Poszukiwania nowych katalizatorów do metatezy alkinów.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Poszukiwania nowych katalizatorów do metatezy alkinów."

Transkrypt

1 PLITECHNIKA WASZAWSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY Jolanta Ignatowska Praca Dyplomowa Poszukiwania nowych katalizatorów do metatezy alkinów. Praca magisterska wykonana w Instytucie Chemii rganicznej Polskiej Akademii Nauk w Warszawie pod kierunkiem prof. dr hab. Mieczysława Mąkoszy. Warszawa

2 Bardzo dziękuję prof. dr hab. Mieczysławowi Mąkoszy oraz dr inż. Karolowi Greli za wszechstronną pomoc i wsparcie udzielone mi podczas realizacji niniejszej pracy. Dziękuję także dr Andrzejowi Kwastowi za poświęcony czas i pomoc w wykonaniu potrzebnych analiz. 2

3 1. CEL I ZAŁŻENIA PACY PZEGLĄD LITEATUWY WSTĘP Metateza alkenów a metateza alkinów KATALIZATY EAKCJI METATEZY ALKINÓW Kompleksy trisamidomolbdenu aktywowane in situ przez halogen Kompleksy alkildynowe o ogólnym wzorze () 3 M C gdzie M= Mo lub W tzw. katalizatory Schrocka Układy typu Mo(C) 6 /fenol WŁAŚCIWŚCI IZYCZNE I CHEMICZNE HEKSAKABNYLKU MLIBDENU ZASTSWANIE UKŁADU M(C) 6 /ENL W EAKCJACH CHEMICZNYCH eakcje polimeryzacji a. eakcje MP i ADIMET b. trzymywanie poli(para-fenyloetynylenów) eakcje krzyżowej metatezy alkinów ACM Zastosowanie układu Mo(C) 6 /fenol w syntezie związków biologicznie czynnych a. Synteza ambrettolidu i laktonu yuzu b. Synteza epilachnenu i homoepilachnenu c. Synteza cywetonu WYNIKI WŁASNE WPWADZENIE DBÓ EAKCJI I METD ANALITYCZNYCH DBÓ WAUNKÓW EAKCYJNYCH DBÓ ENLU CZĘŚĆ EKSPEYMENTALNA UWAGI GÓLNE GÓLNA PCEDUA DLA EAKCJI METATEZY ALKINÓW PZY UŻYCIU UKŁADU M(C) 6 /ENL EAKCJE TZYMYWANIA SUBSTATÓW D EAKCJI 3

4 METATEZY ALKINÓW Synteza estru dipent-3-ynylowego kwasu bursztynowego Synteza estru dipent-3-ynylowego kwasu adypinowego TZYMYWANIE ENLI a. Synteza 4-perfluorobutylotiofenolu w obecności NaH b. Synteza 4-perfluorobutylotiofenolu w obecności K 2 C Synteza 4-perfluorobutylosulfonylofenolu STESZCZENIE I WNISKI WYKAZ CYTWANEJ LITEATUY

5 1. Cel i założenia pracy Metateza alkenów jest efektywną metodą tworzenia wiązania podwójnego często wykorzystywaną w syntezie organicznej. Pokrewna jej reakcja metatezy alkinów nie znalazła tak szerokiego zastosowania głównie ze względu na brak stabilnych i łatwych w użyciu katalizatorów tej reakcji. becnie wyróżnia się trzy typy katalizatorów: Układy typu Mo(C) 6 /fenol znane od 1974 roku, kiedy to po raz pierwszy zastosował je A. Mortreux. Są wykorzystywane do otrzymywania polimerów oraz w krzyżowej metatezie acetylenów. Drastyczne warunki reakcji (długi czas, wysoka temperatura) uniemożliwiają z reguły zastosowanie tego układu w syntezie związków naturalnych i biologicznie czynnych. Katalizatory typu Schrocka np. (t-bu) 3 W C(t-Bu). Wykazują dużą aktywność katalityczną, są jednak niedostępne komercyjnie oraz wrażliwe na powietrze i wilgoć. Kompleksy trisamidomolibdenu np. Mo[N(t-Bu)(Ar)] 3 aktywowane in situ przez źródło halogenu np. chlorek metylenu. Są to związki nietrwałe termodynamicznie, wrażliwe na tlen, wilgoć a nawet azot. Każdy z tych katalizatorów posiada wady uniemożliwiające jego powszechniejsze zastosowanie, dlatego też w swojej pracy postanowiłam zająć się poszukiwaniami ulepszonego katalizatora bardziej dogodnego do syntezy organicznej. Najatrakcyjniejsze wydawały się związki oparte o układ Mo(C) 6 /fenol ze względu na łatwość wytwarzania z powszechnie dostępnych składników oraz brak wrażliwości katalizatora na wilgoć i powietrze. Postanowiłam sprawdzić, jakie inne fenole wykazują aktywność katalityczną w połączeniu z Mo(C) 6 a następnie skoncentrować się na optymalizacji wyselekcjonowanego przeze mnie układu. 5

6 2.1. Wstęp 2. Przegląd literaturowy Metateza alkenów a metateza alkinów Do czasu opracowania pierwszych efektywnych katalizatorów o ściśle określonej strukturze reakcja metatezy alkenów nie stanowiła ważnego narzędzia syntezy organicznej. Dopiero wprowadzenie kompleksów karbenów z metalami przejściowymi takimi jak molibden, wolfram i ruten pozwoliło przeprowadzić metatezę w sposób selektywny w bardziej łagodnych warunkach. Dzięki temu znalazła ona szerokie zastosowanie w syntezie lekkich cząsteczek (fine chemicals) i związków biologicznie czynnych. 2 eakcja metatezy alkenów przebiega według mechanizmu karbenowego zaproponowanego po raz pierwszy w 1970 roku przez Herissona i Chauvina. 1 Zgodnie z tym mechanizmem w środowisku reakcji obecne są związki typu karbenowego [M] CH 2, które tworzą z olefiną produkt pośredni metalocyklobutan, ulegający rozpadowi na produkty (Schemat nr 1). 1 1 M 1 + H H M 1 H H M H H M 3 Schemat 1 eakcje metatezy olefin można podzielić na: CM (ang. Cross Metathesis) tzw. reakcje dysmutacji czyli wymiany np Schemat 2 6

7 M (ang. ing-opening metathesis) metateza z otwarciem pierścienia np. C 2 Et + 2 C 2 Et Schemat 3 C 2 Et MP (ang. ing-opening metathesis polymerization) metatyczna polimeryzacja cykloolefin z otwarciem pierścienia np. n Schemat 4 * n * CM (ang. ing-closing metathesis) metateza z zamknięciem pierścienia np. N N Schemat 5 ADMET (ang. Acyclic diene metathesis polymerization) metateza liniowych dienów w wyniku, której powstają produkty wielkocząsteczkowe np. n * n * Schemat 6 becnie reakcje metatezy są prowadzone przy użyciu dobrze zdefiniowanych strukturalnie katalizatorów, które łączą w sobie takie cechy jak: wysoka aktywność katalityczna, duża 7

8 tolerancja na polarne grupy funkcyjne oraz trwałość. Najczęściej stosowane to: Katalizatory Schrocka czyli kompleksy alkilidenowe metali przejściowych najczęściej molibdenu i wolframu np. (ys.1). 2 Ph C 3 C 3 Mo N C 3 C 3 ysunek 1 Niektóre katalizatory tego typu są dostępne komercyjnie ale wszystkie one są niezwykle wrażliwe na tlen i wilgoć, co pociąga za sobą konieczność pracy w bezwodnym rozpuszczalniku w atmosferze gazu obojętnego przy użyciu techniki Schlenka. Katalizatory te umożliwiają przeprowadzenie metatezy prowadzącej do powstania wiązania podwójnego dwu- lub trójpodstawionego, co nie zawsze jest możliwe przy użyciu innych katalizatorów (Schemat nr 7). Dużą zaletą tego typu katalizatorów jest możliwość łatwego wprowadzania ligandów zawierających fragmenty chiralne w sferę koordynacyjną metalu co pozwala prowadzić reakcje asymetrycznej metatezy. 1.Kat.Schrocka 3%mol H 2. TBA, 92% Schemat 7 Katalizatory Grubbsa czyli karbenowe kompleksy rutenu (Schemat nr 8). 2 Ze względu na łatwość przechowywania, dużą tolerancję wobec grup funkcyjnych oraz względną stabilność na powietrze i wilgoć znalazły największą liczbę zastosowań w syntezie organicznej. Do ograniczeń tych katalizatorów należy zaliczyć niską reaktywność względem podstawionych wiązań podwójnych oraz trudności w 8

9 metatezie olefin zawierających grupę elektronoakceptorową przy wiązaniu podwójnym np. α,β nienasyconych ketonów. Stosując katalizatory Grubbsa można prowadzić reakcje w wodzie lub metanolu a także układach dwufazowych. Cl Cl P 3 u P 3 Ph Ph H 95% Schemat 8 H Katalizatory drugiej generacji czyli kompleksy rutenu posiadające zamiast jednego ligandu fosfinowego cząsteczkę heterocyklicznego karbenu (Schemat nr 9). 2 Kompleksy te charakteryzują się znaczną trwałością, odpornością na tlen i wilgoć, wysoką aktywnością i tolerancją wobec wielu grup funkcyjnych. N N Me 2 C C 2 Me Cl Cl u PCy 3 Ph Me 2 C C 2 Me Schemat 9 Dużo mniej uwagi poświęcono metatezie alkinów, która nie znalazła tak wielu zastosowań w syntezie organicznej, głównie z powodu braku stabilnych, aktywnych i łatwych w użyciu katalizatorów. Zakłada się, że metateza alkinów podobnie jak metateza alkenów przebiega według mechanizmu Chauvina (Schemat nr 10). 2 M + 2 M 2 M 2 M Schemat 10 9

10 Pierwsza opisana reakcja krzyżowej metatezy alkinów ACM (ang. Alkyne Cross Metathesis) została przeprowadzona w 1974 r. przez A. Mortreux w obecności układu Mo(C) 6 /rezorcyna jako katalizatora (Schemat nr 11) Schemat 11 Dalsze badania nad układem Mo(C) 6 /fenol ujawniły, że może on być aktywowany zarówno termicznie jak i fotochemicznie, jednakże dokładny mechanizm działania tego katalizatora jak i jego struktura nie zostały poznane. prócz układu Mo(C) 6 /fenol jako katalizatory reakcji metatezy alkinów stosuje się zsyntetyzowane przez Schrocka kompleksy karbinów o ogólnym wzorze () 3 W C oraz odkryte przez grupę A. ürstnera amidowe kompleksy molibdenu o ogólnej strukturze Mo[N(tBu)(Ar)] 3. Żaden z tych katalizatorów nie jest aktywny w metatezie terminalnych alkinów, dlatego też jako substraty tej reakcji należy stosować alkiny dipodstawione. Metateza alkinów na długo pozostała w cieniu metatezy alkenów. Znaczny wzrost zainteresowania tą reakcją nastąpił, kiedy A. ürstner wykazał, że różnie podstawione alkiny mogą być z dobrą wydajnością przekształcane w odpowiednie (Z)-makrocykle stosując jako jeden z etapów metatezę alkinów z zamknięciem pierścienia CAM (ang. ing Closing Alkyne Metathesis) a następnie stereoselektywną redukcję wiązania potrójnego do podwójnego (Schemat nr 12). 4 Zastosowanie w tym przypadku metatezy alkenów daje jako produkt mieszaninę izomerów (Z) i (E). 1 1 X CAM + X 2 2 edukcja X Schemat 12 10

11 Przykładem może być synteza totalna epotelonu C silnego środka antynowotworowego, opisana przez grupy Danishefsky ego i Nicolaou. Przeprowadzili oni reakcję metatezy alkenów (CM) otrzymując mieszaninę izomerów (E) i (Z) w stosunku 1:1, co wiąże się z koniecznością ich rozdziału (Schemat nr 13). Warto zaznaczyć, że ostatnio opublikowano w pełni stereoselektywną syntezę tego związku stosując jako jeden z etapów CAM a następnie redukcję wiązania potrójnego do podwójnego o pożądanej konfiguracji (Z) (patrz str. 15). 5 Ar H CM Ar H Katalizator Wydajność Z :E P(Cy3)2(Cl)2u=CHPh TBS 94% 1,2:1 Schemat 13 statnie odkrycia związane z metatezą alkinów wskazują, że w najbliższej przyszłości może stać się efektywną metodą stosowaną w syntezie organicznej i reakcjach polimeryzacji Katalizatory reakcji metatezy alkinów Kompleksy trisamidomolbdenu aktywowane in situ przez halogen Związki te po raz pierwszy znalazły zastosowanie w metatezie alkinów w 1999, kiedy to grupa ürstnera stwierdziła, że kompleks molibdenu o budowie Mo[N(tBu)(Ar)] 3 (ys.2) w obecności niewielkich ilości CH 2 Cl 2 wykazuje aktywność katalityczną w reakcjach CAM i ACM. 6 11

12 N N Mo N ysunek 2 Dalsze badania wykazały, że kompleks ten może być aktywowany także przez cząsteczkowy chlor, brom lub inne źródło halogenu. Próbując wyodrębnić katalitycznie aktywną cząsteczkę, po zaaktywowaniu kompleksu przez chlorek metylenu odparowano rozpuszczalnik i otrzymano stałą pozostałość będącą mieszaniną dwóch związków: chlorku trisamidomolibdenu (IV) [(Ar)(tBu)N] 3 MoCl oraz kompleksu alkilidynowego [(Ar)(tBu)N] 3 Mo CH. Ze względu na podobieństwo struktury tego ostatniego do struktury katalizatora typu Schrocka (patrz str.16) początkowo sądzono, że za aktywność katalityczną tej mieszaniny odpowiedzialny jest właśnie ten związek. Dopiero przeprowadzenie dalszych eksperymentów z wydzielonym i oczyszczonym chlorkiem trisamidomolibdenu (IV) wykazały, że aktywuje on reakcje metatezy alkinów równie dobrze jak mieszanina uzyskana w wyniku rozpuszczenia Mo[N(tBu)(Ar)] 3 w chlorku metylenu. Analiza rentgenowska chlorku trisamidomolibdenu (IV) wykazała, że duże objętościowo ligandy amidowe skutecznie osłaniają metal o charakterze kwasowym co zapobiega jego interakcji z substratami zawierającymi grupy donorowe. Zamiana grupy arylowej z 3,5-dimetylofenylo- na grupę 4-fluorofenylo- doprowadziła do wzrostu aktywności katalitycznej otrzymanego kompleksu (ys.3). 7 N N Mo N ysunek 3 12

13 Katalizatory ürstnera mają wiele zalet: są kompatybilne z wieloma grupami funkcyjnymi takimi jak: grupy eterowe, estrowe, nitrylowe, trifluorometylowe, sulfonowe, ketonowe, etery sililiowe, tioetery; część z tych grup jest nietolerowana przez katalizatory typu Schrocka np. grupy tioeterowe lub łańcuchy polieterowe; reagują z C-sililiowanymi alkinami; są nieaktywne wobec wiązania podwójnego znajdującego się w substracie; łagodne warunki reakcji (toluen, 80ºC); Kompleksy te stosowano w reakcjach zamykania pierścienia lub krzyżowej metatezie, otrzymując odpowiednie produkty z dobrą wydajnością. Przy użyciu tego kompleksu otrzymano m.in.: lakton prostaglandyny E 2 7 TBS N Mo N N 2. H 2 /Lindlar, 86% 1. Toluen, 73% 3. H aq H Schemat 14 epotelon C (środek przeciwnowotworowy) 5 13

14 S N N Mo N N 1. Toluen,80% 2. H 2 /Lindlar, 79% S N H H 3. TBA Schemat 15 Katalizator ten posiada niestety kilka istotnych wad. Jest nietrwały termodynamicznie w temperaturze pokojowej, wymaga więc przechowywania w niskich temperaturach (rzędu - 30ºC). eaguje on z tlenem atmosferycznym a nawet azotem, dlatego też wymagane jest niezwykle staranne osuszanie rozpuszczalnika i stosowanie oczyszczonego argonu jako gazu ochronnego. Jego wysoka reaktywność i krótki czas trwania w środowisku reakcji wyjaśniają zaobserwowaną niepowtarzalność wyników, zaś szybkie starzenie się katalizatora uniemożliwia jego przechowywanie dłuższe niż kilka tygodni. Tym niemniej jest to niewątpliwie najefektywniejszy opracowany dotychczas katalizator, pozwalający osiągnąć najlepsze wydajności w syntezie złożonych związków naturalnych Kompleksy alkildynowe o ogólnym wzorze () 3 M C gdzie M= Mo lub W tzw. katalizatory Schrocka W literaturze naukowej opisano wiele kompleksów tego typu wykazujących różną aktywność w metatezie alkinów. 8 Metal w tego typu związkach ma mniej niż 18 elektronów na powłoce walencyjnej i charakter nukleofilowy na węglu α. Najczęściej stosowany, reaktywny kompleks to związek (tbu) 3 W CtBu, który jako pierwszy został użyty w reakcjach zamykania pierścienia CAM (Schemat nr 16 ). 9 14

15 (tbu) 3 W CtBu Chlorobenzen 52% 1. (tbu) 3 W CtBu N H S 2 Ph 90% 2. H 2 /Lindlar 97% N H S 2 Ph Schemat 16 Katalizator ten wymaga bezwodnych i beztlenowych warunków reakcji. Jest niekompatybilny z takimi grupami jak: grupy tioeterowe, łańcuchy polieterowe oraz pierścień pirydynowy. eaguje także z grupą karbonylową w aldehydach co pociąga za sobą konieczność jej zabezpieczania. W oryginalnej publikacji Schrocka 10 odnotowano, że kompleks ten reaguje z ketonami (acetonem), jednak opublikowane przez ürstnera prace pokazują, że substraty z tym ugrupowaniem mogą być stosowane w reakcji metatezy. 11 Jako rozpuszczalnik w reakcjach tych stosuje się: toluen, TH, chlorobenzen lub 1,2,4- trichlorobenzen, chociaż najlepsze wyniki uzyskano dla chlorobenzenu i 1,2,4- trichlorobenzenu. Dodatkowo stosując 1,2,4-trichlorobenzen i prowadząc reakcje pod zmniejszonym ciśnieniem uzyskano wyższą konwersję (Tabela nr 1). 4 (tbu) 3 W CtBu L.P ZPUSZCZALNIK WYDAJNŚĆ (%) 1 TH 64 2 toluen 69 3 chlorobenzen ,2,4-trichlorobenzen 79 Tabela 1 15

16 Do zalet tego katalizatora należy zaliczyć: wysoką aktywność katalityczną często porównywalną z tą, którą wykazują katalizatory ürstnera; łagodne warunki reakcji (toluen, 80ºC); krótki czas reakcji; nieaktywność wobec wiązania podwójnego znajdującego się w substracie; tolerancja wobec takich grup funkcyjnych jak: grupy eterowe, estrowe, amidowe, uretanowe, furanowe, enonowe, sulfonowe, sulfoamidowe oraz etery sililowe; Inne kompleksy wolframu o tej budowie to: związki ( )W C gdzie = CMe X (C 3 ) 3-x, CH(C 3 ) 2, o-2,6-c 6 H 3 (CHMe 2 ) 2 lub ich addukty ( ) 3 W C*(dme) gdzie dme = dimetoksyetan. 12 Porównując aktywność katalityczną kompleksów wymienionych w pozycjach 1-3 tabeli nr 2 stwierdzono nieznaczne różnice w otrzymanych wynikach. Zamiana ligandu alkoksylowego na chlorowiec (pozycja 4, tabela nr 2) spowodowała jednak całkowity zanik aktywności katalitycznej. 4 L.p KATALIZAT WYDAJNŚĆ (%) 1 (tbu) 3 W CtBu 69 2 (tbu) 3 W CPh 70 3 [( 3 C) 2 CH] 3 W CtBu*dme 61 4 Cl 3 W CtBu*dme 0 Tabela 2 Zastąpienie atomu wolframu atomem molibdenu pozwoliło otrzymać kompleksy o takiej samej strukturze, lecz trochę innej aktywności. Zsyntetyzowany kompleks Mo(CtBu)(tBu) 3 okazał się nieaktywny wobec dipodstawionych alkinów i dopiero zastąpienie grupy tbu grupą CMe 2 (C 3 ) zwiększyło aktywność katalizatora. Wprowadzając różne ligandy w sferę koordynacyjną metalu stwierdzono, że małe grupy katalizują reakcje polimeryzacji. Natomiast duże grupy ograniczają jednoczesny dostęp wielu cząsteczek alkinu do sfery koordynacyjnej kompleksu co w rezultacie pozwala otrzymać produkty metatezy

17 Układy typu Mo(C) 6 /fenol Pierwszym tego typu układem zastosowanym w 1974 r. w reakcji metatezy 4-metylotolanu był układ Mo(C) 6 /rezorcyna (Schemat nr 17) Schemat 17 Układ ten indukowano termicznie w 160ºC otrzymując aktywny katalizator. prócz rezorcyny jako aktywator zastosowano także fenol i α-naftol. ok później na przykładzie tej reakcji określono wpływ ilości fenolu na szybkość metatezy i stwierdzono, że szybkość tej reakcji wzrasta proporcjonalnie do ilości użytego fenolu. 13 Dało to podstawę dalszym badaniom nad rolą fenolu w tej reakcji. Początkowo sądzono, że fenol oddziaływuje z heksakarbonylkiem molibdenu dając niestabilne produkty przejściowe Mo(C) 3, które inicjują reakcje. 14 Dopiero analiza widma I wykazała istnienie wiązania wodorowego między grupą H fenolu a wiązaniem potrójnym w alkinie. 15 Utworzone dzięki wiązaniu wodorowemu asocjaty prawdopodobnie stabilizują aktywną katalitycznie cząsteczkę. Jak sugeruje Bencheick 16 fenol jest niezbędny aby zainicjować izomeryzację utworzonego metalocyklobutadienu. Addycja protonu do związku (1) pozwoliłaby otrzymać kationowy π- allilowy kompleks, który następnie przekształcałby się w związek (2) (Schemat nr 18). 1 Mo ArH 1 Mo 1 1 ArH 2 1 ArH 1 Mo 2 2 ArH Mo 2 Mechanizm typu metalokarbinowego Schemat

18 Przypuszcza się także, że utworzone wiązanie wodorowe osłabia wiązanie potrójne sprawiając iż alkin przyjmuje charakter alkenu. W tym przypadku jeśli w roztworze znajdowałaby się cząsteczka karbenu o strukturze L n Mo=C to możliwe jest zaproponowanie alternatywnego mechanizmu typu metalokarbenowego (Schemat nr 19). 16 H Mo ArH Mo 1 2 ArH H 2 Mo + ArH 1 ArH Mo 1 2 Mechanizm typu metalokarbenowego. Schemat 19 Inny mechanizm biegnący przez cząsteczkę molibdenocyklopentadienu zaproponowano w 1995 r. (Schemat nr 20). 17 ' Mo Ln ' ' ' Mo ' Mo ' ' Mo ' Mo Ln ' ' ' Mo ' Schemat 20 W ostatnich latach nabrała znaczenia hipoteza, że za aktywność katalityczną tego układu 18

19 odpowiada kompleks karbinu (Ar) 3 Mo C, wytworzony in situ w wyniku utleniania heksakarbonylku molibdenu przez fenol. 18 Należy jednak podkreślić, że żaden z opisanych tu mechanizmów nie został jednoznacznie udowodniony. W 1977 r. okazało się, że układ ten może być aktywowany nie tylko termicznie ale także fotochemicznie. Indukcja fotochemiczna układu Mo(C) 6 /3-ClC 6 H 4 H pozwala przeprowadzić metatezę w temperaturze otoczenia w znacznie krótszym czasie w wyniku ciągłego naświetlania mieszaniny alkin-mo(c) 6 -fenol. 15 Po przerwaniu naświetlenia nie obserwuje się aktywności katalitycznej mieszaniny. Próby aktywowania układu Mo(C) 6 /fenol przez mikrofale nie przyniosły rezultatu. Dopiero zastąpienie 4-chlorofenolu, związkami przedstawionymi na rys. 4 pozwoliło przeprowadzić reakcje ACM w piecu mikrofalowym w ciągu min. w obecności wielu grup funkcyjnych, w tym grupy karboksylowej i alkoholowej (Schemat nr 21). 19 Si H H Si H Cy Si H Cy H Si Si H Si Si Cy Cy Si Si Cy Cy ysunek 4 Mo(C)6/(Ph)3SiH + 15 min. = (CH 2 ) 2 C 2 CH 3, (CH 2 ) 2 Ac, (CH 2 ) 2 H, (CH 2 ) 2 Br, (CH 2 ) 2 CH, Si(CH 3 ) 3 Schemat 21 Ma to istotne znaczenie, ponieważ obecność tych grup w substracie kompletnie hamuje reakcje metatezy przy użyciu oryginalnego katalizatora Mortreuxa czyli układu Mo(C) 6 /4- ClC 6 H 4 H. Początkowo katalizator Mortreuxa stosowano tylko w metatezie prostych acetylenów, dopiero 19

20 w 1982 roku użyto go po raz pierwszy w reakcji metatezy alkinów zawierających polarne grupy funkcyjne (Schemat nr 22). 20 Y + Y Y Y= CCH3, Br, CN Schemat 22 Stwierdzono znaczny spadek reaktywności w obecności grupy nitrylowej. W przypadku grupy CCH 3 obniżenie wydajności było skutkiem oddziaływań tej grupy z molibdenem, jednakże zamiana fenolu na 4-chlorofenol pozwoliła otrzymać produkt metatezy. Inne grupy z którymi ten katalizator jest niekompatybilny to według ürstnera: drugorzędowe amidy, etery sililowe oraz niektóre grupy heterocykliczne. 4 Podczas wielu lat badań układ ten starano się poddać różnorodnym modyfikacjom. Próby zastąpienia heksakarbonylku molibdenu innym związkiem np. [h(c) 2 Cl] 2, u 3 (C) 12, e 2 (C) 10 nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. 19 Dopiero zastosowanie Mo 2 (Ac) 4 w obecności fenolu umożliwia przeprowadzenie metatezy 4-metoksytolanu jednak otrzymany katalizator jest mniej aktywny niż układ Mo(C) 6 /fenol. 19 Układ typu 2 Mo(acac) 2 -AlEt 3 - PhH także wykazuje aktywność katalityczną. 16 prócz tego zsyntetyzowano szereg związków karbonylowych o budowie L x Mo(C) y np. [Mo(C) 3 (NH 3 ) 3 ] lub [Mo(C) 3 (CH 3 CN) 3 ] będących katalizatorami tej reakcji, jednakże ich aktywność jest niższa lub zaledwie porównywalna z układem Mo(C) 6 /fenol. 14 W ograniczonym zakresie badano także wpływ podstawnika w cząsteczce fenolu na wydajność reakcji. Na podstawie wykonanych doświadczeń wysunięto sugestię, że aktywność katalityczna tego układu rośnie wraz ze wzrostem kwasowości fenolu. 19 becnie za najaktywniejszy fenol uważa się 4-trifluorometylofenol oraz 4-chlorofenol. Inne znane z literatury fenole aktywujące tą reakcje to (ys. 5): 20

21 H Br H Br H Cl H C 3 C 3 Br H H H Cl H Cl H ysunek 5 Niestety były to pojedyncze przykłady reakcji prowadzonych z różnymi substratami w różnych warunkach stąd ich wyniki trudno uogólnić. Wiadomo także, że nie zawsze obecność fenolu jest w tych reakcjach wymagana. Jeśli substrat zawiera w swojej strukturze fragment fenolu to w obecności Mo(C) 6 spełnia on rolę aktywatora reakcji dając produkty metatezy zazwyczaj jednak z niską wydajnością (Schemat nr 23). 17 H n Mo(C)6 n n H H + Schemat 23 Na przykładzie reakcji polimeryzacji PPE (ang. Poly(p-phenyleneethynylene)) przeprowadzono wyczerpującą optymalizację warunków reakcji z użyciem katalizatora Mortreuxa. 21 Za najlepsze uznano: ozpuszczalnik 1,2-dichlorobenzen; Temperatura 150ºC; Aktywator 4-chlorofenol lub 4-trifluorometylofenol; 21

22 Ilość heksakarbonylku molibdenu 5 % mol; Strumień argonu przepuszczany przez mieszaninę reakcyjną w celu usunięcia produktu ubocznego reakcji: 2-butynu; Dużą zaletą układów Mo(C) 6 /fenol jest łatwa dostępność składników katalizatora czyli prostych fenoli i heksakarbonylku molibdenu. Katalizator Mortreux jest trwały na powietrzu, nie wymaga bezwodnego środowiska i specjalnej aparatury, co pozwoliłoby na jego łatwe zastosowanie w skali przemysłowej. Do jego wad należy zaliczyć niską reaktywność oraz drastyczne warunki reakcji (długi czas i wysoka temperatura), które uniemożliwiają zastosowanie tego katalizatora w syntezie wielu złożonych produktów naturalnych. Najczęściej układ ten stosowany był w reakcjach polimeryzacji oraz krzyżowej metatezie. 23 Niemniej ostatnio reakcja ta znajduje zastosowanie także w syntezie makrocykli Właściwości fizyczne i chemiczne heksakarbonylku molibdenu Karbonylki metali przejściowych są najdłużej znaną klasą związków organometalicznych. Często stosowane są jako materiał wyjściowy do syntezy innych kompleksów. Do tej grupy związków zalicza się heksakarbonylek molibdenu. Jest to substancja toksyczna, lotna, raczej trwała na powietrzu mająca postać białego proszku o temperaturze topnienia 150ºC-151ºC. 22 Związek ten jest nierozpuszczalny w wodzie i średnio rozpuszczalny w niepolarnych rozpuszczalnikach organicznych. Nie rozpuszcza się w kwasie solnym, jest słabo utleniany przez kwas siarkowy i dopiero stężony kwas azotowy powoduje jego rozkład. W roztworze heksakarbonylek molibdenu jest światłoczuły i rozkłada się pod wpływem tlenu z powietrza. Związek ten bardzo łatwo ulega reakcjom podstawienia, w których jeden lub więcej ligandów C zostaje zastąpionych innym ligandem np. grupą nitrylową, aminową, nitrozową, halogenem. Ma to korzystny wpływ, ponieważ stabilizuje cząsteczkę zabezpieczając ją przed utlenieniem i termicznym rozkładem. Heksakarbonylek molibdenu łatwo ulega reakcjom redukcji dając aniony o budowie [Mo(C) 5 ]² lub [Mo 2 (C) 10 ]². W niskich temperaturach reaguje z halogenami lub ich tlenkami dając związek o budowie Mo(C) 4 X 2 gdzie X= Cl, Br. W wysokich temperaturach związek ten reaguje z kwasami karboksylowymi i β-diketonami: 22

23 Mo(C) Hacac Mo(acac) 3 + 3/2 H C eaguje także z zasadami zgodnie z równaniem: 2 Mo(C) H [ Mo(H) 3 (C) 6 ]³ Po zapoznaniu się z właściwościami tego związku interesujący wydaje mi się fakt, że heksakarbonylek molibdenu reaguje z acetylenem dając biały proszek będący kompleksem lub też adduktem o wzorze (C) 6 Mo HC CH. 22 Sugerowano, że związek ten tworzy się na skutek powstającego wiązania wodorowego między heksakarbonylkiem molibdenu a acetylenem, jednakże żadne badania potwierdzające tą hipotezę nie zostały przeprowadzone. Kompleks ten znalazł zastosowanie jako katalizator reakcji polimeryzacji oraz cyklizacji acetylenu i innych alkinów w układach homogenicznych i heterogenicznych. Istnienie takiego kompleksu wskazuje na dużą możliwość oddziaływań między heksakarbonylkiem molibdenu a alkinem a tym samym powstawanie cząsteczek będących katalizatorami reakcji metatezy Zastosowanie układu Mo(C) 6 /fenol w reakcjach chemicznych eakcje polimeryzacji a. eakcje MP i ADIMET Polimery otrzymuje się stosując dwa typy reakcji metatezy alkinów MP (ang. ingopening metathesis polymerisation) i ADIMET (ang. Acyclic diene metathesis polymerization). eakcje polimeryzacji z otwarciem pierścienia (MP) początkowo były badane przez Schrocka i Krausego, którzy polimeryzowali naprężone cykloalkiny otrzymując polimery i cyklooligomery. 23 (tbu) 3 W W(tBu) 3 * C H2 * 6 n Schemat 24 23

24 Dalsze prace były kontynuowane przez Bazana, który jako substraty stosował cykloalkiny, w których część atomów węgla zastąpiono atomami krzemu (Schemat nr 25). eakcje te prowadził przy użyciu katalizatora wolframowego typu Schrocka. Me Et Me Me Si Si Si Si Me Et Et Et [(( 3 CC(Me 2 )) 3 W) 2 ] Schemat 25 Me Et Me Si Si Me Me Et Si Si Et Et n * trzymany polimer potraktował Sb 5 otrzymując produkt wykazujący atrakcyjne właściwości przewodzące i optyczne. 23 Lepszą metodą otrzymywania polimerów są reakcje typu ADIMET prowadzone przy użyciu katalizatora Schrocka w atmosferze gazu obojętnego bądź układu Mo(C) 6 /fenol. Znalazły one zastosowanie w syntezie wielu polimerów m.in. PPE b. trzymywanie poli(para-fenyloetynylenów) Układ Mo(C) 6 /fenol największe zastosowanie znalazł w reakcjach polimeryzacji. Najczęściej stosuje się go do otrzymywania PPE (Schemat nr 26). W porównaniu z klasyczną metodą otrzymywania tych związków metateza alkinów pozwala uniknąć problemów związanych z usunięciem pozostałości katalizatora (palladu i fosfiny) oraz pozwala otrzymać z wysoką wydajnością produkty nie zawierające defektów strukturalnych. 21 n Mo(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H -(n-1) 2-butyn n Schemat 26 PPE ze względu na swoje atrakcyjne właściwości m.in.: termiczną stabilność w temperaturze powyżej 200 C, fluoroscencyjność, oraz dobrą rozpuszczalność w rozpuszczalnikach organicznych jest stosowany w optyce i elektronice w urządzeniach elektroluminescencyjnych. Związek ten otrzymuje się w reakcji ADIMET przy użyciu Mo(C) 6 w połączeniu z 4-trifluorometylofenolem, 4-chlorofenolem oraz 3,5-24

25 bis(trifluorometylo)fenolem w 150 C w atmosferze azotu. 21 trzymane polimery w zależności od były barwy żółtej (podstawnik alkilowy) lub pomarańczowej (podstawnik alkoksy). W roztworze przyjmowały intensywne purpurową barwę natomiast w stanie stałym fluoryzowały na żółto bądź niebiesko-szaro. Najlepsze wydajności osiągnięto dla substratów podstawionych grupami alkilowymi. Z substratów z grupą izopentylową, etylobutylową czy cykloheksylową otrzymano z wysoką wydajnością nierozpuszczalne produkty o stopniu polimeryzacji od 300 do Substraty zawierające długie liniowe podstawniki alkilowe (C 9 C 12 ) lub podstawnik 2-etyloheksylowy dają w 150 C polimery o wysokiej masie cząsteczkowej i niewielkich defektach strukturalnych. PPE zawierające rozgałęzione grupy alkilowe otrzymano z niską wydajnością. Przyjmując reakcje otrzymywania PPE za modelową przeprowadzono optymalizację warunków reakcyjnych dla układu Mo(C) 6 /fenol. 21 Na podstawie wykonanych doświadczeń wyciągnięto następujące wnioski: wzrost temperatury zwiększa wydajność reakcji a także stopień polimeryzacji P n (Tabela nr 3) ; Ilość Mo(C) 6 Użyty fenol Temperatura Wydajność P n 5 % mol 4-C 3 C 6 H 4 H 110ºC 60% 19 5 % mol 4-C 3 C 6 H 4 H 150ºC 99% 73 5 % mol 4-C 3 C 6 H 4 H 180ºC 96% 182 Tabela 3 zamiana fenolu na kwaśniejszy 3,5-bis(trifluorometylo)fenol podniosła stopień polimeryzacji; maksymalne wartości P n osiąga się po 30 h reakcji; przepuszczany przez mieszaninę reakcyjną gaz obojętny usuwa 2-butyn będący produktem ubocznym, co zwiększa wydajność reakcji; Zastąpienie heksakarbonylku molibdenu, heksakarbonylkiem wolframu w obecności 4- chlorofenolu pozwoliło otrzymać PPE z podobną wydajnością co w przypadku Mo(C) 6 ale o niższym stopniu polimeryzacji. 24 Heksakarbonylek wolframu w połączeniu z 4- trifluorometylofenolem nie wykazuje aktywności katalitycznej a przy stosowaniu go z 4-25

26 chlorofenolem wymaga użycia w większych ilościach (ok. 20% mol). Dodatkowo układ W(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H jest aktywny tylko w przypadku substratów zawierających nierozgałęzione łańcuchy, co może być wynikiem większego zatłoczenia wokół katalizatora ze względu na większe rozmiary wolframu w porównaniu z molibdenem. Tak dobre wyniki osiągnięte dla PPE zapoczątkowały dalsze badania i pozwoliły otrzymać polimery o podobnej do PPE budowie, zawierające między 2 grupami dialkilopropynobenzenowymi różne cząsteczki np. antracen (Schemat nr 27) lub pojedyncze wiązanie podwójne (PPVE) (Schemat nr 28). 25 Mo(C) 6 /4-C 3 C 6 H 4 H n Schemat 27 Mo(C) 6 /4-C 3 C 6 H 4 H n Schemat 28 Produktem ubocznym reakcji otrzymywania PPE są cykliczne produkty np. związek przedstawiony na schemacie nr Mo(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H 8% Schemat 29 26

27 eakcje krzyżowej metatezy alkinów ACM Zmodyfikowany katalizator Mortreux znalazł także zastosowanie w reakcjach ACM (ang. Alkyne Cross Metathesis). Przykładem może być reakcja dimeryzacji podstawionego 1- fenylopropynu, w wyniku której otrzymano odpowiednie diaryloalkiny z wydajnościami rzędu 90% (Schemat nr 30). 26 Mo(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H Ar Ar Ar Ar = C 3,, C 2 H Schemat 30 Stwierdzono jak wcześniej, że reakcja ta przebiega lepiej dla substratów zawierających podstawniki alkilowe szczególnie jeśli znajdują się w pozycji orto lub meta. Jeśli pierścień zawierał grupę estrową lub metoksy w pozycji para reakcja przebiegała także z dobrą wydajnością. Jednak obecność tych grup w pozycji orto kompletnie hamowała reakcje. Katalizator ten okazał się też niekompatybilny z grupą nitrową w pozycji para, z grupą aldehydową lub niektórymi grupami heterocyklicznymi. gólnie substraty z grupami silnie elektronoakceptorowymi np. C 3 lub grupy zawierające wolne pary elektronowe dawały niższe wydajności. Interesującym przypadkiem okazała się grupa aminowa. W jej obecności w warunkach reakcyjnych utworzył się 4-aminopropiofenon zamiast oczekiwanego produktu. Zmodyfikowany katalizator Mortreux jest także aktywny w reakcji metatezy propynotiofenonu (Schemat nr 31). Ma to istotne znaczenie, ponieważ reakcja ta nie przebiega z użyciem katalizatora Schrocka jak i ürstnera. 25 S Mo(C) 6 /4-C 3 C 6 H 4 H S -2-butyn S Schemat 31 27

28 Możliwa jest także reakcja krzyżowej metatezy dwóch różnych acetylenów. Pierwszą tego typu reakcją była przeprowadzona w 1995 r. przez Mori reakcja przedstawiona na schemacie nr 32. Produkty tej reakcji otrzymano z wydajnościami rzędu 80%. 27 Mo(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H + Ph Ph Ph Toluen, 20 h = Ac Bn Ph Schemat 32 pisane tu przykłady pokazują, że układ ten jest wysoce aktywnym i selektywnym katalizatorem reakcji polimeryzacji i ACM Zastosowanie układu Mo(C) 6 /fenol w syntezie związków biologicznie czynnych Przeprowadzone w grupie ürstnera syntezy wykazały, że układ Mo(C) 6 /fenol może być z powodzeniem zastosowany w syntezie totalnej wielu produktów naturalnych takich jak: cyweton, lakton yuzu, ambrettolid, epilachnen, homoepilachnen i wiele innych. 4 Poniżej przedstawiono syntezę niektórych z tych związków z wykorzystaniem omawianego układu a. Synteza ambrettolidu i laktonu yuzu (3) (4) ysunek 6 28

29 ba te związki są biodegradowalnymi składnikami perfum zawierającymi wiązanie podwójne o konformacji (Z). Ambrettolid (3) posiada zapach piżmowy natomiast lakton yuzu (4) ma zapach mięty. Związki te otrzymuje się z wydajnościami rzędu 60-70%, stosując CAM przy użyciu układu Mo(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H (Schemat nr 33). 4 1.Kwas 7-nonynowy H Mo(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H 69% Mo(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H 62% H 2, Lindlar H 2, Lindlar (3) (4) Schemat b. Synteza epilachnenu i homoepilachnenu NH NH (5) ysunek 7 (6) 29

30 Epilachnen (5) i homoepilachnen (6) należą do grupy azamakrolidów i zostały odkryte w 1993 roku w wydzielinie poczwarki chrząszcza meksykańskiego Epilachnar varivestis. Zaliczają się do grupy repelentów, dlatego też ich synteza wzbudza duże zainteresowanie (Schemat nr 34). 4 N Mo(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H 67% N 1. H 2 / Lindlar 2. TBA*3H 2 (5) N Mo(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H 64% N 1. H 2 / Lindlar 2. TBA*3H 2 (6) Schemat c. Synteza cywetonu Cyweton (7) jest głównym składnikiem perfum piżmowych, jednakże ze względu na brak efektywnej metody syntezy tego związku głównym jego źródłem była dotychczas wydzielina łaszy cywetowej. Biorąc pod uwagę protesty wnoszone przez organizacje zajmujące się ochroną dzikich zwierząt konieczne stało się opracowanie nowej i wydajnej syntezy tego związku (Schemat nr 35)

31 Mo(C) 6 /4-C 3 C 6 H 4 H H 2 Lindlar, 94% 59% (7) Schemat 35 Chociaż układu Mo(C) 6 /fenol ze względu na warunki reakcyjne nie da się zastosować w syntezie wielu bardziej złożonych związków, to jego zalety skłaniają do prowadzenia dalszych badań nad właściwościami tego układu. Właśnie tym zagadnieniem postanowiłam się zająć w mojej pracy dyplomowej. 31

32 3. Wyniki własne 3.1. Wprowadzenie Istnieje stosunkowo niewiele doniesień literaturowych opisujących zastosowania układu Mo(C) 6 /fenol w reakcji metatezy bardziej złożonych alkinów mimo iż, pierwsza reakcja tego typu została przeprowadzona w 1974 roku. Jest to prawdopodobnie spowodowane niską reaktywnością katalizatora i niekorzystnymi warunkami reakcyjnymi (wysoka temperatura, długi czas). Za prowadzeniem dalszych badań nad układem Mo(C) 6 /fenol przemawiają jednak takie jego zalety jak: trwałość, niewrażliwość na powietrze i wodę, możliwość wytwarzania z łatwo dostępnych substratów oraz łatwa procedura reakcyjna nie wymagająca stosowania specjalnego sprzętu. ile jest mi wiadomo nie przeprowadzono dokładnych i kompleksowych badań zdolności katalizowania reakcji CAM przez heksakarbonylek molibdenu aktywowany różnymi fenolami. Mechanizm reakcji nie został do tej pory poznany i nie zidentyfikowano związku odpowiedzialnego za aktywność katalityczną tego układu. W mojej pracy dyplomowej postanowiłam sprawdzić aktywność szeregu fenoli oraz związków o właściwościach utleniających i kompleksujących w połączeniu z heksakarbonylkiem molibdenu. Przygotowane układy katalityczne stosowałam w reakcji zamykania pierścienia w znanych z literatury warunkach reakcyjnych Dobór reakcji i metod analitycznych Pierwszym etapem mojej pracy był wybór reakcji modelowej. Za najlepszą uznałam reakcję przedstawioną na schemacie nr 36 opublikowaną w pracach ürstnera. 4 Mo(C) 6 /4-ClC 6 H 4 H Chlorobenzen, 64% (9) (10) Schemat 36 32

33 jej wyborze zadecydowała łatwa synteza substratu oraz dostępność reagentów potrzebnych do jej przeprowadzenia. Ponieważ widmo MS i NM produktu (10) zostało opisane w literaturze, łatwo można je było porównać z widmami związku otrzymanego przeze mnie. Aby otrzymać substrat tej reakcji czyli ester dipent-3-ynylowy kwasu bursztynowego (9) przeprowadziłam reakcje estryfikacji chlorku kwasu bursztynowego (11) z 3-pentyn-1-olem (12) w pirydynie jako rozpuszczalniku oraz w atmosferze argonu. trzymany z wydajnością 70% ester miał postać białych krystalicznych płatków o temperaturze topnienia równej 31 33ºC, łatwo rozpuszczających się w większości rozpuszczalników (Schemat nr 37). Cl Cl + H Pirydyna, 24 h, 0 0 C (11) (12) Schemat 37 (9) Ze względu na dużą liczbę testowanych układów katalitycznych, produkty reakcji metatezy nie były wydzielane w stanie czystym i analizowane. Postanowiłam przede wszystkim skoncentrować się na znalezieniu najaktywniejszego układu i to nim zająć się w swoich dalszych badaniach. Dlatego też, wszystkie reakcje prowadzone były w obecności wzorca wewnętrznego co umożliwiło ich analizę za pomocą chromatografii gazowej. Dodatkowo przebieg reakcji w każdym przypadku był monitorowany za pomocą TLC. Początkowo jako wzorca wewnętrznego używałam naftalenu, jednak ze względu na otrzymywany duży rozrzut wyników zastąpiłam go nonadekanem. kazał się on trwały w wysokiej temperaturze w obecności katalizatora a w dodatku jego czas retencji jest bardzo zbliżony do czasu retencji analizowanych związków (substratu i produktu). Aby potwierdzić otrzymane z GC wyniki w kilku przypadkach wydzieliłam produkt reakcji i stwierdziłam, że otrzymana wydajność czystego związku jest niższa od wyznaczonej z GC o około 10%. trzymany przeze mnie ester makrocykliczny czyli 1,6-dioksycyklodec-9-yno-2,5-dion (10) występował w postaci jasnożółtych kryształów, których dane analityczne były zgodne z tymi opisanymi przez ürstnera. 4 Po dobraniu reakcji i odpowiednich metod analitycznych zajęłam się doborem odpowiednich 33

34 warunków reakcyjnych Dobór warunków reakcyjnych Po zapoznaniu się z literaturą stwierdziłam, że za optymalne warunki reakcji metatezy alkinów uważa się: Ilość Mo(C) 6 : 5%-10% mol; Ilość fenolu : % mol; Wysoka temperatura : 140 C; ozpuszczalnik: chlorobenzen; stosowanie argonu jako gazu ochronnego; Stężenie: mol/dm 3 ; Stosując się do tych zaleceń przeprowadziłam pierwszą reakcje metatezy, którą była reakcja modelowa przedstawiona na schemacie nr 36. Jako aktywator zastosowałam 4-chlorofenol. Ku mojemu zaskoczeniu reakcja ta, jak i kolejne próby jej powtórzenia nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Szukając rozwiązania tego problemu sprawdziłam w encyklopedii Gmelina właściwości heksakarbonylku molibdenu. Przyjmuje się, że związek ten jest trwały i można go przechowywać i odważać bez stosowania szczególnych procedur. Jednak rozkłada się on częściowo pod wpływem tlenu i światła, szczególnie jeśli znajduje się w roztworze. Zaczęłam przypuszczać, że być może używany przeze mnie heksakarbonylek molibdenu (firmy KCH) uległ deaktywacji podczas przechowywania w laboratorium. Zastąpiłam go więc heksakarbonylkiem molibdenu firm Stream oraz luka. Jak się okazało tylko jeden z nich (produkt firmy luka) pozwolił otrzymać powtarzalne wyniki. Wszystkie reakcje metatezy były prowadzone w małej skali (50 mg substratu), dlatego też stosowałam 10% mol Mo(C) 6 co ułatwiło mi odważanie odpowiedniej ilości tego związku. Dodatkowo aby nie zużywać zbyt dużych ilości rozpuszczalnika reakcje prowadziłam przy stężeniu równym 0.02 mol/dm 3 (10 ml). Ze względu na właściwości heksakarbonylku molibdenu sądziłam, że 34

35 reakcje należy prowadzić w atmosferze gazu obojętnego przy użyciu osuszonych rozpuszczalników. Jednak reakcja przeprowadzona przy dostępie powietrza w handlowo dostępnym chlorobenzenie wykazała, że stosowanie argonu nie wpływa na wynik reakcji. statecznie postanowiłam tuż przed rozpoczęciem reakcji przygotowywać roztwór heksakarbonylku molibdenu w chlorobenzenie i przechowywać go pod argonem bez dostępu światła. Następnie odpowiednią część tego roztworu pobierałam i dodawałam do kolbki zawierającej roztwór substratu, fenolu i wzorca wewnętrznego. Kolbkę tę owijałam folią aluminiową aby zabezpieczyć reakcje przed dostępem światła i podgrzewałam czaszą do temperatury wrzenia rozpuszczalnika (140 C). Początkowo bezbarwny roztwór po osiągnięciu odpowiednio wysokiej temperatury przyjmuje barwę jasnobrązową. Dodatkowo na ścianach kolbki pojawia się trudnousuwalny czarny osad. Aby ustalić odpowiedni czas reakcji przeprowadziłam badania postępu reakcji dla 4- chlorofenolu jako aktywatora. trzymany wykres wydajności od czasu reakcji pozwolił mi ustalić, że maksymalna wartość wydajności jest osiągana po 3 godzinach (patrz wykres nr 1 str.52). Jednak czas badanych reakcji ustaliłam na 6 godzin w razie gdyby niektóre z użytych fenoli wymagały dłuższego czasu aktywacji termicznej. prócz heksakarbonylku molibdenu postanowiłam zastosować także heksakarbonylek wolframu w tych samych warunkach reakcyjnych i w tej samej ilości. Jako aktywatora użyłam 4-chlorofenolu, jednak reakcja nie zaszła. statnim zagadnieniem związanym z ustaleniem odpowiednich warunków reakcyjnych był dobór aktywatora reakcji co wymagało ustalenia kryteriów doboru fenolu Dobór fenolu W nielicznych pracach dotyczących katalizatora Mortreux zainteresowały mnie dwie hipotezy. W pierwszej z nich wysunięto sugestię, że aktywność katalityczna omawianego układu rośnie wraz ze wzrostem kwasowości fenolu. Natomiast w drugiej zasugerowano, że za aktywność katalityczną tego układu odpowiada wytworzony in situ karbin o strukturze (Ar) 3 Mo C powstały na skutek utlenienia Mo(C) 6 przez fenol. W swojej pracy sprawdziłam obie te hipotezy. Jednocześnie mając do dyspozycji duży zasób fenoli z repozytorium Zespołu 23 ICH PAN i możliwość równoległego nastawiania kilku reakcji, 35

36 zdecydowałam przetestować jak największą ilość związków w celu wykrycia jakichś prawidłowości. W pierwszym etapie prac wyznaczyłam szereg kwasowości posiadanych przeze mnie fenoli wyszukując odpowiednie dane z bazy komputerowej Beilstein. Zebrane w ten sposób wartości pka trudno było bezpośrednio porównać ze względu na odmienne warunki wyznaczania. Dlatego też skorzystałam z programu firmy ACD Labs. (niestety dostępnego mi tylko w wersji demo). trzymane wartości były obliczone przy założeniu, że siła jonowa wodnego roztworu związku w 25ºC wynosi zero. 28 Jak wynika z opisu programu wyniki te, mogą być obarczone pewnym błędem. Założyłam jednak, że błąd ten będzie podobny dla tej samej grupy związków (tzn. fenoli) co pozwoliło mi na uszeregowanie wartości pka. Już pierwsze przeprowadzone eksperymenty wykazały, że aktywność układu Mo(C) 6 /fenol nie rośnie wraz ze wzrostem kwasowości fenolu. Jak sprawdziłam, fenole o niskich wartościach pka (do 6) bądź też wysokich (od 10) są nieaktywne lub dają wydajności nie przekraczające 10%. W tabeli nr 4 zebrane są wszystkie badane przeze mnie i nieaktywne fenole a dodatkowo w części wydzielonej fenole powodujące znaczny rozkład substratu. Prawdopodobnie w ich obecności zachodzą reakcje uboczne takie jak transestryfikacja substratu, jego termiczny rozkład lub oligomeryzacja. 36

37 H H H H N 2 H NH 2 N H Br H Br H H N 2 C 2 H C 3 C 3 N 2 H CN CH S 2 C 4 9 H H C 3 H C 3 H H N 2 H H H CH 3 H C 3 Cl NH 2 H C 3 C 3 C 3 H C H 3 H CH 3 H H H H N 2 C 3 H H S 2 C 4 9 CH C 3 H 8 H 4 H Br H Br H C 3 C 3 H C 3 H SC 4 9 C 3 H 37

38

39 Tabela 4 Na podstawie przeprowadzonych doświadczeń okazało się, że duża liczba fenoli wykazuje aktywność gdy w pozycji para jest podstawiona grupą elektronoakceptorową np. CN, CH, C 2 Me, C 3 (z wyjątkiem N 2 i C 2 H) lub halogenową np., Cl, I, Br. Większa liczba tych grup w pierścieniu nie zawsze powoduje wzrost aktywności. Przykładem może być fenol podstawiony grupą trifluorometylową. ile sam ten związek jest dobrym aktywatorem heksakarbonylku molibdenu, to po zastosowaniu fenolu zawierającego dodatkowo grupę nitrową lub związku, w którym wodory zastąpiono atomami fluoru nie obserwowałam przebiegu reakcji (ys.8). H H H N 2 C 3 C 3 ysunek 8 C 3 Nie wszystkie fenole, które chciałam zastosować znajdowały się w zasobach instytutu lub można je było sprowadzić. Dwa z nich były syntetyzowane i są to: 4-perfluorobutylotiofenol (13) i 4-perfluorobutylosulfonylofenol (14). Ten ostatni związek otrzymywałam, ponieważ 4,4 -dihydroksydifenylosulfon okazał się być aktywatorem reakcji metatezy alkinów. Dlatego też, spodziewałam się lepszych rezultatów dla związku zawierającego grupę perfluoroalkilowosulfonową. W literaturze opisano jeden sposób syntezy 4- perfluorobutylotiofenolu. Jest to reakcja 4-merkaptofenolu (15) z jodkiem perfluorobutylu (16) przebiegająca według literatury z 30% wydajnością w obecności NaH (Schemat nr 38). 29 H H SH + I NaH 28% SC 4 9 (15) (16) Schemat 38 (13) 39

40 W celu podwyższenia wydajności postanowiłam także przeprowadzić reakcje tych samych substratów ale w obecności słabszej zasady węglanu potasu (Schemat nr 39). H SH + I K 64% 2 C 3 64% H SC 4 9 Schemat 39 W pierwszym przypadku produkt wydzieliłam za pomocą chromatografii kolumnowej z wydajnością 28% natomiast w mojej modyfikacji z wydajnością 64%. Kolejnym etapem syntezy 4-perfluorobutylosulfonylofenolu było utlenianie otrzymanego związku nadtlenkiem wodoru w kwasie octowym (Schemat nr 40). H H SC 4 9 (13) H 2 2, CH 3 CH 84% S 2 C 4 9 (14) Schemat 40 Produkt reakcji utleniania wydzieliłam z wydajnością równą 84%. ba te fenole okazały się jednak słabo aktywne w reakcji metatezy alkinów. Najlepsze wyniki uzyskałam dla fenoli przedstawionych w tabeli nr 5. Wydajność i konwersję wyznaczono na podstawie analizy GC mieszanin poreakcyjnych. 40

41 enole wykazujące aktywność w połączeniu z heksakarbonylkiem molibdenu. (10% mol Mo(C) 6, 1 eq. ArH, PhCl, wrzenie, 6 godzin) L.p Nazwa Wzór Konwersja Wydajność H 1 3,5-bis(trifluorometylo)fenol C 3 C 3 H Cl 2 2,4-dichlorofenol Cl H 3 4-hydroksy benzoesan metylu C 2 CH 3 H 4 3-nitrofenol N jodofenol H I H Cl Cl 6 2,6-dichlorofenol H 7 fenol

42 H 8 4,4'-dihydroksydifenylosulfon S H H 9 4-fluorofenol chlorofenol H Cl H 11 4-jodofenol I H 12 4-merkaptofenol SH H 13 4-trifluorometylofenol C 3 H 14 4-chlorofenol ,4,6-trichlorofenol Cl Cl H Cl Cl 42

43 H 16 3,4-dichlorofenol Cl Cl H 17 4-bromofenol Br 18 2-fluoro-5-metylofenol H C H 3 H 19 2-fluorofenol Tabela 5 W wielu przypadkach mimo, iż konwersja jest dość wysoka wydajność pożądanego produktu jest niska. Dzieje się tak, ponieważ podczas reakcji prawdopodobnie tworzą się produkty uboczne takie jak oligomery i cyklooligomery. Nie były one jednak wydzielane i analizowane. Analizując obliczone za pomocą programu ACD wartości pka aktywnych fenoli stwierdziłam, że mieszczą się one w zakresie od 8,0 do 9,0. Jakkolwiek ze względu na niewielką ilość przetestowanych związków nie mogę stwierdzić czy jest to reguła (Tabela nr 6). Zależność konwersji od pka. L.p Użyty fenol Wzór pka Konwersja Wydajność H Cl 1 2,4-dichlorofenol 8, Cl 43

44 H 2 4-hydroksy benzoesan metylu 8, C 2 CH 3 H 3 3-nitrofenol 8, N 2 H 4 2-chlorofenol Cl 8, H 5 4-trifluorometylofenol 8, C 3 H 6 2-jodofenol I 8, H 7 3,4-dichlorofenol Cl 8, Cl H 8 2-fluorofenol 8, fluoro-5-metylofenol H 8, C H 3 Tabela 6 Najlepszym aktywatorem heksakarbonylku molibdenu okazał się 2-fluorofenol. bliczona wartość pka tego związku wynosi 8,71 i jest zbliżona do pka 4-trifluorometylofenolu (8,51). Użycie tego fenolu w reakcji metatezy alkinów pozwoliło mi uzyskać lepsze wydajności niż ma to miejsce w przypadku 4-chlorofenolu czy 4-trifluorometylofenolu. Dodatkowo reakcja przy użyciu tego związku przebiega dobrze w toluenie co wiąże się z możliwością obniżenia 44

45 temperatury reakcji (tabela nr 7). Ma to istotne znaczenie, gdyż pozwoliłoby zastosować układ Mo(C) 6 /fenol w syntezie wielu związków wrażliwych na wysokie temperatury. L.P Użyty fenol ozpuszczalnik Konwersja 1 2-fluorofenol Chlorobenzen fluorofenol Toluen fluorofenol 1,2-dichloroetan 26 Tabela 7 Przeprowadziłam także badania postępu reakcji dla 2-fluorofenolu jako aktywatora i stwierdziłam, że maksimum wydajności zostało osiągnięte już po 1 h podczas gdy dla 4- chlorofenolu lub 4-trifluorometylofenolu jest ono osiągane dopiero po 3-5 h (Wykres nr 1). Wykres nr 1 45

46 W dalszym toku mojej pracy starałam się tak dobrać warunki reakcyjne aby jak najbardziej zminimalizować ilość zużywanego fenolu i heksakarbonylku molibdenu. Jak wspominałam wcześniej z literatury wiadomo, że fenol wykazuje aktywność jeśli jest użyty w ilości od 50% mol do 150% mol a heksakarbonylek molibdenu w ilości od 5% mol do 10% mol. Przeprowadziwszy odpowiednie doświadczenia stwierdziłam, że nie można użyć mniejszej ilości fenolu niż 50% mol (tabela nr 8). Jako aktywator zastosowałam w tym przypadku 4- bromofenol aby mieć możliwość obserwacji zarówno pogorszenia jak i polepszenia wydajności. Wpływ ilości fenolu na wydajność. (chlorobenzen, wrzenie, 6 godzin) L.P UŻYTY ENL ILŚĆ ENLU WYDAJNŚĆ 1 4-bromofenol 100% mol bromofenol 60% mol bromofenol 30% mol bromofenol 10% mol 4 Tabela 8 Natomiast użycie Mo(C) 6 w ilości 5% mol, 10% mol czy 25% mol nie ma widocznego wpływu na przebieg reakcji (tabela nr 9). We wszystkich trzech przypadkach konwersja była podobna. Dlatego też postanowiłam sprawdzić czy użycie mniejszej ilości niż 5% mol pozwoli przeprowadzić reakcje metatezy. Jak się okazało reakcja nie przebiegła. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że tak mała ilość heksakarbonylku molibdenu może być dezaktywowana przez wilgoć, powietrze lub znajdujące się w roztworze zanieczyszczenia. Wpływ ilości heksakarbonylku molibdenu na wydajność. (toluen, wrzenie, 6 godzin) L.P UŻYTY ENL ILŚĆ WYDAJNŚĆ M(C) fluorofenol 2,5% mol fluorofenol 5% mol fluorofenol 10% mol 88 46

47 4 2-fluorofenol 25% mol 95 Tabela 9 W ostatnim etapie prac zastąpiłam fenol związkami o właściwościach utleniających typu chinonów oraz substancjami o właściwościach kompleksujących np. kalikserenami, trifenylofosfiną oraz α,α,α,α -tetrakis(trifluorometylo)-1,3-benzenodimetanolem. prócz tego przetestowałam kilka dobranych przykładowo związków (tabela nr 10). Związki typu chinonów: Związki o właściwościach kompleksujących: H 8 H 4 Cl CN H Cl CN H PPh 3 Inne: MeCN H N CH 3 N N 2 Ph Ph CCl 4 CN N 2 Tabela 10 Analizowałam także jak będzie wpływał dodatek czterochlorku węgla lub acetonitrylu licząc, iż dodanie związku spowoduje zastąpienie jednej z grup C grupą Cl lub MeCN dając aktywną katalitycznie cząsteczkę. Żaden z przeprowadzonych przeze mnie eksperymentów nie dał pożądanych rezultatów z wyjątkiem reakcji prowadzonej z trifenylofosfiną w 47

Synteza i zastosowanie nowych katalizatorów metatezy olefin (streszczenie)

Synteza i zastosowanie nowych katalizatorów metatezy olefin (streszczenie) UNIWERSYTET W BIAŁYMSTKU Wydział Biologiczno-Chemiczny Synteza i zastosowanie nowych katalizatorów metatezy olefin (streszczenie) Agnieszka Hryniewicka Promotor pracy: dr hab. Stanisław Witkowski, prof.

Bardziej szczegółowo

1. REAKCJA ZE ZWIĄZKAMI POSIADAJĄCYMI KWASOWY ATOM WODORU:

1. REAKCJA ZE ZWIĄZKAMI POSIADAJĄCYMI KWASOWY ATOM WODORU: B I T E C N L CEMIA G GANICZNA I A Własności chemiczne Związki magnezoorganiczne wykazują wysoką reaktywność. eagują samorzutnie z wieloma związkami dając produkty należące do różnych klas związków organicznych.

Bardziej szczegółowo

X / \ Y Y Y Z / \ W W ... imię i nazwisko,nazwa szkoły, miasto

X / \ Y Y Y Z / \ W W ... imię i nazwisko,nazwa szkoły, miasto Zadanie 1. (3 pkt) Nadtlenek litu (Li 2 O 2 ) jest ciałem stałym, występującym w temperaturze pokojowej w postaci białych kryształów. Stosowany jest w oczyszczaczach powietrza, gdzie ważna jest waga użytego

Bardziej szczegółowo

PL B1. UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU, Poznań, PL BUP 24/17

PL B1. UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU, Poznań, PL BUP 24/17 RZECZPOSPOLITA POLSKA (2) OPIS PATENTOWY (9) PL () 229709 (3) B (2) Numer zgłoszenia: 49663 (5) Int.Cl. C07F 7/30 (2006.0) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 05.2.206 (54)

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia z chemii na egzamin wstępny kierunek Technik Farmaceutyczny Szkoła Policealna im. J. Romanowskiej

Zagadnienia z chemii na egzamin wstępny kierunek Technik Farmaceutyczny Szkoła Policealna im. J. Romanowskiej Zagadnienia z chemii na egzamin wstępny kierunek Technik Farmaceutyczny Szkoła Policealna im. J. Romanowskiej 1) Podstawowe prawa i pojęcia chemiczne 2) Roztwory (zadania rachunkowe zbiór zadań Pazdro

Bardziej szczegółowo

SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA

SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. RÓWNOWAGA CHEMICZNA Zadania dla studentów ze skryptu,,obliczenia z chemii ogólnej Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego 1. Reakcja między substancjami A i B zachodzi według

Bardziej szczegółowo

Zadanie 1. [ 3 pkt.] Uzupełnij zdania, wpisując brakującą informację z odpowiednimi jednostkami.

Zadanie 1. [ 3 pkt.] Uzupełnij zdania, wpisując brakującą informację z odpowiednimi jednostkami. Zadanie 1. [ 3 pkt.] Uzupełnij zdania, wpisując brakującą informację z odpowiednimi jednostkami. I. Gęstość propanu w warunkach normalnych wynosi II. Jeżeli stężenie procentowe nasyconego roztworu pewnej

Bardziej szczegółowo

I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO. Imię i nazwisko Szkoła Klasa Nauczyciel Uzyskane punkty

I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO. Imię i nazwisko Szkoła Klasa Nauczyciel Uzyskane punkty ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO XV Konkurs Chemii Organicznej rok szkolny 2011/12 Imię i nazwisko Szkoła Klasa Nauczyciel Uzyskane punkty Zadanie 1 (9 pkt) Ciekłą mieszaninę,

Bardziej szczegółowo

Beata Mendak fakultety z chemii II tura PYTANIA Z KLASY PIERWSZEJ

Beata Mendak fakultety z chemii II tura PYTANIA Z KLASY PIERWSZEJ Beata Mendak fakultety z chemii II tura Test rozwiązywany na zajęciach wymaga powtórzenia stężenia procentowego i rozpuszczalności. Podaję również pytania do naszej zaplanowanej wcześniej MEGA POWTÓRKI

Bardziej szczegółowo

WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2016/2017 eliminacje rejonowe

WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2016/2017 eliminacje rejonowe kod ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO Uzyskane punkty.. WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2016/2017 eliminacje rejonowe Zadanie

Bardziej szczegółowo

Kryteria oceniania z chemii kl VII

Kryteria oceniania z chemii kl VII Kryteria oceniania z chemii kl VII Ocena dopuszczająca -stosuje zasady BHP w pracowni -nazywa sprzęt laboratoryjny i szkło oraz określa ich przeznaczenie -opisuje właściwości substancji używanych na co

Bardziej szczegółowo

VIII Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2015/2016

VIII Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2015/2016 III Podkarpacki Konkurs Chemiczny 015/016 ETAP I 1.11.015 r. Godz. 10.00-1.00 Uwaga! Masy molowe pierwiastków podano na końcu zestawu. Zadanie 1 (10 pkt) 1. Kierunek której reakcji nie zmieni się pod wpływem

Bardziej szczegółowo

Repetytorium z wybranych zagadnień z chemii

Repetytorium z wybranych zagadnień z chemii Repetytorium z wybranych zagadnień z chemii Mol jest to liczebność materii występująca, gdy liczba cząstek (elementów) układu jest równa liczbie atomów zawartych w masie 12 g węgla 12 C (równa liczbie

Bardziej szczegółowo

CHEMIA. Wymagania szczegółowe. Wymagania ogólne

CHEMIA. Wymagania szczegółowe. Wymagania ogólne CHEMIA Wymagania ogólne Wymagania szczegółowe Uczeń: zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków do Z = 36 i jonów o podanym ładunku, uwzględniając rozmieszczenie elektronów na podpowłokach [

Bardziej szczegółowo

WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII... DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2011/2012 eliminacje wojewódzkie

WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII... DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2011/2012 eliminacje wojewódzkie ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO kod Uzyskane punkty..... WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII... DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2011/2012 eliminacje wojewódzkie

Bardziej szczegółowo

CHEMIA klasa 1 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery.

CHEMIA klasa 1 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery. CHEMIA klasa 1 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery. Dział - Substancje i ich przemiany WYMAGANIA PODSTAWOWE stosuje zasady bezpieczeństwa

Bardziej szczegółowo

Nazwy pierwiastków: ...

Nazwy pierwiastków: ... Zadanie 1. [ 3 pkt.] Na podstawie podanych informacji ustal nazwy pierwiastków X, Y, Z i zapisz je we wskazanych miejscach. I. Atom pierwiastka X w reakcjach chemicznych może tworzyć jon zawierający 20

Bardziej szczegółowo

Opracowała: mgr inż. Ewelina Nowak

Opracowała: mgr inż. Ewelina Nowak Materiały dydaktyczne na zajęcia wyrównawcze z chemii dla studentów pierwszego roku kierunku zamawianego Inżynieria Środowiska w ramach projektu Era inżyniera pewna lokata na przyszłość Opracowała: mgr

Bardziej szczegółowo

TEST PRZYROSTU KOMPETENCJI Z CHEMII DLA KLAS II

TEST PRZYROSTU KOMPETENCJI Z CHEMII DLA KLAS II TEST PRZYROSTU KOMPETENCJI Z CHEMII DLA KLAS II Czas trwania testu 120 minut Informacje 1. Proszę sprawdzić czy arkusz zawiera 10 stron. Ewentualny brak należy zgłosić nauczycielowi. 2. Proszę rozwiązać

Bardziej szczegółowo

ZWIĄZKI FOSFOROORGANICZNE

ZWIĄZKI FOSFOROORGANICZNE ZWIĄZKI FSFGANICZNE Związki fosforoorganiczne związki zawierające wiązanie węgiel-fosfor (C-) Wiązanie fosfor-wodór (-H; 77 kcal/mol) jest słabsze niż wiązanie azot-wodór (N-H; 93.4 kcal/mol). Wiązanie

Bardziej szczegółowo

Węglowodory poziom podstawowy

Węglowodory poziom podstawowy Węglowodory poziom podstawowy Zadanie 1. (2 pkt) Źródło: CKE 2010 (PP), zad. 19. W wyniku całkowitego spalenia 1 mola cząsteczek węglowodoru X powstały 2 mole cząsteczek wody i 3 mole cząsteczek tlenku

Bardziej szczegółowo

Mg I. I Mg. Nie można ich jednak otrzymać ze związków, które posiadają grupy chlorowcowe w tak zwanym ustawieniu wicynalnym.

Mg I. I Mg. Nie można ich jednak otrzymać ze związków, które posiadają grupy chlorowcowe w tak zwanym ustawieniu wicynalnym. nformacje do zadań kwalifikacyjnych na "Analizę retrosyntetyczną" Urszula Chrośniak, Marcin Goławski Właściwe zadania znajdują się na stronach 9.-10. Strony 1.-8. zawieraja niezbędne informacje wstępne.

Bardziej szczegółowo

Obliczenia stechiometryczne, bilansowanie równań reakcji redoks

Obliczenia stechiometryczne, bilansowanie równań reakcji redoks Obliczenia stechiometryczne, bilansowanie równań reakcji redoks Materiały pomocnicze do zajęć wspomagających z chemii opracował: dr Błażej Gierczyk Wydział Chemii UAM Obliczenia stechiometryczne Podstawą

Bardziej szczegółowo

XIV Konkurs Chemiczny dla uczniów gimnazjum województwa świętokrzyskiego. II Etap - 18 stycznia 2016

XIV Konkurs Chemiczny dla uczniów gimnazjum województwa świętokrzyskiego. II Etap - 18 stycznia 2016 XIV Konkurs Chemiczny dla uczniów gimnazjum województwa świętokrzyskiego II Etap - 18 stycznia 2016 Nazwisko i imię ucznia: Liczba uzyskanych punktów: Drogi Uczniu, przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj

Bardziej szczegółowo

Cel główny: Uczeń posiada umiejętność czytania tekstów kultury ze zrozumieniem

Cel główny: Uczeń posiada umiejętność czytania tekstów kultury ze zrozumieniem Hospitacja diagnozująca Źródła informacji chemicznej Cel główny: Uczeń posiada umiejętność czytania tekstów kultury ze zrozumieniem Opracowała: mgr Lilla Zmuda Matyja Arkusz Hospitacji Diagnozującej nr

Bardziej szczegółowo

Zadanie: 2 (4 pkt) Napisz, uzgodnij i opisz równania reakcji, które zaszły w probówkach:

Zadanie: 2 (4 pkt) Napisz, uzgodnij i opisz równania reakcji, które zaszły w probówkach: Zadanie: 1 (1 pkt) Aby otrzymać ester o wzorze CH 3 CH 2 COOCH 3 należy jako substratów użyć: a) Kwasu etanowego i metanolu b) Kwasu etanowego i etanolu c) Kwasu metanowego i etanolu d) Kwasu propanowego

Bardziej szczegółowo

wykład monograficzny O niektórych sposobach udoskonalania procesów katalizowanych metalami i ich związkami

wykład monograficzny O niektórych sposobach udoskonalania procesów katalizowanych metalami i ich związkami wykład monograficzny niektórych sposobach udoskonalania procesów katalizowanych metalami i ich związkami rocesy katalizowane kompleksami metali Wybrane przykłady ydroodsiarczanie ropy naftowej e, Mo ydroformylacja

Bardziej szczegółowo

Chemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II

Chemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II Chemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II Łączenie się atomów. Równania reakcji Ocena dopuszczająca [1] Ocena dostateczna [1 + 2] Ocena dobra [1 + 2 + 3] Ocena bardzo dobra

Bardziej szczegółowo

Za poprawną metodę Za poprawne obliczenia wraz z podaniem zmiany ph

Za poprawną metodę Za poprawne obliczenia wraz z podaniem zmiany ph Zadanie 1 ( pkt.) Zmieszano 80 cm roztworu CHCH o stężeniu 5% wag. i gęstości 1,006 g/cm oraz 70 cm roztworu CHCK o stężeniu 0,5 mol/dm. bliczyć ph powstałego roztworu. Jak zmieni się ph roztworu po wprowadzeniu

Bardziej szczegółowo

Addycje Nukleofilowe do Grupy Karbonylowej

Addycje Nukleofilowe do Grupy Karbonylowej J 1 Addycje kleofilowe do Grupy Karbonylowej H H +H H H Slides 1 to 29 J 2 Addycja vs Substytucja Atom w grupie karbonylowej (δ( + ) jest podatny na atak odczynnika nukleofilowego ; w zaleŝno ności od

Bardziej szczegółowo

WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII

WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII KOD UCZNIA... WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII Termin 20.01.2010 r. godz. 9 00 Czas pracy: 90 minut ETAP II Ilość punktów za rozwiązanie zadań Część I Część II Ilość punktów za zadanie Ilość punktów

Bardziej szczegółowo

Sonochemia. Schemat 1. Strefy reakcji. Rodzaje efektów sonochemicznych. Oscylujący pęcherzyk gazu. Woda w stanie nadkrytycznym?

Sonochemia. Schemat 1. Strefy reakcji. Rodzaje efektów sonochemicznych. Oscylujący pęcherzyk gazu. Woda w stanie nadkrytycznym? Schemat 1 Strefy reakcji Rodzaje efektów sonochemicznych Oscylujący pęcherzyk gazu Woda w stanie nadkrytycznym? Roztwór Znaczne gradienty ciśnienia Duże siły hydrodynamiczne Efekty mechanochemiczne Reakcje

Bardziej szczegółowo

Pierwiastki bloku d. Zadanie 1.

Pierwiastki bloku d. Zadanie 1. Zadanie 1. Zapisz równania reakcji tlenków chromu (II), (III), (VI) z kwasem solnym i zasadą sodową lub zaznacz, że reakcja nie zachodzi. Określ charakter chemiczny tlenków. Charakter chemiczny tlenków:

Bardziej szczegółowo

Plan dydaktyczny z chemii klasa: 2TRA 1 godzina tygodniowo- zakres podstawowy. Dział Zakres treści

Plan dydaktyczny z chemii klasa: 2TRA 1 godzina tygodniowo- zakres podstawowy. Dział Zakres treści Anna Kulaszewicz Plan dydaktyczny z chemii klasa: 2TRA 1 godzina tygodniowo- zakres podstawowy lp. Dział Temat Zakres treści 1 Zapoznanie z przedmiotowym systemem oceniania i wymaganiami edukacyjnymi z

Bardziej szczegółowo

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. ILOŚCIOWE ZBADANIE SZYBKOŚCI ROZPADU NADTLENKU WODORU.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. ILOŚCIOWE ZBADANIE SZYBKOŚCI ROZPADU NADTLENKU WODORU. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNYCH. ILOŚCIOWE ZBADANIE SZYBKOŚCI ROZPADU NADTLENKU WODORU. Projekt zrealizowany w ramach Mazowieckiego programu stypendialnego dla uczniów szczególnie uzdolnionych

Bardziej szczegółowo

Zadanie 2. (1 pkt) Uzupełnij tabelę, wpisując wzory sumaryczne tlenków w odpowiednie kolumny. CrO CO 2 Fe 2 O 3 BaO SO 3 NO Cu 2 O

Zadanie 2. (1 pkt) Uzupełnij tabelę, wpisując wzory sumaryczne tlenków w odpowiednie kolumny. CrO CO 2 Fe 2 O 3 BaO SO 3 NO Cu 2 O Test maturalny Chemia ogólna i nieorganiczna Zadanie 1. (1 pkt) Uzupełnij zdania. Pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 16 znajduje się w.... grupie i. okresie układu okresowego pierwiastków chemicznych,

Bardziej szczegółowo

TYPY REAKCJI CHEMICZNYCH

TYPY REAKCJI CHEMICZNYCH 1 REAKCJA CHEMICZNA: TYPY REAKCJI CHEMICZNYCH REAKCJĄ CHEMICZNĄ NAZYWAMY PROCES, W WYNIKU KTÓREGO Z JEDNYCH SUBSTANCJI POWSTAJĄ NOWE (PRODUKTY) O INNYCH WŁAŚCIWOŚCIACH NIŻ SUBSTANCJE WYJŚCIOWE (SUBSTRATY)

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z CHEMII DLA KLASY II GIMNAZJUM Nauczyciel Katarzyna Kurczab

SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z CHEMII DLA KLASY II GIMNAZJUM Nauczyciel Katarzyna Kurczab SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z CHEMII DLA KLASY II GIMNAZJUM Nauczyciel Katarzyna Kurczab CZĄSTECZKA I RÓWNANIE REKCJI CHEMICZNEJ potrafi powiedzieć co to jest: wiązanie chemiczne, wiązanie jonowe, wiązanie

Bardziej szczegółowo

Enancjoselektywne reakcje addycje do imin katalizowane kompleksami cynku

Enancjoselektywne reakcje addycje do imin katalizowane kompleksami cynku Streszczenie pracy doktorskiej Enancjoselektywne reakcje addycje do imin katalizowane kompleksami cynku mgr Agata Dudek Promotor: prof. dr hab. Jacek Młynarski Praca została wykonana w Zespole Stereokotrolowanej

Bardziej szczegółowo

(57)1. Sposób wytwarzania nitrowych pochodnych

(57)1. Sposób wytwarzania nitrowych pochodnych RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 185862 (21) Numer zgłoszenia: 319445 (22) Data zgłoszenia: 11.04.1997 (13) B1 (51) IntCl7 C07D 209/08 C07D

Bardziej szczegółowo

liczba kwantowa, n kwantowa, l Wanad 3 2 [Ar] 3d 3 4s 2

liczba kwantowa, n kwantowa, l Wanad 3 2 [Ar] 3d 3 4s 2 Arkusz odpowiedzi Nr Proponowane rozwiązanie zadani a Liczba niesparowanych elektronów w jonie r 3+ jest (mniejsza / większa) od liczby elektronów niesparowanych w jonie Mn +. Pierwiastkiem, którego jony

Bardziej szczegółowo

odbarwia wodę bromową

odbarwia wodę bromową Zadanie 1. (0 1) W którym wierszu tabeli poprawnie scharakteryzowano wymienione węglowodory? Wybierz odpowiedź spośród podanych. Metan Eten Etyn A. jest gazem jest gazem jest cieczą B. w jego cząsteczce

Bardziej szczegółowo

ANALIZA WYNIKÓW MATURY 2017 Z CHEMII

ANALIZA WYNIKÓW MATURY 2017 Z CHEMII ANALIZA WYNIKÓW MATURY 2017 Z CHEMII Wrocław, 30 listopada 2017 r. Jolanta Baldy Okręgowa Komisja Egzaminacyjna we Wrocławiu Matura 2017 z chemii w liczbach Średni wynik procentowy Okręg 38% Kraj 41% Okręg

Bardziej szczegółowo

Analiza Organiczna. Jan Kowalski grupa B dwójka 7(A) Własności fizykochemiczne badanego związku. Zmierzona temperatura topnienia (1)

Analiza Organiczna. Jan Kowalski grupa B dwójka 7(A) Własności fizykochemiczne badanego związku. Zmierzona temperatura topnienia (1) Przykład sprawozdania z analizy w nawiasach (czerwonym kolorem) podano numery odnośników zawierających uwagi dotyczące kolejnych podpunktów sprawozdania Jan Kowalski grupa B dwójka 7(A) analiza Wynik przeprowadzonej

Bardziej szczegółowo

MATERIAŁY POMOCNICZE 1 GDYBY MATURA 2002 BYŁA DZISIAJ CHEMIA ZESTAW EGZAMINACYJNY PIERWSZY ARKUSZ EGZAMINACYJNY I

MATERIAŁY POMOCNICZE 1 GDYBY MATURA 2002 BYŁA DZISIAJ CHEMIA ZESTAW EGZAMINACYJNY PIERWSZY ARKUSZ EGZAMINACYJNY I MATERIAŁY POMOCNICZE 1 GDYBY MATURA 00 BYŁA DZISIAJ OKRĘ GOWA K O M I S J A EGZAMINACYJNA w KRAKOWIE CHEMIA ZESTAW EGZAMINACYJNY PIERWSZY Informacje ARKUSZ EGZAMINACYJNY I 1. Przy każdym zadaniu podano

Bardziej szczegółowo

PRACA KONTROLNA Z CHEMII NR 1 - Semestr I 1. (6 pkt) - Krótko napisz, jak rozumiesz następujące pojęcia: a/ liczba atomowa, b/ nuklid, c/ pierwiastek d/ dualizm korpuskularno- falowy e/promieniotwórczość

Bardziej szczegółowo

Konkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów 13 stycznia 2017 r. zawody II stopnia (rejonowe)

Konkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów 13 stycznia 2017 r. zawody II stopnia (rejonowe) Konkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów 13 stycznia 2017 r. zawody II stopnia (rejonowe) Kod ucznia Suma punktów Witamy Cię na drugim etapie konkursu chemicznego. Podczas konkursu możesz korzystać

Bardziej szczegółowo

a) jeżeli przedstawiona reakcja jest reakcją egzotermiczną, to jej prawidłowy przebieg jest przedstawiony na wykresie za pomocą linii...

a) jeżeli przedstawiona reakcja jest reakcją egzotermiczną, to jej prawidłowy przebieg jest przedstawiony na wykresie za pomocą linii... 1. Spośród podanych reakcji wybierz reakcję egzoenergetyczną: a) Redukcja tlenku miedzi (II) wodorem b) Otrzymywanie tlenu przez rozkład chloranu (V) potasu c) Otrzymywanie wapna palonego w procesie prażenia

Bardziej szczegółowo

WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2016/2017 eliminacje wojewódzkie

WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2016/2017 eliminacje wojewódzkie kod ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO Uzyskane punkty.. WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2016/2017 eliminacje wojewódzkie Zadanie

Bardziej szczegółowo

ARKUSZ 1 POWTÓRZENIE DO EGZAMINU Z CHEMII

ARKUSZ 1 POWTÓRZENIE DO EGZAMINU Z CHEMII ARKUSZ 1 POWTÓRZENIE DO EGZAMINU Z CHEMII Zadanie 1. Na rysunku przedstawiono fragment układu okresowego pierwiastków. Dokoocz zdania tak aby były prawdziwe. Wiązanie jonowe występuje w związku chemicznym

Bardziej szczegółowo

Zadanie 2. [2 pkt.] Podaj symbole dwóch kationów i dwóch anionów, dobierając wszystkie jony tak, aby zawierały taką samą liczbę elektronów.

Zadanie 2. [2 pkt.] Podaj symbole dwóch kationów i dwóch anionów, dobierając wszystkie jony tak, aby zawierały taką samą liczbę elektronów. 2 Zadanie 1. [1 pkt] Pewien pierwiastek X tworzy cząsteczki X 2. Stwierdzono, że cząsteczki te mogą mieć różne masy cząsteczkowe. Wyjaśnij, dlaczego cząsteczki o tym samym wzorze mogą mieć różne masy cząsteczkowe.

Bardziej szczegółowo

Wojewódzki Konkurs Wiedzy Chemicznej dla uczniów klas maturalnych organizowany przez ZDCh UJ Etap I, zadania

Wojewódzki Konkurs Wiedzy Chemicznej dla uczniów klas maturalnych organizowany przez ZDCh UJ Etap I, zadania Zadanie I. [16 punktów] W zadaniach od 1 5 jedna odpowiedź jest poprawna. Zad. 1. Który z podanych pierwiastków ma najniższą pierwszą energię jonizacji (czyli minimalną energię potrzebną do oderwania elektronu

Bardziej szczegółowo

PRZYKŁADOWE ZADANIA WĘGLOWODORY

PRZYKŁADOWE ZADANIA WĘGLOWODORY PRZYKŁADOWE ZADANIA WĘGLOWODORY INFORMACJA DO ZADAŃ 678 680 Poniżej przedstawiono wzory półstrukturalne lub wzory uproszczone różnych węglowodorów. 1. CH 3 2. 3. CH 3 -CH 2 -CH C CH 3 CH 3 -CH-CH 2 -C

Bardziej szczegółowo

Opracowała: mgr inż. Ewelina Nowak

Opracowała: mgr inż. Ewelina Nowak Materiały dydaktyczne na zajęcia wyrównawcze z chemii dla studentów pierwszego roku kierunku zamawianego Inżynieria Środowiska w ramach projektu Era inżyniera pewna lokata na przyszłość Opracowała: mgr

Bardziej szczegółowo

Wojewódzki Konkurs Przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów województwa śląskiego w roku szkolnym 2010/2011

Wojewódzki Konkurs Przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów województwa śląskiego w roku szkolnym 2010/2011 Wojewódzki Konkurs Przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów województwa śląskiego w roku szkolnym 2010/2011 KOD UCZNIA Etap: Data: Czas pracy: rejonowy 7 lutego 2011r 90 minut Informacje dla ucznia

Bardziej szczegółowo

+ HCl + + CHLOROWCOWANIE

+ HCl + + CHLOROWCOWANIE CHLRWCWANIE Proces chlorowcowania polega na wiązaniu się jednego lub więcej atomów chlorowca ze związkiem organicznym. trzymywanie związków organicznych, zawierających fluor, chlor, brom i jod moŝe być

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE

WYMAGANIA EDUKACYJNE GIMNAZJUM NR 2 W RYCZOWIE WYMAGANIA EDUKACYJNE niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z CHEMII w klasie II gimnazjum str. 1 Wymagania edukacyjne niezbędne do

Bardziej szczegółowo

WOJEWÓDZKI KONKURS CHEMICZNY

WOJEWÓDZKI KONKURS CHEMICZNY Pieczątka szkoły Kod ucznia Liczba punktów WOJEWÓDZKI KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 15.11.2017 R. 1. Test konkursowy zawiera 26 zadań. Są to zadania zamknięte i otwarte.

Bardziej szczegółowo

prof. dr hab. Zbigniew Czarnocki Warszawa, 3 lipca 2015 Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii

prof. dr hab. Zbigniew Czarnocki Warszawa, 3 lipca 2015 Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii prof. dr hab. Zbigniew Czarnocki Warszawa, 3 lipca 2015 Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii Recenzja pracy doktorskiej Pana mgr Michała Smolenia, zatytułowanej Modyfikacja N-heterocyklicznych karbenów

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne na poszczególne roczne oceny klasyfikacyjne z przedmiotu chemia dla klasy 7 w r. szk. 2019/2020

Wymagania edukacyjne na poszczególne roczne oceny klasyfikacyjne z przedmiotu chemia dla klasy 7 w r. szk. 2019/2020 Wymagania edukacyjne na poszczególne roczne oceny klasyfikacyjne z przedmiotu chemia dla klasy 7 w r. szk. 2019/2020 Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował wymagań na ocenę dopuszczającą.

Bardziej szczegółowo

ZWIĄZKI MAGNEZOORGANICZNE. Krystyna Dzierzbicka

ZWIĄZKI MAGNEZOORGANICZNE. Krystyna Dzierzbicka ZWIĄZKI MAGNEZRGANIZNE Krystyna Dzierzbicka Związki metaloorganiczne, do których zaliczamy między innymi magnezo- i litoorganiczne są związkami posiadającymi bezpośrednie wiązanie węgiel-metal (np. Na,

Bardziej szczegółowo

Elektrochemiczna synteza pochodnych cukrowych 5 -steroidów (streszczenie)

Elektrochemiczna synteza pochodnych cukrowych 5 -steroidów (streszczenie) Uniwersytet w Białymstoku Instytut Chemii Elektrochemiczna synteza pochodnych cukrowych 5 -steroidów (streszczenie) Aneta Maria Tomkiel Promotor pracy: prof. dr hab. Jacek W. Morzycki Białystok 2016 Elektrochemiczne

Bardziej szczegółowo

WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2011/2012 eliminacje rejonowe

WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2011/2012 eliminacje rejonowe kod ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO Uzyskane punkty.. WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2011/2012 eliminacje rejonowe Zadanie

Bardziej szczegółowo

2. Podczas spalania 2 objętości pewnego gazu z 4 objętościami H 2 otrzymano 1 objętość N 2 i 4 objętości H 2O. Jaki gaz uległ spalaniu?

2. Podczas spalania 2 objętości pewnego gazu z 4 objętościami H 2 otrzymano 1 objętość N 2 i 4 objętości H 2O. Jaki gaz uległ spalaniu? 1. Oblicz, ilu moli HCl należy użyć, aby poniższe związki przeprowadzić w sole: a) 0,2 mola KOH b) 3 mole NH 3 H 2O c) 0,2 mola Ca(OH) 2 d) 0,5 mola Al(OH) 3 2. Podczas spalania 2 objętości pewnego gazu

Bardziej szczegółowo

CF 3. Praca ma charakter eksperymentalny, powstałe produkty będą analizowane głównie metodami NMR (1D, 2D).

CF 3. Praca ma charakter eksperymentalny, powstałe produkty będą analizowane głównie metodami NMR (1D, 2D). Tematy prac magisterskich 2017/2018 Prof. dr hab. Henryk Koroniak Zakład Syntezy i Struktury Związków rganicznych Zespół Dydaktyczny Chemii rganicznej i Bioorganicznej 1. Synteza fosfonianowych pochodnych

Bardziej szczegółowo

Konkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów dotychczasowych gimnazjów 24 stycznia 2018 r. zawody II stopnia (rejonowe)

Konkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów dotychczasowych gimnazjów 24 stycznia 2018 r. zawody II stopnia (rejonowe) Konkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów dotychczasowych gimnazjów 24 stycznia 2018 r. zawody II stopnia (rejonowe) Kod ucznia Suma punktów Witamy Cię na drugim etapie konkursu chemicznego. Podczas konkursu

Bardziej szczegółowo

Mechanizm dehydratacji alkoholi

Mechanizm dehydratacji alkoholi Wykład 5 Mechanizm dehydratacji alkoholi I. Protonowanie II. odszczepienie cząsteczki wody III. odszczepienie protonu Etap 1 Reakcje alkenów Najbardziej reaktywne jest wiązanie podwójne, lub jego sąsiedztwo

Bardziej szczegółowo

Spis treści 1. Struktura elektronowa związków organicznych 2. Budowa przestrzenna cząsteczek związków organicznych

Spis treści 1. Struktura elektronowa związków organicznych 2. Budowa przestrzenna cząsteczek związków organicznych Spis treści 1. Struktura elektronowa związków organicznych 13 2. Budowa przestrzenna cząsteczek związków organicznych 19 2.1. Zadania... 28 3. Zastosowanie metod spektroskopowych do ustalania struktury

Bardziej szczegółowo

CHEMIA 10 WĘGLOWODORY I ICH FLUOROWCOPOCHODNE. ALKOHOLE I FENOLE. IZOMERIA. POLIMERYZACJA.

CHEMIA 10 WĘGLOWODORY I ICH FLUOROWCOPOCHODNE. ALKOHOLE I FENOLE. IZOMERIA. POLIMERYZACJA. INSTYTUT MEDICUS Kurs przygotowawczy do matury i rekrutacji na studia medyczne Rok 2017/2018 www.medicus.edu.pl tel. 501 38 39 55 CHEMIA 10 WĘGLOWODORY I ICH FLUOROWCOPOCHODNE. ALKOHOLE I FENOLE. IZOMERIA.

Bardziej szczegółowo

Zadania powtórkowe do egzaminu maturalnego z chemii Wiązania chemiczne, budowa cząsteczek

Zadania powtórkowe do egzaminu maturalnego z chemii Wiązania chemiczne, budowa cząsteczek strona 1/11 Zadania powtórkowe do egzaminu maturalnego z chemii Wiązania chemiczne, budowa cząsteczek Monika Gałkiewicz Zad. 1 () Podaj wzory dwóch dowolnych kationów i dwóch dowolnych anionów posiadających

Bardziej szczegółowo

Badania metatezy związków zawierających wiązanie potrójne C-C: nowe katalizatory i zastosowania

Badania metatezy związków zawierających wiązanie potrójne C-C: nowe katalizatory i zastosowania ISTYTUT CHEMII RGAICZEJ PLSKA AKADEMIA AUK Volodymyr Sashuk Badania metatezy związków zawierających wiązanie potrójne C-C: nowe katalizatory i zastosowania Praca przedstawiona Radzie aukowej Instytutu

Bardziej szczegółowo

CHEMIA I GIMNAZJUM WYMAGANIA PODSTAWOWE

CHEMIA I GIMNAZJUM WYMAGANIA PODSTAWOWE WYMAGANIA PODSTAWOWE wskazuje w środowisku substancje chemiczne nazywa sprzęt i szkło laboratoryjne opisuje podstawowe właściwości substancji będących głównymi składnikami stosowanych na co dzień produktów

Bardziej szczegółowo

1. Podstawowe prawa i pojęcia chemiczne

1. Podstawowe prawa i pojęcia chemiczne 1. PODSTAWOWE PRAWA I POJĘCIA CHEMICZNE 5 1. Podstawowe prawa i pojęcia chemiczne 1.1. Wyraź w gramach masę: a. jednego atomu żelaza, b. jednej cząsteczki kwasu siarkowego. Odp. 9,3 10 23 g; 1,6 10 22

Bardziej szczegółowo

Jak analizować widmo IR?

Jak analizować widmo IR? Jak analizować widmo IR? Literatura: W. Zieliński, A. Rajca, Metody spektroskopowe i ich zastosowanie do identyfikacji związków organicznych. WNT. R. M. Silverstein, F. X. Webster, D. J. Kiemle, Spektroskopowe

Bardziej szczegółowo

imię i nazwisko, nazwa szkoły, miejscowość Zadania I etapu Konkursu Chemicznego Trzech Wydziałów PŁ V edycja

imię i nazwisko, nazwa szkoły, miejscowość Zadania I etapu Konkursu Chemicznego Trzech Wydziałów PŁ V edycja Zadanie 1 (2 pkt.) Zmieszano 80 cm 3 roztworu CH3COOH o stężeniu 5% wag. i gęstości 1,006 g/cm 3 oraz 70 cm 3 roztworu CH3COOK o stężeniu 0,5 mol/dm 3. Obliczyć ph powstałego roztworu. Jak zmieni się ph

Bardziej szczegółowo

III Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2010/2011. ETAP I r. Godz Zadanie 1

III Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2010/2011. ETAP I r. Godz Zadanie 1 III Podkarpacki Konkurs Chemiczny 2010/2011 KOPKCh ETAP I 22.10.2010 r. Godz. 10.00-12.00 Zadanie 1 1. Jon Al 3+ zbudowany jest z 14 neutronów oraz z: a) 16 protonów i 13 elektronów b) 10 protonów i 13

Bardziej szczegółowo

TEST SPRAWDZAJĄCY Z CHEMII

TEST SPRAWDZAJĄCY Z CHEMII TEST SPRAWDZAJĄCY Z CHEMII Test przeznaczony jest dla uczniów szkół średnich. Zadania zawarte w teście obejmują obszerny zakres wiadomości z chemii, które ujęte są w podstawach programowych. Większa część

Bardziej szczegółowo

1. Zaproponuj doświadczenie pozwalające oszacować szybkość reakcji hydrolizy octanu etylu w środowisku obojętnym

1. Zaproponuj doświadczenie pozwalające oszacować szybkość reakcji hydrolizy octanu etylu w środowisku obojętnym 1. Zaproponuj doświadczenie pozwalające oszacować szybkość reakcji hydrolizy octanu etylu w środowisku obojętnym 2. W pewnej chwili szybkość powstawania produktu C w reakcji: 2A + B 4C wynosiła 6 [mol/dm

Bardziej szczegółowo

BADANIE WYNIKÓW NAUCZANIA Z CHEMII KLASA I GIMNAZJUM. PYTANIA ZAMKNIĘTE.

BADANIE WYNIKÓW NAUCZANIA Z CHEMII KLASA I GIMNAZJUM. PYTANIA ZAMKNIĘTE. BADANIE WYNIKÓW NAUCZANIA Z CHEMII KLASA I GIMNAZJUM. PYTANIA ZAMKNIĘTE. 1. Którą mieszaninę można rozdzielić na składniki poprzez filtrację; A. Wodę z octem. B. Wodę z kredą. C. Piasek z cukrem D. Wodę

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA PROGRAMOWE Z CHEMII DLA KLASY II. Ocena Semestr I Semestr II

WYMAGANIA PROGRAMOWE Z CHEMII DLA KLASY II. Ocena Semestr I Semestr II WYMAGANIA PROGRAMOWE Z CHEMII DLA KLASY II Ocena Semestr I Semestr II Wymagania konieczne( ocena dopuszczająca ) - zna treść prawa zachowania masy i prawa stałości składu związku chemicznego - potrafi

Bardziej szczegółowo

Wymagania przedmiotowe do podstawy programowej - chemia klasa 7

Wymagania przedmiotowe do podstawy programowej - chemia klasa 7 Wymagania przedmiotowe do podstawy programowej - chemia klasa 7 I. Substancje i ich właściwości opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych, klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale, posługuje

Bardziej szczegółowo

Zadanie 1. (2 pkt) Określ, na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków, typ wiązania w związkach: KBr i HBr.

Zadanie 1. (2 pkt) Określ, na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków, typ wiązania w związkach: KBr i HBr. Zadanie 1. (2 pkt) Określ, na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków, typ wiązania w związkach: KBr i HBr. Typ wiązania w KBr... Typ wiązania w HBr... Zadanie 2. (2 pkt) Oceń poprawność poniższych

Bardziej szczegółowo

OTRZYMYWANIE KARBOKSYMETYLOCELULOZY

OTRZYMYWANIE KARBOKSYMETYLOCELULOZY Katedra Chemii Organicznej, Bioorganicznej i Biotechnologii OTRZYMYWANIE KARBOKSYMETYLOCELULOZY Prowadzący: mgr inż. Marta Grec Miejsce ćwiczeń: sala 102 1. Cel ćwiczenia Celem doświadczenia jest zapoznanie

Bardziej szczegółowo

Szczegółowy opis treści programowych obowiązujących na etapie szkolnym konkursu przedmiotowego z chemii 2018/2019

Szczegółowy opis treści programowych obowiązujących na etapie szkolnym konkursu przedmiotowego z chemii 2018/2019 Szczegółowy opis treści programowych obowiązujących na etapie szkolnym konkursu przedmiotowego z chemii 2018/2019 I. Eliminacje szkolne (60 minut, liczba punktów: 30). Wymagania szczegółowe. Cele kształcenia

Bardziej szczegółowo

KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW. Eliminacje rejonowe II stopień

KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW. Eliminacje rejonowe II stopień POUFNE Pieczątka szkoły 28 stycznia 2016 r. Kod ucznia (wypełnia uczeń) Imię i nazwisko (wypełnia komisja) Czas pracy 90 minut KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW ROK SZKOLNY 2015/2016 Eliminacje rejonowe

Bardziej szczegółowo

KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2012/2013

KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2012/2013 Kuratorium Oświaty w Lublinie Kod ucznia KONKURS CHEMICZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2012/2013 ETAP SZKOLNY Drogi Uczniu, witaj na I etapie konkursu chemicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję

Bardziej szczegółowo

Wymagania programowe na poszczególne oceny. Chemia Kl.1. I. Substancje chemiczne i ich przemiany

Wymagania programowe na poszczególne oceny. Chemia Kl.1. I. Substancje chemiczne i ich przemiany Wymagania programowe na poszczególne oceny Chemia Kl.1 I. Substancje chemiczne i ich przemiany Ocena dopuszczająca [1] zna zasady bhp obowiązujące w pracowni chemicznej nazywa sprzęt i szkło laboratoryjne

Bardziej szczegółowo

CHEMIA 10. Oznaczenia: R - podstawnik węglowodorowy, zwykle alifatyczny (łańcuchowy) X, X 2 - atom lub cząsteczka fluorowca

CHEMIA 10. Oznaczenia: R - podstawnik węglowodorowy, zwykle alifatyczny (łańcuchowy) X, X 2 - atom lub cząsteczka fluorowca INSTYTUT MEDICUS Kurs przygotowawczy na studia medyczne kierunek lekarski, stomatologia, farmacja, analityka medyczna tel. 0501 38 39 55 www.medicus.edu.pl CHEMIA 10 WĘGLOWODORY I ICH FLUOROWCOPOCHODNE.

Bardziej szczegółowo

Maksymalna liczba punktów: 40. Czas rozwiązywania zadań: 90 minut.

Maksymalna liczba punktów: 40. Czas rozwiązywania zadań: 90 minut. Pieczęć KONKURS CHEMICZNY dla uczniów gimnazjów województwa lubuskiego 20 stycznia 2011 r. zawody II stopnia (rejonowe) Witamy Cię na drugim etapie Konkursu Chemicznego. Przed przystąpieniem do rozwiązywania

Bardziej szczegółowo

Konkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów 16 stycznia 2015 r. zawody II stopnia (rejonowe)

Konkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów 16 stycznia 2015 r. zawody II stopnia (rejonowe) Konkurs przedmiotowy z chemii dla uczniów gimnazjów 16 stycznia 2015 r. zawody II stopnia (rejonowe) Kod ucznia Suma punktów Witamy Cię na drugim etapie konkursu chemicznego. Podczas konkursu możesz korzystać

Bardziej szczegółowo

Pochodne węglowodorów, w cząsteczkach których jeden atom H jest zastąpiony grupą hydroksylową (- OH ).

Pochodne węglowodorów, w cząsteczkach których jeden atom H jest zastąpiony grupą hydroksylową (- OH ). Cz. XXII - Alkohole monohydroksylowe Pochodne węglowodorów, w cząsteczkach których jeden atom jest zastąpiony grupą hydroksylową (- ). 1. Klasyfikacja alkoholi monohydroksylowych i rodzaje izomerii, rzędowość

Bardziej szczegółowo

PRZYKŁADOWE ZADANIA ORGANICZNE ZWIĄZKI ZAWIERAJĄCE AZOT

PRZYKŁADOWE ZADANIA ORGANICZNE ZWIĄZKI ZAWIERAJĄCE AZOT PRZYKŁADOWE ZADANIA ORGANICZNE ZWIĄZKI ZAWIERAJĄCE AZOT Zadanie 1127 (1 pkt) Uszereguj podane związki według rosnącego ph w roztworze wodnym. Właściwy porządek podaj zapisując go wzorami półstrukturalnymi.

Bardziej szczegółowo

X Konkurs Chemii Nieorganicznej i Ogólnej rok szkolny 2011/12

X Konkurs Chemii Nieorganicznej i Ogólnej rok szkolny 2011/12 ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO X Konkurs Chemii Nieorganicznej i Ogólnej rok szkolny 2011/12 Imię i nazwisko Szkoła Klasa Nauczyciel Uzyskane punkty Zadanie 1. (10

Bardziej szczegółowo

Oranż β-naftolu; C 16 H 10 N 2 Na 2 O 4 S, M = 372,32 g/mol; proszek lub

Oranż β-naftolu; C 16 H 10 N 2 Na 2 O 4 S, M = 372,32 g/mol; proszek lub Laboratorium Chemii rganicznej, Synteza oranżu β-naftolu, 1-5 Synteza oranżu β-naftolu Wydział Chemii UMCS w Lublinie 1. Właściwości fizyczne i chemiczne oranżu β-naftolu S 3 a ranż β-naftolu; C 16 10

Bardziej szczegółowo

Kuratorium Oświaty w Lublinie

Kuratorium Oświaty w Lublinie Kuratorium Oświaty w Lublinie KOD UCZNIA ZESTAW ZADAŃ KONKURSOWYCH Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW ROK SZKOLNY 2015/2016 ETAP WOJEWÓDZKI Instrukcja dla ucznia 1. Zestaw konkursowy zawiera 12 zadań. 2. Przed

Bardziej szczegółowo

Instrukcja dla uczestnika. II etap Konkursu. U z u p e ł n i j s w o j e d a n e p r z e d r o z p o c z ę c i e m r o z w i ą z y w a n i a z a d a ń

Instrukcja dla uczestnika. II etap Konkursu. U z u p e ł n i j s w o j e d a n e p r z e d r o z p o c z ę c i e m r o z w i ą z y w a n i a z a d a ń III edycja rok szkolny 2017/2018 Uzupełnia Organizator Konkursu Instrukcja dla uczestnika II etap Konkursu Liczba uzyskanych punktów 1. Sprawdź, czy arkusz konkursowy, który otrzymałeś zawiera 12 stron.

Bardziej szczegółowo

CHEMIA klasa 3 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery.

CHEMIA klasa 3 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery. CHEMIA klasa 3 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery. Dział - Węgiel i jego związki. określa, czym zajmuje się chemia organiczna definiuje

Bardziej szczegółowo

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ĆWICZENIE 5. Związki aromatyczne

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ĆWICZENIE 5. Związki aromatyczne ĆWICENIE 5 wiązki aromatyczne wiązki aromatyczne są związkami pierścieniowymi o płaskich cząsteczkach zawierających zgodnie z regułą uckla (4n2) elektrony π (n=0,1,2, ). Przedstawicielem takich związków

Bardziej szczegółowo

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z CHEMII

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z CHEMII Miejsce na naklejkę z kodem (Wpisuje zdający przed rozpoczęciem pracy) KOD ZDAJĄCEGO OKRĘGOWA K O M I S J A EGZAMINACYJNA w KRAKOWIE PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z CHEMII Czas pracy 90 minut Informacje 1.

Bardziej szczegółowo

Konkurs chemiczny - gimnazjum. 2017/2018. Etap rejonowy MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT PUNKTOWANIA ZADAŃ KONKURSU CHEMICZNEGO ETAP II (REJONOWY)

Konkurs chemiczny - gimnazjum. 2017/2018. Etap rejonowy MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT PUNKTOWANIA ZADAŃ KONKURSU CHEMICZNEGO ETAP II (REJONOWY) MODEL ODPOWIEDZI I SCHEMAT PUNKTOWANIA ZADAŃ KONKURSU CHEMICZNEGO ETAP II (REJONOWY) Zadania zamknięte: 1 pkt poprawnie zaznaczona odpowiedź; 0 pkt błędnie zaznaczona odpowiedź. Zad. 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Bardziej szczegółowo