 Szczebel prowincjonalny i prefekturalny Pierwszy szczebel (stopień) podziału administracyjnego, a więc ten bezpośrednio poniżej centralnego, określamy mianem prowincjonalnego, gdyż typową jednostką podziału administracyjnego na tym szczeblu jest właśnie prowincja. Łączna liczba chińskich prowincji wynosi 22 (nie licząc Tajwanu), a poza nimi istnieją w Chinach jeszcze dwa typy jednostek podziału administracyjnego szczebla prowincjonalnego: miasta wydzielone (w liczbie 4) i regiony autonomiczne (których jest 5). Typowym przykładem jednostki podziału administracyjnego reprezentującej szczebel prefekturalny jest miasto. Czasem, w celu czytelnego rozróżnienia takich miast od miast wydzielonych (czyli jednostek szczebla prowincjonalnego) i miast o statusie powiatów (a więc jednostek usytuowanych w administracyjnej hierarchii o szczebel niżej), określa się je mianem miast prefekturalnych. Miasta takie stanowią przeważającą większość jednostek podziału administracyjnego na szczeblu prefekturalnym, ale na terenie Chin spotkać się można również z innymi jednostkami o tej samej randze administracyjnej: regionami, okręgami autonomicznymi oraz (wyłącznie na terenie Mongolii Wewnętrznej) tzw. związkami. Na terenie miast wydzielonych (Pekin, Chongqing, Szanghaj i Tianjin) nie występują jednostki szczebla prefekturalnego. Miastu (prefekturalnemu) warto poświęcić nieco więcej uwagi z dwóch powodów. Po pierwsze, to właśnie ta jednostka podziału administracyjnego dominuje na swoim szczeblu, a w dodatku zaobserwować można tendencję do stopniowego przekształcania innych jednostek w takie miasta (w ramach porządkowania struktury administracyjnej państwa). Po drugie, miasta prefekturalne są z reguły partnerami do współpracy dla polskich samorządów, za wyjątkiem samorządów województw, które najczęściej utrzymują kontakty z władzami prowincji. Chińskie miasto prefekturalne różni się znacząco od polskich (i europejskich w ogóle) wyobrażeń o mieście jako jednostce podziału administracyjnego. Typowe polskie miasto obejmuje swoimi granicami administracyjnymi niewiele więcej niż obszar zwartej zabudowy miejskiej ze stosunkowo niewielkimi obszarami niezurbanizowanymi w bezpośrednim sąsiedztwie. Dlatego też nawet największe polskie miasta zajmują

5 powierzchnie oscylujące między 200 a nieco ponad 300 km 2 (największa Warszawa ma 517 km 2 ). Chińskie miasto prefekturalne jest natomiast z reguły jednostką o powierzchni liczonej w tysiącach km 2, co nie wynika wyłącznie z różnicy skali, lecz jest wynikiem przyjęcia innego modelu podziału administracyjnego. Typowe miasto prefekturalne w Chinach obejmuje bowiem swoimi granicami administracyjnymi nie tylko stanowiący jego jądro obszar zurbanizowany (a więc to, co byśmy w Polsce określili jako miasto), ale także okalające go tereny wiejskie i okoliczne powiaty (z własnymi, mniejszymi ośrodkami miejskimi). Gdyby przenieść taki model do Polski, w granicach administracyjnych Wrocławia znalazłyby się Oleśnica, Trzebnica, Świdnica, a może i Legnica, a mieszkańcy Tczewa, Gdyni czy Wejherowa mieliby w adresach Miasto Gdańsk. Ten model struktury administracyjnej przedstawiony został na niniejszym schemacie (nie zachowano na nim skali zurbanizowane jądro nie jest z reguły tak duże w proporcji do pozostałej części miasta prefekturalnego). Przykładem takiego miasta prefekturalnego jest choćby Datong w prowincji Shanxi, który ma 14,2 tys. km 2 powierzchni i ok. 3,3 mln mieszkańców, z czego mniej więcej połowa zamieszkuje główny obszar zurbanizowany (a więc ten, który w polskich warunkach określilibyśmy mianem miasta). Datong składa się z czterech dzielnic i siedmiu powiatów. Inny przykład to portowe miasto Qingdao w prowincji Shandong. Obejmuje ono aż 24,5 tys. km 2 zamieszkane przez 7,7 mln osób, z czego 4,6 mln w głównym obszarze zurbanizowanym. Obszar ten podzielony jest na sześć dzielnic i cztery miasta o statusie powiatów. Qingdao jest dość szczególnym przypadkiem wśród miast prefekturalnych, gdyż należy do 15 tzw. miast subprowincjonalnych. Status ten przyznano stolicom niektórych prowincji (Harbin, Changchun, Shenyang, Jinan, Nankin, Hangzhou, Kanton, Wuhan, Xi an i Chengdu) oraz wybranym większym miastom o szczególnym znaczeniu (Shenzhen, Dalian, Ningbo, Xiamen i Qingdao właśnie). Ma on znaczenie przede wszystkim dla pozycji administrujących tymi miastami urzędników w hierarchii partyjno-państwowej (bezpośredni udział w ich nominacjach mają władze centralne).

6 Typową dla kolejnego, trzeciego szczebla podziału administracyjnego Chin jednostką jest powiat. Innymi jednostkami o tym statusie są: dzielnice (miast wydzielonych, miast prefekturalnych lub regionów), miasta o statusie powiatów (które często są jednostkami stanowiącymi części miast prefekturalnych), powiaty autonomiczne oraz (wyłącznie w Mongolii Wewnętrznej) chorągwie. Szczebel powiatowy odgrywa w chińskiej strukturze administracyjnej bardzo istotną rolę o czym świadczy jego udział w wydatkach publicznych (o czym poniżej). Najniższym szczeblem podziału administracyjnego w Chinach jest szczebel gminny, reprezentowany przez: gminy wiejskie, gminy miejskie (dosł. miasteczka) oraz biura kwartałów (działające na terenie większych miast, na zwartych obszarach zurbanizowanych). (opr. W. Jakóbiec)

Podobne dokumenty

Spis treści. Wykaz skrótów... XIX Przedmowa... XXV. Część I. Administracja w okresie II Rzeczypospolitej

Spis treści. Wykaz skrótów... XIX Przedmowa... XXV. Część I. Administracja w okresie II Rzeczypospolitej Spis treści Wykaz skrótów... XIX Przedmowa... XXV Część I. Administracja w okresie II Rzeczypospolitej Rozdział I. Pojęcie oraz geneza II Rzeczypospolitej... 7 1 1. Problem tożsamości i ciągłości państwa