EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI RAPORT

Transkrypt

1 EUROPEJSKIE FORUM NOWYCH IDEI RAPORT TERMIN KONTRAPUNKTU: 28 września, godz TEMAT: Czy Unia Europejska zabija konkurencyjność Europy? MODERATOR: Piotr Chęciński, TVP Info, Polska PANELIŚCI: Jerzy Buzek, Parlament Europejski, Polska Jan Kulczyk, Kulczyk Investments, Polska AUTOR BRIEFU: Przemysław Gabrysiak 1 Copyright by PKPP Lewiatan

2 Czy Unia Europejska ma szansę stać się najbardziej konkurencyjną gospodarką świata? Cel ten miała osiągnąć już w 2010 roku, w ramach realizacji strategii lizbońskiej. Na przeszkodzie stanął m.in. kryzys ekonomiczny, a także zmieniający się układ sił w wielobiegunowym świecie. Unia nadal jest mniej innowacyjna i wydajna niż Stany Zjednoczone. Na dodatek coraz bardziej musi liczyć się z polityczną i gospodarczą presją krajów rozwijających się. W sytuacji, gdy centrum światowej gospodarki przesuwa się w stronę Azji samo porównywanie się z USA już nie wystarcza 1. Ponadto opublikowany w 2011 roku raport Światowego Forum Ekonomicznego na temat konkurencyjności gospodarek wskazuje, że w Europie wciąż istnieje znaczna dysproporcja między czołówką najbardziej konkurencyjnych pod względem gospodarczym państw, a maruderami, ciągnącymi Europę w dół[2] 2. Skuteczniejszemu konkurowaniu z nowymi silnymi graczami wyłaniającymi się na światowym rynku, a także szybszemu niwelowaniu różnic w rozwoju ekonomicznym i społecznym poszczególnych członków Wspólnoty ma sprzyjać zaprezentowana przez UE w 2010 roku strategia Europa 2020, która zastąpiła lizbońską. Kluczowym narzędziem realizacji Europy 2020 jest nowa polityka spójności UE, która po 2013 r. zostanie przekształcona w główną strategię inwestycyjną Unii. Zgodnie z założeniami Komisji Europejskiej polityka spójności ma się koncentrować na: 1) wspieraniu badań naukowych; 2) zwiększaniu dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjnokomunikacyjnych; 3) podnoszeniu konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, także w sektorze rolnym i rybołówstwa; 4) wspieraniu przejścia na tzw. gospodarkę niskoemisyjną (obniżony poziom emisji CO2 w procesach technologicznych) we wszystkich sektorach; 5) promowaniu dostosowania do zmian klimatu; 6) ochronie środowiska naturalnego i wspieraniu efektywności wykorzystania zasobów; 1 Nowa strategia gospodarcza UE pilnie poszukiwana, K. Rybiński, P. Świeboda, Rzeczpospolita, Patrz: Global Competitiveness Report , World Economic Forum,

3 7) promowaniu zrównoważonego transportu i usuwaniu niedoborów przepustowości infrastruktury sieciowej; 8) wspieraniu zatrudnienia i mobilności pracowników; 9) wspieraniu włączenia społecznego i walki z ubóstwem; 10) inwestowaniu w edukację i umiejętności uczenia się przez całe życie; 11) wzmacnianiu potencjału instytucjonalnego i skuteczności administracji publicznej. Czy takie powiązanie strategii Europa 2020 z polityką spójności sprawi, że UE wreszcie zbuduje innowacyjną gospodarkę zdolną konkurować w globalnej grze? Jak powinny rozkładać się akcenty między spójnością Unii a jej konkurencyjnością? A może - niezależnie od przyjmowanych strategii i wdrażania ambitnych polityk Unia jest instytucjonalnie i politycznie niezdolna do stworzenia bardziej dynamicznej, zrównoważonej gospodarki? Może w istocie poszczególne polityki UE, w tym najważniejsza w budżecie Wspólnoty polityka spójności, zabijają konkurencyjność Europy? Główne wyzwania tematyczne i pytania: 1. Polityki UE w czasach kryzysu 2. Czy Unia Europejska odpowiada na wyzwania rozwojowe i jest zdolna do tworzenia przewag konkurencyjnych? 3. Czy dążenie do osiągniecia spójności w ramach UE osłabia konkurencyjność Europy? Dyskusje nad przyszłością polityki spójności, reformą wspólnotowego budżetu czy jednolitego rynku, są inicjowane m.in. w związku z zachodzącymi zmianami społeczno-gospodarczymi 3. Krytyka polityki spójności i polityki konkurencyjności Wspólnoty dotyczy przede wszystkim, jej nieprzystosowania do zmieniającej się sytuacji na rynku światowym i mało aktywnego podejścia do globalnych wyzwań, takich jak 4 : 3 patrz: konkluzje prezydencji UE nt. polityki regionalnej dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego: ty_ekspertyzy.aspx 4 Rozwijające się regiony rozwijająca się Europa. Czwarty raport na temat spójności gospodarczej i społecznej, komunikat Komisji Europejskiej, Bruksela Copyright by PKPP Lewiatan

4 Włączanie się krajów rozwijających się do międzynarodowego podziału pracy już nie tyko w sektorach produkcji, ale i usług; Różnicowania trendów demograficznych na świecie na niekorzyść starzejącej się Europy i ich wpływu na redystrybucję źródeł wzrostu, dochodu i oszczędności; Wzrostu cen na rynkach energii i konieczności przyjmowania standardów ekologicznych; Wzrastającego poziomu urbanizacji i znaczenia miast w gospodarkach regionów; Nowych technologii powstających już nie tylko w najbardziej rozwiniętych państwach świata. 5 Polityka regionalna i strukturalna Unii Europejskiej jest wyrazem solidarności bogatszych krajów członkowskich (i ich regionów) z krajami (regionami) względnie uboższymi. W preambule Traktatu Rzymskiego z 1957 roku państwa członkowskie, jako priorytet funkcjonowania Wspólnoty, wskazały dążenie do zjednoczenia gospodarki narodowej i wspierania jej harmonijnego rozwoju, zmniejszając różnice pomiędzy poszczególnymi obszarami. Właściwe określenie koncentracji polityki regionalnej/polityki spójności oraz jej zasięgu geograficznego decyduje o tym, czy będziemy mieli do czynienia z polityką ukierunkowaną na zwiększanie konkurencyjności regionów przez wspieranie i kreowanie ich wewnętrznych potencjałów, czy też tylko i wyłącznie z polityką kompensacyjną i redystrybucyjną, zorientowaną na niwelowanie różnic w poziomach zamożności 6. Czy polityka regionalna staje się dzisiaj wyłącznie narzędziem realizacji priorytetów zdefiniowanych w strategii lizbońskiej i strategii Europa 2020, czy też jest w stanie zachować swoją specyfikę polityki wyrównawczej i przynoszącej, poza korzyściami ekonomicznymi, właściwe sobie efekty społeczne, kulturowe i polityczne? Jaka jest współzależność pomiędzy rolą małych, średnich i dużych przedsiębiorstw w kształtowaniu rozwoju regionalnego a uzyskiwaną przez te przedsiębiorstwa pomocą ze środków Unii Europejskiej? Czy można budować konkurencyjność UE, mając do czynienia z dysproporcjami w rozwoju poszczególnych jej członków? Inwestowanie w przyszłość Europy. Piąty raport na temat spójności gospodarczej i społecznej, komunikat Komisji Europejskiej, Bruksela Polityka spójności po 2013 r. Pożądane kierunki reformy. Dokument problemowy, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa por. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego Regiony, miasta, obszary wiejskie, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa

5 Wpływ kryzysu na politykę gospodarczą Unii Europejskiej Mimo sukcesów integracji europejskiej, rola i znaczenie Europy w światowej gospodarce w ostatnich dekadach systematycznie się kurczy. Szczególnie stało się to widoczne po wybuchu kryzysu, który w kraje europejskie uderzył znacznie silniej niż w USA 7. Generalnie można uznać, iż w latach 90. Europa utraciła zdolność do szybkiego wzrostu gospodarczego. Zachodnia część kontynentu miała rozwijać się równie szybko jak Stany Zjednoczone, a Europa Wschodnia notować niewiele niższe tempo niż azjatyckie tygrysy. Tymczasem, największy na świecie rynek towarów, usług, kapitału i pracy, który miał zapewnić UE stabilny rozwój i doścignięcie na polu gospodarczym USA w znacznej mierze nie spełnił pokładanych w nim oczekiwań 8. Unia Europejska opracowała strategie gospodarcze lizbońską (2000) oraz wzrostu i zatrudnienia (2005). Jednak były one słabo realizowane w praktyce i rozproszone na zbyt wiele różnych, niekiedy wzajemnie wykluczających się celów, co opisał dr Tomasz G. Grosse w dokumencie Nowe podejście do strategii lizbońskiej 9. Wskazane strategie zostały oparte na miękkim zarządzaniu politykami europejskimi. Polegało ono na wskazywaniu dość ogólnych kierunków działania i dobrowolnym wypełnianiu przyjętych zobowiązań. W rezultacie tylko od woli i determinacji rządów krajowych zależało, w jakim tempie i zakresie były realizowane priorytety strategii. W opinii ekspertów strategia lizbońska niewystarczająco pobudzała reformy strukturalne w krajach członkowskich, co było związane ze słabością regulacyjnych i finansowych instrumentów unijnych 10. Czy polityka antykryzysowa Unii Europejskiej nie przesłania obecnie decydentom globalnych wyzwań, na które w najbliższym czasie trzeba będzie znaleźć odpowiedź? Czy ratowanie strefy euro nie stoi w sprzeczności ze zwiększaniem konkurencyjności całej Unii Europejskiej? Wpływ kryzysu na politykę konkurencyjności Wspólnoty Europejskiej 7 European Economic Recovery Plan, komunikat Komisji do Rady Europejskiej, Bruksela Orłowski W., Kryzys finansowy a pozycja Zachodu, [w:] Kuźniar R., Kryzys 2008 a pozycja międzynarodowa Zachodu, Scholar, Warszawa Grosse T. G., Nowe podejście do strategii lizbońskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa Pisani-Ferry J., Sapir A., Last exit to Lisbon, Institute Bruegel, Brussel Copyright by PKPP Lewiatan

6 Ukierunkowanie interwencji w ramach polityki regionalnej na obszary mające problemy prowadziło do koncentracji środków z funduszy strukturalnych w regionach najbiedniejszych oraz poddawanych restrukturyzacji. Dominowała potrzeba wyjścia z tzw. zaklętego kręgu zacofania, co było realizowane za pomocą pakietu przedsięwzięć mających stworzyć podstawy dla dynamicznego rozwoju społeczno-gospodarczego. Mimo to, w ostatnich dwóch dekadach, nastąpiła dywergencja poziomów rozwoju regionalnego w większości państw członkowskich Unii Europejskiej oraz stabilizacja wysokich zróżnicowań regionalnych w całej Wspólnocie. Okazały się one znacznie większe niż te, które występują w USA czy Japonii 11. W efekcie europejska polityka spójności jest oceniana krytycznie, przede wszystkim ze względu na: Finansowanie tradycyjnych elementów struktur społeczno-gospodarczych; Podejmowanie wielkiej liczby małych i wyizolowanych projektów; Rozproszenie kierunków oddziaływania; Niską wartość dodaną (mnożnikową) wielu kierunków interwencji. Wskazywano, że znacznie większe efekty społeczno-ekonomiczne można by osiągnąć, przeznaczając środki na badania naukowe i rozwój technologiczny oraz przesuwając je do najwyżej rozwiniętych państw i regionów Wspólnoty, które decydują o konkurencyjności Unii Europejskiej względem USA i Japonii 12. W 2005 r. dokonano przeglądu procesu wdrażania strategii lizbońskiej, wskazując, że w latach nie nastąpił zasadniczy przełom w poziomie innowacyjności oraz w budowaniu społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy. Nie stworzono więc konkurencyjnej gospodarki wspólnotowej. Przyczyną był przede wszystkim brak skuteczności wdrażania oryginalnej strategii za pomocą tzw. otwartej metody koordynacji, która pozostawiała krajom członkowskim dużo swobody. Dlatego zdecydowano o przygotowaniu nowego dokumentu, podporządkowującego Unii całość interwencji w procesy gospodarcze, w tym także politykę spójności odnowionej strategii lizbońskiej. Wyrazem tego było m.in. przyjęcie założenia, że w krajach i regionach Unii Europejskiej o niskim poziome rozwoju społeczno-gospodarczego, przynajmniej 60% środków Wspólnoty powinno zostać przeznaczone na priorytety lizbońskie. 11 Investing for growth: Building innovative regions. Background report and appendix, Meeting of Territorial Development Policy Committee at Minisetrial Level, OECD, Paris por. Szlachta J., Fundusze strukturalne Unii Europejskiej a ograniczanie skutków kryzysu, [w:] Unia Europejska wobec kryzysu ekonomicznego, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa

7 Mimo to, klimat wokół europejskiej polityki spójności był w ostatnich kilku latach, a zwłaszcza po dotarciu kryzysu do Europy, bardzo niekorzystny. Kształtowały go m.in. niektóre kraje UE - płatnicy netto do budżetu Wspólnoty. W raportach Banku Światowego potraktowano europejską politykę spójności podobnie,jak wspólną politykę rolną, czyli jako nieefektywną alokację rzeczową i przestrzenną ograniczonych środków publicznych 13. W konsekwencji proponowano więc: Renacjonalizację europejskiej polityki spójności (przeniesienie środków i odpowiedzialności na poziom państw członkowskich); Ograniczenie terytorialne wyłącznie do regionów najbiedniejszych; Zawężenie pola interwencji do projektów infrastruktury transportowej oraz ewentualnie infrastruktury środowiskowej. Eksponowane były także nieprawidłowości we wdrażaniu funduszy, występujące zwłaszcza w nowych państwach członkowskich. Postulowano alokację środków Wspólnoty na zasadzie paneuropejskich konkursów, zamiast określania tzw. kopert krajowych. Dla zasadniczej poprawy klimatu wobec europejskiej polityki spójności istotne znaczenie miało udokumentowanie wartości europejskiej polityki spójności dla całej Wspólnoty. Wyrazem tego było pokazanie znaczenia tych wydatków dla pobudzania koniunktury w całej Unii Europejskiej. Dzięki 140 mld euro (w cenach stałych z 2005 r.) przeznaczonych na realizację polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradzkiej (V4), dodatkowy import tych państw z krajów starej UE w okresie wyniesie 75 mld euro 14. Jeśli uwzględnić, że państwa UE-15 przeznaczają na realizację polityki w V4 ok. 130 mld brutto i ok. 117 mld netto, to można powiedzieć, że z każdego euro netto zainwestowanego w realizację polityki spójności przez państwa UE-15 wraca do nich w postaci dodatkowego eksportu 61 centów (57 centów, jeśli nie uwzględniać wypłat, otrzymywanych przez nie w ramach polityki spójności). 15 Jednocześnie korzyści te są silnie zróżnicowane w zależności od kraju i co najciekawsze, największe są dla Niemiec tak w ujęciu bezwzględnym (30,7 mld euro), jak i względnym (na każde euro przeznaczone na politykę spójności w dodatkowym eksporcie otrzymują 1,25 euro w ujęciu netto i 13 Reshaping Economic Geography. World development report 2009, The World Bank, Washington Ocena korzyści uzyskiwanych przez państwa UE-15 w wyniku realizacji polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Raport końcowy, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa Tj. po uwzględnieniu wypłat, jakie otrzymują w ramach polityki spójności - pod uwagę wzięto jedynie płatników netto, bez uwzględnienia Grecji, Hiszpanii i Portugalii 7 Copyright by PKPP Lewiatan

8 1,14 euro w ujęciu brutto). Korzyści netto powyżej 1 euro notują także Irlandia i Luksemburg, ale w ich wypadku jest to przede wszystkim efekt niskiej bazy, tj. małego wkładu w realizację polityki spójności, przy względnie wysokim dodatkowym eksporcie. Oczywiście, dla rozróżnienia między efektem netto i brutto duże znaczenie ma to, na ile dany kraj spośród starej Unii uczestniczy w podziale środków. Przykładowo, w wypadku Austrii efekt netto (37 centów) jest dużo niższy niż efekt brutto (57 centów). Wynika to z tego, że Austria osiąga relatywnie małe wypłaty w ramach polityki spójności (w porównaniu do wpłat znacznie mniejsze niż np. Niemcy). Efekty są także nierównomiernie rozłożone pomiędzy poszczególne kraje V4 - ze względu na różne wielkości gospodarek i nakłady na politykę spójności dodatkowy eksport trafia przede wszystkim do Polski (42,6 mld euro), następnie do Czech (14,8 mld), Węgier (12,4 mld) i Słowacji (4,8 mld). Wielkość dodatkowego eksportu jest ściśle związana z rozmiarami wydatków ze środków UE w kraju docelowym, jednak należy zwrócić uwagę, iż dla Polski efekty te są nieco słabsze, a dla pozostałych państw nieco silniejsze, co jest związane z ich większą otwartością i integracją z rynkiem międzynarodowym 16. Za sprawą polityki spójności powstały nowe miejsca pracy, wzmocniono kapitał ludzki, rozwinięto infrastrukturę i poprawiono stan ochrony środowiska, w szczególności w regionach mniej rozwiniętych 17. Nie ulega wątpliwości, że bez niej dysproporcje byłyby większe. Jednak długotrwałe skutki społeczne kryzysu, zapotrzebowanie na innowacje napędzane coraz większymi globalnymi wyzwaniami, jak również wymóg jak najlepszego spożytkowania każdego euro wydanego ze środków publicznych, wskazują na potrzebę przeprowadzenia ambitnej reformy polityki regionalnej, jak i polityki konkurencyjności UE w ogóle. Czy polityka spójności ma sens w momencie, gdy największy strumień pieniędzy z Unii Europejskiej płynie w postaci transferów na ratowanie strefy euro? Polityka gospodarcza UE: wiele instrumentów - niewiele efektów? Polityka regionalna Wspólnoty mimo, że kształtowana jest przede wszystkim jako instrument łagodzący negatywne efekty procesu integracji, związane z wprowadzeniem jenolitego rynku i wspólnej waluty, znalazła także inne zastosowanie. W przełomowych momentach okazywała się 16 Ocena korzyści uzyskiwanych przez państwa UE-15 w wyniku realizacji polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Raport końcowy, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa Wg danych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego od początku uruchomienia programów operacyjnych perspektywy finansowej do dn. 12 sierpnia 2012 r. złożono 234 tys. wniosków (poprawnych pod względem formalnym) o dofinansowanie na całkowitą kwotę dofinansowania (środki unijne i środki budżetu państwa) 494 mld PLN. W tym samym okresie podpisano z beneficjentami umów o dofinansowanie na kwotę 312 mld PLN wydatków kwalifikowanych, w tym dofinansowania w części UE 214 mld PLN. Wartość wydatków beneficjentów uznanych za kwalifikowane wynikająca ze złożonych wniosków o płatność wyniosła 156 mld PLN, a w części dofinansowania UE 111 mld PLN. 8

9 bowiem kartą przetargową w negocjacjach, pełniąc przede wszystkim funkcje płatności kompensacyjnej przy okazji przechodzenia do kolejnych etapów integracji, bądź kolejnych rozszerzeń Wspólnoty. Służyła również jako elastyczny instrument absorbowania braku elastyczności w innych dziedzinach, jak np. wspólna polityka rolna. Napływ funduszy strukturalnych do regionów przynosi skutki bezpośrednie w postaci trwałych obiektów infrastrukturalnych, unowocześnionych linii produkcyjnych, wzrostu kwalifikacji siły roboczej itd. Skutki pośrednie to m. in. poprawa dostępności przestrzennej i niższe koszty funkcjonowania gospodarki, wzrost atrakcyjności inwestycyjnej, wzrost popytu wewnętrznego przenoszony do firm nie aplikujących o środki pomocowe. W ten sposób przezwyciężana jest również bariera zapóźnienia wywołana chronicznym niedoborem kapitału, a regiony przyśpieszają swój rozwój w różnej skali, zależnej przede wszystkim od jakości projektów oraz realizujących je kadr. Wydaje się zatem logiczne, że w regionach objętych wsparciem powstają liczne nowe miejsca pracy. Pojawia się jednak wątpliwość wywołana trudnością rozdzielenia zjawiska dywergencji na poziomie krajowym i regionalnym. Czy zmniejszanie się różnic nie jest przede wszystkim rezultatem korzystnych tendencji makroekonomicznych na poziomie krajowym, których efektem jest ciągłe zbliżanie się państw słabiej rozwiniętych do poziomu średniego? Dotyczy to krajów postkomunistycznych ciągle odrabiających dystans zapóźnienia rozwojowego. Skutki akcesji do UE nie ograniczają się jedynie do efektów napływających funduszy. Wejście na jednolity rynek Wspólnoty, likwidacja barier przepływu czynników produkcji i jej rezultatów, napływ inwestorów z i spoza UE, usprawnienie prawa krajowego i inne przyczyny pozwalały na zdynamizowanie rozwoju już po rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych w 1998 r. (6 krajów) i w 1999 r. (druga szóstka). Świadczy o tym skok dynamiki rozwojowej najsłabiej rozwiniętych regionów między 1995 a 2004 r. Ich rozwój nie mógł być skutkiem funduszy strukturalnych, gdyż te zaczęły napływać w ciągu 8 miesięcy 2004 r., a fundusze przedakcesyjne obejmowały mniejsze kwoty niż fundusze strukturalne. Zmiany krajowej dynamiki rozwojowej między 1995 a 2004 r. ilustrowane są pośrednio przez skok dynamiki rozwojowej w regionach najsłabiej rozwiniętych. Nie jest to zatem rezultat funduszy strukturalnych, gdyż te zaczęły napływać dopiero w ciągu 8 miesięcy 2004 r., a fundusze przedakcesyjne obejmowały znacznie mniejsze kwoty niż fundusze strukturalne. Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności są najważniejszymi instrumentami polityki strukturalnej i polityki konkurencyjności Unii Europejskiej. Oznacza to, że interwencja dokonywana za ich pomocą ma na celu osiąganie długookresowych zmian strukturalnych w państwach i regionach Wspólnoty Europejskiej oraz wpływanie na wzrost ich innowacyjności i konkurencyjności. Najbardziej bezsporne jest zjawisko wzrostu spójności UE w wymiarze gospodarczym jako efektu polityki wspólnotowej. Natomiast, mimo oficjalnego optymizmu Komisji Europejskiej wątpliwości budzi wzrost spójności społecznej, szczególnie w zakresie tendencji na rynku pracy. 9 Copyright by PKPP Lewiatan

10 Przykładowo, w krajach w których tylko część terytorium objęto Celem 1 polityki spójności - Konwergencji (w Niemczech i we Włoszech) rozwój gospodarczy regionów jest szybszy niż pozostałych, natomiast dynamika zmian zatrudnienia jest odwrotna (na terenie dawnej NRD nastąpił wręcz stały ubytek miejsc pracy). Oznacza to szybki wzrost wydajności pracy i pracooszczędny typ postępu technicznego. Przedstawiony przykład, odnoszący się do bezrobocia, pozwala zakwestionować pogłębianie się spójności społecznej. W większości ocen zauważa się postęp w zakresie spójności przestrzennej, chociaż występuje tu trudność rozdzielenia efektów procesów makroekonomicznych i regionalnych. Dla wzmacniania spójności w jej trzech wymiarach jest ważne, aby proces zmniejszania dysproporcji między regionami dotyczył zarówno poziomu krajowego, jak i wspólnotowego. W rzeczywistości, konwergencja mierzona wielkością PNB per capita, w niektórych regionach krajów członkowskich wystąpiła jednocześnie z dywergencją w innych. W Austrii w latach dysproporcje między regionami zawęziły się. W Niemczech, Francji, Grecji, Hiszpanii i we Włoszech wystąpiły niewielkie zmiany w tym zakresie, podobnie jak w Belgii i Finlandii. W Wielkiej Brytanii, Szwecji, Holandii i Portugalii nastąpiło poszerzenie zróżnicowania między regionami. Szczególnie silnie zaznaczyło się to w latach w Wielkiej Brytanii (posiadającej kilka regionów Celu 1) i Portugalii (całe terytorium to regiony Celu 1). Czy polityka regionalna Unii Europejskiej przynosi proporcjonalne efekty nakładów ponoszonych na nią przez poszczególne kraje? Czy gdyby nie nakłady na politykę regionalną, poziom spójności byłby zdecydowanie mniejszy niż obecnie? Czy dążenie do osiągnięcia spójności w ramach UE oznacza niezdolność do utrzymania konkurencyjności wobec najsilniejszych podmiotów gospodarczego światowej gospodarki? Czy Unia Europejska odpowiada na wyzwania rozwojowe i jest zdolna do tworzenia przewag konkurencyjnych? Polityka regionalna jako odpowiedź na wyzwania globalizacji Zdolności adaptacyjne państw członkowskich UE zostały zniszczone poprzez biurokratyczne przeregulowania, które w nie przyniosły obywatelom oczekiwanego bezpieczeństwa 18. Tym samym Unia straciła strategiczną inicjatywę na rzecz procesów zachodzących w globalnym otoczeniu. Kraje 18 op. cit., str

11 takie, jak Chiny i Turcja cieszą się obecnie okresem bezprecedensowego w historii nowożytnej rozkwitu ekonomicznego, porażkę podczas gdy kraje Zachodu gnębi kryzys. załamaniu załamała się europejska koncepcja rozwoju, który miał odbywać się za pomocą innowacji i marketingu. Jednocześnie, kraje Unii utraciły rentę kompetencyjną w stosunku do krajów rozwijających się - wszak np. Chińczycy potrafią już tyle samo. Podejmując refleksję nad gospodarczą przyszłością UE należy mieć na uwadze fakt, iż czynnikiem wzrostu jej konkurencyjności w dobie globalizacji jest podwyższenie poziomu życia społeczeństw najuboższych i dofinansowanie rozwoju gospodarczego regionów zacofanych. Takie działania wspólnotowe mogą wykreować silną gospodarkę oraz przyczynić się do wzrostu konkurencyjności funkcjonowania przedsiębiorstw. Stąd niezmienne jest przesłanie wynikające z art. 158 Traktatu o UE, wskazujące, że Wspólnota działa na rzecz wspierania harmonijnego rozwoju, którego fundamentalnym celem jest redukcja różnic w rozwoju różnych regionów oraz wspieranie regionów najmniej uprzywilejowanych oraz wysp, z uwzględnieniem obszarów wiejskich 19. Wyrównywanie dysproporcji regionalnych w nowo uformowanej Wspólnocie wymaga jednak spójnej polityki regionalnej Unii Europejskiej i jej członków. W wyniku polityki spójności Wspólnota ma szanse na umocnienie regionalnej konkurencyjności. Ponadto może zwiększyć potencjał wzrostu gospodarki, poprzez zabezpieczenie bardziej zrównoważonego rozkładu działalności gospodarczej na obszarze Unii, zmniejszenie ryzyka tworzenia się wąskich gardeł, oraz prawdopodobieństwa występowania presji inflacyjnej, która mogłaby spowodować przedwczesny koniec wzrostu. Co z Europą i Unią Europejską w trzeciej dekadzie XXI wieku? Jak odtworzyć europejski dynamizm? 19 Dz.U.L. 210 z r., s Copyright by PKPP Lewiatan

12 DANE I WYKRESY: Wykres 1. Wsparcie netto w relacji do wypłat w latach Źródło: Ocena korzyści uzyskiwanych przez państwa UE-15 w wyniku realizacji polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Raport końcowy, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa

13 Wykres 2. Wysokość wkładu UE w dwóch perspektywach finansowych w krajach V4 w mld EUR Źródło: Ocena korzyści uzyskiwanych przez państwa UE-15 w wyniku realizacji polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Raport końcowy, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa Copyright by PKPP Lewiatan

14 Wykres 3. Odniesienie korzyści całkowitych krajów UE 15 do wpłat krajów UE 15 do budżetu (kategoria brutto) w częsci przeznaczonej na realizację polityki spójności w krajach V4 Źródło: Ocena korzyści uzyskiwanych przez państwa UE-15 w wyniku realizacji polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Raport końcowy, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa

15 BIBLIOGRAFIA: Arestis P., Sawyer M., The design Faults of the Economic and Monetary Union, Journal of Contemporary European Studies, vol. 19, 2011 Bachtler J., Gross T., Mcmaster I., Delivering The Lisbon and Gothenburg Agendas, Background Paper for the UK Presidency Conference: Regional and Rural Development Programmes ( ): Delivering the Lisbon and Gothen- burg Agendas, Newcastle-Gateshead, European Policies Research Centre 2005 Bachtler J., Wishlade F., Yuill D., Regional Policy in Europe after Enlargement, Regional and Industrial Policy Re- search Paper, No. 44, 2001 Barca F., An Agenda for a Regional Cohesion Policy. A place based approach to meeting European Union challenges and expectations, Independent Report prepared at the request of D. Huebner, Commissioner for Regional Policy, Brussels 2009 Barrios S., Strobl E., The dynamics of regional inequalities, Economic Papers, Directorate General for Economic and Financial Affairs and Ecole Polytechnique Paris, No. 229, 2005 Dyson K., The Euro at 10: Europeanization, Power, and Convergence, Oxford University Press, Oxford 2008 Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, Bruksela 2010 European Economic Recovery Plan, komunikat Komisji do Rady Europejskiej, Bruksela 2008 Grosse T. G., Nowe podejście do strategii lizbońskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2005 Inwestowanie w przyszłość Europy. Piąty raport na temat spójności gospodarczej i społecznej, komunikat Komisji Europejskiej, Bruksela 2010 Investing for Growth: Building Innovative Regions. Policy Report, OECD, Paris 2009 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego Regiony, miasta, obszary wiejskie, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010 Kryzys gospodarczy odpowiedź europejskiej polityki spójności, Polityka Regionalna, Brussels 2009 Kukliński A., Woźniak J., Unia Europejska. Dylematy XXI wieku, Małopolskie Obserwatorium Polityki Rozwoju, Kraków Copyright by PKPP Lewiatan

16 Ocena korzyści uzyskiwanych przez państwa UE-15 w wyniku realizacji polityki spójności w krajach Grupy Wyszehradzkiej. Raport końcowy, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2011 Orientation Paper on Future Cohesion policy, P. Samecki, European Commission, Brussels 2009 Orłowski W., Kryzys finansowy a pozycja Zachodu, [w:] Kuźniar R., Kryzys 2008 a pozycja międzynarodowa Zachodu, Scholar, Warszawa 2011 Pietrzyk I., Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002 Pisani-Ferry J., Sapir A., Last exit to Lisbon, Institute Bruegel, Brussel 2006 Polityka spójności po 2013 r. Pożądane kierunki reformy. Dokument problemowy, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2008 Reflection Paper on future Cohesion Policy, D. Huebner, Informal Meeting of Ministers for Regional Policy, Marianske Lazne 2009 Reshaping Economic Geography. World development report 2009, The World Bank, Washington 2009 Rosati D., Euro ekonomia i polityka, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego, Warszawa 2009 Rozwijające się regiony rozwijająca się Europa. Czwarty raport na temat spójności gospodarczej i społecznej, komunikat Komisji Europejskiej, Bruksela 2007 Unia Europejska i kryzys społeczno-gospodarczy, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2009 Willa R., Polityka spójności Unii Europejskiej - geneza, ewolucja, stan obecny, Centrum Studiów Europejskich im. J. Monneta Uniwestytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010 Wpływ i praktyczne następstwa Traktatu Lizbońskiego dla polityki spójności, Opinie i ekspertyzy OE- 140, Kancelaria Senatu, Warszawa