II. EKONOMIKA I ZARZĄDZANIE REGIONEM

Transkrypt

1 PRZEDSIĘBIORSTWO I REGION nr 1/2009 Konkurencyjność a innowacyjność II. EKONOMIKA I ZARZĄDZANIE REGIONEM Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego Martin Mizla, Patrycja Pudło * Wstęp Na przestrzeni historycznej sąsiedztwo Polski i Słowacji, przyczyniło się do wytworzenia wielu podobieństw chociażby pod względem językowym, przyrodniczym, krajobrazowym czy kulturalnym. Wzajemne bezpośrednie oddziaływanie obydwóch kultur spowodowało powstanie wspólnego dziedzictwa. Polskosłowackie pogranicze to obszar, który charakteryzuje się występowaniem unikalnych zasobów naturalnych. Typowym elementem krajobrazu są tereny górskie i leśne. Ponadto wspominany teren jest bogaty w złoża wód mineralnych i termalnych, które wykorzystywane są w celach zdrowotnych oraz wypoczynkowych (termalne baseny kąpielowe baseny wodne). Szereg podobieństw obydwu krajów wpłynęło i dalej wpływa na rozwój współpracy transgranicznej. Ponadto członkowstwo w Unii Europejskiej daje wiele możliwości uzyskania środków finansowych na projekty, których celem może być w przyszłości podpora i rozwijanie współpracy transgranicznej, czy rozwoju klasterów, które mają bardzo duży wpływ na rozwój innowacyjności i wzrost konkurencyjności regionów. Niniejszy artykuł jest próba zaprezentowania walorów województwa podkarpackiego oraz koszycko - preszowskiego regionu, z ukazaniem na obszary współpracy miedzy wymienionymi regionami, prezentuje niektóre z przeszłych i obecnych form współpracy oraz obecne możliwości finansowania dalszej kooperacji. Podobieństwa oraz możliwości rozwoju województwa podkarpackiego i koszycko - preszowskiego regionu Doc Ing. Martin Mizla Phd, Katedra Ekonomiki i Zarządzania, Wydział Ekonomii, Uniwersytet Rzeszowski. * Mgr Patrycja Pudło, Ekonomická univerzita v Bratislave, Podnikovohospodárska fakulta v Košiciach. 85

2 Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego System podziału terytorialnego krajów UE tzw. NUTS wyróżnia trzy główne poziomy klasyfikacji regionalnej (NUTS 1, NUTS 2, NUTS 3) oraz dwa poziomy lokalne (NUTS 4, NUTS 5). Województwo podkarpackie oraz koszycko przeszowski region jest według tej klasyfikacji zaliczany do NUTS II. Ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo obu regionów cechuje ich wiele podobieństw niektóre z nich zaprezentowane są w tabeli. Tabela 1. Województwo podkarpackie na tle koszycko- preszowskiego regionu Kategorie j.m Polska Słowacja Województwo podkarpackie Okręg preszowski Okręg koszycki Powierzchnia km² Ludność os Gęstość zaludnienia Na km² ,7 114,1 Stopa bezrobocia % 18,5 21,5 24,7 PKB mln SK , PKB/osobę Stopień urbanizacji % 40,4% 49,13 56,17 Źródło: Opracowanie własne na podstawie [Opracowanie, (http)] 22 Trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że od 2005 do 2008 roku nastąpiła pozytywna zmiana niektórych wskaźników m.in. stopy bezrobocia, która wynosiła odpowiednio 14,4% w województwie podkarpackim [Informacja, (http)], 11,96 % w okręgu preszowski i 13,15 % i w okręgu koszyckim [Miera, (http)]. Spadek stopy bezrobocia tych regionów może się przekładać na obserwowane w ostatnich latach zwiększenie emigracji ludności głównie w celach zarobkowych. Ponadto może to być związane ze wzrostem liczby podmiotów gospodarczych na omawianych terenach 23. Oprócz niektórych podobieństw natury społeczno - gospodarczej wyrażonych liczbowo (prezentowanych w tabeli 1), na uwagę zasługuje fakt występowania wielu podobieństw głównie środowiska przyrodniczego. Polsko - słowackie pogranicze to typowe tereny górskie i leśne, ponadto charakteryzujące się występowaniem unikalnych zasobów naturalnych, co prowadzi do możliwości wykorzystania tych terenów w kierunkach tj. turystyka czy agroturystyka, a w przyszłości do wytworzenia klasterów, których występowanie przyczyniłoby się w znacznym stopniu do wzrostu konkurencyjności omawianych terenów. Wschodnia część słowacko polskiego pogranicza to występowanie wielu różnych rodzajów źródeł wód mineralnych, wykorzystywanych do celów leczniczych (uzdrowiska) i konsumpcyjnych (rozlewnie wód mineralnych). Korzystne warunki klimatyczne i geologiczne stymu- 22 kurs słowackiej korony 0, zauważalnym według danych urzędów statystycznych Polski Słowacji do 2006 roku. 86

3 Martin Mizla, Patr ycja Pud ło lują powstanie uzdrowisk, a także specjalistycznych zakładów opieki medycznej. Omawiany teren jest również bardzo bogaty w wody geotermalne, które z powodzeniem mogą być wykorzystywane w ramach odnawialnych źródeł energii. Ponadto niedawne badania geologiczne stwierdzają, że złoża termalnych wód występuje na terenie całego Podkarpacia [Energia,(http)]. Obecnie po słowackiej stronie pogranicza istnieje kilkadziesiąt uzdrowisk czy basenów wodnych wykorzystujących termalna wodę. Największe kompleksy tego regionu to np. Aquaparki w Popradzie i Liptowskim Mikulaszu słynące z wysokiej jakości oferowanych usług i przyciągają na ten teren turystów z różnych krajów. Dobrym przykładem możliwości energetyki geotermalnej mogą być odkryte w okolicach Rzeszowa w 1991 złoża ciepłych wód. Badania solanki z Wiśniowej były rewelacyjne. Okazało się, że z głębokości blisko 3800 metrów wydobywa się ciecz o temperaturze 85 stopni Celsjusza i wydajności źródła 180 metrów sześciennych na godzinę. Solanka z Wiśniowej pod względem chemicznym jest wodą typu węglanowo-sodowego, a jej mineralizacja jest znacznie wyższa niż wód na Podhalu. W ocenie prof. Juliana Sokołowskiego z Polskiej Akademii Nauk to istny skarb. Odkryte źródła w Wiśniowej zaliczył on do najlepszych i największych w Polsce, które można będzie eksploatować przez setki lat. Pojawienie się wysokotemperaturowej wody termalnej obudziło nadzieje na nowoczesną, tanią i ekologiczną lokalną energetykę oraz wykorzystanie jej do celów turystycznych i leczniczych. Gorące wody mogłyby posłużyć do ogrzania domostw setek tysięcy mieszkańców, a koszt produkcji prądu byłby niższy nawet o połowę [Matusz, 2004]. Omawiane regiony charakteryzują się wysoką jakością środowiska naturalnego oraz niedużym stopniem jego przekształcenia przede wszystkim z uwagi na górski charakter terenu i niską gęstością zaludnienia po stronie słowackiej. Na terenie omawianego pogranicza znajdują się obszary chronione - parki narodowe np. Bieszczadzki park narodowy, część Magurskiego Parku Narodowego, Tatrzański Narodny Park, część Narodnego Parku Nizke Tatry, cześć Narodnego Parku Slovensky Raj, Pieniński Park Narodowy, Narodowy Park Połoniny, oraz liczne parki krajobrazowe. Oprócz parków narodowych występują liczne ściśle chronione rezerwaty przyrody. Można zatem wnioskować, że pogranicze polsko-słowackie ma wszelkie predyspozycje do rozwoju i wykorzystania nowych tendencji związanych w wypoczynkiem, turystyką ekoturystyką i agroturystyką. Reasumując - bogate środowisko naturalne, dziedzictwo kulturowe, pozytywny wizerunek obszaru i baza turystyczna otwierają nowe możliwości dla rozwoju całorocznej turystyki i rekreacji (w obszarze tym znajdują się liczne środki sportów zimowych). Trzeba jednak podkreślić, że oprócz miejsc dobrze przygotowanych do turystyki i wypoczynku, głównie w zachodniej części analizowanego obszaru, są też takie tereny, gdzie infrastruktura turystyczna jest słabo rozwinięta. Na obszarze przygranicznym dalej spotykamy miejsca, gdzie występuje duży, lecz niewykorzystany potencjał rozwoju turystyki. Dotyczy to w szczególności wschodniej części pogranicza polsko-słowackiego, są to tereny, gdzie warunki naturalne, obiekty historyczne i inne atrakcje turystyczne nie są w pełni wykorzystywane, czasami wręcz zaniedbane. Może to być związane brakiem rozwoju i podpory inicjatyw lokalnych lub niewiedzą mieszkańców o możliwościach wykorzystania kapitału oferowanych chociażby przez UE na promocje swojego regionu i zwiększenie jego konkurencyjności na tle pozostałych powiatów. Na analizowanym obszarze zlokalizowane są liczne renomowane uzdrowiska, jednak trzeba zaznaczyć, że ich stan- 87

4 Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego dard nie zawsze jest dostosowany do poziomu unijnego. Bardzo ważną rolę w rozwoju współpracy transgranicznej spełniają wydarzenia kulturalne i sportowe. Festiwale, konkursy, wystawy, imprezy folklorystyczne przyczyniają się do tworzenia bezpośrednich kontaktów między społecznościami lokalnymi i samorządami Polski i Słowacji. Turystyka jako gałąź lokalnej gospodarki jest bardzo ważna po obu stronach granicy. Potencjalnie pogranicze polsko-słowackie jest idealnym miejscem dla rozwoju turystyki transgranicznej. Z badań [Program, (http)] wynika, że (licząc każde przekroczenie granicy osobno) rocznie granice przekracza 4 mln Słowaków i ponad 5 mln Polaków. Jednak dla Polaków Słowacja jest często etapem w podróży na południe Europy. Z kolei, mimo że aż 95% turystów słowackich przekraczając granicę pozostaje w strefie przygranicznej, 99,5% Słowaków spędza tu mniej niż 24 godziny. Słowacka część obszaru wsparcia jest, w porównaniu do polskiej, lepiej wyposażona w infrastrukturę turystyczną. Jednak infrastruktura turystyczna po polskiej stronie granicy jest wykorzystywana bardziej intensywnie. Ważnym elementem wpływającym na rozwój wschodniej części pogranicza polsko-słowackiego jest bogactwo obiektów historycznych i kulturowych oraz instytucji kultury. Na omawianym terenie występują liczne zabytkowe obiekty rzymskokatolickie, greckokatolickie, żydowskie, a także obiekty związane z prawosławiem i protestantyzmem, często wpisane do rejestru zabytków, ale będące w złym stanie technicznym lub zdewastowane. Wiele obiektów historycznych z tego obszaru znajduje się na światowej Liście Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Istotna rolę odgrywają tu liczne miejsca kultu religijnego i pielgrzymek (np. sanktuaria, kościoły, cerkwie, kapliczki). W wielu częściach obszaru znajdują się tradycyjne osady wiejskie z dobrze zachowaną tradycyjną architekturą i elementami folkloru danego regionu. Sztukę ludową spotyka się na obszarze wsparcia w budownictwie, wyposażeniu wnętrz, przedmiotach codziennego użytku i narzędziach pracy. Zwyczaje i obrzędy, folklor muzyczny i taneczny kultywowane są przez licznych śpiewaków, kapele i zespoły pieśni i tańca. Także koronki, haftowane dzieła, bibułkarstwo, malarstwo na szkle, rzeźby w drewnie i inne są przedmiotami sztuki ludowego rękodzieła. Trzeba jednak wyraźnie powiedzieć, że aby w pełni zostały wykorzystane walory przyrodnicze czy kulturowe omawianych terenów, niezbędne są inwestycje infrastruktury transportowej i komunikacyjnej. Podkreślenia wymaga fakt, że obecny stan dróg jest niedostosowany do potrzeb obszaru, zwłaszcza z punktu widzenia podmiotów gospodarczych. Infrastruktura transportowa ma szczególne znaczenie dla rozwoju obszarów przygranicznych m.in. z uwagi na dynamiczny rozwój przemysłu turystycznego (usług turystycznych, rekreacyjnych, sportowych itp.), konieczność obsługi granicznego ruchu tranzytowego oraz zapewnienia spójności przestrzennej obszaru przygranicznego, co stanowi szczególne wyzwanie w obszarach górskich. Z uwagi na łańcuch Karpat pogranicze polsko-słowackie charakteryzuje się bardzo zróżnicowaną gęstością sieci drogowej. Na pograniczu polskim jakość dróg (zwłaszcza lokalnych) jest bardzo niska. Ponadto w polskiej części obszaru wsparcia niewielki jest udział dróg dwujezdniowych, przystosowanych do ruchu towarowego (115 kn na oś). Na Słowacji stan dróg jest lepszy, większy jest również odsetek dróg dwujezdniowych, w tym autostrad. Po obu stronach granicy niski jest poziom bezpieczeństwa związanego z infrastrukturą transportową. Na 88

5 Martin Mizla, Patr ycja Pud ło terenach górskich rozproszonego osadnictwa wysokie są koszty budowy i utrzymania sieci infrastruktury. Główne szlaki drogowe i kolejowe położone są w dolinach, w wielu przypadkach bardzo wąskich. Na pograniczu polsko-słowackim zlokalizowane są renomowane firmy IT. Jednakże obszar pogranicza cechuje niski poziom informatyzacji i dostępu do usług teleinformatycznych. Ponadto trzeba dodać, że dostępność Internetu jest znacznie większa w miastach niż na terenach wiejskich. Powoduje to, że osoby zainteresowane prowadzeniem agroturystyki albo już ja prowadzące mają w erze komputeryzacji zmniejszone pole oddziaływania na potencjalnego klienta, który bardzo często szuka oferty przez Internet. Wzajemne doświadczenia z współpracy transgranicznej - obecne programy oraz możliwości finansowania tego typu projektów Biorąc po uwagę warunki środowiska naturalnego, wspólna historie i dziedzictwo kulturowe omawianych terenów pogranicza polsko słowackiego, budowanie wzajemnej współpracy było i jest jednym z priorytetów programów operacyjnych. Najnowszy dokument prezentujący kierunki współpracy obu krajów to Program operacyjny współpracy transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka Omawiany program w ramach czterech priorytetów nakierowany jest głównie na rozwój infrastruktury transgranicznej, prowadzącej do integracji przestrzennej obszaru oraz zwiększenia jego dostępności i atrakcyjności dla mieszkańców, inwestorów i turystów nawiązywanie kontaktów transgranicznych poprzez realizację mikroprojektów opartych na działaniach typu ludzie dla ludzi. Ponadto w projekcie uwzględnia się wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka jest finansowany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz współfinansowany przez partnerów i uczestników krajowych. Środki EFRR przeznaczone na omawiany projekt wynoszą 157, Euro. Wysokość alokacji polskiej środków EFRR wynosi 85,9 mln EUR. W ramach programu przewidywane jest tworzenie projektów sieciowych polegających na sieci współpracy nawiązywanej pomiędzy współpracującymi ze sobą instytucjami, zarówno po stronie polskiej, jak i słowackiej. Sieci te będą konkretyzacją dotychczasowej współpracy instytucji, która prowadzona jest już od dłuższego czasu, jednak formalnie nie istniały dotychczas instrumenty finansowe wspierające kooperację w takiej formie. Sieci zawiązywane w ramach priorytetu 2-rozwój społecznogospodarczy będą sieciami tematycznymi, które dotyczyć będą m.in. współpracy gospodarczej, edukacyjnej, kulturalnej, a także współpracy dotyczącej bezpieczeństwa po obu stronach granicy. Sieci umożliwiały będą wymianę informacji, lepszą współpracę i tworzenie nowych instytucjonalnych struktur współpracy transgranicznej. Rezultatem podejmowanych działań powinno być tworzenie nowych rozwiązań, strategii i polityk. Sieć mogą zawiązać co najmniej trzy podmioty (w tym jeden partner zagraniczny), z których jeden będzie partnerem wiodącym odpowiedzialnym za zarządzanie projektem oraz realizowaną w jego ramach siecią współpracy [Program, (http)]. Spełnienie priorytetów omawianego programu mogą mieć bezpośredni wpływ na rozwój klastra turystyczno - hotelarsko uzdrowiskowego na pograniczu polsko-słowackim. Obecnie w literaturze spotykamy wiele definicji i rodzajów klastrów. Koncepcja klastra przemysłowego została sformuło- 89

6 90 Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego wana przez amerykańskiego ekonomistę Michaela Portera, a za jej prekursora należy uznać brytyjskiego ekonomistę Alfreda Marshalla. Według Portera- klastry przemysłowe to geograficzna koncentracja konkurencyjnych firm w powiązanych sektorach, związanych ze sobą gospodarczo, dzielących te same umiejętności, technologię i infrastrukturę. W klastrze, wielkie i małe przedsiębiorstwa osiągają znacznie więcej niż gdyby miały pracować same, dzięki sieci związanych przedsiębiorstw, dostawców, usług, instytucji akademickich oraz producentów skoncentrowanych na tym samym obszarze. Koncentracja wspomaga tworzenie nowych przedsiębiorstw, produktów oraz nowych miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych, dobrze opłacanych pracowników [Porter, 1990]. Literatura wyróżnia wiele form klastrów (technologiczne, tradycyjne, satelitarne, instytucjonalne, sieciowe czy koncentryczne) [Pluciński M., Hundert M., Skweres-Kuchta 2008, s 17.]. Jednak z punktu widzenia znaczenia drobnej przedsiębiorczości, w ekonomice każdego kraju należy bardziej szczegółowo wspomnieć o klastrach sieciowych, które mogłyby rozwinąć się na terach transgranicznych. Klaster sieciowy składa się z sieci małych firm w tym samym lub podobnym sektorze produkcji, charakteryzujących się możliwością szybkiej adaptacji do zmieniającego się rynku i zróżnicowanych wymagań poprzez współpracę i używanie nowych technologii. Firmy w klastrze wykorzystują zalety nieosiągalne dla firm gdzie indziej, na przykład dostęp do lokalnej wiedzy i rynku pracy, niskich kosztów transportu i kosztów transakcyjnych, pokładów elastyczności, zaufania i współpracy oraz lokalnej infrastruktury, która wspomaga specjalizowaną sprzedaż, usługi i sieci dostawców. Ważną cechą wyróżniającą klastry typu sieciowego jest brak jednego centralnego punktu, wokół którego skupiają się przedsiębiorstwa istnieje raczej zróżnicowana baza firm. Przykładem klastrów występujących na omawianym terenie pogranicza jest np. Dolina Lotnicza - Rzeszów, Tarnowski Klaster Przemysłowy Plastikowa Dolina. Ponadto w wyniku odbytego spotkania w siedzibie WSIiZ w Rzeszowie dnia 24 kwietnia 2006 roku zostało powołane do życia Stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka, którego misją jest tworzenie i rozwój Podkarpackiego Klastra Informatycznego [Podkarpacki, (http)]. W celu promocji i rozwoju polskich klastrów Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości zleciła projekt Program szkoleń promujących clustering. Przedsięwzięcie współfinansowane jest ze środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Realizowany projekt dąży do wyłonienia grup zadaniowych zlokalizowanych na obszarze całej Polski przy czym każda z nich będzie funkcjonować w ramach jednotliwych obszarów geograficznych w branżach tzw. produktów regionalnych, tradycyjnych i lokalnych. Grupa zadaniowa z województwa podkarpackiego, która dotychczas wyraziła chęć uczestnictwa w projekcie to tzw. Podkarpackie smaki [Podkarpackie, (http)]. Ponadto biorąc po uwagę problemy energetyczne na świecie wzrasta znaczenie odnawialnych źródeł energii. Ta kwesta została zawarta w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego na lata oraz Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata Zgodnie z założeniami obu strategii powstał małopolskopodkarpacki klaster czystej energii, którego głównymi celami są [Prezentacja, (http)]:

7 Martin Mizla, Patr ycja Pud ło Zwiększenie pozyskania i wykorzystania czystej energii w regionie południowo-wschodniej Polski dla ochrony środowiska przyrodniczego Koncentracja badań naukowych w obszarze czystej energii Integracja działań przedsiębiorców, agencji, stowarzyszeń i władz regionalnych w obszarze energetyki Ponadto ponad dziesięcioletnia współpraca Polski i Słowacji widoczna jest w działalności Euroregionu Tatry, którego członkiem jest m.in. gminy przeszowskiego kraju. Hasło przygranicznej współpracy brzmi dwa państwa, dwa języki, jeden region, jeden cel, Euroregion Tatry jest obszarem typowo górskim posiada wyjątkowe walory przyrodnicze, krajoznawcze i kulturowe. Na jego obszarze znajduje się pięć parków narodowych: Tatrzański, Pieniński, Babiogórski, Gorczański i Słowacki Raj. Głównymi atrakcjami turystycznymi tego regionu są Tatry i Zakopane. Wielkie walory turystyczne posiadają również Pieniny z przełomem Dunajca, Zalew Czorsztyński, Babia Góra, Gorce. Naturalne wody mineralne i doskonałe warunki klimatyczne są podstawą uzdrowisk. Przedsięwzięcia realizowane w ramach Euroregionu Tatry sponsorowane są m.in. ze składek członkowskich płaconych przez uczestników porozumienia euroregionalnego, z subwencji jednostek administracyjnych wyższego szczebla, w tym środki regionalne i centralne, czy programów pomocowych Unii Europejskiej. Podkreślić należy także powszechną dostępność tych środków pomocy dla gmin, powiatów, szkół, instytucji pozarządowych i innych organizacji publicznych. Wszystkie organizacje niedochodowe, których siedziba znajduje się na obszarze danego Euroregionu, mogą ubiegać się o wsparcie, pod warunkiem spełnienia kilku kryteriów, z których najważniejsze stanowi poświadczone poparcie partnera z drugiej strony granicy i jego planowany bezpośredni udział w realizacji projektu. Bezstronny Panel Ekspertów oraz współdecydujące o wyborze projektów regionalne Komitety Sterujące zapewniają przejrzystość funkcjonowania Funduszu, jak również podejmowanie fachowych decyzji, z uwzględnieniem priorytetów danego Euroregionu. Działalność Euroregionu przyczynia się do powstawania imprez kulturalnych aranżujące spotkania mieszkańców sąsiadujących państw, wymiany młodzieży, podczas targów gospodarczych, konferencji i seminariów naukowych, festiwali piosenki czy zawodów sportowych, jak również nauka języka sąsiada oraz publikacji poświęconych problemom daleko wykraczającym poza granice jednego kraju przełamują wieloletnie bariery kulturowe i historyczne, uświadamiając lokalnej społeczności wzajemne związki i podobieństwa oraz wspólną odpowiedzialność za kształtowanie rzeczywistości w najbliższej okolicy. Niewielkie projekty, których średnie dofinansowanie w ramach Funduszu wynosi kilka tysięcy ero, przyczyniają się do tworzenia trwałych więzów kulturalnych, gospodarczych i - co szczególnie istotne - nawiązywania zwyczajnych kontaktów towarzyskich [Fundusz, (http)]. Ponadto koszycko-preszowski region oraz znaczna część województwa podkarpackiego) 24 należą do jednego z największych euroregionów do Euroregionu Karpackiego (pozostałe kraje wchodzące w jego skład to Węgry, Ukraina oraz Rumunia). Główną przesłanką utworzenia Euroregionu Karpackiego" było inicjowanie i koordynowanie działań w zakresie promocji współpracy gospodarczej, naukowej, kulturalnej, oświatowej, turystycznej i ekologicznej. Więk- 24 Lista członków po stronie polskiej dostępna na stronie 91

8 Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego szość wpływów do budżetu Euroregionu pochodzi ze składek członków Euroregionu, Stowarzyszenie Euroregion Karpacki [Euroregion, (http)] tworzy dynamiczną płaszczyzna współdziałania krajów zrzeszonych w zakresie rozwoju obszarów przygranicznych, jest to także instytucja, która aktywnie stymuluje i wspiera rozwój współpracy terytorialnej (transgranicznej i międzyregionalnej). Na podstawie obowiązujących w Polsce przepisów i stosowanych od lat rozwiązań Stowarzyszenie pełni funkcje instytucji wdrażającej i zarządzającej dla wybranych komponentów programów Unii Europejskiej wspierających rozwój współpracy transgranicznej. W okresie przedakcesyjnym Stowarzyszenie zarządzało Wspólnym Funduszem Małych Projektów w ramach Programu Współpracy Przygranicznej Polska - Słowacja (PHARE CBC). Ponadto realizowała Mikroprojekty w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG IIIA Polska - Republika Słowacka Obecnie Stowarzyszenia jest przygotowane do pełnienia istotnych funkcji w obecnym okresie budżetowym Unii Europejskiej Projekty finansowane z programów UE to ( INTERREG IIIA, EWT , EISIP ). W ciągu siedmiu lat na pograniczu polsko-słowackim będzie realizowany program współpracy transgranicznej w ramach Celu 3 polityki strukturalnej Wspólnot: Europejskiej Współpracy Terytorialnej. Ustanowienie tego celu świadczy o tym, jak bardzo ważną rolę odgrywa w polityce Unii Europejskiej wsparcie obszarów nadgranicznych, rozwój współpracy instytucjonalnej między podmiotami działającymi na tych terenach, podejmowanie wspólnych wysiłków na rzecz podniesienia ich rangi i znaczenia w polityce regionalnej na poziomie krajowym. Ambicją Stowarzyszenia Euroregionu Karpackiego jest stworzenie z programów unijnych efektywnego narzędzia dla dynamicznego rozwoju społeczności, połączonych pasmem Północnych Karpat. Jest instytucją, która wykorzystuje zdobyte przez lata doświadczenia, znajomość specyfiki obszarów przygranicznych, ich problemów, ale też ogromnych możliwości, które tkwią w ich kulturze, historii, bogactwie przyrody, atrakcyjności inwestycyjnej i potencjale gospodarczym. 92

9 Martin Mizla, Patr ycja Pud ło Obecne możliwości finansowania współpracy transgranicznej województwa podkarpackiego i wschodniej Słowacji Możliwości finansowania projektów opartych na współpracy transgranicznej województwa podkarpackiego i koszycko - preszowskiego regionu jest możliwa miedzy innymi dzięki korzystaniu z funduszy UE. Wsparcie Wspólnoty jest dostępne w ramach Współpracy Terytorialnej na lata W ustalonym interwale czasowym w ramach odrębnego celu polityki spójności Unii Europejskiej Cel Europejska Współpraca Terytorialna (EWT), wsparcie finansowe jest przewidziane na projekty dotyczące współpracy w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym. Wyodrębnienie współpracy terytorialnej jako osobnego celu polityki spójności potwierdza duże znaczenie wspólnych przedsięwzięć podejmowanych przez partnerów unijnych. O rosnącym znaczeniu tego typu współpracy świadczy również zwiększenie wysokości środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W latach na rozwój współpracy terytorialnej z budżetu Unii Europejskiej przeznaczonych zostanie łącznie 7,75 mld euro. Polska alokacja na realizację programów w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej wyniesie 557,8 mln euro. Dodatkowe 173,3 mln euro zostanie przeznaczonych przez Polskę na współpracę transgraniczną z państwami nie należącymi do Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP) [Współpraca, (http)]. Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej (European Territorial Cooperation) oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (European Neighbourhood and Partnership Instrument) zastąpią przedsięwzięcia realizowane w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III Komponentom INTERREG-u III będą odpowiadały trzy typy programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej: programy współpracy transgranicznej zastąpią INTERREG III A [Program, (http)], w ramach tego programu powstał Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka ( wsparcie dotyczy mi.n preszowskiego kraju po stronie słowackiej oraz po stronie polskiej m.in. podregion krośnieńsko-przemyski, oraz podregion rzeszowsko-tarnobrzeski) programy współpracy transnarodowej zastąpią INTERREG III B (współpraca Polski i Słowacji jest możliwa w ramach Programu dla Europy Środkowej) [Współpraca, (http)], programy współpracy międzyregionalnej (INTERREG IV C) zastąpią INTERREG III C [Współpraca, (http)] (w porównaniu z okresem obecnie jest dostępny tylko jeden Program Operacyjny Współpracy Międzyregionalnej - INTERREG IV C, który swoim zasięgiem obejmie całe terytorium Unii Europejskiej. Będą w nim uczestniczyli partnerzy z 27 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz z Norwegii i Szwajcarii. Wsparcia inicjatyw transgranicznych jest możliwe również dzięki Wyszehradzkiemu Funduszowi (International Visegrad Fund (IVF), który powstał w 2000r. W skład funduszu wchodzą: Słowacja, Polska, Czechy oraz Węgry. Głównym jego celem jest prowadzenie działalności wspierającej współpracę zrzeszonych krajów. Fundusz oferuje wsparcie inicjatyw w czterech grantach: 93

10 Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego Małe granty - ogólna suma przeznaczona na małe granty w roku 2008 wynosi EUR. Terminy składania wniosków: 1 marca, 1 czerwca, 1 września i 1 grudnia. Kwota wsparcia projektów w ramach programu Małych Grantów wynosi do EUR. Fundusz wspiera projekty z następujących dziedzin: współpraca kulturalna (n.p. festiwale, publikacje), współpraca naukowa i badania naukowe (n.p. konferencje, publikacje, badania), edukacja (n.p. seminaria, szkoły letnie), wymiana młodzieży (n.p. sport, imprezy edukacyjne i kulturalne dla młodzieży i dzieci), współpraca transgraniczna (n.p. projekty 2 państw, które znajdują się na granicy, w odległości 50 km od granicy) promocja turystyki (n.p. przewodniki, prezentacje, targi) Standardowe granty (ogólna suma przeznaczona na Standardowe granty w roku 2008 wynosi EUR. Terminy składania wniosków: 15 marca i 15 września. Kwota wsparcia projektów w ramach programu Standardowych Grantów wynosi od EUR w górę. Fundusz wspiera projekty w takich samych dziedzinach jak w przypadku małych grantów, Granty Strategiczne)- ogólna suma przeznaczona na Strategiczne Granty w roku 2008 wynosi EUR. Termin składania wniosków: 15 lutego i 15 maja. Fundusz w roku 2008 wesprze jeden lub więcej projektów. Kwota wsparcia jednego projektu w ramach tego programu wynosi od do EUR. W roku 2008 Fundusz wspiera projekty zgodne z następującymi priorytetami: stworzenie lepszych warunków do badań naukowych, proces integracji europejskiej: dzielenie się "Wyszehradzkim know-how" z państwami sąsiadującymi z Grupą, dobre zarządzanie (Good Governance) sektorem publicznym, promocja Grupy Wyszehradzkiej: współczesne podejście do poszerzania wiedzy na temat współpracy krajów Grupy Wyszehradzkiej Granty dla uczelni wyższych termin składania wniosków był do 15 lutego Program wpiera rozwój uczelni wyższych ich programów nauczania, uniwersyteckie kursy związanych z krajami należącymi do omawianego Funduszu. Budżet grantu wynosi EUR 100,000. Uwagi końcowe Wspólne dziedzictwo kulturowe oraz sympatia polsko-słowacka przyczyniała się i nadal przyczynia do powstawania inicjatyw, które mają na celu wzrost konkurencyjności i innowacyjności wymienionych krajów. Warunki przyrodnicze oraz obecne sytuacja ekonomiczna na świecie wskazuje na nowe trendy budowania wzajemne współpracy między regionami. Województwem podkarpackim oraz proszowsko-koszycki region posiada bardzo wysokie walory turystyczne, które dają podstawę do wytworzenia na tym terenie turystyczno - hotelarsko - uzdrowiskowego klastera, w którego skład wchodziłyby firmy z pogranicza polsko-słowackiego. Ponadto wysoka zasobność regionów w geotermalne źródła stwarza możliwości wykorzystania ich nie tylko na cele energetyczne, ale również leczniczo - uzdrowiskowe. Wszystkie te działania mogą przyczynić się o rozwoju regionu i wzrostu jego konkurencyjności na tle pozostałych, zarówno w Polsce jak i Słowacji. 94

11 Martin Mizla, Patr ycja Pud ło Cooperation between South-East Poland and East Slovakia the Road to Increase Competitiveness these Regions Summary Poland and Slovakia as a border countries have many natural, cultural and economical similarities, which can be a foundation of further cooperation these two countries. This article shows area of cooperation and possibilities of financing this collaboration. Literatura Energia odnawialna jako alternatywa utrzymania suwerenności energetycznej Polski Euroregion Podkarpacki Fundusz Małych Projektów Informacja o stanie i strukturze bezrobocia w województwie podkarpackim w styczniu 2008 r. p_tery=9&p_dane=0&p_kate=4&p_wyjscie=1 Matusz J , Geotermalny skarb, Rzeczpospolita. Miera nezamestnanosti koncom januára vzrástla na 8,06 % Podkarpacki klaster informatyczny Podkarpackie Smaki Pluciński M., Hundert M., Skweres-Kuchta 2008 Potrzeby sektora MSP w zakresie wsparcia innowacyjności i budowy struktur klastrowych branży TSL (Raport z badań w województwie zachodnio-pomorskim), Szczecin. Porter M. E., The Competitive Advantage of Nations, Macmillan Press, Hampshire and London Prezentacja klastra Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka Współpraca międzyregionalna Programy współpracy transgranicznej Współpraca Terytorialna w latach

12 Współpraca transgraniczna drogą do zwiększenia konkurencyjności i innowacyjności wschodniej Słowacji oraz województwa podkarpackiego Współpraca transnarodowa, 96