Środek odwoławczy od: wyroków sądów pierwszej instancji (Art ) także

Transkrypt

1 APELACJA KONSPEKT zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 1, 3 i 4 i orzeczenie co do istoty sprawy, tj. oddalenie powództwa w całości poprzez przyjęcie, iż zasądzona kwota nosi miano odpowiedniej, Środek odwoławczy od: wyroków sądów pierwszej instancji (Art ) także - częściowych (art. 317), - wstępnych ( art. 318), - uzupełniających (art. 351) - zaocznych (przez powoda) pozwany - sprzeciw (art. 344). - postanowień co do istoty sprawy w Ns (art. 518) - oddalającego skargę o wznowienie postępowania ( art. 406 w zw. z art. 316 i art. 406 w zw. z art. 518). Dopuszczalność. Z orzecznictwa: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1999 r., III CZP 25/99 Na postanowienie o zmianie zarządcy wydane na podstawie art w związku z art. 615 k.p.c. przysługuje zażalenie. OSNC 2000/3/45, Prok.i Pr.-wkł. 2000/1/35, Wokanda 1999/11/1, Wokanda 1999/12/1, Biul.SN 1999/9/5 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2001 r.,iii CZP 51/00 Od postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania zarządcy, wydanego na podstawie art w związku z art. 615 k.p.c., przysługuje apelacja. OSNC 2001/6/81, Prok.i Pr.-wkł. 2001/10/29, Wokanda 2001/6/1, Biul.SN 2001/1/8, M.Prawn. 2001/5/288, M.Prawn. 2001/11/ Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 1970 r. II CR 159/70 Na postanowienie sądu pierwszej instancji uwzględniające lub oddalające wniosek o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego przysługuje rewizja. OSNC 1970/11/209 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2000 r., III CZP 30/99 Na postanowienie sądu opiekuńczego w przedmiocie zwolnienia opiekuna osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej z opieki (art k.r.o. w związku z art. 175 k.r.o.) przysługuje apelacja. OSNC 2000/6/106, Prok.i Pr.-wkł. 2000/5/25, Wokanda 2000/3/1, Wokanda 2000/4/1, Biul.SN 2000/1/7, M.Prawn. 2000/3/ Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2008 r., III CZP 149/07 Od postanowienia odwołującego i ustanawiającego innego zarządcę nieruchomości przysługuje apelacja. 1

2 OSNC 2009/2/27, Biul.SN 2008/2/ Apelacja w zasadzie ma charakter apelacji pełnej (cum beneficio novorum - art. 382 Istotę dość dobrze oddaje SN w: III CK 358/05 wyrok SN LEX nr Sąd apelacyjny ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zgromadzonego w sprawie materiału oraz przeprowadzenia jego samodzielnej oceny, przy uwzględnieniu zasad wynikających z art k.p.c. 2. Sąd odwoławczy powinien zachować szczególną ostrożność przy ocenie dowodów z zeznań świadków i przesłuchania stron, z którymi nie zetknął się on bezpośrednio. Gdyby ocena taka prowadziła do odmiennych ustaleń faktycznych od poczynionych przez sąd niższej instancji, to jej ostateczne podtrzymanie poprzedzone być winno uzupełnieniem postępowania dowodowego (z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z art. 381 k.p.c.) lub ponowieniem przeprowadzonych już dowodów. Potrzeby takiej nie wyłączają same tylko, nawet poważne, wątpliwości co do trafności oceny dokonanej przez sąd pierwszej instancji, a jedynie jej oczywista błędność. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2014 r. V CZ 80/13 Przed sądem drugiej instancji, w ramach zasady pełnej apelacji można uzupełnić postępowanie dowodowe, ale nie doprowadzać do zastępowania w tym sądu pierwszoinstancyjnego. LEX nr Z uzasadnienia: Podstawowych czynności procesowych nie powinien przeprowadzać sąd odwoławczy, który ma przede wszystkim skontrolować prawidłowość przeprowadzenia przez sąd pierwszej instancji postępowania rozpoznawczego i zastosowanych przepisów prawa materialnego. Przed sądem drugiej instancji, w ramach zasady pełnej apelacji można uzupełnić postępowanie dowodowe, ale nie doprowadzać do zastępowania w tym sądu pierwszo-instancyjnego. Czynienie tego w zakresie i w sposób prezentowany w zażaleniu prowadziłoby do zastąpienia sądu pierwszej instancji przez sąd odwoławczy, skutkując w rezultacie sprzecznym z Konstytucją jednoinstancyjnym rozpoznaniem sprawy. Gravamen, "pokrzywdzenie" strony zaskarżonym wyrokiem.> strona lub uczestnik postępowania nieprocesowego pokrzywdzeni rozstrzygnięciem sądu pierwszej instancji, mogą zwrócić się do sądu odwoławczego o kontrolę tego rozstrzygnięcia. Pokrzywdzenie polega bądź na całkowitym, bądź na częściowym nieuwzględnieniu żądań obrony i uwidacznia się poprzez porównanie twierdzeń strony o przysługujących jej prawach z rozstrzygnięciem o tych prawach zawartym w orzeczeniu. Por. uzasadnienie orzecz. SN z dnia 8 kwietnia 1997 r., I CKN 57/97, OSN 1997, nr 11, poz. 166;> Uczestnik postępowania nie jest uprawniony do wniesienia środka odwoławczego wyłącznie na korzyść innego uczestnika postępowania. 2

3 postanow. SN II CZ 22/06 LEX nr Przesłanką zaskarżenia orzeczenia w postępowaniu cywilnym jest istnienie interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia. Interes prawny w zaskarżeniu orzeczenia, określany mianem gravamen, oznacza pokrzywdzenie polegające na niekorzystnej dla strony różnicy między zgłoszonym przez nią żądaniem a sentencją orzeczenia, wynikającej z porównania zakresu żądania i treści rozstrzygnięcia. Dopuszczalność badania terminowości wniesienia: I CZ 153/12 postanowienie SN r LEX nr Wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem złożony w dniu ogłoszenia sentencji orzeczenia jest skuteczny także wtedy, gdy chwila jego złożenia poprzedza chwilę ogłoszenia sentencji orzeczenia. 2. Nieuzupełnienie przez stronę w majątkowej sprawie o uchylenie, stwierdzenie nieważności lub ustalenie nieistnienia uchwał organów spółdzielni braku formalnego apelacji polegającego na niewskazaniu wartości przedmiotu zaskarżenia, nie uzasadnia odrzucenia apelacji. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1999 r. III CKN 1211/98 1. Niedopuszczalne jest oparcie postanowienia o odrzuceniu apelacji jedynie na dacie wpływu umieszczonej w wadliwej adnotacji (tzw. prezentacie), nie zawierającej stwierdzenia sposobu wniesienia jej do sądu (art k.p.c.). 2. Jeżeli zachowanie terminu wniesienia apelacji budzi wątpliwości, sądy powinny korzystać z - przewidzianej w art. 152 zd. 2 k.p.c. - możliwości odebrania na posiedzeniu niejawnym od osoby wezwanej odpowiednich wyjaśnień. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1999 r. II UKN 687/99 Ponowne doręczenie przez sąd pierwszej instancji wyroku z uzasadnieniem nie powoduje rozpoczęcia biegu terminu do wniesienia apelacji, jeżeli poprzednie doręczenie zastępcze było prawidłowe (art i art KPC). OSNP 2001/11/400, Prok.i Pr.-wkł. 2000/6/35, OSNP-wkł. 2000/6/4, M.Prawn. 2000/5/269 Apelacja : - pismo procesowe wymogi formalne z art. 126, a także art odpis(y) dla strony przeciwnej 371 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 października 1999 r. II CKN 610/99 Brak odpisów załączników apelacji, nieusunięty w wyznaczonym terminie, powoduje jej odrzucenie. LEX nr Wyjątkowo: w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych pracownik lub ubezpieczony działający bez adwokata lub radcy prawnego może zgłosić apelację w sądzie właściwym ustnie do protokołu ( art. 466). 3

4 -oznaczenie zaskarżonego wyroku = oznaczenie sądu orzekającego w pierwszej instancji, sygnatury akt i daty wydania wyroku,oznaczenie stron oraz przedmiotu sprawy. Por. III UZ 27/11 postanow. SN LEX nr Wprawdzie oznaczenie wyroku, o którym mowa w art pkt 1 k.p.c. następuje przez wskazanie sądu, który wydał zaskarżony wyrok, jego sygnatury i daty wydania (a także stron i przedmiotu sprawy), jednakże niepodanie lub błędne określenie któregoś z elementów składających się na oznaczenie wyroku może uzasadniać odrzucenie apelacji tylko wtedy, gdyby nie istnieje możliwość powiązania tego środka odwoławczego z konkretnym orzeczeniem. - zakres zaskarżenia (w całości czy części) > granice rozpoznania sprawy (art ) i prawomocności wyroku ( art ). Zakres zaskarżenia powinien być dokładnie oznaczony, ale> postanow. SN V CZ 25/06 LEX nr W sytuacji, gdy bez szczegółowego badania treści apelacji, w sposób oczywisty wynika z niej zakres zaskarżenia wyroku sądu pierwszej instancji, oznaczenie w apelacji zaskarżonego wyroku bez wskazania zakresu zaskarżenia kwalifikuje się jako oczywista omyłka w sformułowaniu elementu apelacji przewidzianego w art pkt 1 k.p.c., nie powodująca odrzucenia apelacji stosownie do art k.p.c.(uwaga: uchylony) Ważne: III CSK 14/11 postanow. SN Sąd drugiej instancji nie może dokonać wykładni granic zaskarżenia, prowadzącej do nadania zupełnie odmiennego znaczenia jednoznacznie wyrażonej woli skarżącego. 3. Prawidłowe określenie zakresu zaskarżenia jest jedną z przesłanek skuteczności środka odwoławczego. Wobec tego strona skarżąca ponosi odpowiedzialność za prawidłowe - z jej punktu widzenia - określenie granic zaskarżenia i związane z tym ryzyko dokonania niekorzystnej dla siebie oceny co do tego, jaką część orzeczenia zaskarżyć. Jest to zagadnienie merytoryczne, które nie stanowi braku formalnego apelacji. Sąd odwoławczy nie jest uprawniony do ustalania lub precyzowania zakresu zaskarżenia, nawet gdy nabierze uzasadnionego przekonania, że skarżący błędnie (niekorzystnie) go określił. Z uzasadnienia: Zgodnie z art k.p.c. sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r. sygn. akt III CZP 49/07, mającej moc zasady prawnej (OSNC 2008, nr 6, poz. 55) wyjaśniono, że pojęcia granice apelacji nie należy wiązać z treścią zarzutów i wniosków apelacyjnych, lecz z uprawnieniem i obowiązkiem sądu odwoławczego do pełnego i samodzielnego rozpoznania sprawy w oparciu o całość zebranego materiału dowodowego i właściwe przepisy prawa materialnego. Zwrócono także uwagę, że jednym z czynników kształtujących granice apelacji jest zakres zaskarżenia, gdyż kognicja sądu drugiej instancji obejmuje tylko ten fragment sprawy (tę część orzeczenia), który zgodnie z art pkt 1 k.p.c. został objęty wskazaniem, co jest zaskarżone (całość czy część i ewentualnie jaka część orzeczenia sądu pierwszej instancji). Wiąże się to z treścią przepisów art i 3 k.p.c., z których wynika, że orzeczenie sądu staje się prawomocne, jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia, a jeżeli zaskarżono tylko część orzeczenia, staje się ono prawomocne w pozostałej części z upływem terminu do zaskarżenia, chyba że sąd drugiej instancji może z urzędu rozpoznać sprawę także w tej części. Granice apelacji: 4

5 wyrok SN V CKN 650/00 LEX nr Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji. To jest reguła, od której przewidziano odstępstwa (art zd. 2 i 2 k.p.c.). Granice apelacji wyznaczają zarzuty i wnioski (art pkt 2 i 5 k.p.c.). Określenie wartości przedmiotu zaskarżenia nie wyznacza granic apelacji. IV CSK 145/13 postanow. SN LEX nr Wynikający z art k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza zarówno zakaz wykraczania poza te granice, jak i nakaz rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków. Sąd apelacyjny jest związany jedynie takimi uchybieniami przepisów postępowania, które zostały podniesione w apelacji. Zarzuty = wszystkie wadliwości zachodzące w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji, uzasadniające- w przekonaniu strony - zaskarżenie wyroku. Zarzuty apelacji muszą być sformułowane zwięźle a dopiero w uzasadnieniu należy je rozwinąć. V CK 466/05 wyrok SN LEX nr Po upływie terminu do wniesienia apelacji niedopuszczalne jest rozszerzenie zakresu przedmiotu zaskarżenia, co nie wyklucza zmiany (w tym także rozszerzenia) argumentacji prawnej, przytaczanej na uzasadnienie apelacji, a nawet powołania argumentów i zarzutów zupełnie nowych, byle mieściły się w pierwotnym zakresie zaskarżenia. II CSK 206/13 wyrok SN LEX nr Rozprawa jest przeznaczona dla przedstawienia przez strony ich twierdzeń, przy czym na rozprawie apelacyjnej strona może powołać nowe zarzuty apelacyjne, w postępowaniu tym bowiem ani sam apelujący, ani sąd odwoławczy nie są związani treścią zarzutów apelacyjnych. Skarżący może więc zmienić zarzuty podniesione w apelacji, a także sformułować nowe, pod warunkiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia apelacyjnego, może także powołać nowe lub dalsze okoliczności na uzasadnienie zarzutów już podniesionych. Mogą dotyczyć naruszenia prawa materialnego (także obcego) oraz procesowego. Naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Błędna wykładnia = mylne zrozumienie treści lub znaczenia przepisu. Niewłaściwe zastosowanie = nieprawidłowa subsumpcja> podporządkowanie ustalonego stanu prawnego do danego przepisu 5

6 Zarzuty naruszenia przepisów postępowania ( prawa procesowego ) związane są z wadliwym ustaleniem podstawy faktycznej wyroku. Najczęściej spotykane to: - sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału ( całego a nie tylko dowodowego. - niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy - inne uchybienia procesowe ( przepisom postępowania) jeżeli mogły mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia - nieważność postępowania - nowe fakty i dowody > Art to w istocie nie zarzut tylko środek zmierzający do uzupełnienia materiału sprawy o nowe, istotne okoliczności Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1998 r. III CKN 52/98 Niepowołanie w pierwszej instancji dowodu ze świadka znanego stronie, wywołane przypuszczeniem, iż wystarczą zeznania innych świadków, nie usprawiedliwia spóźnionego powołania tego świadka dopiero w skardze apelacyjnej, gdyż nie ma żadnych podstaw do przewidywań, jak poszczególne dowody zostaną przez sąd ocenione. LEX nr Sprzeczność w stanie faktycznym ustalonym przez s I instancji występują sprzeczności między poszczególnymi ustaleniami > stan ten nie stanowi spójnej (harmonijnej) całości. Sprzeczność gdy : - rozstrzygniecie s I instancji jest sprzeczne z tymi okolicznościami, które s. ustalił w toku postępowania, albo - gdy s. wyprowadził logicznie błędny wniosek z ustalonych przez siebie okoliczności albo - gdy przyjął fakty za ustalone bez dostatecznej podstawy czyli a) fakty te nie wynikają z materiału sprawy lub b) s. uznał za nieudowodnione mimo istnienia podstawy w zebranym materiale W ramach tego zarzutu można kwestionować zgodność rozumowania s. z zasadami logiki, prawidłowość stosowania przez s.i instancji domniemań, notoryjność, zasad doświadczenia życiowego itp. Zasada swobodnej oceny dowodów > wyrok SN II CKN 817/00 LEX nr Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej 6

7 albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona. Nie można jednak skutecznie formułować zarzutu sprzeczności ustaleń z tej przyczyny, że w ramach zebranego materiału występują sprzeczności np. pomiędzy zeznaniami świadków czy opiniami biegłych, które wynikają z istoty rzeczy. Jeżeli s. dokonał ustaleń faktycznych opierając się tylko na niektórych dowodach a innym odmówił wiarygodności ( mocy dowodowej) i swoje stanowisko należycie uzasadnił > zarzut sprzeczności nieskuteczny. Niewyjaśnienie wszystkich okolicznosci istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy > s.i instancji nie dokonał tych wszystkich ustaleń, które są niezbędne do tego, by sprawę rozstrzygnąć zgodnie z jej rzeczywistym stanem. Zarzucając niewyjaśnienie (...) zarzuca się, że s I instancji nie zebrał w całości materiału > co najmniej przedwczesne jest w takiej sytuacji formułowanie zarzutu naruszenia prawa materialnego bowiem dopóki s. nie ustali prawidłowo stanu faktycznego dopóty nie wiadomo jaki przepis prawa materialnego będzie miał zastosowanie. Skarżący powinien wskazać które istotne okoliczności nie zostały wyjaśnione i z jakich przyczyn np. wskutek bezzasadnego oddalenia wniosków dowodowych, bezzasadnego przyjęcia prekluzji dowodowej itp. Inne uchybienia procesowe wynikające z nieprzestrzegania przez s. przepisów postępowania. Mogą to być: - bezzasadna odmowa dopozwania czy zawiadomienia > 194, prawidłowość przywrócenia przez sąd pierwszej instancji terminu do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego, Tu: ważny art. 162 kpc. II CSK 141/11 wyrok SN LEX nr Uzasadnienie opinii biegłego powinno wskazywać między innymi opis sposobu i metody badania i wskazywać jego podstawy. Zastrzeżenia stron mogą dotyczyć także tych elementów opinii, jeżeli wpłynęły one na wnioski biegłego. W takiej sytuacji strona, która je kwestionuje ma prawo dowodzić swoich twierdzeń w każdy sposób przewidziany w k.p.c. Jeżeli wiadomość o istnieniu takich dowodów powzięła po zakończeniu postępowania przed sądem pierwszej instancji, to wniosek o ich przeprowadzenie powinna zgłosić w apelacji wraz z uzasadnieniem wskazującym, że wcześniejsze ich powołanie nie było możliwe lub potrzebne (art pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 381 k.p.c.). Zarzut nieważności postępowania. Wymienione w art. 379 kpc sytuacje nie wymagają specjalnych wyjaśnień poza: Art. 379 pkt 5 jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw > wskutek wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej wynikających z naruszenia konkretnych przepisów Kpc strona nie mogła brać i nie brała udziału w 7

8 postępowaniu lub jego istotnej części > orzecz. SN z dnia 10 maja 1974 r., II CR 155/74, OSP 1975, z. 3, poz. 66; orzecz. SN z dnia 6 marca 1998 r., III CKN 34/98, Prok. i Pr. 1999, nr 5, poz. 41 I CK 226/04 wyrok SN LEX nr Zarzut nieważności postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony (art. 379 pkt 5 k.p.c.) należy oceniać w okolicznościach konkretnej sprawy, różnorodność stanów faktycznych wyklucza bowiem możliwość sformułowania generalnej tezy, definiującej to pojęcie. Chodzi tu niewątpliwie o takie uchybienia procesowe popełnione przez sąd, które w praktyce uniemożliwiają stronie podjęcie stosownej obrony. Nie można niewątpliwie ograniczać pozbawienia możności obrony praw strony wyłącznie do sytuacji uniemożliwienia jej udziału w rozprawie, może bowiem zaistnieć taka sytuacja, w której, pomimo uczestnictwa w rozprawie, tego rodzaju poważne uchybienie, prowadzące do nieważności postępowania, nastąpiło. Z uzasadnienia: Sposób przeprowadzenia przez sąd dowodu z urzędu może w konkretnych wypadkach prowadzić do nieważności postępowania. Działanie Sądu drugiej instancji, polegające na dopuszczeniu z urzędu dowodu mającego zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, bez powiadomienia stron przed rozprawą o treści zarządzenia i bez wskazania na rozprawie okoliczności, na jaką dowód ten został dopuszczony, stanowiło dla strony powodowej zaskoczenie uniemożliwiające podjęcie obrony i to nawet pomimo zapoznania pełnomocników stron na rozprawie z treścią nadesłanych dokumentów. Zapoznając się z ich treścią pełnomocnicy stron, a zwłaszcza pełnomocnik skarżącego, nieświadomy okoliczności, na jakie dowód dopuszczono, nie mógł podjąć stosownej inicjatywy dowodowej dla obalenia tezy o braku spełnienia przez pozwanego przesłanek odpowiedzialności, określonych w art. 429 k.c. W tej sytuacji zatem, pomimo uczestnictwa w rozprawie pełnomocnika procesowego, powód został pozbawiony w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji możności obrony swych praw, a to prowadzi do nieważności postępowania w tym zakresie. Nieważność ze względu na tę przyczynę np. - w razie niezawiadomienia strony o rozprawie, co skutkowało jej nieobecnością, - w przypadku rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym, gdy rozprawa jest obligatoryjna > orzecz. SN z dnia 10 lipca 1974 r., II CR 331/74, OSN 1975, nr 5, poz. 84). - wyznaczenia kuratora w trybie art. 143 i 144, mimo nieuprawdopodobnienia, że miejsce pobytu strony jest nieznane > orzecz. SN z dnia 18 listopada 1982 r., I CR 389/82, niepubl.) - rozpoznania sprawy bez ustanowienia mimo wniosku powoda oraz istnienia przesłanek przewidzianych w art. 143 i 144 k.p.c., kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego > orzecz. SN z dnia 16 grudnia 1994 r., I PRN 33/94, OSN 1995, nr 9, poz. 109). Z orzecznictwa SN: 8

9 II CSK 51/06 wyrok SN LEX nr Jednym z przypadków nieważności postępowania jest sytuacja, w której sąd mimo spełnienia określonych warunków przez wnioskującego nie przyzna mu pomocy fachowego pomocnika z urzędu. ALBO: I CSK 199/07 wyrok SN LEX nr Nie sposób przyjąć, aby sama odmowa ustanowienia przez sąd pełnomocnika z urzędu stanowiła czynnik pozbawiający stronę możności obrony jej praw. Ale też: I CK 773/04 wyrok SN LEX nr Skoro niebędący profesjonalistą pełnomocnik powoda "nie wykorzystywał możliwości dowodzenia", a ponadto zgłaszał niezrozumiałe (bez tezy dowodowej) i spóźnione wnioski dowodowe, to nierozpoznanie wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu - w szczególnych okolicznościach, do jakich zaliczyć należało stan zdrowia powoda i jego pełnomocnika - uznać należy za pozbawienie powoda możności obrony jego praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Ważne: pozbawienie strony możności obrony jej praw, a nie tylko samo jej ograniczenie (wyrok SN z dnia 9 marca 2005 r., III CK 271/04, LEX nr ). Dodatkowo: V CSK 564/07 wyrok SN LEX nr Odmowa ustanowienia dla strony adwokata z urzędu nie usprawiedliwia zarzutu nieważności postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony swych praw. 2. Choroba strony, wykazana zaświadczeniem lekarskim i uniemożliwiająca stawienie się w sądzie, w każdym wypadku pociąga za sobą konieczność odroczenia rozprawy, zwłaszcza jeżeli strona nie jest reprezentowana w procesie przez pełnomocnika. Wydanie w takiej sytuacji orzeczenia skutkuje nieważnością postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw. Nie jest pozbawieniem strony możności obrony swych praw pominięcie jej wniosku dowodowego > SN 12 grudnia 2000 r., II UKN 121/00, OSN 2002, nr 17, poz. 421). Nowe fakty i dowody > Art pkt 4 > aby skutecznie zgłosić strona musi wykazać, że wcześniej ( przed s. I instancji) było to niemożliwe bądź też, że dopiero na etapie postępowania apelacyjnego powstała taka potrzeba. Jeżeli temu obowiązkowi nie uczyni zadość to s. II instancji pominie te nowości > art Artykuł 381 > zasadą jest dopuszczalność powoływania nowych faktów i dowodów. II CSK 167/08 wyrok SN

10 LEX nr Skoro art. 381 k.p.c. stanowi, że sąd apelacyjny może pominąć nowe fakty i dowody, to tym samym przyjmuje jako zasadę, że nowe fakty i dowody są dopuszczalne, a jedynie wyjątkowo wykluczone. Pominięcie nowych faktów tylko wtedy, gdy strona mogła powołać je przed sądem pierwszej instancji i już wtedy istniała potrzeba powołania się na nie ale ograniczenie dopuszczalności powołania nowych faktów i dowodów w postępowaniu apelacyjnym nie wyklucza uwzględnienia przez sąd drugiej instancji nowych faktów, choćby strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji ( orzecz. SN z dnia 12 września 2000 r., I PKN 28/00, OSN 2002, nr 7, poz. 161 Wymogiem formalnym jest też wniosek apelacyjny = wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku. Strona musi określić, na czym zmiana ma polegać (oddalenie lub uwzględnienie powództwa w całości lub części). Wnioski powinny pozostawać w związku z zarzutami. Ważne unormowanie Art W razie wniosku o uchylenie wyroku można żądać przekazania sprawy do ponownego rozpoznania albo odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania jeżeli ocenie skarżącego występują takie przesłanki. W sprawach o prawa majątkowe należy oznaczyć wartość przedmiotu zaskarżenia stosując odpowiednio przepisy o wartości przedmiotu sporu > Art Termin do wniesienia apelacji jest ustawowym. Może być przywrócony 168 i n. Kpc Liczy się od doręczenia wyroku z uzasadnieniem ale też por. art i art Reguła: apelację wnosi się do s. I instancji > por. uchwałę połączonych Izb SN z dnia 28 listopada 1987 r., III CZP 33/87, OSN CP 1988, nr 6, poz. 73( co do wniesienia do s. II instancji). Ale por. art Kpc > Termin, o którym mowa w 1 i 2, uważa się za zachowany także wtedy, gdy przed jego upływem strona wniosła apelację do sądu drugiej instancji. W takim wypadku sąd ten niezwłocznie przesyła apelację do sądu, który wydał zaskarżony wyrok. II CZ 107/13 postanow. SN LEX nr Artykuł k.p.c. nie określa ogólnego sposobu postępowania w przypadku wniesienia środka zaskarżenia do niewłaściwego sądu, lecz jedynie szczególny jego przypadek w postaci wniesienia apelacji bezpośrednio do sądu drugiej instancji. Zgodnie z zasadą, iż wyjątki w prawie nie powinny być interpretowane rozszerzająco, 10

11 przepis ten nie odnosi się do innych niż apelacja przypadków wniesienia środków zaskarżenia do sądu niewłaściwego. Można skutecznie wnieść przed doręczeniem wyroku z uzasadnieniem > uchwała SN z dnia 9 lutego 2000 r., III CZP 38/99, OSN 2000, nr 7-8, poz Różnice w terminie wniesienia apelacji i zażalenia gdy strona nie żąda sporządzenia uzasadnienia: i W razie stwierdzenia braków formalnych apelacji przewodniczący wzywa stronę( pełnomocnika) do usunięcia braków formalnych apelacji i uiszczenia opłaty w wyznaczonym terminie pod rygorem odrzucenia apelacji ( art w zw. z art. 370). Tak samo w wypadku sprawdzenia wartości przedmiotu zaskarżenia > V CZ 17/08 postanow. SN OSNC-ZD 2009/1/8 W razie stwierdzenia, że oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji sporządzonej przez adwokata jest nieprawidłowe, sąd - stosując odpowiednio art w związku z art in fine oraz art. 130[2 ] 5 k.p.c. - wydaje postanowienie, w którym określa właściwą wartość przedmiotu zaskarżenia i wzywa do uiszczenia brakującej opłaty pod rygorem odrzucenia apelacji. bowiem: postanow.sn II PZ 18/06 OSNP 2007/9-10/137 Wadliwe oznaczenie w apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia nie może być traktowane jako jej brak formalny. Stan faktyczny: Apelacja powoda nie zawierała oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia, natomiast w apelacji pełnomocnika powoda wartość przedmiotu zaskarżenia została oznaczona na kwotę zł. Na wezwanie Sądu Rejonowego z dnia 19 grudnia 2005 r. o uzupełnienie braków apelacji przez wskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia pełnomocnik powoda wskazał ponownie jako tę wartość kwotę zł. Po otrzymaniu pisma pełnomocnika powoda Sąd pierwszej instancji przedstawił akta sprawy z apelacją Sądowi Okręgowemu, który uznał, że apelacja podlegała odrzuceniu na podstawie art. 370 k.p.c. Pismo procesowe powoda złożone w terminie nie może być potraktowane jako prawidłowe uzupełnienie braków formalnych apelacji. Przedmiotem sporu było roszczenie o przywrócenie do pracy i prawidłowa wartość przedmiotu sporu obliczona na podstawie art k.p.c. (suma wynagrodzeń za okres jednego roku) wynosi zł. W apelacji wniesionej przez pełnomocnika powoda oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia również było błędne. Z obu apelacji nie wynika bowiem, aby pierwotne roszczenie powoda zostało w jakiś sposób zmodyfikowane. Należało zatem uznać, że obie apelacje dotknięte były brakami, które mimo wezwania Sądu nie zostały prawidłowo uzupełnione, co skutkuje ich odrzuceniem na podstawie art. 373 k.p.c. w związku z art. 370 k.p.c. Por. też: Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2006 r. II CZ 53/06 Nie można podzielić stanowiska, że wymóg wskazania w apelacji, czy wyrok jest zaskarżony w całości czy w części (art pkt 1 k.p.c.) powinien być uznany za spełniony jeśli wynika to z treści prawidłowo sformułowanego wniosku o zmianę lub uchylenie wyroku (art pkt 5 k.p.c.). Zakres 11

12 żądanej zmiany lub uchylenia może się odnosić tylko do zaskarżonej treści wyroku. W związku z tym znajomość zakresu zaskarżenia musi "wyprzedzać" badanie materii wniosku apelacyjnego, o czym świadczy już choćby kolejność samego ujęcia redakcyjnego poszczególnych punktów w art k.p.c. LEX nr Przedmiotowe i podmiotowe granice rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji. Przedmiotowy zakres wyznaczają granice apelacji = granice wniosków i zarzutów apelacji a także > nowe fakty i dowody. Postanowienie z 21 sierpnia 2003 r SN III CKN 392/01 Obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji (art zdanie pierwsze k.p.c.) oznacza zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te granice oraz nakaz rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków. OSNC 2004/10/161, V CSK 550/12 wyrok SN Nierozpoznanie zarzutów apelacji jako przejaw obrazy art k.p.c. Zarzuty kierowane do uzasadnienia orzeczenia jako podstawa apelacji i skargi kasacyjnej. LEX nr Nierozpoznanie zarzutów apelacji stanowi obrazę art k.p.c. i uniemożliwia ocenę poprawności wydanego rozstrzygnięcia, w odniesieniu do właściwego zastosowania przepisów prawa materialnego i procesowego oraz ich wykładni. 2. Uzasadnienie istnieje już przed wydaniem orzeczenia, motywy rozstrzygnięcia skonstruowane są już podczas narady (art k.p.c.), a przez ogłoszenie i spisanie stają się samoistnym aktem jurysdykcyjnym. Z tego względu jego wady mogą wpływać na treść rozstrzygnięcia, a kierowane w stosunku do niego zarzuty mogą być podstawą tak apelacji, jak i skargi kasacyjnej. I CSK 91/07 wyrok SN LEX nr W postępowaniu apelacyjnym sąd drugiej instancji powinien rozważyć, w granicach zaskarżenia, wszystkie stwierdzone naruszenia prawa materialnego, nawet jeżeli nie były one przedmiotem zarzutu apelacyjnego. II CSK 60/07 wyrok SN OSNC 2008/5/53... W sprawie, w której zachodzi potrzeba stosowania prawa materialnego zagranicznego, sąd drugiej instancji stosuje prawo obce niezależnie od podniesienia tej kwestii po raz pierwszy w apelacji oraz niezależnie od wykazania przez stronę skarżącą treści prawa obcego. Inaczej z prawem procesowym (przepisami postępowania) > IV CSK 350/08 wyrok SN LEX nr

13 1. Sąd drugiej instancji - bez podniesienia w apelacji lub w toku postępowania apelacyjnego odpowiedniego zarzutu - nie może wziąć z urzędu pod rozwagę uchybień prawu procesowemu, popełnionych przez sąd pierwszej instancji, choćby miały wpływ na wynik sprawy. Jedyny wyłom ustanowiony został w art zdanie drugie k.p.c., który nakazuje sądowi drugiej instancji w granicach zaskarżenia wziąć pod uwagę nieważność postępowania przed sądem pierwszej instancji. 2. Z art. 382 k.p.c. stanowiącego, że sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym, wynika jedynie obowiązek rozważenia całości tego materiału pod kątem jego wartości dowodowej i istotności dla rozstrzygnięcia sporu, nie płynie natomiast uprawnienie do oceny prawidłowości jego zgromadzenia pod względem procesowym, jeśli nie jest to przedmiotem zarzutu apelacyjnego. a także: III CZP 49/07 uchwała SN OSNC 2008/6/55... Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Granice apelacji to nie granice zaskarżenia > sąd drugiej instancji nie może objąć swą kontrolą tej części orzeczenia sądu pierwszej instancji, która nie została zaskarżona. Sąd nie jest związany treścią wniosku apelacyjnego co do sposobu rozstrzygnięcia > mimo wniosku skarżącego o zmianę wyroku sąd drugiej instancji może go uchylić (i na odwrót). Podmiotowe granice apelacji wyznaczane są przez skarżącego (skarżących) we wniosku. II CK 5/06 wyrok SN LEX nr W razie stwierdzenia przesłanek zastosowania art k.p.c. sąd jest obowiązany wydać stosowne rozstrzygnięcie także na rzecz tych współuczestników, który wyroku nie zaskarżyli. Jeżeli natomiast sąd odwoławczy nie stwierdzi stosownych przesłanek, nie wydaje negatywnego rozstrzygnięcia na rzecz tych współuczestników, którzy wyroku sądu pierwszej instancji nie zaskarżyli. Zgodnie jednak z art k.p.c., mającym odpowiednie zastosowanie w postępowaniu apelacyjnym, sąd odwoławczy powinien wówczas w uzasadnieniu wydanego orzeczenia wyjaśnić przyczyny, dla których nie rozstrzygnął w nim sprawy także na rzecz współuczestników, którzy nie zaskarżyli wyroku sądu pierwszej instancji. Zakaz reformationis in peius > 384. I CK 83/04 wyrok SN LEX nr Ze względu na sformułowany w art. 384 k.p.c. zakaz reformationis in peius Sąd drugiej instancji nie może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony 13

14 wnoszącej apelację, jeżeli apelacja strony przeciwnej została w całości oddalona. Art. 380 > objęte są niezaskarżalne postanowienia sądu pierwszej instancji, = niekończące postępowania w sprawie i niepodlegające zaskarżeniu na podstawie art pkt 1-11 lub przepisów szczególnych. Postanowienia zaskarżalne, które nie zostały zaskarżone przez strony, nie podlegają kontroli w trybie art Ważne: uchwała SN III CZP 55/05 OSNC 2006/9/144 Strona nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez sąd pierwszej instancji przepisom postępowania, polegającego na wydaniu postanowienia, które może być zmienione lub uchylone stosownie do okoliczności, jeżeli nie zwróciła uwagi sądu na to uchybienie w toku posiedzenia, a w razie nieobecności - na najbliższym posiedzeniu, chyba że niezgłoszenie zastrzeżenia nastąpiło bez jej winy (art. 162 k.p.c.). Postanowienie o oddaleniu wniosku o przywrócenie terminu, jako niezaskarżalne, należy do kategorii postanowień, o których mowa w art. 380 k.p.c postanow. SN II CKN 32/98 Prok.i Pr. 1999/9/38 Postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie wznowienia postępowania, nie będąc postanowieniem zaskarżalnym, należy do kategorii postanowień, o których mowa w art. 380 k.p.c. i może być zwalczane przez stronę tylko w apelacji od orzeczenia zapadłego wskutek wznowienia postanow. SN III CZP 51/02Prok.i Pr. 2003/3/39 1. Przepis art. 380 k.p.c. nie pozwala na ponowne rozpoznanie przez sąd drugiej instancji postanowienia oddalającego zarzuty, których uwzględnienie uzasadniałoby odrzucenie pozwu, ponieważ jako postanowienie o odmowie odrzucenia pozwu podlega ono zaskarżeniu odrębnym zażaleniem na podstawie art pkt 1 k.p.c. W konsekwencji strona, która w ustawowym terminie nie wnosiła zażalenia na postanowienie oddalające zarzuty, których uwzględnienie uzasadniałoby odrzucenie pozwu, ostatecznie i nieodwołalne traci prawo uchylenia się od skutków postanowienia. Uzasadnianie orzeczeń sądu II instancji > art z urzędu > zd.1 - na wniosek > zd.2 Wniosek może być złożony skutecznie po ogłoszeniu orzeczenia. II PZ 3/08 postanow. SN LEX nr Orzeczenie z uzasadnieniem doręcza się tej stronie, która w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji zażądała doręczenia. Decydujące znaczenie ma zatem nie dzień (kalendarzowy, liczony od godziny 0:00 do godziny 24:00), w którym dokonano ogłoszenia orzeczenia, ale bezpośrednio chwila ogłoszenia sentencji orzeczenia. Wniosek złożony przed ogłoszeniem sentencji orzeczenia - choćby tego samego dnia, w którym miało nastąpić i 14

15 nastąpiło ogłoszenie sentencji - jest przedwczesny i nie wywołuje skutków procesowych. Odmiennie SN w postanowieniu: I CZ 153/12 postanowienie SN r LEX nr Wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem złożony w dniu ogłoszenia sentencji orzeczenia jest skuteczny także wtedy, gdy chwila jego złożenia poprzedza chwilę ogłoszenia sentencji orzeczenia. W razie watpliwości co do treści wniosku: I PZ 25/06 postanow. SN OSNP 2008/5-6/72 Złożenie przez profesjonalnego pełnomocnika w terminie wniosku "o doręczenie wyroku" z wyraźnym powołaniem się na zgłoszenie tego żądania "na podstawie art k.p.c." należy potraktować jako wniosek o doręczenie orzeczenia sądu drugiej instancji wraz z uzasadnieniem, a nie o doręczenie samej sentencji orzeczenia na podstawie art. 9 k.p.c. Ale jest też b. rygorystyczne stanowisko: II PZ 53/06 postanow. SN OSNP 2008/7-8/107 Złożony przez pełnomocnika strony będącego adwokatem lub radcą prawnym wniosek, którego treścią jest żądanie uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji, nie może być utożsamiany z żądaniem doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem na podstawie art k.p.c. i pozostaje bez wpływu na rozpoczęcie biegu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej. Złożenie wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem podstawową przesłanką wniesienia skargi kasacyjnej: III CSK 66/07 postanow. SN LEX nr Warunkiem dopuszczalności skargi kasacyjnej jest skuteczne doręczenie orzeczenia wraz z uzasadnieniem, skuteczność ta zaś wymaga uprzedniego złożenia przez stronę skarżącą wniosku o doręczenie (art i 3 k.p.c.) II PZ 45/07 postanow. SN OSNP 2009/1-2/14 Przepis art k.p.c. ma zastosowanie wówczas, gdy skargę kasacyjną wnosi podmiot niebędący stroną postępowania (Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich). Jeszcze ważne: Art. 388 Wyrok sądu drugiej instancji z chwilą ogłoszenia staje się prawomocny i jest tytułem egzekucyjnym. 15

16 Art. 388 umożliwia wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji lub uzależnienie wykonania tego orzeczenia od złożenia zabezpieczenia ale tylko orzeczeń, od których wniesiono skargę kasacyjną. Postanowienie wstrzymujące wykonanie zaskarżonego orzeczenia jest podstawą do obligatoryjnego zawieszenia postępowania egzekucyjnego na wniosek dłużnika ( art. 820). (Nie)zaskarżalność: I UZ 11/06 postanow. SN OSNP 2007/15-16/236 Na postanowienie sądu drugiej instancji oddalające wniosek o wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia zaskarżonego skargą kasacyjną, do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego (art k.p.c.), nie przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego, gdyż nie jest to postanowienie kończące postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 394[1 ] 2 k.p.c. Ważny : Art Z orzecznictwa: V CSK 288/07 wyrok SN LEX nr Naruszenie przez sąd drugiej instancji art w związku z art k.p.c. przez sporządzenie uzasadnienia nie w pełni odpowiadającego wymaganiom, jakie stawia wymieniony przepis, może wyjątkowo wypełniać podstawę kasacyjną przewidzianą w art. 393[1 ]pkt 2 k.p.c. (obecnie art. 398[3 ] 1 pkt 2 k.p.c.). Ma to miejsce wówczas, gdy wskutek uchybienia konkretnym wymaganiom określonym w art k.p.c. zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej; innymi słowy, gdy stwierdzone wady mogły mieć wyjątkowo wpływ na wynik sprawy. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1998 r. III CKN 471/97 W granicach kontroli zachowania warunków formalnych apelacji, którą sąd II instancji przeprowadza na podstawie art,. 373 k.p.c., mieści się również sprawdzenie zasadności przywrócenia uchybionego terminu do wniesienia apelacji. OSP 1999/4/83, Prok.i Pr.-wkł. 1999/5/