Akredytacja laboratoriów diagnostyki włośnicy. Część 1 Autorzy: lek.wet. Mirosław Różycki, prof. dr hab. Jacek Osek. Akredytacja laboratoriów

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Akredytacja laboratoriów diagnostyki włośnicy. Część 1 Autorzy: lek.wet. Mirosław Różycki, prof. dr hab. Jacek Osek. Akredytacja laboratoriów"

Transkrypt

1 Akredytacja laboratoriów diagnostyki włośnicy. Część 1 Autorzy: lek.wet. Mirosław Różycki, prof. dr hab. Jacek Osek. Akredytacja laboratoriów diagnostyki włośnicy stanowi obecnie jeden z najczęściej poruszanych tematów w środowisku weterynaryjnym. W Polsce funkcjonuje ponad 1000 laboratoriów badających mięso na włośnie, są to laboratoria zlokalizowane przy ubojniach, w obwodach badania, istnieje nawet jedno ruchome laboratorium. Trudno jest oszacować liczbę lekarzy pracujących w tych laboratoriach, z reguły badanie wykonuje 3-5 osób, lecz zdarzają się zakłady, w których liczba lekarzy badających przekracza 50. Większość z nich po raz pierwszy spotyka się z pojęciem akredytacja laboratorium. Do tej pory mieli jedynie do czynienia ze szkoleniami i badaniem biegłości laboratoriów (PT). Często padają pytania, po co i dlaczego wprowadzamy akredytację, czy nie jest to kolejny wymysł biurokracji? W tym miejscu należy się zastanowić, do jakiego typu badan należy zaliczyć badanie na włośnie. Czy jest to badanie urzędowe czy na potrzeby zakładu. Zgodnie z wymaganiami zawartymi w rozporządzeniach (WE) nr 854/2004, 882/2004 i 2075/2005 laboratoria wykonujące badania na potrzeby inspekcji weterynaryjnej powinny poddać się procesowi akredytacji. Badania dla potrzeb urzędowych mogą być wykonywane przez uprawnione laboratoria akredytowane. Badania służące dla potrzeb sterowania jakością i dla kontroli wewnętrznej w zakładzie mogą wykonywać laboratoria zakładowe, posiadające wdrożony system zapewnienia jakości bez obowiązku posiadania akredytacji. Badanie na włośnie jest badaniem urzędowym i z tego względu laboratoria wykonujące je mają obowiązek poddać procesowi akredytacji. Stanowisko Komisji UE w sprawie akredytacji laboratoriów badających mięso na włośnie było znane już w 2005 r. Mając jednak na uwadze trudności z akredytacją tak dużej liczby laboratoriów Komisja ustaliła ostateczny termin akredytacji laboratoriów na koniec 2009 r. Niniejszy dokument został opracowany w celu przybliżenia zagadnień związanych z akredytacją laboratoriom badającym mięso na włośnie. Stanowi on uzupełnienie Normy PN-EN ISO/IEC :2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących oraz podaje szczegółowe wskazówki w zakresie akredytacji laboratoriów badających mięso na włośnie. Opracowanie przeznaczone jest dla laboratoriów przygotowujących się do akredytacji. Wymagania normy EN ISO/IEC pozostają dokumentem wiążącym. Celem wdrażania systemu zarządzania w laboratorium diagnostyki włośnicy jest uzyskanie wiarygodności jego działania i spełnienie wymagań prawnych. System zarządzanie to sformułowanie polityki laboratorium określonej w Księdze Jakości, określenie jej struktury organizacyjnej, ustalenie podziału odpowiedzialności, wyznaczenie

2 osób nadzorujących obszary działania, udostępnienie zasobów niezbędnych do utrzymania systemu. System zarządzania winien być zgodny z wymaganiami normy PN-EN ISO/IEC :2005 "Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących", oraz z obowiązującymi w Polsce przepisami prawa, w szczególności z Rozporządzeniem Komisji WE NR 2075/2005 z dnia 5 grudnia 2005 r. ustanawiającego szczególne przepisy dotyczące urzędowych kontroli w odniesieniu do włosieni (Trichinella) w mięsie. Czym jest akredytacja i czemu służy? Akredytacja to "procedura, w wyniku, której upoważniona jednostka organizacyjna uznaje, że laboratorium jest kompetentne do wykonywania określonych zadań". Akredytacja służy umacnianiu zaufania do wyników badań. Zasady akredytacji ujęte są w międzynarodowych normach i wytycznych, w których określone są wymagania, zarówno dla jednostek akredytujących, jak i dla podlegających akredytacji. Uzyskanie akredytacji oznacza, że akredytowane podmioty zostały ocenione według tych norm i wytycznych. Jednostka akredytującą jest "jednostka prowadząca system akredytacji i zarządzająca nim oraz udzielająca akredytacji". W Polsce System akredytacji prowadzony przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA) i jest dostępny dla wszystkich podmiotów działających w systemie oceny zgodności niezależnie od ich wielkości, dziedziny oraz uczestnictwa w jakiejkolwiek organizacji lub grupie organizacji. Ogólne zasady i postanowienia, jakimi kieruje się Polskie Centrum Akredytacji udzielając lub nadzorując akredytację przedstawiono w dokumencie DA-01 Opis systemu akredytacji oraz dokumentach z nim związanych. Zasadą systemu zarządzania jest spełnienie wymagań klienta. W przypadku badania na włośnie metodą wytrawiania wspomaganego mieszadłem magnetycznym klientem laboratorium jest urzędowy lekarz weterynarii, który na podstawie wyniku badania podejmuje decyzję o przydatności mięsa do spożycia. Wymagania - to ustalone, przyjęte lub prawne wymagania i oczekiwania dotyczące jakości świadczonych usług. W celu zapewnienie zaufania, że wymagania te są spełnione, laboratorium ustala system zarządzania, obowiązujący na wszystkich etapach postępowania analitycznego. Norma PN-EN ISO/IEC :2005 Ogólne wymagania dotyczące laboratoriów badawczych i wzorcujących Norma zawiera wymagania dotyczące jakości funkcjonowania laboratorium (w tym zakresie obejmuje między innymi: nadzór nad dokumentacją, kontakty z klientem, audit, itp.), jak również wymagania techniczne, jakie muszą spełnione w laboratorium (odnoszą się one

3 między innymi do: kompetencji personelu, warunków i wyposażenia, wzorcowania, spójności pomiarowej, zapewnienie jakości wyników badań i wzorcowań). Korzyści z posiadania sytemu zarządzania w laboratorium wg PN-EN ISO/IEC : wiarygodność badań, - zapewnienie jakości badań, - spełnienie wymagań prawnych (do r. laboratoria diagnostyki włośnicy powinny poddać się procesowi akredytacji), - ograniczenie kosztów, - zwiększenie wydajności, - potwierdzenie kompetencji laboratorium do wykonywania określonych badań. Wdrażanie systemu zarządzania w laboratorium wg PN-EN ISO/IEC : etapy pracy Proces prac wdrożeniowych systemu zarządzania prowadzony jest w 9 etapach: 1. Ocena wstępna jest to określenie stopnia zgodności prowadzonej działalności z wymaganiami normy PN-EN ISO/IEC :2005 oraz Rozporządzenia Komisji WE 2075/ Szkolenie z zakresu opracowywania dokumentacji. 3. Przygotowanie dokumentacji - opracowywanie procedur, instrukcji, uprawnień i zakresu odpowiedzialności. 4. Opis funkcjonowania laboratorium pod kątem wymagań normy PN-EN ISO/IEC : Szkolenie auditorów wewnętrznych. 6. Szkolenie z wymagań normy ISO/IEC Wdrożenie systemu, korygowanie systemu. 8. Zgłoszenie laboratorium do akredytacji. 9. Akredytacja laboratorium. Dokumentacja Obowiązkiem laboratorium jest opracowanie dokumentacji związanej z systemem zarządzania. Dokumentacja ta formułuje wymagania i deklaruje ich spełnienie. W skład podstawowej dokumentacji laboratorium wchodzą: Polityka jakości Najważniejszym dokumentem systemu zarządzania jest sformułowana na piśmie polityka jakości. Opisuje ona strategię laboratorium, dotyczącą działania, rozwoju i doskonalenia systemu zarządzania. Zawiera deklaracje kierownictwa dotyczące stosowania wymagań norm, prowadzenia ciągłego doskonalenia, przeznaczenia niezbędnych dla rozwoju systemu zasobów, identyfikacji oraz spełniania potrzeb i oczekiwań klientów oraz cele postawione przez systemem. Można w niej zawrzeć informacje o potencjalnym udziale kontrahentów i partnerów, procesie doskonalenia pracowników, itp. Polityka jakości jest dokumentem jawnym i pełni kilka funkcji. Najważniejszą jest jej znaczenie dla zarządu laboratorium. Jest ona podstawą do ustanowienia celów i zadań w realizowanych procesach oraz stanowi ramy do utrzymania i doskonalenia usług. Określona i zakomunikowana umożliwia lepsze zrozumienie przez pracowników strategii działania laboratorium, celów i zadań a także precyzuje odpowiedzialność poszczególnych osób za jej realizację. Przy określaniu polityki jakości kierownictwo powinno uwzględniać przyjętą

4 strategię rozwoju i jej główne cele. Polityka ta powinna być jasna i zrozumiała dla zainteresowanych stron, okresowo przeglądana i nowelizowana w celu odzwierciedlenia zmieniających się warunków zewnętrznych i procesów wewnętrznych. W związku z włączeniem laboratoriów badające mięso w kierunku włośni w strukturę Zakładów Higieny Weterynaryjnej (ZHW), jako jednostki terenowe nie będą one pisać własnej polityki jakości a jedynie polityka jakości ZHW zostanie rozszerzona o cele i strategię dotyczącą tych laboratoriów. Zadaniem laboratoriów diagnostyki włośnicy będzie zapoznanie się i dostosowanie się do niej. Zmiana ta bedzie dotyczyła tylko obszaru systemu jakości. Powiatowy Lekarz Weterynarii (PLW) w dalszym ciągu będzie odpowiedzialny za prawidłowość wykonywanych badań. Jednak jego obowiązki zostaną usystematyzowane (jako kierownika ds. technicznych w systemie jakości). Stanie się on odpowiedzialny za realizację polityki jakości opisanej w Księdze Jakości ZHW wdrożenie, stosowanie i stałe doskonalenie systemu zarządzania a w szczególności za nadzór nad wyposażeniem pomiarowym. PLW może wyznaczyć osoby zastępujące go. Wszystkie informacje dotyczące zakresu i sposobu działania PLW oraz personelu laboratoriów muszą być opisane w Księdze Jakości. Księga Jakości i procedury ogólne przedstawiają zasady funkcjonującego systemu, odpowiedzialności i metody działania. Księga Jakości jest drugim, co do ważności dokumentem systemu zarządzania. Księga Jakości obejmuje: opis systemu zarządzania, politykę jakości i procedury (treść lub tylko wykaz), normy zastosowane, sposób spełnienia wymagań, dokumentację systemu, nadzór działań związanych z jakością, stanowi przewodnik po systemie zarządzania, definiuje jakość laboratorium, wskazuje, że system jakości spełnia wymagania PN-EN ISO/IEC :2005. Forma przygotowania księgi jest dowolna, jednak należy ją podzielić na punkty i rozdziały, aby móc wykazać zdolność do zarządzania opisywanymi w nich wymaganiami w

5 laboratorium. Ułatwieniem dla laboratorium jest układ treści zgodny z PN-EN ISO/IEC :2005 Księgę Jakości pisze się zwykle jako ostatni dokument systemu zarządzania. Przykładowa struktura Księgi Jakości: 1. Tytuł,

6 2. Spis treści, 3. Zakres Księgi Jakości, 4. Przedstawienie laboratorium, 5. Struktura organizacyjna, 6. Polityka jakości, 7. Lista celów jakości, 8. Procedury (lista lub treść), 9. Definicje i terminy, 10. Opis elementów systemu zarządzania. Identyfikacja dokumentacji Księga Jakości powinna posiadać stronę wstępną, na której znajdą się podpisy osób sprawdzających i zatwierdzających dokument, numer wersji oraz datę wydania. Przedstawienie laboratorium powinno zawierać nazwę, dane adresowe wyjaśnienie charakteru i rodzaju działalności oraz krótką historię wraz z posiadanym doświadczeniem. Księga Jakości oraz zmiany wprowadzane w niej powinny być nadzorowane. Procedury obowiązujące w laboratorium obejmują: przekaz informacji, metody przygotowania próbek do badania, badania, wypełniania dokumentacji badawczej, korekcję czy audit. Przykładowy schemat procedury: 1. Cel, 2. Przedmiot procedury, 3. Zakres stosowania, 4. Terminologia, 5. Odpowiedzialność, 6. Zawartość procedury, 7. Struktura dokumentów, 8. Dokumenty związane, 9. Załączniki. 7

7 Przykładowe procedury w laboratorium Procedura badania mięsa na włośnie metoda wytrawiania próbki zbiorczej wspomaganego mieszadłem magnetycznym, Procedura nadzoru nad dokumentami, Procedura nadzoru nad wyposażeniem pomiarowym, Procedura zakupu usług i dostaw, Procedura postępowania z próbkami do badań, Procedura sterowania jakością badań, Procedura zachowania poufności, Procedura przeglądu zarządzania, Procedura szkoleń personelu, Procedura nadzoru nad odpadami, Procedura nadzoru nad czystością w laboratorium. Instrukcje techniczne zawierają szczegółowe wytyczne postępowania. Księga Jakości może zawierać procedury i instrukcje jednak w większych laboratoriach celowe jest publikowanie ich jako oddzielnych dokumentów. Instrukcje są opisem przebiegu procesów, w którym szczegółowo przedstawia się kolejne czynności oraz uprawnienia i odpowiedzialność wykonawców. Laboratorium diagnostyki włośnicy musi ustalić i opisać system identyfikacji próbek, pobierania próbek, przechowywania i transportu materiału do laboratorium, system przyjmowania, identyfikacji i segregacji próbek oraz rejestracji i przygotowania próbek do wykonania zleconych badań. Zapisy potwierdzą spełnienie wymagań (stanowią dokumentacje operacyjną pracy systemu). Walidacja i sterowanie jakością Aby zapewnić zaufanie i zdobyć dowody, iż uzyskiwane wyniki badań rutynowych spełniają ustalone wymagania odnośnie ich jakości oraz będą użyteczne w ocenie mięsa, laboratorium powinno stosować zwalidowane metody badawcze z oszacowaną niepewnością pomiarów. Walidacja metody badania na włośnie metodą wytrawiania próbki zbiorczej wspomaganego mieszadłem magnetycznym walidacja została wykonana i opublikowana przez : Lorry B. 8

8 Forbes a, W. Brad Scandrett a oraz Alvina A. Gajadhara w 1999 r. Walidacja metody zakłada minimalną wykrywalność larw włośni w próbkach z badań biegłości na poziomie > 75%, a docelową wykrywalność w badaniach na poziomie 1larwy w 1g badanej próbki. Uzyskanie wyniku pozytywnego w badaniach biegłości jest równoznaczne z walidacja metody. Sterowanie jakością badań powinno być ujęte w procedurze, celem sterowania jakością jest zapewnienie jakości wyników badań. Procedura ta ustala tryb i zasady sterowania jakością badań. Kierownik komórki organizacyjnej zatwierdza plan sterowania jakością badań zaś nadzorujący badania są odpowiedzialni za opracowanie i wdrażanie planów sterowania jakością oraz ich poprawność. Wykonujący badania są odpowiedzialni za realizację planów sterowania jakością. W sterowaniu jakością można stosować następujące metody: - badanie próbek z certyfikowanych materiałów odniesienie (CRM), - materiałów odniesienia zakupionych w handlu (RM) - przygotowanych w laboratorium (HRM) - badanie próbek o znanej charakterystyce, - badanie próbek archiwizowanych, jeżeli istnieje możliwość jej podziału, - badanie równoległe tej samej próbki laboratoryjnej, jeżeli istnieje możliwość jej podziału przed badaniem. Próbki stosowane w kontroli wewnętrznej powinny zawierać larwy włośni jednak należy również stosować próbki ujemne. Wyniki oznaczeń należy zapisywać w karcie kontrolnej. Każde laboratorium ma obowiązek regularnego uczestnictwa w programach porównań międzylaboratoryjnych lub programach badania biegłości, w zakresie stosowanych metod badawczych. Ich celem jest potwierdzenie własnych kompetencji technicznych w tym obszarze. Uzyskane wyniki podlegają analizie przez nadzorującego badanie wraz z wykonawcą badania. Nadzorujący badania sporządza zapisy, które przekazuje kierownikowi ds. jakości. W przypadku uzyskania niezadowalających rezultatów z uczestnictwa w programach porównań międzylaboratoryjnych lub programach badania biegłości, nadzorujący badania wraz z kierownikiem ds. jakości ustalają przyczynę zaistniałej niezgodności i określają plan działań korygujących. Skuteczność przyjętego systemu wewnętrznego sterowania jakością jest oceniana wynikami uzyskiwanymi w programach porównań miedzylaboratoryjnych. Badania takie są organizowane od 2005 r. przez Państwowy Instytut Weterynaryjny Państwowy Instytut 9

9 Badawczy - Krajowe Laboratorium Referencyjne (KLR). Uczestnictwo w tych programach jest obligatoryjne, zgodnie z Rozporządzeniem (WE) 2075/2005 oraz z polityką Polskiego Centrum Akredytacji. Polityka ta dotyczy wykorzystywania badań biegłości / porównań międzylaboratoryjnych w procesach akredytacji i nadzoru laboratoriów. Wyniki wewnętrznej i zewnętrznej kontroli jakości pozwalają na monitorowanie stabilności systemów analitycznych oraz rozpoznanie potrzeb w celu podejmowania działań korygujących i zapobiegawczych. Autoryzacja wyników Laboratorium musi posiadać ustalony system autoryzacji wyników, postępowania z wynikami negatywnymi oraz formę wydawanego sprawozdania z badań. Sprawozdanie powinno być sporządzane zgodnie z potrzebami odbiorców i zawierać wszelkie istotne informacje niezbędne do prawidłowej interpretacji wyników. Sprawozdania autoryzują wyznaczeni lekarze weterynarii. Realizacja System zarządzania powinni realizować wszyscy pracownicy laboratorium. Obejmuje on: sformułowanie celów jakościowych, ustalenie i opracowanie procedur postępowania dla każdego obszaru działalności laboratorium, przygotowanie dokumentacji przedstawiającej zasady funkcjonującego systemu oraz sposób ich realizacji, prowadzenie dokumentacji potwierdzającej realizację zasad systemu, wykonywanie badań przez kompetentny personel zwalidowanymi metodami, znajomość procedur i instrukcji technicznych obowiązujących na danym stanowisku pracy oraz zgodne z nimi postępowanie, zapewnienie nadzoru oraz systematycznego szkolenia personelu, System zarządzania i prawidłowe sterowanie jakością, wdrożone w celu spełnienia wymagań, wymaga oszacowania ich potrzeb, systematycznego poddawania auditom wewnętrznym poszczególnych obszarów działalności laboratorium, przeprowadzania przeglądów zarządzania, a w przypadku stwierdzenia niezgodności, bezzwłocznego 10

10 wdrażania działań korekcyjnych i zapobiegawczych. Podejmowane działania zapobiegawcze mogą być miarą ciągłego doskonalenia funkcjonowania systemu, bowiem wdrożony system zarządzania obliguje do podejmowania starań, aby wykraczać ponad oczekiwania klienta. Badanie mięsa na włośnie metoda wytrawiania próbki zbiorczej wspomaganego mieszadłem magnetycznym Włośnica jest zoonozą wywoływaną przez nicienie wewnętrzne. Zarażenie następuje po spożyciu mięsa, w którym znajdują się żywe larwy włośni. Jedynym sposobem zapobiegania włośnicy jest przerwanie jej łańcucha epizootycznego. Badanie mięsa ma na celu wyeliminowanie tusz zarażonych włośniami. Obecnie stosowana metoda badania polegająca na wytrawianiu próbki zbiorczej, składającej się z próbek o masie, co najmniej 1 g, jest uważana za wystarczającą do zabezpieczenia konsumentów przed skutkami zarażenia włośnicą. Dla produktów spożywanych bez gotowania zaleca się bardziej dokładne badania. Rutynowe badanie mięsa świń w ubojniach Do rutynowego badania tusz świńskich zalecana jest metoda wytrawiania próbki zbiorczej z zastosowaniem wspomagania mieszadłem magnetycznym. Metoda wytrawiania larw włośni jest metodą rekomendowaną jako metoda referencyjna, pozwala ona na wykrycie minimum trzech larw w 100 gramach mięsa w 75% testów. Walidacja metody wytrawiania dla wieprzowiny i mięsa końskiego była wykonana w akredytowanym laboratorium w Kanadzie (Forbes i Gajadhar, 1999). Metoda ta jest opisana w Załączniku I Rozporządzenia (WE) 2075/2005. Wiadomym jest, że czasem są stosowane pewne modyfikacje w zalecanej metodyce wytrawiania. Jednakże nie mogą one wpływać na wynik końcowy wytrawiania. Istnieje kilka zasad, które muszą być bezwarunkowo spełnione w celu uwiarygodnienia metody. Zasady te zostaną opisane w części 2.

Audyt techniczny w laboratorium widziane okiem audytora. Piotr Pasławski 2008

Audyt techniczny w laboratorium widziane okiem audytora. Piotr Pasławski 2008 Audyt techniczny w laboratorium widziane okiem audytora Piotr Pasławski 2008 Odniesienie do wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Pkt. 4.4 normy Przegląd zapytań, ofert i umów - procedura przeglądu zleceń

Bardziej szczegółowo

Audit techniczny w laboratorium ASA. Czyli przygotowanie do auditu technicznego jednostki akredytujacej lub auditu wewnetrznego

Audit techniczny w laboratorium ASA. Czyli przygotowanie do auditu technicznego jednostki akredytujacej lub auditu wewnetrznego Audit techniczny w laboratorium ASA Czyli przygotowanie do auditu technicznego jednostki akredytujacej lub auditu wewnetrznego 2008 Pkt. 4.4 normy Przegląd zapytań, ofert i umów - procedura przeglądu zleceń

Bardziej szczegółowo

Akredytacja laboratoriów wg PN-EN ISO/IEC 17025:2005

Akredytacja laboratoriów wg PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Akredytacja laboratoriów wg PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Marek Misztal ENERGOPOMIAR Sp. z o.o. Biuro Systemów Zarządzania i Ocen Nowe Brzesko, 26 września 2006 r. Czy systemy zarządzania są nadal dobrowolne?

Bardziej szczegółowo

ZINTEGROWANY SYSTEM ZARZĄDZANIA DOKUMENT NADZOROWANY W WERSJI ELEKTRONICZNEJ Wydanie 07 Urząd Miasta Płocka. Księga środowiskowa

ZINTEGROWANY SYSTEM ZARZĄDZANIA DOKUMENT NADZOROWANY W WERSJI ELEKTRONICZNEJ Wydanie 07 Urząd Miasta Płocka. Księga środowiskowa Strona 1 1. Księga Środowiskowa Księga Środowiskowa to podstawowy dokument opisujący strukturę i funkcjonowanie wdrożonego w Urzędzie Systemu Zarządzania Środowiskowego zgodnego z wymaganiami normy PN-EN

Bardziej szczegółowo

OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI WEDŁUG PN-EN ISO/IEC KONTROLA JAKOŚCI BADAŃ ANDRZEJ BRZYSKI, 2013

OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI WEDŁUG PN-EN ISO/IEC KONTROLA JAKOŚCI BADAŃ ANDRZEJ BRZYSKI, 2013 OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI WEDŁUG PN-EN ISO/IEC 17043 KONTROLA JAKOŚCI BADAŃ ANDRZEJ BRZYSKI, 2013 Koordynator jedna lub więcej osób odpowiedzialnych za organizację i zarządzanie wszystkimi

Bardziej szczegółowo

Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne

Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne Badania biegłości laboratorium poprzez porównania międzylaboratoryjne Dr inż. Maciej Wojtczak, Politechnika Łódzka Badanie biegłości (ang. Proficienty testing) laboratorium jest to określenie, za pomocą

Bardziej szczegółowo

Akredytacja metod badawczych jako podstawa potwierdzenia kompetencji wykonywania badań w laboratoriach

Akredytacja metod badawczych jako podstawa potwierdzenia kompetencji wykonywania badań w laboratoriach Anna Krawczuk WROCŁAWSKIE CENTRUM BADAŃ EIT+ Akredytacja metod badawczych jako podstawa potwierdzenia kompetencji wykonywania badań w laboratoriach WROCŁAWSKIE CENTRUM BADAŃ EIT+ AKREDYTACJA DEFINICJA

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI AKREDYTACJA ORGANIZATORÓW BADAŃ BIEGŁOŚCI WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Wydanie 4 Warszawa, 1.08.2014 r. Spis treści 1 Wprowadzenie...3 2 Ogólne zasady udzielania i utrzymywania akredytacji

Bardziej szczegółowo

Prezentacja Ślesin maj 2008

Prezentacja Ślesin maj 2008 Prezentacja Ślesin maj 2008 1 POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI ul. Szczotkarska 42 01-382 Warszawa Tel. (0 22) 355-70-00; Fax. (0 22) 355 70 18 http:// www.pca.gov.pl e-mail: sekretariat@ pca.gov.pl 2 Praemonitus,

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI AKREDYTACJA LABORATORIÓW W ZAKRESACH ELASTYCZNYCH Wydanie 1 Warszawa, 15.05.2009 r. Spis treści 1 Wprowadzenie 2 Cel 3 Polityka PCA dotycząca akredytowania laboratoriów w zakresach

Bardziej szczegółowo

PCD ZKP PROGRAM CERTYFIKACJI SYSTEMU ZAKŁADOWEJ KONTROLI PRODUKCJI

PCD ZKP PROGRAM CERTYFIKACJI SYSTEMU ZAKŁADOWEJ KONTROLI PRODUKCJI Załącznik nr 3 do KS ZAKŁAD CERTYFIKACJI ul. Kupiecka 4, 03-042 Warszawa tel. (22) 811 02 81; e-mail: certyfikacja@icimb.pl; www.icimb.pl PCD ZKP PROGRAM CERTYFIKACJI SYSTEMU ZAKŁADOWEJ KONTROLI PRODUKCJI

Bardziej szczegółowo

Doświadczenia Jednostki ds. Porównań Międzylaboratoryjnych Instytutu Łączności PIB w prowadzeniu badań biegłości/porównań międzylaboratoryjnych

Doświadczenia Jednostki ds. Porównań Międzylaboratoryjnych Instytutu Łączności PIB w prowadzeniu badań biegłości/porównań międzylaboratoryjnych Doświadczenia Jednostki ds. Porównań Międzylaboratoryjnych Instytutu Łączności PIB w prowadzeniu badań biegłości/porównań międzylaboratoryjnych Anna Warzec Dariusz Nerkowski Plan wystąpienia Definicje

Bardziej szczegółowo

Jednostka: TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o.

Jednostka: TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Jednostka: TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Wytyczne: Ogólne wytyczne do uznawania laboratorium jako kwalifikowanego dostawcy TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. w odniesieniu do ISO/IEC 17025 i kryteriów wewnętrznych

Bardziej szczegółowo

AUDYT TECHNICZNY PROCEDURY BADAWCZEJ OD PRZYJĘCIA ZLECENIA DO RAPORTU Z BADAŃ DR INŻ. PIOTR PASŁ AWSKI 2016

AUDYT TECHNICZNY PROCEDURY BADAWCZEJ OD PRZYJĘCIA ZLECENIA DO RAPORTU Z BADAŃ DR INŻ. PIOTR PASŁ AWSKI 2016 AUDYT TECHNICZNY PROCEDURY BADAWCZEJ OD PRZYJĘCIA ZLECENIA DO RAPORTU Z BADAŃ DR INŻ. PIOTR PASŁ AWSKI 2016 KOMPETENCJE PERSONELU 1. Stan osobowy personelu technicznego, czy jest wystarczający (ilość osób

Bardziej szczegółowo

Systemy zarządzania jakością w ochronie radiologicznej

Systemy zarządzania jakością w ochronie radiologicznej DOZYMETRIA Systemy zarządzania jakością w ochronie radiologicznej Jakub Ośko System zarządzania jakością zespół systematycznie planowanych i wykonywanych działań, koniecznych dla wystarczającego zapewnienia,

Bardziej szczegółowo

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego Strona 1 z 8 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 19.01.2018 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 19.01.2018 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 19.01.2018 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

SYSTEM ZAPEWNIENIA JAKOŚCI AKREDYTACJA W LABORATORIUM BADAWCZYM. Ostróda 07-08.10.2010 RENATA PAWLAK

SYSTEM ZAPEWNIENIA JAKOŚCI AKREDYTACJA W LABORATORIUM BADAWCZYM. Ostróda 07-08.10.2010 RENATA PAWLAK SYSTEM ZAPEWNIENIA JAKOŚCI AKREDYTACJA W LABORATORIUM BADAWCZYM Ostróda 07-08.10.2010 RENATA PAWLAK Akredytacja TPA INSTYTUT BADAŃ TECHNICZNYCH SP. Z O.O. 2 Akredytacja LICZBA BADAŃ AKREDYTOWANYCH W ZAKRESIE

Bardziej szczegółowo

Marzena Mazurowska tel

Marzena Mazurowska tel Kompetentny organizator badań biegłości w świetle wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17043:2011 Marzena Mazurowska marzena.mazurowska@wp.pl tel. 661-465-771 Kompetentny organizator badań biegłości w świetle wymagań

Bardziej szczegółowo

JAK SKUTECZNIE PRZEPROWADZAĆ AUDITY

JAK SKUTECZNIE PRZEPROWADZAĆ AUDITY Klub Polskich Laboratoriów Badawczych POLLAB JAK SKUTECZNIE PRZEPROWADZAĆ AUDITY Anna Pastuszewska - Paruch Definicje Audit systematyczny, niezależny i udokumentowany proces uzyskiwania dowodów z auditu

Bardziej szczegółowo

Zakład Certyfikacji 03-042 Warszawa, ul. Kupiecka 4 Sekcja Ceramiki i Szkła ul. Postępu 9 02-676 Warszawa PROGRAM CERTYFIKACJI

Zakład Certyfikacji 03-042 Warszawa, ul. Kupiecka 4 Sekcja Ceramiki i Szkła ul. Postępu 9 02-676 Warszawa PROGRAM CERTYFIKACJI Zakład Certyfikacji 03-042 Warszawa, ul. Kupiecka 4 Sekcja Ceramiki i Szkła ul. Postępu 9 02-676 Warszawa PC-04 PROGRAM CERTYFIKACJA ZGODNOŚCI WYROBU Z KRYTERIAMI TECHNICZNYMI certyfikacja dobrowolna Warszawa,

Bardziej szczegółowo

Audit wewnętrzny obszaru technicznego w działalności laboratorium, ze szczególnym uwzględnieniem wyposażenia pomiarowego

Audit wewnętrzny obszaru technicznego w działalności laboratorium, ze szczególnym uwzględnieniem wyposażenia pomiarowego Audit wewnętrzny obszaru technicznego w działalności laboratorium, ze szczególnym uwzględnieniem wyposażenia pomiarowego Ryszard Malesa Program Wymagania normy ISO/IEC 17025 i ISO 9001 Audit wewnętrzny

Bardziej szczegółowo

WZKP Zakładowa kontrola produkcji Wymagania

WZKP Zakładowa kontrola produkcji Wymagania 02-676 Warszawa ul. Postępu 9 tel. (22) 549 97 04; e-mail: certyfikacja@icimb.pl; www.icimb.pl Wymagania Zatwierdzam Dyrektor dr hab. inż. Adam Witek, prof. Strona 2/6 1. Wstęp 2. Wymagania ogólne 3. Dokumentacja

Bardziej szczegółowo

Normy ISO serii 9000. www.greber.com.pl. Normy ISO serii 9000. Tomasz Greber (www.greber.com.pl) dr inż. Tomasz Greber. www.greber.com.

Normy ISO serii 9000. www.greber.com.pl. Normy ISO serii 9000. Tomasz Greber (www.greber.com.pl) dr inż. Tomasz Greber. www.greber.com. Normy ISO serii 9000 dr inż. Tomasz Greber www.greber.com.pl www.greber.com.pl 1 Droga do jakości ISO 9001 Organizacja tradycyjna TQM/PNJ KAIZEN Organizacja jakościowa SIX SIGMA Ewolucja systemów jakości

Bardziej szczegółowo

dr inż. Agnieszka Wiśniewska DOCTUS Szkolenia i Doradztwo

dr inż. Agnieszka Wiśniewska DOCTUS Szkolenia i Doradztwo dr inż. Agnieszka Wiśniewska DOCTUS Szkolenia i Doradztwo Każda usługa wykonana w laboratorium charakteryzuje się jakąś jakością, tj. jakością na określonym poziomie. Jakość wykonywanych badań wpływa na

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności

Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności Ćwiczenie 1. System jakości w laboratorium oceny żywności Powszechnie przyjmuje się, że każde laboratorium, które chce reprezentować wiarygodne dane musi wdrożyć odpowiednie procedury zapewnienia jakości.

Bardziej szczegółowo

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego Strona 1 z 7 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 27.02.2019 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 27.02.2019 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 27.02.2019 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

PROGRAM BADANIA BIEGŁOŚCI

PROGRAM BADANIA BIEGŁOŚCI P O B I E R A N I E P R Ó B E K K R U S Z Y W Opracował: Zatwierdził: Imię i Nazwisko Przemysław Domoradzki Krzysztof Wołowiec Data 28 maja 2015 r. 28 maja 2015 r. Podpis Niniejszy dokument jest własnością

Bardziej szczegółowo

Procedura auditów wewnętrznych i działań korygujących

Procedura auditów wewnętrznych i działań korygujących 1/14 TYTUŁ PROCEURY Opracował: Zatwierdził: Pełnomocnik ds. SZJ Mariusz Oliwa 18 marca 2010r.... podpis Starosta Bolesławiecki Cezary Przybylski... podpis PROCEURA OBOWIĄZUJE O NIA: 25 czerwca 2010r. 18

Bardziej szczegółowo

Elastyczny zakres akredytacji

Elastyczny zakres akredytacji Elastyczny zakres akredytacji podejście praktyczne na przykładzie laboratoriów Centrum Badań Jakości sp. z o.o. w Lubinie Katarzyna Rajczakowska Warszawa, grudzień 2010 r. Elastyczny zakres w dokumentach

Bardziej szczegółowo

Funkcję Koordynatora pełni Kierownik Techniczny: dr Sławomir Piliszek.

Funkcję Koordynatora pełni Kierownik Techniczny: dr Sławomir Piliszek. Strona 1 z 9 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 20.12.2016 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 20.12.2016 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 20.12.2016 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego Strona 1 z 8 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 04.08.2017 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 04.08.2017 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 04.08.2017 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

UTRZYMANIE WDROŻONEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA W LABORATORIUM WZORCUJĄCYM (LPO)

UTRZYMANIE WDROŻONEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA W LABORATORIUM WZORCUJĄCYM (LPO) PRACE INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ - KWARTALNIK nr 2 (154) 2010 BUILDING RESEARCH INSTITUTE - QUARTERLY No 2 (154) 2010 Bogumiła Zwierchanowska* UTRZYMANIE WDROŻONEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA W LABORATORIUM

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI AKREDYTACJA JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH UBIEGAJĄCYCH SIĘ O ZGODĘ PREZESA URZĘDU TRANSPORTU KOLEJOWEGO NA WYKONYWANIE OCEN ZGODNOŚCI W OBSZARZE KOLEI Wydanie 1 Warszawa, 27.10.2015

Bardziej szczegółowo

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego Strona 1 z 9 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 10.01.2018 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 10.01.2018 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 10.01.2018 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

Koszty zapewnienia jakości badań / pomiarów a funkcjonowanie laboratoriów w otoczeniu biznesowym, jako kompromis JAKOŚCI i EKONOMII

Koszty zapewnienia jakości badań / pomiarów a funkcjonowanie laboratoriów w otoczeniu biznesowym, jako kompromis JAKOŚCI i EKONOMII Koszty zapewnienia jakości badań / pomiarów a funkcjonowanie laboratoriów w otoczeniu biznesowym, jako kompromis JAKOŚCI i EKONOMII Aleksandra Burczyk Centralne Laboratorium Pomiarowo Badawcze Sp. z o.o.

Bardziej szczegółowo

Zmiany wymagań normy ISO 14001

Zmiany wymagań normy ISO 14001 Zmiany wymagań normy ISO 14001 Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) opublikowała 15 listopada br. zweryfikowane i poprawione wersje norm ISO 14001 i ISO 14004. Od tego dnia są one wersjami obowiązującymi.

Bardziej szczegółowo

Wydanie 3 Warszawa, 20.06.2007 r.

Wydanie 3 Warszawa, 20.06.2007 r. . POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA POLSKIEGO CENTRUM AKREDYTACJI DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ Wydanie 3 Warszawa, 20.06.2007 r. 1. Wstęp Niniejsza Polityka jest zgodna z dokumentem ILAC-P10:2002

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ. Wydanie 5 Warszawa, 20.01.2015 r.

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ. Wydanie 5 Warszawa, 20.01.2015 r. . POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ Wydanie 5 Warszawa, 20.01.2015 r. Spis treści 1 Wprowadzenie...3 2 Zakres stosowania...3 3 Cechy spójności pomiarowej...3

Bardziej szczegółowo

Instytut Kolejnictwa Ośrodek Jakości i Certyfikacji 04-275 Warszawa ul. Chłopickiego 50 tel/fax.: (+4822) 612-3132 e-mail: qcert@ikolej.

Instytut Kolejnictwa Ośrodek Jakości i Certyfikacji 04-275 Warszawa ul. Chłopickiego 50 tel/fax.: (+4822) 612-3132 e-mail: qcert@ikolej. tel.: (+4822) 473-1392 Instytut Kolejnictwa Ośrodek Jakości i Certyfikacji 04-275 Warszawa ul. Chłopickiego 50 tel/fax.: (+4822) 612-3132 e-mail: qcert@ikolej.pl INFORMATOR DLA PRODUCENTÓW o trybie certyfikacji

Bardziej szczegółowo

Cel walidacji- zbadanie, czy procedura/wyrób/technologia/projekt/... może zostać w sposób niebudzący wątpliwości wprowadzona/y/e do użytkowania

Cel walidacji- zbadanie, czy procedura/wyrób/technologia/projekt/... może zostać w sposób niebudzący wątpliwości wprowadzona/y/e do użytkowania 1. Proszę krótko scharakteryzować w sposób "ilościowy": a) produkt i technologię wytwarzania tego produktu przez firmę którą założyła Pani/Pana podgrupa oraz wyjaśnić dlaczego wybrana technologia jest

Bardziej szczegółowo

POLITYKA JAKOŚCI. Polityka jakości to formalna i ogólna deklaracja firmy, jak zamierza traktować sprawy zarządzania jakością.

POLITYKA JAKOŚCI. Polityka jakości to formalna i ogólna deklaracja firmy, jak zamierza traktować sprawy zarządzania jakością. POLITYKA JAKOŚCI Polityka jakości jest zestawem nadrzędnych celów, zamiarów oraz orientacji organizacji na jakość. Stanowi ona dowód na to, że przedsiębiorca wie, czego chce i kieruje swoim przedsiębiorstwem

Bardziej szczegółowo

Jednostka Opiniująca, Atestująca i Certyfikująca Wyroby TEST Sp. z o.o. 41-103 Siemianowice Śląskie, ul. Wyzwolenia 14

Jednostka Opiniująca, Atestująca i Certyfikująca Wyroby TEST Sp. z o.o. 41-103 Siemianowice Śląskie, ul. Wyzwolenia 14 PROGRAM CERTYFIKACJI WYROBÓW TYPU 1b PR-I Imię i nazwisko Data Podpis Opracował: Sprawdził: Zatwierdził: mgr inż. Łukasz Brudny inż. Ireneusz Adamus mgr inż. Michał Zarzycki Dokument jest nadzorowany i

Bardziej szczegółowo

2. Koordynator Funkcję Koordynatora pełni Kierownik Techniczny: dr Sławomir Piliszek.

2. Koordynator Funkcję Koordynatora pełni Kierownik Techniczny: dr Sławomir Piliszek. Strona 1 z 9 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 20.12.2016 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 20.12.2016 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 20.12.2016 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025:

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025: ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025:2018-02 DR INŻ. AGNIESZKA WIŚNIEWSKA DOCTUS SZKOLENIA I DORADZTWO e-mail: biuro@doctus.edu.pl tel. +48 514

Bardziej szczegółowo

SPÓJNOŚĆ POMIAROWA JAKO NARZĘDZIE ZAPEWNIENIA JAKOŚCI. mgr inż. Piotr Lewandowski

SPÓJNOŚĆ POMIAROWA JAKO NARZĘDZIE ZAPEWNIENIA JAKOŚCI. mgr inż. Piotr Lewandowski SPÓJNOŚĆ POMIAROWA JAKO NARZĘDZIE ZAPEWNIENIA JAKOŚCI mgr inż. Piotr Lewandowski Polskie Centrum Akredytacji Polskie Centrum Akredytacji (PCA) jako jednostka nadzorująca m.in. pracę laboratoriów wzorcujących

Bardziej szczegółowo

Procedura PSZ 4.11_4.12 DZIAŁANIA KORYGUJĄCE I ZAPOBIEGAWCZE

Procedura PSZ 4.11_4.12 DZIAŁANIA KORYGUJĄCE I ZAPOBIEGAWCZE ZACHODNIOPOMORSKI UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNY w SZCZECINIE SYSTEM ZARZĄDZANIA ZESPOŁEM LABORATORIÓW BADAWCZYCH (SZZLB) Zgodny z wymaganiami PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Procedura PSZ 4.11_4.12 DZIAŁANIA KORYGUJĄCE

Bardziej szczegółowo

Księga Zintegrowanego Systemu Zarządzania ODPOWIEDZIALNOŚĆ KIEROWNICTWA

Księga Zintegrowanego Systemu Zarządzania ODPOWIEDZIALNOŚĆ KIEROWNICTWA Strona: 1 z 6 1. Zaangażowanie kierownictwa Najwyższe kierownictwo SZPZLO Warszawa Ochota przejęło pełną odpowiedzialność za rozwój i ciągłe doskonalenie ustanowionego i wdrożonego zintegrowanego systemu

Bardziej szczegółowo

Procedura PSZ 4.13 NADZÓR NAD ZAPISAMI

Procedura PSZ 4.13 NADZÓR NAD ZAPISAMI ZACHODNIOPOMORSKI UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNY w SZCZECINIE SYSTEM ZARZĄDZANIA ZESPOŁEM LABORATORIÓW BADAWCZYCH (SZZLB) Zgodny z wymaganiami PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Procedura PSZ 4.13 NADZÓR NAD ZAPISAMI

Bardziej szczegółowo

Wytyczne w zakresie minimalnych zaleceń dotyczących laboratoriów urzędowych wyznaczonych do wykrywania włośni (Trichinella) w mięsie

Wytyczne w zakresie minimalnych zaleceń dotyczących laboratoriów urzędowych wyznaczonych do wykrywania włośni (Trichinella) w mięsie Wytyczne w zakresie minimalnych zaleceń dotyczących laboratoriów urzędowych wyznaczonych do wykrywania włośni (Trichinella) w mięsie Wprowadzenie Niniejsze wytyczne zawierają zestaw minimalnych wymagań

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PORÓWNAŃ MIĘDZYLABORATORYJNYCH

PROGRAM PORÓWNAŃ MIĘDZYLABORATORYJNYCH Dokumentacja wykonana w ramach projektu SPOWKP/1.1.2/183/032 INSTYTUT ŁĄCZNOŚCI PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY JEDNOSTKA DS. PORÓWNAŃ MIĘDZYLABORATORYJNYCH PROGRAM PORÓWNAŃ MIĘDZYLABORATORYJNYCH W ZAKRESIE

Bardziej szczegółowo

Studia Doktoranckie na Wydziale Towaroznawstwa UEP Sylabus przedmiotu

Studia Doktoranckie na Wydziale Towaroznawstwa UEP Sylabus przedmiotu Studia Doktoranckie na Wydziale Towaroznawstwa UEP Sylabus przedmiotu Nazwa przedmiotu: Nadzór nad rynkiem w UE, system akredytacji Blok zajęciowy fakultatywny Forma zajęć wykład Wymiar godzinowy 10 h

Bardziej szczegółowo

ISO 9000/9001. Jarosław Kuchta Jakość Oprogramowania

ISO 9000/9001. Jarosław Kuchta Jakość Oprogramowania ISO 9000/9001 Jarosław Kuchta Jakość Oprogramowania Co to jest ISO International Organization for Standardization największa międzynarodowa organizacja opracowująca standardy 13700 standardów zrzesza narodowe

Bardziej szczegółowo

Praktyczne aspekty realizacji auditów wewnętrznych w laboratoriach podejście procesowe.

Praktyczne aspekty realizacji auditów wewnętrznych w laboratoriach podejście procesowe. Praktyczne aspekty realizacji auditów wewnętrznych w laboratoriach podejście procesowe. 1 Opracowała: Katarzyna Rajczakowska Warszawa dnia 16.11.2016 r. Audit wewnętrzny - definicje norma PN-EN ISO 9000:2015-10

Bardziej szczegółowo

Księga Zintegrowanego Systemu Zarządzania ZINTEGROWANY SYSTEM ZARZĄDZANIA

Księga Zintegrowanego Systemu Zarządzania ZINTEGROWANY SYSTEM ZARZĄDZANIA Strona: 1 z 5 1. Opis systemu zintegrowanego systemu zarządzania 1.1. Postanowienia ogólne i zakres obowiązywania W Samodzielnym Zespole Publicznych Zakładów Lecznictwa Otwartego Warszawa Ochota jest ustanowiony,

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA DLA ZAKŁADOWEJ KONTROLI PRODUKCJI

WYMAGANIA DLA ZAKŁADOWEJ KONTROLI PRODUKCJI Instytut Odlewnictwa Biuro Certyfikacji i Normalizacji u l. Z a k o p i a ń s k a 7 3 30-418 Kraków, Polska tel. +48 (12) 26 18 442 fax. +48 (12) 26 60 870 bcw@iod.krakow.pl w w w.i o d.k r ak ow. p l

Bardziej szczegółowo

MIĘDZYLABORATORYJNE BADANIA BIEGŁOŚCI W

MIĘDZYLABORATORYJNE BADANIA BIEGŁOŚCI W RAPORT MIĘDZYLABORATORYJNE BADANIA BIEGŁOŚCI LABORATORIÓW BADAJĄCYCH MIĘSO NA OBECNOŚĆ WŁOŚNI METODĄ WYTRAWIANIA WSPOMAGANEGO MIESZADŁEM BADANIA DODATKOWE Marzec 2010 1 Spis treści Zawartość I. Informacje

Bardziej szczegółowo

KLIENCI KIENCI. Wprowadzenie normy ZADOWOLE NIE WYRÓB. Pomiary analiza i doskonalenie. Odpowiedzialnoś ć kierownictwa. Zarządzanie zasobami

KLIENCI KIENCI. Wprowadzenie normy ZADOWOLE NIE WYRÓB. Pomiary analiza i doskonalenie. Odpowiedzialnoś ć kierownictwa. Zarządzanie zasobami SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ ISO Jakość samą w sobie trudno jest zdefiniować, tak naprawdę pod tym pojęciem kryje się wszystko to co ma związek z pewnymi cechami - wyrobu lub usługi - mającymi wpływ na

Bardziej szczegółowo

2. Koordynator Funkcję Koordynatora pełni Kierownik Techniczny: dr Sławomir Piliszek.

2. Koordynator Funkcję Koordynatora pełni Kierownik Techniczny: dr Sławomir Piliszek. Strona 1 z 9 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 03.08.2015 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 03.08.2015 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 03.08.2015 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

ISO 9001:2015 przegląd wymagań

ISO 9001:2015 przegląd wymagań ISO 9001:2015 przegląd wymagań dr Inż. Tomasz Greber (www.greber.com.pl) Normy systemowe - historia MIL-Q-9858 (1959 r.) ANSI-N 45-2 (1971 r.) BS 4891 (1972 r.) PN-N 18001 ISO 14001 BS 5750 (1979 r.) EN

Bardziej szczegółowo

Wytyczne certyfikacji. ZAKŁADOWEJ KONTROLI PRODUKCJI wymagania dla producentów wyrobów budowlanych stosowane w procesach certyfikacji ZKP

Wytyczne certyfikacji. ZAKŁADOWEJ KONTROLI PRODUKCJI wymagania dla producentów wyrobów budowlanych stosowane w procesach certyfikacji ZKP Spis treści: Wytyczne certyfikacji ZAKŁADOWEJ KONTROLI PRODUKCJI wymagania dla producentów wyrobów budowlanych stosowane w procesach certyfikacji ZKP w DEKRA Certification Sp. z o.o. Tel:71/7804777; Fax:

Bardziej szczegółowo

OMÓWIENIE NORMY PN-EN ISO/IEC 17025

OMÓWIENIE NORMY PN-EN ISO/IEC 17025 2. OMÓWIENIE NORMY PN-EN ISO/IEC 17025 Joanna Mytych Laboratoria badawcze chcące potwierdzić swoje kompetencje powinny wdrożyć system zarządzania wg normy PN-EN ISO/IEC 17025 Ogólne wymagania dotyczące

Bardziej szczegółowo

3 ISO17025_2005 3_1 Księga systemu. 3 ISO17025_2005 4_1 polityka jakości

3 ISO17025_2005 3_1 Księga systemu. 3 ISO17025_2005 4_1 polityka jakości Materiały Kierownik Laboratorium Systemu Zarządzania Jakością w Laboratoriach wg Zagadnienie do przerobienia 1. System wzajemnego uznawania na świecie i w Polsce oraz rola akredytacji laboratoriów w systemie

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI AKREDYTACJA DO CELÓW NOTYFIKACJI W ODNIESIENIU DO DYREKTYWY PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2008/57/WE W SPRAWIE INTEROPERACYJNOŚCI SYSTEMU KOLEI WE WSPÓLNOCIE Wydanie 1 Warszawa,

Bardziej szczegółowo

Zarządzenie Nr 14/2009 Burmistrza Miasta Czeladź. z dnia 28 stycznia 2009. w sprawie: wprowadzenia procedury nadzoru nad dokumentami i zapisami.

Zarządzenie Nr 14/2009 Burmistrza Miasta Czeladź. z dnia 28 stycznia 2009. w sprawie: wprowadzenia procedury nadzoru nad dokumentami i zapisami. Zarządzenie Nr 14/2009 Burmistrza Miasta Czeladź z dnia 28 stycznia 2009 w sprawie: wprowadzenia procedury nadzoru nad dokumentami i zapisami. Na podstawie art. 31 oraz art. 33 ust.1, 3 i 5 ustawy z dnia

Bardziej szczegółowo

Badania Biegłości z zakresu analizy próbek ścieków PM-BS

Badania Biegłości z zakresu analizy próbek ścieków PM-BS Strona 1 z 8 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 06.02.2017 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 06.02.2017 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 06.02.2017 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

Krzysztof Świtała WPiA UKSW

Krzysztof Świtała WPiA UKSW Krzysztof Świtała WPiA UKSW Podstawa prawna 20 ROZPORZĄDZENIA RADY MINISTRÓW z dnia 12 kwietnia 2012 r. w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany

Bardziej szczegółowo

System zarządzania laboratorium

System zarządzania laboratorium Biuro Zarządzania Jakością, Środowiskiem i BHP Sp. z o.o. przy wsparciu merytorycznym Politechniki Warszawskiej zaprasza wszystkich chętnych do udziału w cyklu szkoleń System zarządzania laboratorium Oferowany

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ. Wydanie 4 Warszawa, 17.11.2011 r.

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ. Wydanie 4 Warszawa, 17.11.2011 r. . POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ Wydanie 4 Warszawa, 17.11.2011 r. Spis treści 1 Wprowadzenie...3 2 Zakres stosowania...3 3 Cechy spójności pomiarowej...3

Bardziej szczegółowo

Komunikat nr 115 z dnia 12.11.2012 r.

Komunikat nr 115 z dnia 12.11.2012 r. Komunikat nr 115 z dnia 12.11.2012 r. w sprawie wprowadzenia zmian w wymaganiach akredytacyjnych dla jednostek certyfikujących systemy zarządzania bezpieczeństwem informacji wynikających z opublikowania

Bardziej szczegółowo

Program certyfikacji

Program certyfikacji 1. Informacje wstępne Poniższy dokument na zadanie przedstawić wymagania zasady certyfikacji typu wyrobu wg programu 5 normy PN-EN ISO/IEC 17067. Niniejszy program obejmuje wyroby i dokumenty normatywne

Bardziej szczegółowo

KLUB Polskich laboratoriów Badawczych POLLAB. Członek: EUROLAB EURACHEM

KLUB Polskich laboratoriów Badawczych POLLAB. Członek: EUROLAB EURACHEM KLUB Polskich laboratoriów Badawczych POLLAB Członek: EUROLAB EURACHEM TARGI EUROLAB 2015 POTENCJALNE ŹRÓDŁA BŁĘDÓW W RUTYNOEJ PRACY LABORATORIUM Andrzej Brzyski Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia

Bardziej szczegółowo

PAŃSTWOWY INSTYTUT WETERYNARYJNY- PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ZAKŁAD WIRUSOLOGII KRAJOWE LABORATORIUM REFERENCYJNE ds. CHOROBY NIEBIESKIEGO JĘZYKA

PAŃSTWOWY INSTYTUT WETERYNARYJNY- PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ZAKŁAD WIRUSOLOGII KRAJOWE LABORATORIUM REFERENCYJNE ds. CHOROBY NIEBIESKIEGO JĘZYKA PAŃSTWOWY INSTYTUT WETERYNARYJNY- PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ZAKŁAD WIRUSOLOGII KRAJOWE LABORATORIUM REFERENCYJNE ds. CHOROBY NIEBIESKIEGO JĘZYKA PROGRAM BADANIA BIEGŁOŚCI Zakres badań: diagnostyka choroby

Bardziej szczegółowo

Zmiany w wymaganiach polityk PCA: DA-05, DA-06 i DAB-07

Zmiany w wymaganiach polityk PCA: DA-05, DA-06 i DAB-07 POLLAB-PETROL 23-24.04.2012, Warszawa. Zmiany w wymaganiach polityk PCA: DA-05, DA-06 i DAB-07 Jolanta Kowalczyk 1 DA-05 Polityka dotycząca uczestnictwa w badaniach biegłości wydanie 5 z 17.11.2011 r.

Bardziej szczegółowo

UDOKUMENTOWANE INFORMACJE ISO 9001:2015

UDOKUMENTOWANE INFORMACJE ISO 9001:2015 UDOKUMENTOWANE INFORMACJE ISO 9001:2015 4.3 Ustalenie systemu zarządzania jakością Zakres systemu zarządzania jakości organizacji powinien być dostępny i utrzymany w formie udokumentowanej informacji.

Bardziej szczegółowo

Przegląd systemu zarządzania jakością

Przegląd systemu zarządzania jakością LOGO Nazwa i adres FIRMY PROCEDURA Systemowa P01.01 wyd. [data wydania] str. 1 / stron 5 ilość załączników: 4 Tytuł: Przegląd systemu zarządzania jakością egz. nr:... Spis treści 1. Cel... 2 2. Przedmiot

Bardziej szczegółowo

Jednostka: Wersja: 01. Obowiązuje od: tel: (22) , fax: (22) , TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o.

Jednostka: Wersja: 01. Obowiązuje od: tel: (22) , fax: (22) , TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Jednostka: Wytyczne: Sygnatura: TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Ogólne wytyczne do uznawania laboratorium jako kwalifikowanego dostawcy TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. w odniesieniu do ISO/IEC 17025 i

Bardziej szczegółowo

PROGRAM PORÓWNAŃ MIĘDZYLABORATORYJNYCH

PROGRAM PORÓWNAŃ MIĘDZYLABORATORYJNYCH GDDKiA Oddział w Olsztynie 10-083 Olsztyn, al. Warszawska 89 Wydział Technologii - Laboratorium Drogowe 11-041 Olsztyn, ul. Sokola 4b tel.: (89) 522 09 30, fax: (89) 521 89 44 e-mail: sekretariat_ols_ld@gddkia.gov.pl

Bardziej szczegółowo

KSIĘGA JAKOŚCI POMIARY, ANALIZA I DOSKONALENIE

KSIĘGA JAKOŚCI POMIARY, ANALIZA I DOSKONALENIE Wydanie: 4 z dnia 09.06.2009r zmiana: 0 Strona 1 z 13 8.1 Postanowienia ogólne W Szpitalu Miejskim w Elblągu zostały zaplanowane i wdroŝone procesy monitorowania i pomiarów oraz analizy danych i doskonalenia

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla studentów. Do nauki przedmiotów:

Materiał pomocniczy dla studentów. Do nauki przedmiotów: dr hab. inż. Marian Kamiński Materiał pomocniczy dla studentów Do nauki przedmiotów: - Metody analizy technicznej, część pierwsza zapewnienie jakości; - Systemy zapewnienia jakości w produkcji i badaniach;

Bardziej szczegółowo

KSIĘGA JAKOŚCI LABORATORIUM

KSIĘGA JAKOŚCI LABORATORIUM KSIĘGA JAKOŚCI LABORATORIUM (według : PN-EN ISO/IEC 17025: 2005) WYMAGANIA DOTYCZĄCE ZARZĄDZANIA ROZDZIAŁ I - Prezentacja... (p. 4.1, 4.2) 1. Status prawny 2. Zasady organizacji i zarządzania 3. System

Bardziej szczegółowo

PRZEBIEG PROCESU AKREDYTACJI I CERTYFIKACJI

PRZEBIEG PROCESU AKREDYTACJI I CERTYFIKACJI kontakt: Dział Zarządzania Jakością tel. (58) 348 63 38/39 e-mail: jakosc@pg.gda.pl Gmach Główny PG, pokój 262 PRZEBIEG PROCESU AKREDYTACJI I CERTYFIKACJI AKREDYTACJA 1 3 5 Jest formalnym uznaniem technicznych

Bardziej szczegółowo

Badania biegłości / Porównania międzylaboratoryjne

Badania biegłości / Porównania międzylaboratoryjne zastępuje wydanie 5 z dnia 17.01.2013 r. 1. Cel procedury Badania biegłości / Porównania międzylaboratoryjne Celem procedury jest zapewnienie, że badania biegłości / porównania międzylaboratoryjne organizowane

Bardziej szczegółowo

Najczęściej popełniane błędy w procesie walidacji metod badawczych

Najczęściej popełniane błędy w procesie walidacji metod badawczych Najczęściej popełniane błędy w procesie walidacji metod badawczych Maria Szafran Główny Specjalista Działu Akredytacji Laboratoriów Badawczych Polskie Centrum Akredytacji Metody badań proces wdrożenia

Bardziej szczegółowo

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego

Niniejszy dokument stanowi własność Firmy Doradczej ISOTOP s.c. i przeznaczony jest do użytku służbowego Strona 1 z 9 Data Stanowisko Imię i nazwisko Podpis Autor dokumentu 24.07.2018 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 24.07.2018 KJ Agata Wilczyńska- Piliszek Zatwierdził do stosowania 24.07.2018 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

ISO 14000 w przedsiębiorstwie

ISO 14000 w przedsiębiorstwie ISO 14000 w przedsiębiorstwie Rodzina norm ISO 14000 TC 207 ZARZADZANIE ŚRODOWISKOWE SC1 System zarządzania środowiskowego SC2 Audity środowiskowe SC3 Ekoetykietowanie SC4 Ocena wyników ekologicznych SC5

Bardziej szczegółowo

Budowanie skutecznych systemów zarządzania opartych na normach ISO

Budowanie skutecznych systemów zarządzania opartych na normach ISO UKatalog Szkoleń: Budowanie skutecznych systemów zarządzania opartych na normach ISO UBlok I Podejście procesowe: Zarządzanie procesowe (2 dni) Definicje procesu, zarządzanie procesami, podział i identyfikowanie

Bardziej szczegółowo

Międzylaboratoryjne badania porównawcze wyznaczania skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu wg PN-EN ISO 12945:2002

Międzylaboratoryjne badania porównawcze wyznaczania skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu wg PN-EN ISO 12945:2002 Międzylaboratoryjne badania porównawcze wyznaczania skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu wg PN-EN ISO 12945:2002 ZOFIA MOKWIŃSKA 1. Wprowadzenie Zjawisko pillingu i mechacenia

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie Jakością. System jakości jako narzędzie zarządzania przedsiębiorstwem. Dr Mariusz Maciejczak

Zarządzanie Jakością. System jakości jako narzędzie zarządzania przedsiębiorstwem. Dr Mariusz Maciejczak Zarządzanie Jakością System jakości jako narzędzie zarządzania przedsiębiorstwem Dr Mariusz Maciejczak SYSTEM System to zespół powiązanych ze sobą elementów, które stanowią pewną całość. Istotną cechą

Bardziej szczegółowo

P O O L W A T E R PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI. Edycja nr 1 z dnia 11 lipca 2016 r. Imię i Nazwisko Kamila Krzepkowska Krzysztof Wołowiec

P O O L W A T E R PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI. Edycja nr 1 z dnia 11 lipca 2016 r. Imię i Nazwisko Kamila Krzepkowska Krzysztof Wołowiec P O O L W A T E R PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI Edycja nr 1 z dnia 11 lipca 2016 r. Opracował: Zatwierdził: Imię i Nazwisko Kamila Krzepkowska Krzysztof Wołowiec Data 11 lipca 2016 r. 11 lipca 2016 r. Podpis

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI AKREDYTACJA LABORATORIÓW URZĘDOWYCH WYKONUJĄCYCH BADANIA POZOSTAŁOŚCI ŚRODKÓW OCHRONY ROŚLIN NA POTRZEBY ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO Projekt P3 Projekt wydania 1 Warszawa, 19.09.2016

Bardziej szczegółowo

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI

POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI AKREDYTACJA ORGANIZATORÓW BADAŃ BIEGŁOŚCI Projekt nr 2 Wydania 5 Warszawa, 25.02.2016 r. Spis treści 1 Wprowadzenie...3 2 Wymagania akredytacyjne i warunki akredytacji organizatorów

Bardziej szczegółowo

AUDYT TECHNICZNY PROCEDURY BADAWCZEJ

AUDYT TECHNICZNY PROCEDURY BADAWCZEJ AUDYT TECHNICZNY PROCEDURY BADAWCZEJ OD PRZYJĘCIA ZLECENIA DO RAPORTU Z BADAŃ 1 dr inż. Agnieszka Wiśniewska DOCTUS Szkolenia i Doradztwo biuro@doctus.edu.pl tel. 514 321 665 2 5.1 Postanowienia ogólne

Bardziej szczegółowo

Zmiany w standardzie ISO dr inż. Ilona Błaszczyk Politechnika Łódzka

Zmiany w standardzie ISO dr inż. Ilona Błaszczyk Politechnika Łódzka Zmiany w standardzie ISO 9001 dr inż. Ilona Błaszczyk Politechnika Łódzka 1 W prezentacji przedstawiono zmiany w normie ISO 9001 w oparciu o projekt komitetu. 2 3 4 5 6 Zmiany w zakresie terminów używanych

Bardziej szczegółowo

Bezpieczeństwo żywności i wody pitnej

Bezpieczeństwo żywności i wody pitnej pca Poniżej publikujemy skróty referatów wygłoszonych przez pracowników Polskiego Centrum Akredytacji podczas seminarium, które odbyło się 29 marca 2012 r. Spotkanie miało charakter konferencji towarzyszącej

Bardziej szczegółowo

Świadectwa wzorcowania zawartość i interpretacja. Anna Warzec

Świadectwa wzorcowania zawartość i interpretacja. Anna Warzec Świadectwa wzorcowania zawartość i interpretacja Anna Warzec WSTĘP Plan wystąpienia ŚWIADECTWO WZORCOWANIA Spójność pomiarowa Wyniki wzorcowania Zgodność z wymaganiami POTWIERDZANIE ZGODNOŚCI WZORCOWANEGO

Bardziej szczegółowo

2. Koordynator Funkcję Koordynatora pełni Kierownik Techniczny: dr Sławomir Piliszek.

2. Koordynator Funkcję Koordynatora pełni Kierownik Techniczny: dr Sławomir Piliszek. Strona 1 z 9 Autor dokumentu Data Stanowisko Imię i nazwisko 20.12.2016 KT Sławomir Piliszek Sprawdził 20.12.2016 KJ Zatwierdził do stosowania Agata Wilczyńska- Piliszek 20.12.2016 KT Sławomir Piliszek

Bardziej szczegółowo

System zarządzania laboratorium

System zarządzania laboratorium Biuro Zarządzania Jakością, Środowiskiem i BHP Sp. z o.o. przy wsparciu merytorycznym Politechniki Warszawskiej zaprasza wszystkich chętnych do udziału w cyklu szkoleń System zarządzania laboratorium Oferowany

Bardziej szczegółowo

komentarz technik weterynarii czerwiec 2012

komentarz technik weterynarii czerwiec 2012 Strona 1 z 22 Strona 2 z 22 Strona 3 z 22 Strona 4 z 22 Strona 5 z 22 Strona 6 z 22 Komentarz Zadanie egzaminacyjne w zawodzie technik weterynarii polegało na opracowaniu projektu realizacji prac obejmujących

Bardziej szczegółowo