Sztuka i biznes Kunst und Business

Transkrypt

1 Modernizacja polskiej kolei / Modernisierung der polnischen Bahn l Kolekcjonerzy sztuki G. Kulczyk i W. Fibak w wywiadzie / Kunstsammler G. Kulczyk und W. Fibak im Interview Cena 28 zł (w tym 8% VAT) 12/ /2013 Sztuka i biznes Kunst und Business Agostino Bonalumi Dorotheum

2 Hurt systemów fotowoltaicznych Kompletne instalacje Falownik Moduły, osprzęt W sprzedaży E-skutery i quady!

3 wstęp / vorwort Źródło wzrostu Europy, jej firm i talentów to temat, który pod koniec 2012 roku zaprząta uwagę liderów. Czy naprawdę? Gdyby przeanalizować, jak europejskie firmy troszczą się o swoją największą przewagę konkurencyjną czyli wiedzę można dojść do zdumiewających wniosków. O ile bowiem liderzy biznesu doskonale wiedzą, że inwestycje w edukację są w ich firmach niezbędne, to inwestycje w kulturę często zbywają wzruszeniem ramion. Tymczasem wiedza to nie tylko wynik procesu edukacyjnego. Najcenniejsza wiedza powstaje na styku edukacji wzbogaconej o inspiracje, doświadczenia, postawy, zwyczaje, nawyki czyli kulturę rozumianą szeroko. Europejscy menedżerowie bardzo dobrze rozumieją dziś potrzebę kształcenia i często inwestują znaczące budżety w szkolenia pracowników. Mniej uwagi poświęcają jednak stworzeniu środowiska, w którym edukacja mogłaby zmienić się w innowacyjność, działania przełomowe i efektywne. Zapominają właśnie o inwestycjach w kulturę. Mecenat cenny dla rozwoju Entwicklungsförderliches Mäzenatentum Tymczasem są one niezbędne; nie tylko dla zachowania dziedzictwa poszczególnych państw, ale przede wszystkim do ich rozwoju. Bez kwitnącej kultury nie ma przecież miejsca na swobodną wymianę myśli, a więc i na gospodarkę opartą na wiedzy. Zafascynowani sukcesem amerykańskiej Doliny Krzemowej rzadko pamiętamy, że to również kwitnąca kultura była jednym z kluczowych czynników jej sukcesu. Kultura w dzisiejszej debacie dawno już wydostała się z galerii i sal muzealnych. Powinna być postrzegana szeroko: jako sposób działania, zestaw wartości, postaw, które warto wspierać. W tym sensie jest jedną z najcenniejszych przewag Europy. Dlatego też jej wspieranie i inwestycje poczynione na jej rzecz są priorytetowe. Do chwili bowiem, kiedy nie przyzwyczaimy się do traktowania wydatków na kulturę w kategoriach inwestycji, a nie kosztów trudno budować gospodarkę opartą na wiedzy. A to przecież wiedza, a nie koszty pracy czy zasoby naturalne, ma być przewagą konkurencyjną Europy. Die Quelle für das Wachstum Europas, seiner Firmen und Talente ist ein Thema, das Führungspersönlichkeiten Ende 2012 beschäftigt. Ist das wirklich so? Wenn man analysieren würde, wie europäische Firmen ihren größten Konkurrenzvorsprung, nämlich das Wissen, pflegen, käme man zu erstaunlichen Ergebnissen. Zwar wissen Unternehmer genau, dass Bildungsinvestitionen in ihren Firmen unerlässlich sind, aber Investitionen in die Kultur wischen sie oft einfach vom Tisch. Wissen ist jedoch nicht nur das Ergebnis des Bildungsprozesses. Das wertvollste Wissen entsteht im Zuge einer Ausbildung, die um Inspirationen, Erfahrungen, Meinungen, Gebräuche und Gewohnheiten, also Kultur im weitesten Sinne, bereichert wird. Europäische Manager erkennen heute sehr wohl den Wert der Bildung und investieren oft erhebliche Mittel für Mitarbeiterschulungen. Weniger Aufmerksamkeit schenken sie jedoch der Schaffung eines Umfelds, in dem Bildung zu Innovation, bahnbrechenden und effektiven Maßnahmen führt. Sie vergessen, in die Kultur zu investieren. Dabei ist dies notwendig, um nicht nur das Erbe der einzelnen Staaten zu bewahren, sondern um sie vor allem weiterzuentwickeln. Ohne blühende Kultur gibt es schließlich keinen Raum für einen freien Gedankenaustausch und somit auch eine wissensbasierte Wirtschaft. Vom Erfolg des Silicon Valley in den USA fasziniert, denken wir nur selten daran, dass auch eine blühende Kultur einer der Schlüsselfaktoren für seinen Erfolg war. Die Kultur hat in der gegenwärtigen Debatte schon seit langem die Galerien und Museen verlassen. Sie sollte weit verstanden werden, nämlich als Handlungsweise, Werte und Haltungen, die es zu fördern lohnt. In diesem Sinne bildet sie eine der wertvollsten Stärken Europas. Deshalb genießen Unterstützung und Investitionen zu Gunsten der Kultur auch Vorrang. Wenn wir uns nicht daran gewöhnen, Kulturausgaben nicht als Kosten, sondern als Investitionen zu verstehen, wird es schwierig sein, eine wissensbasierte Wirtschaft aufzubauen. Nicht Lohnkosten oder natürliche Ressourcen, sondern das Wissen soll schließlich den Wettbewerbsvorsprung Europas sichern. Piotr M. Śliwicki Prezes, Sopockie Towarzystwo Ubezpieczeniowe Ergo Hestia SA / Prezydent AHK Polska Vorstandsvorsitzender, Sopockie Towarzystwo Ubezpieczeniowe Ergo Hestia SA / Präsident der AHK Polen

4

5 spis treści / inhalt RAPORT WI / RAPPORT WI 6 GOSPODARKA / WIRTSCHAFT 60 AKTUALNOśCI / AKTUELL 68 PRAWO / RECHT 82 AFTER HOURS / AFTER HOURS 86 LIFESTYLE / LIFESTYLE 90 KALEJDOSKOP / KALEIDOSKOP 92 INFO / INFO 95 Picasso dla kolekcjonerów czy biznesmenów? Aspekty inwestowania w sztukę w obecnych czasach Picasso für Sammler oder Geschäftsleute? Kunstinvestitionen in heutiger Zeit 16 6 Idea 50/50 Wywiad z Grażyną Kulczyk 50/50-Idee Interview mit Grażyna Kulczyk Konkurujemy z najlepszymi Wywiad z Tomaszem Zaboklickim, Prezesem Zarządu i Dyrektorem Generalnym PESA Bydgoszcz SA Wir konkurrieren mit den Besten Interview mit Tomasz Zaboklicki, Vorstandsvorsitzendem der PESA Bydgoszcz SA 64 Sprzedaż dzieł sztuki bez podatku a podatki dochodowe Steuerfreier Verkauf von Kunstwerken und Einkommensteuern Sztuka jako klasa aktywów Kunst als Aktivaklasse 86 Jak negocjować z potencjalnym pracodawcą? Wie verhandelt man mit einem potenziellen Arbeitgeber? Wydawca / Herausgeber Polsko-Niemiecka Izba Przemysłowo-Handlowa Deutsch-Polnische Industrie- und Handelskammer Warszawa, ul. Miodowa 14 Tel.: +48/22/ Fax: +48/22/ Dyrektor Generalny / Hauptgeschäftsführer Michael Kern Redaktor Naczelna / Chefredakteurin Agnieszka Ozubko +48/22/ , aozubko@ahk.pl Redakcja / Redaktion Cecylia Kosmalska Prenumerata / Abonnement Cecylia Kosmalska +48/22/ , ckosmalska@ahk.pl Reklama / Anzeigen Danuta Kwasek +48/22/ , dkwasek@ahk.pl Tłumaczenie / übersetzung Logostrada Korekta/Korrektur Cecylia Kosmalska Zdjęcia / Fotos Archiwum/Archiv, Photocase, istockphoto Opracowanie graficzne, produkcja Bearbeitung, Herstellung Agencja TT, Warszawa, ul. Bednarska 7/1 info@tt.pl, Druk / Druck Imprima, office@imprima.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń i nie zwraca materiałów nie zamówionych. Nie odpowiada również za komentarze autorów. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów. Die Redaktion übernimmt keine Verantwortung für den Inhalt der Annoncen. Beiträge, die nicht bestellt wurden, werden nicht zurückgeschickt. Die Redaktion trägt keine Verantwortung für Kommentare von Autoren. Wir behalten uns vor, die Beiträge zu kürzen, zu adjustieren und die Überschriften zu verändern. AHK Polska posiada certyfikat jakości: Die AHK Polen besitzt das Qualitätszertifikat: W i 1 2 / / 1 3 3

6 AKTUALNOŚCI / AKTUELL S Y L W E T K I / P E R S O N A L I E N Z dniem 1 sierpnia 2012 br. Ludek Patocka objął stanowisko Dyrektora Zarządzającego UCB Pharma Sp. z o.o. oraz Vedim Sp. z o.o. Ludek Patocka ukończył studia Business Management w Prague School Ludek Patocka Dyrektor Zarządzający UCB Pharma Sp. z o.o. / Vedim Sp. z o.o. Geschäftsführender Direktor der UCB Pharma Sp. z o.o. / Vedim Sp. z o.o. of Economics. Początkowo pracował na różnych stanowiskach w międzynarodowych spółkach handlowych. W latach kierował oddziałem Boehringer Ingelheim w Czechach, po czym przejął polską filię firmy. W 2006 r. Patocka rozpoczął pracę w firmie Nycomed Pharma w Pradze jako Governmental & National Sales Manager. Od 2008 r. związał się z firmą UCB, początkowo jako Dyrektor Zarządzający odpowiedzialny zarówno za Czechy, jak i Słowację, a od sierpnia br. jako Dyrektor Zarządzający filią UCB w Polsce. Zum 1. August 2012 hat Ludek Patocka die Position des Geschäftsführenden Direktors der UCB Pharma Sp. z o.o. und der Vedim Sp. z o.o. übernommen. Ludek Patocka hat ein Studium im Fachbereich Business Management an der Prague School of Economics abgeschlossen. Zunächst war er auf verschiedenen Positionen in internationalen Handelsgesellschaften tätig. In den Jahren leitete er die Filiale von Boehringer Ingelheim in Tschechien. Danach übernahm er die polnische Filiale des Unternehmens wurde Patocka von der Firma Nycomed Pharma in Prag als Governmental & National Sales Manager eingestellt. Seit 2008 ist er für die Firma UCB tätig, anfänglich als für Tschechien und die Slowakei verantwortlicher Geschäftsführender Direktor und seit August dieses Jahres als Geschäftsführender Direktor der UCB-Filiale in Polen. Auchan przejmuje hipermarkety Real Auchan übernimmt Real-Hypermärkte S Y L W E T K I / P E R S O N A L I E N Za 91 hipermarketów i 13 galerii handlowych niemieckiej sieci Real należącej do koncernu Metro AG, w Polsce, Rosji, Rumunii i na Ukrainie f rancuska grupa Auchan zapłaci 1,1 mld euro. W wyniku transakcji Auchan podwoi liczbę swoich sklepów w regionie obecnie posiada w Europie Środkowej 98 hipermarketów. Francuzi najbardziej wzmocnią swoją pozycję w Polsce Real ma tutaj 54 hipermarkety, w których pracuje 13,5 tys. osób. Wraz z przejęciem Reala Auchan planuje nieco zmienić swoją strategię, większy nacisk kładąc na niższe ceny. Für 91 Hypermärkte und 13 Einkaufszentren der zur Metro AG gehörenden deutschen Real-Kette in Polen, Russland, Rumänien und der Ukraine zahlt die französische Auchan-Gruppe 1,1 Mrd. Euro. Durch die Übernahme wird Auchan die Anzahl ihrer Standorte in der Region verdoppeln. Gegenwärtig besitzt die Gruppe 98 Hypermärkte in Mitteleuropa. Die Franzosen werden ihre Position besonders in Polen festigen. Real gehören hier 54 Hypermärkte mit Mitarbeitern. Parallel zur Übernahme von Real plant Auchan, seine Strategie etwas zu ändern und vermehrt auf niedrige Preise zu setzen. Lars Himmer CEO w MAN Truck & BUS AG CEO der MAN Truck & BUS AG Z dniem 1 listopada 2012 roku Lars Himmer objął w MAN stanowisko Chief Executive Officer Regionu Sprzedaży Wschód. Lars Himmer od 2010 roku odpowiadał w firmie MAN Truck & Bus w Rosji za Region Sprzedaży Wspólnoty Niezależnych Państw. Pod jego kierownictwem f irma MAN poprawiła swoją pozycję rynkową w Rosji i w roku 2011 po raz drugi z rzędu zajęła pierwsze miejsce wśród europejskich importerów pojazdów użytkowych w segmencie pojazdów ciężarowych o maksymalnej masie dopuszczalnej 6 ton oraz w segmencie autokarów. Zum 1. November 2012 hat Lars Himmer die Position des Chief Executive Off icers der Vertriebsregion Ost bei MAN übernommen. Lars Himmer war seit 2010 bei MAN Truck & Bus in Russland für die Vertriebsregion GUS verantwortlich. Unter seiner Leitung hat MAN seine Marktposition in Russland weiter ausgebaut und im Jahr 2011 zum zweiten Mal in Folge den ersten Platz unter den europäischen Nutzfahrzeug-Importeuren in den Segmenten Lkw mit einer zulässigen Gesamtmasse von sechs Tonnen und Reisebusse belegt.

7 AKTUALNOŚCI / AKTUELL Potrójna fuzja kancelarii prawniczych Dreifache Fusion von Anwaltskanzleien 28 listopada 2012 r. partnerzy Salans LLP, Fraser Milner Casgrain (FMC) oraz SNR Denton zatwierdzili połączenie firm, w wyniku którego powstanie nowa kancelaria, działająca pod nazwą Dentons. Nowopowstała firma będzie siódmą co do wielkości kancelarią na świecie pod względem liczby prawników i profesjonalnych specjalistów. Dentons przyjmie strukturę szwajcarskiego Verein i rozpocznie działalność w pierwszym kwartale 2013 r. Am 28. November 2012 haben die Partner von Salans LLP, Fraser Milner Casgrain (FMC) und SNR Denton den Zusammenschluss ihrer Unternehmen bestätigt. Dadurch entsteht die neue Kanzlei Dentons. Was die Anzahl der Juristen und Experten angeht, wird die neue Firma die siebtgrößte Kanzlei der Welt sein. Dentons wird als Verein nach Schweizer Recht strukturiert sein und seine Tätigkeit im ersten Quartal 2013 aufnehmen. BSH nowym inwestorem strategicznym Zelmer S.A. BSH neuer strategischer Investor von Zelmer S.A. Zelmer S.A. poinformował o wybraniu BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego Sp. z o.o. jako inwestora strategicznego dla spółki. Firmy z a w a r ł y u m o w ę w s p r a w i e ogłoszenia wezwania do zapisywania się na sprzedaż 100 proc. (15,2 mln ) akcji Zelmera po 40 PLN za każdą. Przyjmowanie zapisów potrwa od 4 grudnia 2012 r. do 11 lutego 2013 r. Przewidywany dzień transakcji nabycia akcji na GPW to 14 lutego 2013 r., a przewidywany dzień rozliczenia transakcji nabycia akcji przez KDPW to 19 luty 2013 r. Jeśli wezwanie się powiedzie, to Zelmer zostanie wycofany z giełdy, jednak nadal będzie produkować pod własną marką. Dzięki przejęciu obie f irmy będą mieć około 30 proc. rynku małego AGD w Polsce. Zelmer S.A. hat die Entscheidung für die Fir ma BSH Sprzęt Gospodarstwa Domowego Sp. z o.o. als strategischen Investor des Unternehmens bekanntgegeben. Die beiden Firmen haben einen Vertrag über die Anzeige der Aufforderung zur Registrierung zum Verkauf von 100 Prozent der Aktien (15,2 Mio.) der Firma Zelmer zu je 40 PLN abgeschlossen. Die Annahme der Registrier ungen dauert vom 4. Dezember 2012 bis zum 11. Februar Der Vollzug des Aktienerwerbs an der Warschauer Geldpapierbörse (GPW) ist für den 14. Februar 2013 und die Abrechnung der Aktienkaufgeschäfte durch die Nationale Wertpapieranlage (KDPW) für den 19. Februar 2013 geplant. Falls die Aufforderung erfolgreich verläuft, wird die Firma Zelmer von der Börse zurückgezogen. Sie wird jedoch auch weiterhin unter ihrer eigenen Marke produzieren. Dank der Übernahme werden beide Firmen ca. 30 Prozent der Anteile am Markt für kleine Haushaltsartikel in Polen besitzen. S Y L W E T K I / P E R S O N A L I E N Marten Schoenrock Dyrektor Generalny w hotelu Intercontinental w Warszawie Generaldirektor im Hotel Intercontinental in Warschau Marten Schoenrock został m i a n o w a n y D y r e k to r e m Generalnym hotelu Intercontinental w Warszawie. Schoenrock ukończył Gymnasium im Schloss Wolfenbuettel w Niemczech. Swoją karierę hotelarską rozpoczął 21 lat temu w Hotel Inter-Continental Koeln. W ciągu następnych kilku lat pracował m.in w Wiedniu, Lipsku, Chicago, Dallas i Berlinie piastując różne stanowiska, a ostatnio w Intercontinental Bucharest jako Dyrektor Generalny. Mówi płynnie po angielsku i niemiecku. Podczas gdy w pierwszym półroczu liczba projektów inwestycyjnych spadła na świecie o 23 procent, w Polsce w ciągu trzech pierwszych kwartałów 2012 roku zrealizowano 219 projektów za 1,5 mld USD, dzięki którym powstało 8,3 tys. nowych etatów (a to już więcej niż w całym 2011 roku) wynika z raportu przygotowanego przez fdi Intelligence. W listopadzie niemiecki koncern chemiczny BASF ogłosił największy projekt tego roku: budowę fabryki katalizatorów w Środzie Śląskiej za 150 mln EUR (618 mln PLN), w której zatrudni 400 osób. Marten Schoenrock wurde zum Generaldirektor des Hotels Intercontinental in Warschau ernannt. Schoenrock hat das Gymnasium im Schloss in Wolfenbüttel, Deutschland, absolviert. Seine Hotelkarriere hat er vor 21 Jahren im Hotel Intercontinental Köln begonnen. Im Laufe der nächsten Jahre arbeitete er u.a. in Wien, Leipzig, Chicago, Dallas und Berlin auf unterschiedlichen Positionen. Zuletzt war er Generaldirektor des Intercontinental Bukarest. Er spricht fließend Englisch und Deutsch. Nowy projekt inwestycyjny BASF w Polsce Neues BASF-Investitionsprojekt in Polen Während im ersten Halbjahr die Zahl der Investitionsprojekte weltweit um 23 Prozent zurückgegangen ist, wurden in Polen innerhalb der ersten drei Quartale 2012 insgesamt 219 Projekte für 1,5 Mrd. US-Dollar realisiert, wodurch neue Stellen entstanden sind (bereits mehr als im ganzen Jahr 2011). Das ergibt sich aus einem von fdi Intelligence erstellten Bericht. Im November hat der deutsche Chemiekonzern BASF das größte Projekt dieses Jahres bekannt gegeben, nämlich den Bau eines Katalysatoren- Werks in Środa Śląska für 150 Mio. EUR (618 Mio. PLN), in dem 400 Personen beschäftigt werden sollen. W i 1 2 / / 1 3 5

8 Aspekty inwestowania w sztukę w obecnych czasach Picasso dla kolekcjonerów czy biznesmenów? Kunstinvestitionen in heutiger Zeit Picasso für Sammler oder Geschäftsleute? Kolekcjonowanie sztuki w obecnych czasach jest równocześnie ochroną dziedzictwa kulturowego przekazywanego z pokolenia na pokolenie, jak również narzędziem rozwoju ludzkiego kapitału intelektualnego i materialnego. Inwestowanie w sztukę przybiera coraz to nowe formy, zwiększa się również skala inwestycji. Anna Jaczewska Deloitte Audyt Sp. z o.o. Das Sammeln von Kunstwerken dient heute auch dem Schutz des von Generation zu Generation weitergegebenen Kulturerbes und ist ein Mittel zur Weiterentwicklung des intellektuellen und materiellen Kapitals. Kunstanlagen nehmen immer neuere Formen an. Auch der Umfang der Investitionen wächst.

9 Milton H. Greene Desa Unicum

10 Joan Miro Dorotheum Chiny światowym liderem wyścigu Inwestycje w sztukę stają się coraz bardziej popularne zarówno w Polsce, jak i na świecie. Oprócz swoich walorów artystycznych s z t u k a p o w o l i s t a j e s i ę atrakcyjnym dobrem, w które warto lokować oszczędności, podobnie jak w nieruchomości, obligacje, lokaty bankowe czy inne powszechnie znane formy inwestowania kapitału. Według danych z raportu TEFAF 1, po dwóch latach tendencji spadkowych, światowy rynek sztuki i antyków wrócił do normy w roku Od 2009 roku, kiedy to miało miejsce załamanie, rynek rozwinął się o 52 procent i osiągnął wartość 43 miliardów EUR (60 miliardów USD). Poprzedni tak znaczny wzrost, globalny rynek sztuki zanotował w 2007 roku, kiedy inwestycje były nawet o 10 procent większe niż w roku Krajami uznawanymi za główną globalną siłę napędową są Chiny i Stany Zjednoczone. W roku chiński rynek sztuki wyprzedził rynek brytyjski i zajął pozycję dr ugiego co do wielkości rynku sztuki na świecie według wartości sprzedaży oraz pierwszego rynku co do przychodów z aukcji dzieł z zakresu sztuk pięknych. Tempo rozwoju rynku w Chinach jest niespotykane biorąc pod uwagę ponad dziesięciokrotny wzrost sprzedaży od roku 2000 do roku 2010, kiedy to sprzedaż osiągnęła wartość 8,2 miliarda USD, a najdroższe dzieło sprzedane w 2011 r. na chińskim rynku sztuki uzyskało cenę sprzedaży 65 mln USD. Obecnie patrząc na dochody domów aukcyjnych na świecie w pierwszej dziesiątce największych pod względem

11 RAPORT WI / RAPPORT WI China führt globales Rennen an Kunstanlagen werden sowohl in Polen als auch weltweit immer populärer. Neben ihren künstlerischen Vorzügen wird die Kunst zu einem attraktiven Gut, in das es sich lohnt Ersparnisse zu investieren, ähnlich wie in Immobilien, Anleihen, Bankeinlagen oder andere allgemein bekannte Kapitalanlageformen. Laut TEFAF-Bericht 1 hat der internationale Kunst- und A n t i q u i t ä t e n m a r k t n a c h zweijähriger rückläufiger Tendenz wieder das Niveau von 2010 erreicht. Seit seinem Einbruch 2009 ist der Markt um 52 Prozent gewachsen und hat einen Wert von 43 Mrd. Euro (60 Mrd. USD) erreicht. Den vorletzten deutlichen Zuwachs hatte der globale Kunstmarkt 2007 verzeichnet, als die Investitionen um 10 Prozent höher waren als Als globale Antriebskraft werden China und die USA angesehen hat der chinesische Kunstmarkt den britischen überholt 2 und ist seitdem, gemessen am Umsatzwert, der zweitgrößte Kunstmarkt der Welt, sowie der größte Markt, was Erträge aus Kunstauktionen angeht. Das Tempo der Marktentwicklung in China ist einzigartig, wenn man die mehr als zehnfache Verkaufssteigerung von 2000 bis 2010, als der Umsatz einen Wert von 8,2 Mrd. USD erreicht hat, berücksichtigt. Das teuerste Werk, das 2011 auf dem chinesischen Kunstmarkt verkauft worden ist, hat einen Preis von 65 Mio. USD erzielt. Wenn man heute die Erträge der Auktionshäuser auf der Welt betrachtet, befinden sich unter den zehn umsatzstärksten sieben, die zu China 3 gehören. In den letzten Jahren hat sich Alfons Walde Dorotheum W i 1 2 / / 1 3 9

12 RAPORT WI / RAPPORT WI wielkości sprzedaży znajduje się siedem należących właśnie do Chin 3. W ostatnich latach rozwinął się również rynek sztuki na Bliskim Wschodzie. Począwszy od inauguracyjnej sprzedaży w Dubaju, która miała miejsce w 2006 roku, bliskowschodni rynek sztuki stał się stałym elementem międzynarodowego kalendarza aukcyjnego, a wyniki sprzedaży na tamtejszych aukcjach wzrosły w ciągu kilku lat aż siedemnastokrotnie z 1,7 miliona USD w 2006 roku do 29,8 milionów w roku Z n a c z ą c e i n w e s t y c j e w inf rastrukturę muzealną w Katarze i Abu Zabi podniosły s t a t u s g a l e r i i z a r ó w n o w skali regionu, jak i w skali międzynarodowej. Z kolei w Stanach Zjednoczonych i Europie największy wzrost na rynku sztuki zanotowano w segmencie sztuki powojennej i współczesnej. Łączna wartość tych rynków wzrosła z 254 mln USD w 2000 r. do 2,1 mld USD w 2011 roku. 5 Popularne na świecie stały się międzynarodowe targi sztuki, które obok sprzedaży aukcyjnej odgr ywają również istotną rolę na rynku sztuki. Wśród największych międzynarodowych targów sztuki znajdują się m.in.: Art Basel i Art Basel Miami Beach, FIAC, Frieze Art Fair i TEFAF. Art Basel i TEFAF wystawiły w 2011 r. prace o rekordowych wartościach według szacunków Art Basel wystawił prace o wartości 1,75 mld USD, a TEFAF 3,2 mld USD. 6 Obraz polskiego rynku sztuki Światowy trend wzrostu zaczyna być dostrzegany Ettore Sottsass Dorotheum również w Polsce. Równolegle z ożywieniem na światowych rynkach, polski rynek sztuki zaczął nabierać dynamiki. Według danych raportu Polski Rynek Aukcyjny za pierwsze półrocze 2012 r., opracowanego przez der Kunstmarkt auch im Nahen Osten entwickelt. Beginnend mit dem ersten Verkauf in Dubai, der 2006 erfolgt ist, ist der Kunstmarkt im Nahen Osten zu einem festen Element des internationalen Auktionskalenders geworden. Die Umsatzergebnisse dieser Auktionen sind innerhalb weniger Jahre von 1,7 Mio. USD in 2006 um das Siebzehnfache auf 29,8 Mio. im Jahr gestiegen. Bedeutende Investitionen in Museen in Katar und Abu Dhabi haben den Status von Galerien sowohl im regionalen als auch internationalen Maßstab erhöht. In den USA und in Europa wiederum wurde in den Bereichen Nachkriegskunst und zeitgenössische Kunst der größte Zuwachs auf dem Kunstmarkt verzeichnet. Der Gesamtwert dieser Märkte ist von 254 Mio. USD im Jahr 2000 auf 2,1 Mrd. USD im Jahr 2011 gewachsen. 5 Weltweite Popularität genießen internationale Kunstmessen, die neben Auktionen ebenfalls eine wesentliche Rolle auf dem Kunstmarkt spielen. Zu den größten internationalen Kunstmessen gehören u.a. die Art Basel und die Art Basel Miami Beach, die FIAC, die Frieze Art Fair sowie die TEFAF. Die Art Basel und die TEFAF haben 2011 Werke mit Rekordwerten ausgestellt. Auf der Art Basel wurden Arbeiten im Wert von rund 1,75 Mrd. USD und auf der TEFAF im Wert von ca. 3,2 Mrd. USD gezeigt. 6 Stand des polnischen Kunstmarkts Der weltweite Wachstumstrend wird jetzt auch in Polen wahrgenommen. Parallel zur Belebung auf den internationalen Märkten hat der polnische Kunstmarkt an Dynamik gewonnen. Laut dem von Abbey House erstellten Bericht Polnischer Auktionsmarkt für das erste Halbjahr 2012 betrug der Umsatz der 2011 durchgeführten Kunstauktionen in Polen 15,8 Mio. PLN. Im ersten Halbjahr 2012 hingegen lag der Umsatz bereits bei über 30 Mio. PLN. Nach Ansicht von Kunstmarktexperten ist zu er warten, dass die Wachstumstendenz anhält und bis Ende dieses Jahres noch zunimmt. Was hat zu dieser so deutlichen Zunahme beigetragen? Haben sich die Polen in der Krise entschlossen, ihren Konsum zu beschränken, um Güter mit zeitlosem Wert als Anlagen zu wählen und sich so gegen einen Kapitalverlust abzusichern? Bemerkenswert ist die wachsende Zahl der in den letzten Jahren durchgeführten Auktionen. Nach dem Bericht von Abbey House 7 gab es Auktionen und im ersten Halbjahr 2012 bereits 54. Gleichzeitig hat der Anteil erfolgreicher Verkäufe von 30 Prozent im Jahr 2011 auf fast 40 Prozent in der ersten Jahreshälfte 2012 zugenommen. Vergleicht man den polnischen K u n s t m a r k t m i t d e n internationalen Märkten, erkennt man jedoch, dass die Preise der bisher versteigerten Kunstwerke auf unserem einheimischen Markt deutlich niedriger als bei internationalen Auktionen sind. Das teuerste Werk, das 2012 versteigert worden ist, erzielte einen Preis von 1,85 Mio. PLN. Es handelte sich um Portraits der Familie Sternbach von Stanisław Wyspiański aus dem Jahr 1904, die das Auktionshaus Agra-Art versteigert hat. Einen höheren Preis hatte nur bei einer Auktion vor 12 Jahren das Werk Schiffbrüchiger von Henryk Siemiradzki erzielt. Es wechselte für 2,13 Mio. PLN 10 W i 1 2 / / 1 3

13

14 RAPORT WI / RAPPORT WI Friedensreich Hundertwasser Dorotheum Abbey House, w 2011 r. obroty na aukcyjnym rynku sztuki w Polsce wyniosły 15,8 mln zł, natomiast w pierwszej połowie 2012 r. obroty przekroczyły już 30 mln zł. Zgodnie z opiniami ekspertów rynku sztuki należy spodziewać się, że tendencja wzrostu utrzyma się, a nawet zintensyf ikuje do końca bieżącego roku. Co przyczyniło się do tak znacznego wzrostu? Czy Polacy w dobie kryzysu zdecydowali się ograniczyć wydatki konsumpcyjne na rzecz lokat w dobra o ponadczasowej wartości, chcąc tym samym zabezpieczyć się przed utratą wartości kapitału? Na uwagę z a s ł u g uj e w z r o s t l i c z b y przeprowadzonych w ostatnich latach aukcji. Według raportu Abbey House 7 liczba aukcji w 2011 r. wyniosła 56, natomiast już w pierwszym półroczu 2012 r. odnotowano ich aż 54. Jednocześnie wzrosła skuteczność sprzedaży z 30 procent w 2011 r. do prawie 40 procent w pierwszej połowie 2012 roku. Porównując polski r ynek sztuki do rynków światowych należy jednak zauważyć, że den Eigentümer. Nach den Sternbach-Portraits wurden die nächstteuersten Werke im ersten Halbjahr 2012 für nicht mehr als PLN versteigert. Der polnische Kunstmarkt wird auch von jungen Künstlern geprägt, für deren Arbeiten gewöhnlich nicht mehr als PLN gezahlt werden. Der Anteil dieses Kunstmarktsegments ist in den letzten Jahren deutlich größer geworden. In den Jahren betrug er nicht mehr als 20 Prozent des Kunstauktionsmarkts. Jetzt liegt dieser Anteil bei fast 50 Prozent. Der nationale Kunst auktionsmarkt wird von der Malerei dominiert. Auf diese entfallen über 90 Prozent des Umsatzes des gesamten Kunstmarkts. Bedeutsam sind außerdem Graf ik und Kunsthandwerk, die seit einigen Jahren im Wandel begriffen sind. Die Nachfrage von Sammlern nach kunsthandwerklichen Produkten, zu denen u.a. Möbel, Keramik, Glas und Metall gehören, nimmt ab und ihr Verkauf wird sich von Galerien zu Internetauktionen verlagern. In den letzten Jahren hat in Polen der Verkauf von Frühdrucken und bibliophilen Publikationen zugenommen. Mit ihnen wurde 2011 ein Umsatz von über 10 Mio. PLN erzielt, was eine Zunahme von 6 Prozent im Vergleich mit 2010 bedeutet. Wesentlich ist auch die Numismatik. Der Umsatz lag 2011 zwischen 140 und 150 Mio. PLN. Der bisher in Polen höchste Preis für eine Münze wurde für einen Taler Stanisław August Poniatowskis aus dem Jahr 1766 gezahlt. Er wurde für PLN verkauft. Der Markt für künstlerische Fotograf ien verliert hingegen seit einigen Jahren an Wert. Der Umsatz in diesem Bereich nimmt seit 2008, als er bei über 0,5 Mio. PLN lag, allmählich ab. Gegenwärtig beträgt er rund 0,3 Mio. PLN. Zur nationalen und internationalen Entwicklung des Kunstmarkts hat der bessere Zugang zu Fachwissen und Informationen ebenso beigetragen wie die Verbesserung der Vertriebswege für Kunstwerke, zu denen das Internet zählt. Per Internet wird Kunst nicht nur gefördert, sondern es werden auch Käufe abgewickelt. Online- Kunstauktionen finden schon seit vielen Jahren statt. Die erste wurde 1999 in Kanada veranstaltet. In letzter Zeit haben sie an Bedeutung zugenommen und erfreuen sich wachsender Beliebtheit. Neben institutionalisierten Einrichtungen wie Auktionshäusern oder Galerien sind auf dem polnischen Online- Kunstmarkt auch Einzelpersonen aktiv, die einen privaten Kunsthandel über Internetportale wie Allegro betreiben. Kunst als Anreiz für Banken Die dynamische Entwicklung des globalen Kunstmarkts hat Interesse bei Finanzinstitutionen geweckt. Aus dem von Deloitte Luxemburg und ArtTactic erstellten Bericht Art & Finance 2011 ergibt sich, dass 83 Prozent der Privatbanken ihren Kunden sich auf den Kunst markt beziehende Leistungen anbieten, was eine Antwort auf die wachsende Nachfrage nach diesem Service sowie die zunehmende Konkurrenz auf dem Finanzmarkt darstellt. Die meisten der von den Banken angebotenen Leistungen im Kunstbereich beziehen sich auf die Veranstaltung privater Vorführungen und Ausstellungen, Beratungsleistungen und Wertbestimmung. 12 W i 1 2 / / 1 3

15 RAPORT WI / RAPPORT WI wylicytowane dotąd jednostkowe ceny dzieł sztuki wystawianych na naszym rodzimym rynku są zdecydowanie niższe niż te na światowych aukcjach. Najdroższe wylicytowane w 2012 r. dzieło osiągnęło cenę 1,85 mln zł. Były to portrety rodziny Sternbachów autorstwa Stanisława Wyspiańskiego z r. w y l i c y to w a n e w domu aukcyjnym Agra-Art. Wyższą od tej cenę w licytacji uzyskała tylko 12 lat temu praca Henryka Siemiradzkiego zat ytułowana Rozbitek. Została sprzedana za 2,13 mln zł. Zaraz za portretami Ster nbachów kolejne pod względem wylicytowanej ceny prace sprzedane w pierwszej połowie 2012 r. osiągnęły ceny nieprzekraczające 500 tys. zł. oraz wydawnictw bibliofilskich. Ich sprzedaż w 2011 r. wyniosła ponad 10 mln zł, co stanowi sześcioprocentowy wzrost w porównaniu z 2010 rokiem. Istotny jest również segment numizmatów. Jego szacowane obroty w 2011 r. wyniosły pomiędzy 140 a 150 mln zł. Moneta, która do tej pory została sprzedana w Polsce po najwyższej Aus dem genannten Bericht folgt auch, dass eine klare Mehrheit der Banken (83 Prozent) in Zukunft ein Outsourcing derartiger Leistungen in Betracht zieht. Für Bankkunden bietet sich dadurch die Chance, den Service sich stark spezialisierender und langjährig erfahrener Firmen in Anspruch zu nehmen. P a r a l l e l z u r E n t w i c k l u n g d e s K u n s t m a r k t s s i n d n e b e n B a n k e n s p e z i e l l e Investmentfonds entstanden. Auch wenn dieser Markt noch in der Entstehung begriffen ist, wird sich dies schon bald ändern. Laut Deloitte-Bericht bieten gegenwärtig nur 11 Prozent der Privatbanken Beratungsleistungen auf Kunstinvestitionen spezialisierter Fonds an. Jedoch wollen 39 Prozent der Privatbanken Polski rynek sztuki to także rynek młodych twórców, na którym ceny prac nie przekraczają zwykle 2 tys. zł. Udział tego segmentu w rynku sztuki w ostatnich latach znacznie się zwiększył. W latach nie przekraczał 20 procent aukcyjnego rynku sztuki, natomiast obecnie udział ten wynosi blisko 50 procent. Na krajowym, aukcyjnym rynku sztuki dominuje malarstwo. Stanowi ono ponad 90 procent całego r ynku sztuki pod względem wielkości obrotów. Ponadto istotne miejsce zajmuje graf ika i rzemiosło artystyczne, które od kilku lat ulega przeobrażeniom. Popyt kolekcjonerski na dobra rzemiosła artystycznego, wśród których znajdują się m. in. meble, ceramika, szkło czy metale słabnie, a ich sprzedaż jest przenoszona z galerii na aukcyjne portale internetowe. W ostatnich latach w Polsce wzrosła sprzedaż starodruków Bartolomeo Veneto Dorotheum W i 1 2 / /

16 RAPORT WI / RAPPORT WI cenie, to talar Stanisława Augusta Poniatowskiego z 1766 r. Osiągnął on cenę 609,5 tys. zł. Natomiast od kilku lat traci na wartości rynek fotograf ii artystycznej. Obroty na tym r ynku stopniowo maleją od 2008 r., kiedy to przekroczyły 0,5 mln zł. Obecnie obroty spadły do około 0,3 mln zł. Zarówno do krajowego, jak i światowego rozwoju rynku sztuki przyczynił się wzrost dostępu do specjalistycznej wiedzy i informacji, jak również rozwój kanałów sprzedaży dzieł, do których zalicza się Internet. Za pośrednictwem Internetu nie tylko promuje się sztukę, ale również przeprowadza transakcje kupna-sprzedaży. Aukcje sztuki online odbywają się już od wielu lat, pierwsza z nich odbyła się w 1999 r. w Kanadzie, a ostatnio zyskały na znaczeniu, ciesząc się rosnącą popularnością wśród uczestników rynku. Oprócz zinst ytucjonalizowanych podmiotów, takich jak domy aukcyjne czy galerie, na polskim rynku sztuki online działają również osoby indywidualne, które prywatnie zajmują się handlem dziełami sztuki poprzez portale internetowe typu Allegro. Sztuka bodźcem dla banków Dynamiczny rozwój globalnego r y n k u s z t u k i w y w o ł a ł zainteresowanie instytucji finansowych. Z raportu Art & Finance 2011 opracowanego przez Deloitte Luxembourg i ArtTactic wynika, że aż 83 procent prywatnych banków ofer uje swoim klientom usługi związane z rynkiem sztuki, co jest odpowiedzią na rosnący popyt na te usługi oraz rosnącą konkurencję na rynku usług finansowych. Większość oferowanych przez banki usług w dziedzinie sztuki polega na organizowaniu prywatnych pokazów, wystaw, na doradztwie oraz świadczeniu usług polegających na wycenie dzieł sztuki. Z wyżej wspomnianego raportu wynika też, że znaczna większość banków (83 procent) zamierza outsourcować usługi związane ze sztuką w przyszłości. Oznacza to dla klientów banku szansę skorzystania z usług f irm wielce wyspecjalizowanych i posiadających długoletnie doświadczenie w dziedzinie inwestycji na rynku sztuki. Wraz z rozwojem r ynku sztuki pojawiły się obok banków dedykowane fundusze inwestycyjne i chociaż rynek ten jak na razie znajduje się dopiero we wczesnej fazie rozwoju, to można przypuszczać, że już wkrótce to się zmieni. Według danych raportu Deloitte, obecnie tylko 11 procent prywatnych banków oferuje usługi doradztwa f u n d u s z y i n w e s t uj ą c y c h w sztukę. Jednakże aż 39 procent prywatnych banków planuje rozpoczęcie sprzedaży takich usług w okresie 2-3 lat. Przed rynkiem sztuki stoi wiele wyzwań. Wraz z jego rozwojem niezbędne staje się stworzenie regulacji prawnych określających zasady działania tego rynku, których w tej dziedzinie w wielu krajach obecnie brakuje. Przejrzysty i jasny system regulacji prawnych powinien zabezpieczać interesy jego uczestników tak, aby w bezpieczny sposób mogli korzystać z oferowanych przez niego możliwości. Innym wyzwaniem dla ekspertów rynku sztuki jest opracowanie metodologii rzetelnej wyceny dóbr. Stworzy to jednocześnie firmom doradczym i rzeczoznawcom potencjalne możliwości zaistnienia i zarobku na rynku sztuki. 1,2 The Global Art. Market 2010 Crisis and Recovery TEFAF, Maastricht, Marzec , 4, 5 ArtTactic 6 Hiscox plc 7 Polski Rynek Aukcyjny Raport z pierwszego półrocza 2012, Abbey House innerhalb von 2 3 Jahren derartige Leistungen anbieten. Der Kunstmarkt steht vor vielen Herausforderungen. Im Zuge seiner Entwicklung ist es notwendig, rechtliche Regelungen zu schaffen, die die Grundsätze für die Funktion dieses Markts bestimmen, an denen es in vielen Ländern noch fehlt. Ein transparentes und klares System rechtlicher Regelungen sollte die Interessen der Beteiligten so schützen, dass diese auf sichere Weise die von ihm angebotenen Möglichkeiten nutzen können. Eine andere Herausforderung f ü r K u n s t m a r k t e x p e r t e n i s t d i e E r a r b eitung von Bewertungsmethoden. Gleichzeitig erhielten Beratungsfirmen und Sachverständige potenzielle Tätigkeits- und Erwerbschancen auf dem Kunstmarkt. 1,2 The Global Art. Market 2010 Crisis and Recovery TEFAF, Maastricht, Marzec , 4, 5 ArtTactic 6 Hiscox plc 7 Polnischer Auktionsmarkt Bericht über das erste Halbjahr 2012, Abbey House Ilya Kabakov Dorotheum 14 W i 1 2 / / 1 3

17

18 Idea 50/50 Grażyny Kulczyk Grażyna Kulczyks 50/50-Idee Filozoficzną bazą projektów Grażyny Kulczyk jest Idea 50/50, która zakłada, że 50% każdego z przedsięwzięć stanowi sztuka, podczas gdy drugie 50% determinuje specyfika danego przedsięwzięcia biznes, handel. Połączenie i zbalansowanie tych dwóch pierwiastków umożliwia kontakt ze sztuką w różnych sytuacjach, np. w Starym Browarze w Poznaniu. Sztuka jest w dzisiejszym świecie bardzo szerokim pojęciem. Może nią być dzieło Leonarda da Vinci za wiele milionów euro, specjalnie polakierowane przez Andy Warhola BMW, grafiti na chodniku, pozornie przypadkowo zgnieciona puszka po zupie pomidorowej, niemal seryjnie produkowane ryciny z Rynku Starego Miasta w Warszawie... Czym jest jednak sztuka dla kolekcjonera? Co się do niej zalicza i jakie są wytyczne oddzielające dzieło od sztuki? Myślę, że już na początku rozmowy bardzo ważne jest zdefiniowanie kim jest kolekcjoner. Die philosophische Basis für die Projekte Grażyna Kulczyks bildet die 50/50-Idee, die vorsieht, dass 50% jedes Vorhabens auf die Kunst entfallen und die anderen 50% von der Besonderheit des jeweiligen Vorhabens Business und Handel bestimmt werden. Die Verbindung und die Balance dieser beiden Elemente ermöglicht den Kontakt mit der Kunst in unterschiedlichen Situationen, z.b. in der Alten Brauerei in Posen. Kolekcjonowanie to realizacja projektu na życie, zdefiniowanego precyzyjnie i realizowanego konsekwentnie przez postawę w o b e c k u l t u r y, w o b e c inwestowania części kapitału Kunst ist heute ein sehr weitgefasster Begriff. Darunter fällt ein Werk von Leonardo da Vinci für viele Mio. Euro genauso wie ein eigens von Andy Warhol lackierter BMW, Graffiti auf dem Gehweg, eine scheinbar zufällig zerquetschte Tomatensuppendose oder die fast schon serienmäßig produzierten Bilder vom Altstädter Markt in Warschau 16 W i 1 2 / / 1 3

19 jak i czasu, w maksymalnie a b s t r a k c y j n e d z i e ł o cywilizacji, jakim jest sztuka. Kolekcjoner musi być również nieustannie gotowy na naukę i gotowy do konfrontowania siebie z niecodziennymi pytaniami, niedotykającymi codziennych odpowiedzi. W tym zbiorze ludzi, którzy uczestniczą w rynku sztuki, nie wszyscy, którzy kupują sztukę, są kolekcjonerami nie są nimi kupujący dla budowania pozycji towarzyskiej, czy traktujący dzieło sztuki jako statusową dekorację biura czy domu. Nie są kolekcjonerami również inwestorzy traktujący sztukę jako bezpieczną część portfolio. Chociaż wszyscy są niezmiernie istotni dla budowania rynku sztuki. Czy Pani w swojej kolekcji ogranicza się do pewnych gatunków i form sztuki, czy kieruje się również innymi aspektami dobierając nowe jej elementy? Po części odpowiedziałam już na to pytanie kolekcjonowanie jest umiejętnością dokonywania wyborów, podejmowania decyzji zgodnych z wcześniejszymi przemyśleniami, budującymi ten bardzo złożony projekt, jakim jest spójna i mądra kolekcja. Was aber bedeutet Kunst für den Kunstsammler? Was zählt dazu und welche Kriterien unterscheiden ein einfaches Werk von Kunst? Wir sollten gleich zu Beginn des Gesprächs definieren, wer überhaupt ein Kunstsammler ist. Sammeln von Kunst ist eine Lebensaufgabe, die von der Einstellung gegenüber der Kultur und der Investition eines Teils des eigenen Kapitals und der eigenen Zeit in das abstrakteste Produkt der Zivilisation, die Kunst, präzise definiert und realisiert wird. Ein Kunstsammler muss außerdem ständig lernwillig und bereit zur Konf rontation mit nicht alltäglichen Fragen sein, die keine alltäglichen Antworten haben. In der Gruppe von Menschen, die am Kunstmarkt aktiv sind, sind nicht alle Kunstkäufer auch Kunstsammler. Keine Kunstsammler sind z.b. Personen, die Kunstwerke zur Aufbesserung ihres gesellschaftlichen Ansehens erwerben oder Kunst als die ihrem Status angemessene Dekoration von Büro oder Wohnhaus betrachten. Auch Investoren, die Kunst als sicheres Element ihres Portfolios ansehen, sind keine Kunstsammler. Aber natürlich sind sie alle ungemein W i 1 2 / /

20 RAPORT WI / RAPPORT WI Moja kolekcja jest zbiorem, który można zdefiniować jako zbiór dzieł sztuki artystów światowych, w tym artystów polskich działających w nurtach sztuki geometrycznej, minimalistycznej i konceptualnej. Mogę też wyodrębnić dość obszerny zbiór prac artystek nowoczesnych i współczesnych, to jest rodzaj manifestu silnej kobiety dla silnych kobiet zajmujących się czymś zarezerwowanym wcześniej tylko dla mężczyzn, bo sztuka bardzo długo była maskulinistyczna. W wielu dziedzinach mówi się, że Polska musi nadrobić braki pozostawione przez nie zawsze łaskawą dla nas historię. Czy sztuka też się do tych dziedzin zalicza? Mogę odpowiedzieć na to i tak, i nie. Oczywiście, że sztuka jest częścią naszego dziedzictwa historycznego, społecznego i cywilizacyjnego. Za dynamiczny rozwój sztuki w naszej Zachodniej cywilizacji było i jest odpowiedzialne mieszczaństwo. Im silniejsze tym bardziej kreatywne i dynamiczne, a przez to gotowe na budowanie całego wielkiego otoczenia dla zjawisk kulturowych. Niestety Polska przez setki lat nie zbudowała s i l n e g o m i e s z c z a ń s t w a, n i e z b u d o w a l i ś my t e g o najważniejszego fragmentu obrazu społeczeństwa. Nasze elity od XV wieku zamykały się w kompletnie anachronicznej i szlacheckomagnackiej, antymieszczańskiej f ilozof ii życia. Mieliśmy niekompletny mechanizm potrzebny dla budowania n o w o c z e s n e g o p a ń s t w a, społeczeństwa, gospodarki. wichtig für die Entwicklung des Kunstmarktes. Beschränken Sie sich bei Ihrer Sammlung von Kunst auf bestimmte Kunstgattungen und formen oder zählen für Sie auch andere Aspekte bei der Auswahl neuer Werke? Teilweise habe ich diese Frage bereits beantwortet Sammeln von Kunst ist die Fähigkeit, eine Auswahl zu treffen und Entscheidungen entsprechend der vorausgegangenen Überlegungen zu fällen, die als Ganzes dieses äußerst komplexe Unterfangen darstellen, das eine kohärente und intelligente Sammlung ist. Meine Sammlung kann man als Kollektion von Werken von Künstlern aus aller Welt bezeichnen, dar unter auch polnische Künstler, die die Trends der geometrischen, m i n i m a l i s t i s c h e n u n d konzeptuellen Kunst vertreten. Ich kann dar über hinaus eine durchaus umfangreiche K o l l e k t i o n vo n Arbeiten moderner und zeitgenössischer Künstlerinnen ausgliedern. Diese Werke sind eine Art von Manifest starker Frauen für starke Frauen, die sich mit einem Genre beschäftigen, welches zuvor ausschließlich Männern vorbehalten war, denn Kunst war sehr lange maskulin geprägt. In Bezug auf viele Bereiche wird gesagt, dass Polen die Rückstände aufholen muss, die der nicht immer barmherzige Lauf der Geschichte hinterlassen hat. Gehört Kunst auch dazu? Auf diese Frage kann ich nur antworten jein. 18 W i 1 2 / / 1 3